Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിമാനവത്ഥു-അട്ഠകഥാ • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
൬. വിഹാരവിമാനവണ്ണനാ
6. Vihāravimānavaṇṇanā
അഭിക്കന്തേന വണ്ണേനാതി വിഹാരവിമാനം. തസ്സ കാ ഉപ്പത്തി? ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ. തേന സമയേന വിസാഖാ മഹാഉപാസികാ അഞ്ഞതരസ്മിം ഉസ്സവദിവസേ ഉയ്യാനേ വിചരണത്ഥം സഹായികാഹി പരിജനേന ച ഉസ്സാഹിതാ സുന്ഹാതാനുലിത്താ സുഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ മഹാലതാപസാധനം പിളന്ധിത്വാ പഞ്ചമത്തേഹി സഹായികാസതേഹി പരിവാരിതാ മഹന്തേന ഇസ്സരിയേന മഹതാ പരിച്ഛേദേന ഗേഹതോ നിക്ഖമ്മ ഉയ്യാനം ഉദ്ദിസ്സ ഗച്ഛന്തീ ചിന്തേസി ‘‘ബാലദാരികായ വിയ കിം മേ മോഘകീളിതേന, ഹന്ദാഹം വിഹാരം ഗന്ത്വാ ഭഗവന്തം മനോഭാവനീയേ ച അയ്യേ വന്ദിസ്സാമി, ധമ്മഞ്ച സോസ്സാമീ’’തി വിഹാരം ഗന്ത്വാ ഏകമന്തേ ഠത്വാ മഹാലതാപിളന്ധനം ഓമുഞ്ചിത്വാ തം ദാസിയാ ഹത്ഥേ ദത്വാ ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. തസ്സാ ഭഗവാ ധമ്മം ദേസേസി.
Abhikkantenavaṇṇenāti vihāravimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena samayena visākhā mahāupāsikā aññatarasmiṃ ussavadivase uyyāne vicaraṇatthaṃ sahāyikāhi parijanena ca ussāhitā sunhātānulittā subhojanaṃ bhuñjitvā mahālatāpasādhanaṃ piḷandhitvā pañcamattehi sahāyikāsatehi parivāritā mahantena issariyena mahatā paricchedena gehato nikkhamma uyyānaṃ uddissa gacchantī cintesi ‘‘bāladārikāya viya kiṃ me moghakīḷitena, handāhaṃ vihāraṃ gantvā bhagavantaṃ manobhāvanīye ca ayye vandissāmi, dhammañca sossāmī’’ti vihāraṃ gantvā ekamante ṭhatvā mahālatāpiḷandhanaṃ omuñcitvā taṃ dāsiyā hatthe datvā bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tassā bhagavā dhammaṃ desesi.
സാ ധമ്മം സുത്വാ ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ മനോഭാവനീയേ ച ഭിക്ഖൂ വന്ദിത്വാ വിഹാരതോ നിക്ഖമിത്വാ ഥോകം ഗന്ത്വാ ദാസിം ആഹ ‘‘ഹന്ദ ജേ ആഭരണം പിളന്ധിസ്സാമീ’’തി. സാ തം ഭണ്ഡികം കത്വാ ബന്ധിത്വാ വിഹാരേ ഠപേത്വാ തഹം തഹം വിചരിത്വാ ഗമനകാലേ വിസ്സരിത്വാ ഗതത്താ ‘‘വിസ്സരിതം മയാ, തിട്ഠ അയ്യേ ആഹരിസ്സാമീ’’തി നിവത്തിതുകാമാ അഹോസി. വിസാഖാ ‘‘സചേ ജേ വിഹാരേ ഠപേത്വാ വിസ്സരിതം, തസ്സ വിഹാരസ്സേവ അത്ഥായ തം പരിച്ചജിസ്സാമീ’’തി വിഹാരം ഗന്ത്വാ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ അത്തനോ അധിപ്പായം പവേദേന്തീ ‘‘വിഹാരം, ഭന്തേ, കാരേസ്സാമി, അധിവാസേതു മേ ഭഗവാ അനുകമ്പം ഉപാദായാ’’തി ആഹ. അധിവാസേസി ഭഗവാ തുണ്ഹീഭാവേന.
