| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សារត្ថទីបនី-ដីកា • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
៦. សេនាសនក្ខន្ធកំ
6. Senāsanakkhandhakaṃ
វិហារានុជាននកថាវណ្ណនា
Vihārānujānanakathāvaṇṇanā
២៩៤. សេនាសនក្ខន្ធកេ សេនាសនំ អបញ្ញត្តំ ហោតីតិ វិហារសេនាសនំ សន្ធាយ វុត្តំ។ ចតុព្ពិធញ្ហិ (ម. និ. អដ្ដ. ១.២៩៦) សេនាសនំ វិហារសេនាសនំ មញ្ចបីឋសេនាសនំ សន្ថតសេនាសនំ ឱកាសសេនាសនន្តិ។ តត្ថ ‘‘មញ្ចោបិ សេនាសនំ, បីឋម្បិ ភិសិបិ ពិម្ពោហនម្បិ វិហារោបិ អឌ្ឍយោគោបិ បាសាទោបិ ហម្មិយម្បិ គុហាបិ អដ្ដោបិ មាឡោបិ លេណម្បិ វេឡុគុម្ពោបិ រុក្ខមូលម្បិ មណ្ឌបោបិ សេនាសនំ។ យត្ថ វា បន ភិក្ខូ បដិក្កមន្តិ, សព្ពមេតំ សេនាសន’’ន្តិ (វិភ. ៥២៧) វចនតោ វិហារោ អឌ្ឍយោគោ បាសាទោ ហម្មិយំ គុហាតិ ឥទំ វិហារសេនាសនំ នាម។ មញ្ចោ បីឋំ ភិសិ ពិម្ពោហនន្តិ ឥទំ មញ្ចបីឋសេនាសនំ នាម។ ចិមិលិកា ចម្មខណ្ឌោ តិណសន្ថារោ បណ្ណសន្ថារោតិ ឥទំ សន្ថតសេនាសនំ នាម។ យត្ថ វា បន ភិក្ខូ បដិក្កមន្តីតិ ឥទំ ឱកាសសេនាសនំ នាម។
294. Senāsanakkhandhake senāsanaṃ apaññattaṃ hotīti vihārasenāsanaṃ sandhāya vuttaṃ. Catubbidhañhi (ma. ni. aṭṭa. 1.296) senāsanaṃ vihārasenāsanaṃ mañcapīṭhasenāsanaṃ santhatasenāsanaṃ okāsasenāsananti. Tattha ‘‘mañcopi senāsanaṃ, pīṭhampi bhisipi bimbohanampi vihāropi aḍḍhayogopi pāsādopi hammiyampi guhāpi aṭṭopi māḷopi leṇampi veḷugumbopi rukkhamūlampi maṇḍapopi senāsanaṃ. Yattha vā pana bhikkhū paṭikkamanti, sabbametaṃ senāsana’’nti (vibha. 527) vacanato vihāro aḍḍhayogo pāsādo hammiyaṃ guhāti idaṃ vihārasenāsanaṃ nāma. Mañco pīṭhaṃ bhisi bimbohananti idaṃ mañcapīṭhasenāsanaṃ nāma. Cimilikā cammakhaṇḍo tiṇasanthāro paṇṇasanthāroti idaṃ santhatasenāsanaṃ nāma. Yattha vā pana bhikkhū paṭikkamantīti idaṃ okāsasenāsanaṃ nāma.