Sā dhammaṃ sutvā bhagavantaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā manobhāvanīye ca bhikkhū vanditvā vihārato nikkhamitvā thokaṃ gantvā dāsiṃ āha ‘‘handa je ābharaṇaṃ piḷandhissāmī’’ti. Sā taṃ bhaṇḍikaṃ katvā bandhitvā vihāre ṭhapetvā tahaṃ tahaṃ vicaritvā gamanakāle vissaritvā gatattā ‘‘vissaritaṃ mayā, tiṭṭha ayye āharissāmī’’ti nivattitukāmā ahosi. Visākhā ‘‘sace je vihāre ṭhapetvā vissaritaṃ, tassa vihārasseva atthāya taṃ pariccajissāmī’’ti vihāraṃ gantvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā attano adhippāyaṃ pavedentī ‘‘vihāraṃ, bhante, kāressāmi, adhivāsetu me bhagavā anukampaṃ upādāyā’’ti āha. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
സാ തം പിളന്ധനം സതസഹസ്സാധികനവകോടിഅഗ്ഘനകം വിസ്സജ്ജേത്വാ ആയസ്മതാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനേന നവകമ്മാധിട്ഠായകേന സുവിഭത്തഭിത്തിഥമ്ഭതുലാഗോപാനസികണ്ണികദ്വാരബാഹവാതപാന സോപാനാദിഗേഹാവയവം മനോഹരം സുവികപ്പിതകട്ഠകമ്മരമണീയം സുപരികമ്മകതസുധാകമ്മം മനുഞ്ഞം സുവിരചിതമാലാകമ്മലതാകമ്മാദിചിത്തകമ്മവിചിത്തം സുപരിനിട്ഠിതമണികുട്ടിമ സദിസഭൂമിതലം ദേവവിമാനസദിസം ഹേട്ഠാഭൂമിയം പഞ്ച ഗബ്ഭസതാനി, ഉപരിഭൂമിയം പഞ്ച ഗബ്ഭസതാനീതി ഗബ്ഭസഹസ്സപടിമണ്ഡിതം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ച വസനാനുച്ഛവികം മഹന്തം പാസാദം തസ്സ പരിവാരപാസാദസഹസ്സഞ്ച തേസം പരിവാരഭാവേന കുടിമണ്ഡപചങ്കമനാദീനി ച കാരേന്തീ നവഹി മാസേഹി വിഹാരം നിട്ഠാപേസി. പരിനിട്ഠിതേ ച വിഹാരേ നവഹേവ ഹിരഞ്ഞകോടീഹി വിഹാരമഹം കാരേന്തീ പഞ്ചമത്തേഹി സഹായികാസതേഹി സദ്ധിം പാസാദം അഭിരുഹിത്വാ തസ്സ സമ്പത്തിം ദിസ്വാ സോമനസ്സജാതാ സഹായികാ ആഹ ‘‘ഇമം ഏവരൂപം പാസാദം കാരേന്തിയാ യം മയാ പുഞ്ഞം പസുതം, തം അനുമോദഥ, പത്തിദാനം വോ ദമ്മീ’’തി. ‘‘അഹോ സാധു അഹോ സാധൂ’’തി പസന്നചിത്താ സബ്ബാപി അനുമോദിംസു.
Sā taṃ piḷandhanaṃ satasahassādhikanavakoṭiagghanakaṃ vissajjetvā āyasmatā mahāmoggallānena navakammādhiṭṭhāyakena suvibhattabhittithambhatulāgopānasikaṇṇikadvārabāhavātapāna sopānādigehāvayavaṃ manoharaṃ suvikappitakaṭṭhakammaramaṇīyaṃ suparikammakatasudhākammaṃ manuññaṃ suviracitamālākammalatākammādicittakammavicittaṃ supariniṭṭhitamaṇikuṭṭima sadisabhūmitalaṃ devavimānasadisaṃ heṭṭhābhūmiyaṃ pañca gabbhasatāni, uparibhūmiyaṃ pañca gabbhasatānīti gabbhasahassapaṭimaṇḍitaṃ buddhassa bhagavato bhikkhusaṅghassa ca vasanānucchavikaṃ mahantaṃ pāsādaṃ tassa parivārapāsādasahassañca tesaṃ parivārabhāvena kuṭimaṇḍapacaṅkamanādīni ca kārentī navahi māsehi vihāraṃ niṭṭhāpesi. Pariniṭṭhite ca vihāre navaheva hiraññakoṭīhi vihāramahaṃ kārentī pañcamattehi sahāyikāsatehi saddhiṃ pāsādaṃ abhiruhitvā tassa sampattiṃ disvā somanassajātā sahāyikā āha ‘‘imaṃ evarūpaṃ pāsādaṃ kārentiyā yaṃ mayā puññaṃ pasutaṃ, taṃ anumodatha, pattidānaṃ vo dammī’’ti. ‘‘Aho sādhu aho sādhū’’ti pasannacittā sabbāpi anumodiṃsu.
തത്ഥ അഞ്ഞതരാ ഉപാസികാ വിസേസതോ തം പത്തിദാനം മനസാകാസി. സാ ന ചിരസ്സേവ കാലം കത്വാ താവതിംസേസു നിബ്ബത്തി. തസ്സാ പുഞ്ഞാനുഭാവേന അനേകകൂടാഗാരപാകാരഉയ്യാനപോക്ഖരണിആദിപടിമണ്ഡിതം സോളസയോജനായാമവിത്ഥാരബ്ബേധം അത്തനോ പഭായ യോജനസതം ഫരന്തം ആകാസചാരിം മഹന്തം വിമാനം പാതുരഹോസി. സാ ഗച്ഛന്തീപി അച്ഛരാസഹസ്സപരിവാരാ സഹ വിമാനേന ഗച്ഛതി. വിസാഖാ പന മഹാഉപാസികാ വിപുലപരിച്ചാഗതായ സദ്ധാസമ്പത്തിയാ ച നിമ്മാനരതീസു നിബ്ബത്തിത്വാ സുനിമ്മിതദേവരാജസ്സ അഗ്ഗമഹേസിഭാവം സമ്പാപുണി. അഥായസ്മാ അനുരുദ്ധോ ദേവചാരികം ചരന്തോ തം വിസാഖായ സഹായികം താവതിംസഭവനേ ഉപ്പന്നം ദിസ്വാ –
Tattha aññatarā upāsikā visesato taṃ pattidānaṃ manasākāsi. Sā na cirasseva kālaṃ katvā tāvatiṃsesu nibbatti. Tassā puññānubhāvena anekakūṭāgārapākārauyyānapokkharaṇiādipaṭimaṇḍitaṃ soḷasayojanāyāmavitthārabbedhaṃ attano pabhāya yojanasataṃ pharantaṃ ākāsacāriṃ mahantaṃ vimānaṃ pāturahosi. Sā gacchantīpi accharāsahassaparivārā saha vimānena gacchati. Visākhā pana mahāupāsikā vipulapariccāgatāya saddhāsampattiyā ca nimmānaratīsu nibbattitvā sunimmitadevarājassa aggamahesibhāvaṃ sampāpuṇi. Athāyasmā anuruddho devacārikaṃ caranto taṃ visākhāya sahāyikaṃ tāvatiṃsabhavane uppannaṃ disvā –
൭൨൯.
729.
‘‘അഭിക്കന്തേന വണ്ണേന, യാ ത്വം തിട്ഠസി ദേവതേ;
‘‘Abhikkantena vaṇṇena, yā tvaṃ tiṭṭhasi devate;
ഓഭാസേന്തീ ദിസാ സബ്ബാ, ഓസധീ വിയ താരകാ.
Obhāsentī disā sabbā, osadhī viya tārakā.
൭൩൦.
730.
‘‘തസ്സാ തേ നച്ചമാനായ, അങ്ഗമങ്ഗേഹി സബ്ബസോ;
‘‘Tassā te naccamānāya, aṅgamaṅgehi sabbaso;
ദിബ്ബാ സദ്ദാ നിച്ഛരന്തി, സവനീയാ മനോരമാ.