រុក្ខមូលេតិអាទីសុ រុក្ខមូលសេនាសនំ នាម យំកិញ្ចិ សន្ទច្ឆាយំ វិវិត្តំ រុក្ខមូលំ។ បព្ពតោ នាម សេលោ។ តត្ថ ហិ ឧទកសោណ្ឌីសុ ឧទកកិច្ចំ កត្វា សីតាយ រុក្ខច្ឆាយាយ និសិន្នា នានាទិសាសុ ខាយមានាសុ សីតេន វាតេន ពីជិយមានា សមណធម្មំ ករោន្តិ។ កន្ទរេតិ កំ វុច្ចតិ ឧទកំ, តេន ទារិតោ ឧទកេន ភិន្នោ បព្ពតប្បទេសោ កន្ទរំ។ យំ ‘‘និតម្ព’’ន្តិបិ ‘‘នទីកុញ្ជ’’ន្តិបិ វទន្តិ។ តត្ថ ហិ រជតបដ្ដសទិសា វាលិកា ហោតិ, មត្ថកេ មណិវិតានំ វិយ វនគហនំ, មណិក្ខន្ធសទិសំ ឧទកំ សន្ទតិ, ឯវរូបំ កន្ទរំ ឱរុយ្ហ បានីយំ បិវិត្វា គត្តានិ សីតំ កត្វា វាលិកំ ឧស្សាបេត្វា បំសុកូលចីវរំ បញ្ញបេត្វា តត្ថ និសិន្នា តេ ភិក្ខូ សមណធម្មំ ករោន្តិ។ គិរិគុហា នាម ទ្វិន្នំ បព្ពតានំ អន្តរា, ឯកស្មិំយេវ វា ឧមង្គសទិសំ មហាវិវរំ។
Rukkhamūletiādīsu rukkhamūlasenāsanaṃ nāma yaṃkiñci sandacchāyaṃ vivittaṃ rukkhamūlaṃ. Pabbato nāma selo. Tattha hi udakasoṇḍīsu udakakiccaṃ katvā sītāya rukkhacchāyāya nisinnā nānādisāsu khāyamānāsu sītena vātena bījiyamānā samaṇadhammaṃ karonti. Kandareti kaṃ vuccati udakaṃ, tena dārito udakena bhinno pabbatappadeso kandaraṃ. Yaṃ ‘‘nitamba’’ntipi ‘‘nadīkuñja’’ntipi vadanti. Tattha hi rajatapaṭṭasadisā vālikā hoti, matthake maṇivitānaṃ viya vanagahanaṃ, maṇikkhandhasadisaṃ udakaṃ sandati, evarūpaṃ kandaraṃ oruyha pānīyaṃ pivitvā gattāni sītaṃ katvā vālikaṃ ussāpetvā paṃsukūlacīvaraṃ paññapetvā tattha nisinnā te bhikkhū samaṇadhammaṃ karonti. Giriguhā nāma dvinnaṃ pabbatānaṃ antarā, ekasmiṃyeva vā umaṅgasadisaṃ mahāvivaraṃ.
‘‘វនបត្ថន្តិ ទូរានមេតំ សេនាសនានំ អធិវចន’’ន្តិអាទិវចនតោ (វិភ. ៥៣១) យត្ថ ន កសន្តិ ន វបន្តិ, តាទិសំ មនុស្សានំ ឧបចារដ្ឋានំ អតិក្កមិត្វា ឋិតំ អរញ្ញកសេនាសនំ ‘‘វនបត្ថ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ អជ្ឈោកាសោ នាម កេនចិ អច្ឆន្នោ បទេសោ។ អាកង្ខមានា បនេត្ថ ចីវរកុដិំ កត្វា វសន្តិ។ បលាលបុញ្ជេតិ បលាលរាសិម្ហិ។ មហាបលាលបុញ្ជតោ ហិ បលាលំ និក្កឌ្ឍិត្វា បព្ភារលេណសទិសេ អាលយេ ករោន្តិ, គច្ឆគុម្ពាទីនម្បិ ឧបរិ បលាលំ បរិក្ខិបិត្វា ហេដ្ឋា និសិន្នា សមណធម្មំ ករោន្តិ, តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ បញ្ច លេណានីតិ បញ្ច លីយនដ្ឋានានិ។ និលីយន្តិ ឯត្ថ ភិក្ខូតិ លេណានិ, វិហារាទីនមេតំ អធិវចនំ។ សុបណ្ណវង្កគេហន្តិ គរុឡបក្ខសណ្ឋានេន កតគេហំ។
‘‘Vanapatthanti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’ntiādivacanato (vibha. 531) yattha na kasanti na vapanti, tādisaṃ manussānaṃ upacāraṭṭhānaṃ atikkamitvā ṭhitaṃ araññakasenāsanaṃ ‘‘vanapattha’’nti vuccati. Ajjhokāso nāma kenaci acchanno padeso. Ākaṅkhamānā panettha cīvarakuṭiṃ katvā vasanti. Palālapuñjeti palālarāsimhi. Mahāpalālapuñjato hi palālaṃ nikkaḍḍhitvā pabbhāraleṇasadise ālaye karonti, gacchagumbādīnampi upari palālaṃ parikkhipitvā heṭṭhā nisinnā samaṇadhammaṃ karonti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Pañca leṇānīti pañca līyanaṭṭhānāni. Nilīyanti ettha bhikkhūti leṇāni, vihārādīnametaṃ adhivacanaṃ. Supaṇṇavaṅkagehanti garuḷapakkhasaṇṭhānena katagehaṃ.
២៩៥. អនុមោទនគាថាសុ សីតន្តិ អជ្ឈត្តធាតុក្ខោភវសេន វា ពហិទ្ធឧតុវិបរិណាមវសឯន វា ឧប្បជ្ជនកសីតំ។ ឧណ្ហន្តិ អគ្គិសន្តាបំ, តស្ស វនទាហាទីសុ វា សម្ភវោ ទដ្ឋព្ពោ។ បដិហន្តីតិ ពាធតិ។ យថា តទុភយវសេន កាយចិត្តានំ ពាធនំ ន ហោតិ, ឯវំ ករោតិ។ សីតុណ្ហព្ភាហតេ ហិ សរីរេ វិក្ខិត្តចិត្តោ ភិក្ខុ យោនិសោ បទហិតុំ ន សក្កោតិ។ វាឡមិគានីតិ សីហព្យគ្ឃាទិវាឡមិគេ។ គុត្តសេនាសនញ្ហិ បវិសិត្វា ទ្វារំ បិធាយ និសិន្នស្ស តេ បរិស្សយា ន ហោន្តិ។ សរីសបេតិ យេ កេចិ សរន្តេ គច្ឆន្តេ ទីឃជាតិកេ។ មកសេតិ និទស្សនមត្តមេតំ, ឌំសាទីនម្បិ ឯតេនេវ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ សិសិរេតិ សិសិរកាលវសេន សត្តាហវទ្ធលិកាទិវសេន ច ឧប្បន្នេ សិសិរសម្ផស្សេ។ វុដ្ឋិយោតិ យទា តទា ឧប្បន្នា វស្សវុដ្ឋិយោ។
295. Anumodanagāthāsu sītanti ajjhattadhātukkhobhavasena vā bahiddhautuvipariṇāmavasaena vā uppajjanakasītaṃ. Uṇhanti aggisantāpaṃ, tassa vanadāhādīsu vā sambhavo daṭṭhabbo. Paṭihantīti bādhati. Yathā tadubhayavasena kāyacittānaṃ bādhanaṃ na hoti, evaṃ karoti. Sītuṇhabbhāhate hi sarīre vikkhittacitto bhikkhu yoniso padahituṃ na sakkoti. Vāḷamigānīti sīhabyagghādivāḷamige. Guttasenāsanañhi pavisitvā dvāraṃ pidhāya nisinnassa te parissayā na honti. Sarīsapeti ye keci sarante gacchante dīghajātike. Makaseti nidassanamattametaṃ, ḍaṃsādīnampi eteneva saṅgaho daṭṭhabbo. Sisireti sisirakālavasena sattāhavaddhalikādivasena ca uppanne sisirasamphasse. Vuṭṭhiyoti yadā tadā uppannā vassavuṭṭhiyo.
វាតាតបោ ឃោរោតិ រុក្ខគច្ឆាទីនំ ឧម្មូលភញ្ជនាទិវសេន បវត្តិយា ឃោរោ សរជអរជាទិភេទោ វាតោ ចេវ គិម្ហបរិឡាហសមយេសុ ឧប្បត្តិយា ឃោរោ សូរិយាតបោ ច បដិហញ្ញតិ បដិពាហីយតិ។ លេណត្ថន្តិ នានារម្មណតោ ចិត្តំ និវត្តេត្វា បដិសល្លានារាមត្ថំ។ សុខត្ថន្តិ វុត្តបរិស្សយាភាវេន ផាសុវិហារត្ថំ។ ឈាយិតុន្តិ អដ្ឋតិំសារម្មណេសុ យត្ថ កត្ថចិ ចិត្តំ ឧបនិជ្ឈាយិតុំ។ វិបស្សិតុន្តិ អនិច្ចាទិតោ សង្ខារេ សម្មសិតុំ។
Vātātapo ghoroti rukkhagacchādīnaṃ ummūlabhañjanādivasena pavattiyā ghoro sarajaarajādibhedo vāto ceva gimhapariḷāhasamayesu uppattiyā ghoro sūriyātapo ca paṭihaññati paṭibāhīyati. Leṇatthanti nānārammaṇato cittaṃ nivattetvā paṭisallānārāmatthaṃ. Sukhatthanti vuttaparissayābhāvena phāsuvihāratthaṃ. Jhāyitunti aṭṭhatiṃsārammaṇesu yattha katthaci cittaṃ upanijjhāyituṃ. Vipassitunti aniccādito saṅkhāre sammasituṃ.
វិហារេតិ បតិស្សយេ។ ការយេតិ ការាបេយ្យ។ រម្មេតិ មនោរមេ និវាសសុខេ។ វាសយេត្ថ ពហុស្សុតេតិ ការេត្វា បន ឯត្ថ វិហារេសុ ពហុស្សុតេ សីលវន្តេ កល្យាណធម្មេ និវាសេយ្យ។ តេ និវាសេន្តោ បន តេសំ ពហុស្សុតានំ យថា បច្ចយេហិ កិលមថោ ន ហោតិ, ឯវំ អន្នញ្ច បានញ្ច វត្ថសេនាសនានិ ច ទទេយ្យ ឧជុភូតេសុ អជ្ឈាសយសម្បន្នេសុ កម្មផលានំ រតនត្តយគុណានញ្ច សទ្ទហនេន វិប្បសន្នេន ចេតសា។
Vihāreti patissaye. Kārayeti kārāpeyya. Rammeti manorame nivāsasukhe. Vāsayettha bahussuteti kāretvā pana ettha vihāresu bahussute sīlavante kalyāṇadhamme nivāseyya. Te nivāsento pana tesaṃ bahussutānaṃ yathā paccayehi kilamatho na hoti, evaṃ annañca pānañca vatthasenāsanāni ca dadeyya ujubhūtesu ajjhāsayasampannesu kammaphalānaṃ ratanattayaguṇānañca saddahanena vippasannena cetasā.
ឥទានិ គហដ្ឋបព្ពជិតានំ អញ្ញមញ្ញុបការិតំ ទស្សេតុំ ‘‘តេ តស្សា’’តិ គាថមាហ។ តត្ថ តេតិ តេ ពហុស្សុតា។ តស្សាតិ ឧបាសកស្ស។ ធម្មំ ទេសេន្តីតិ សកលវដ្ដទុក្ខាបនូទនំ សទ្ធម្មំ ទេសេន្តិ។ យំ សោ ធម្មំ ឥធញ្ញាយាតិ សោ បុគ្គលោ យំ សទ្ធម្មំ ឥមស្មិំ សាសនេ សម្មា បដិបជ្ជនេន ជានិត្វា អគ្គមគ្គាធិគមេន អនាសវោ ហុត្វា បរិនិព្ពាយតិ។
Idāni gahaṭṭhapabbajitānaṃ aññamaññupakāritaṃ dassetuṃ ‘‘te tassā’’ti gāthamāha. Tattha teti te bahussutā. Tassāti upāsakassa. Dhammaṃ desentīti sakalavaṭṭadukkhāpanūdanaṃ saddhammaṃ desenti. Yaṃ so dhammaṃ idhaññāyāti so puggalo yaṃ saddhammaṃ imasmiṃ sāsane sammā paṭipajjanena jānitvā aggamaggādhigamena anāsavo hutvā parinibbāyati.
សោ ច សព្ពទទោ ហោតីតិ អាវាសទានស្មិំ ទិន្នេ សព្ពទានំ ទិន្នមេវ ហោតីតិ កត្វា វុត្តំ។ តថា ហិ (សំ. និ. អដ្ឋ. ១.១.៤២) ទ្វេ តយោ គាមេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា កិញ្ចិ អលទ្ធា អាគតស្សបិ ឆាយូទកសម្បន្នំ អារាមំ បវិសិត្វា នហាយិត្វា បតិស្សយេ មុហុត្តំ និបជ្ជិត្វា ឧដ្ឋាយ និសិន្នស្ស កាយេ ពលំ អាហរិត្វា បក្ខិត្តំ វិយ ហោតិ, ពហិ វិចរន្តស្ស ច កាយេ វណ្ណធាតុ វាតាតបេហិ កិលមតិ, បតិស្សយំ បវិសិត្វា ទ្វារំ បិធាយ មុហុត្តំ និបន្នស្ស វិសភាគសន្តតិ វូបសម្មតិ, សភាគសន្តតិ បតិដ្ឋាតិ, វណ្ណធាតុ អាហរិត្វា បក្ខិត្តា វិយ ហោតិ, ពហិ វិចរន្តស្ស ច បាទេ កណ្ដកោ វិជ្ឈតិ, ខាណុ បហរតិ, សរីសបាទិបរិស្សយា ចេវ ចោរភយញ្ច ឧប្បជ្ជតិ, បតិស្សយំ បវិសិត្វា ទ្វារំ បិធាយ និបន្នស្ស សព្ពេ បរិស្សយា ន ហោន្តិ, សជ្ឈាយន្តស្ស ធម្មបីតិសុខំ, កម្មដ្ឋានំ មនសិករោន្តស្ស ឧបសមសុខញ្ច ឧប្បជ្ជតិ ពហិទ្ធាវិក្ខេបាភាវតោ, ពហិ វិចរន្តស្ស ច សេទា មុច្ចន្តិ, អក្ខីនិ ផន្ទន្តិ, សេនាសនំ បវិសនក្ខណេ មញ្ចបីឋានិ ន បញ្ញាយន្តិ, មុហុត្តំ និសិន្នស្ស បន អក្ខិបសាទោ អាហរិត្វា បក្ខិត្តោ វិយ ហោតិ, ទ្វារវាតបានមញ្ចបីឋាទីនិ បញ្ញាយន្តិ, ឯតស្មិញ្ច អាវាសេ វសន្តំ ទិស្វា មនុស្សា ចតូហិ បច្ចយេហិ សក្កច្ចំ ឧបដ្ឋហន្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘សោ ច សព្ពទទោ ហោតិ, យោ ទទាតិ ឧបស្សយ’’ន្តិ។
So ca sabbadado hotīti āvāsadānasmiṃ dinne sabbadānaṃ dinnameva hotīti katvā vuttaṃ. Tathā hi (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.42) dve tayo gāme piṇḍāya caritvā kiñci aladdhā āgatassapi chāyūdakasampannaṃ ārāmaṃ pavisitvā nahāyitvā patissaye muhuttaṃ nipajjitvā uṭṭhāya nisinnassa kāye balaṃ āharitvā pakkhittaṃ viya hoti, bahi vicarantassa ca kāye vaṇṇadhātu vātātapehi kilamati, patissayaṃ pavisitvā dvāraṃ pidhāya muhuttaṃ nipannassa visabhāgasantati vūpasammati, sabhāgasantati patiṭṭhāti, vaṇṇadhātu āharitvā pakkhittā viya hoti, bahi vicarantassa ca pāde kaṇṭako vijjhati, khāṇu paharati, sarīsapādiparissayā ceva corabhayañca uppajjati, patissayaṃ pavisitvā dvāraṃ pidhāya nipannassa sabbe parissayā na honti, sajjhāyantassa dhammapītisukhaṃ, kammaṭṭhānaṃ manasikarontassa upasamasukhañca uppajjati bahiddhāvikkhepābhāvato, bahi vicarantassa ca sedā muccanti, akkhīni phandanti, senāsanaṃ pavisanakkhaṇe mañcapīṭhāni na paññāyanti, muhuttaṃ nisinnassa pana akkhipasādo āharitvā pakkhitto viya hoti, dvāravātapānamañcapīṭhādīni paññāyanti, etasmiñca āvāse vasantaṃ disvā manussā catūhi paccayehi sakkaccaṃ upaṭṭhahanti. Tena vuttaṃ ‘‘so ca sabbadado hoti, yo dadāti upassaya’’nti.
២៩៦. អាវិញ្ឆនច្ឆិទ្ទន្តិ យត្ថ អង្គុលិំ បវេសេត្វា ទ្វារំ អាកឌ្ឍន្តា ទ្វារពាហំ ផុសាបេន្តិ, តស្សេតំ អធិវចនំ។ អាវិញ្ឆនរជ្ជុន្តិ កវាដេយេវ ឆិទ្ទំ កត្វា តត្ថ បវេសេត្វា យេន រជ្ជុកេន កឌ្ឍន្តា ទ្វារំ ផុសាបេន្តិ, តំ អាវិញ្ឆនរជ្ជុកំ។ សេនាសនបរិភោគេ អកប្បិយចម្មំ នាម នត្ថីតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘សចេបិ ទីបិនង្គុដ្ឋេន កតា ហោតិ, វដ្ដតិយេវា’’តិ វុត្តំ។ ចេតិយេ វេទិកាសទិសន្តិ វាតបានពាហាសុ ចេតិយេ វេទិកាយ វិយ បដ្ដិកាទីហិ ទស្សេត្វា កតំ។ ថម្ភកវាតបានំ នាម តិរិយំ ទារូនិ អទត្វា ឧជុកំ ឋិតេហិ ឯវ វេណុសលាកាទីហិ កតំ។
296.Āviñchanacchiddanti yattha aṅguliṃ pavesetvā dvāraṃ ākaḍḍhantā dvārabāhaṃ phusāpenti, tassetaṃ adhivacanaṃ. Āviñchanarajjunti kavāṭeyeva chiddaṃ katvā tattha pavesetvā yena rajjukena kaḍḍhantā dvāraṃ phusāpenti, taṃ āviñchanarajjukaṃ. Senāsanaparibhoge akappiyacammaṃ nāma natthīti dassanatthaṃ ‘‘sacepi dīpinaṅguṭṭhena katā hoti, vaṭṭatiyevā’’ti vuttaṃ. Cetiye vedikāsadisanti vātapānabāhāsu cetiye vedikāya viya paṭṭikādīhi dassetvā kataṃ. Thambhakavātapānaṃ nāma tiriyaṃ dārūni adatvā ujukaṃ ṭhitehi eva veṇusalākādīhi kataṃ.
វិហារានុជាននកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vihārānujānanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / វិនយបិដក • Vinayapiṭaka / ចូឡវគ្គបាឡិ • Cūḷavaggapāḷi / វិហារានុជាននំ • Vihārānujānanaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / វិនយបិដក (អដ្ឋកថា) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ចូឡវគ្គ-អដ្ឋកថា • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / វិហារានុជាននកថា • Vihārānujānanakathā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / វជិរពុទ្ធិ-ដីកា • Vajirabuddhi-ṭīkā / វិហារានុជាននកថាវណ្ណនា • Vihārānujānanakathāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / វិមតិវិនោទនី-ដីកា • Vimativinodanī-ṭīkā / វិហារានុជាននកថាវណ្ណនា • Vihārānujānanakathāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / បាចិត្យាទិយោជនាបាឡិ • Pācityādiyojanāpāḷi / វិហារានុជាននកថា • Vihārānujānanakathā