Dibbā saddā niccharanti, savanīyā manoramā.
൭൩൧.
731.
‘‘തസ്സാ തേ നച്ചമാനായ, അങ്ഗമങ്ഗേഹി സബ്ബസോ;
‘‘Tassā te naccamānāya, aṅgamaṅgehi sabbaso;
ദിബ്ബാ ഗന്ധാ പവായന്തി, സുചിഗന്ധാ മനോരമാ.
Dibbā gandhā pavāyanti, sucigandhā manoramā.
൭൩൨.
732.
‘‘വിവത്തമാനാ കായേന, യാ വേണീസു പിളന്ധനാ;
‘‘Vivattamānā kāyena, yā veṇīsu piḷandhanā;
തേസം സുയ്യതി നിഗ്ഘോസോ, തൂരിയേ പഞ്ചങ്ഗികേ യഥാ.
Tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā.
൭൩൩.
733.
‘‘വടംസകാ വാതധുതാ, വാതേന സമ്പകമ്പിതാ;
‘‘Vaṭaṃsakā vātadhutā, vātena sampakampitā;
തേസം സുയ്യതി നിഗ്ഘോസോ, തൂരിയേ പഞ്ചങ്ഗികേ യഥാ.
Tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā.
൭൩൪.
734.
‘‘യാപി തേ സിരസ്മിം മാലാ, സുചിഗന്ധാ മനോരമാ;
‘‘Yāpi te sirasmiṃ mālā, sucigandhā manoramā;
വാതി ഗന്ധോ ദിസാ സബ്ബാ, രുക്ഖോ മഞ്ജൂസകോ യഥാ.
Vāti gandho disā sabbā, rukkho mañjūsako yathā.
൭൩൫.
735.
‘‘ഘായസേ തം സുചിഗന്ധം, രൂപം പസ്സസി അമാനുസം;
‘‘Ghāyase taṃ sucigandhaṃ, rūpaṃ passasi amānusaṃ;
ദേവതേ പുച്ഛിതാചിക്ഖ, കിസ്സ കമ്മസ്സിദം ഫല’’ന്തി. –
Devate pucchitācikkha, kissa kammassidaṃ phala’’nti. –
ഇമാഹി ഗാഥാഹി പുച്ഛി. സാപി തസ്സ ഏവം ബ്യാകാസി –
Imāhi gāthāhi pucchi. Sāpi tassa evaṃ byākāsi –
൭൩൬.
736.
‘‘സാവത്ഥിയം മയ്ഹം സഖീ ഭദന്തേ, സങ്ഘസ്സ കാരേസി മഹാവിഹാരം;
‘‘Sāvatthiyaṃ mayhaṃ sakhī bhadante, saṅghassa kāresi mahāvihāraṃ;
തത്ഥപ്പസന്നാ അഹമാനുമോദിം, ദിസ്വാ അഗാരഞ്ച പിയഞ്ച മേതം.
Tatthappasannā ahamānumodiṃ, disvā agārañca piyañca metaṃ.
൭൩൭.
737.
‘‘തായേവ മേ സുദ്ധനുമോദനായ, ലദ്ധം വിമാനബ്ഭുതദസ്സനേയ്യം;
‘‘Tāyeva me suddhanumodanāya, laddhaṃ vimānabbhutadassaneyyaṃ;
സമന്തതോ സോളസയോജനാനി, വേഹായസം ഗച്ഛതി ഇദ്ധിയാ മമ.
Samantato soḷasayojanāni, vehāyasaṃ gacchati iddhiyā mama.
൭൩൮.
738.
‘‘കൂടാഗാരാ നിവേസാ മേ, വിഭത്താ ഭാഗസോ മിതാ;
‘‘Kūṭāgārā nivesā me, vibhattā bhāgaso mitā;
ദദ്ദല്ലമാനാ ആഭന്തി, സമന്താ സതയോജനം.
Daddallamānā ābhanti, samantā satayojanaṃ.
൭൩൯.
739.
‘‘പോക്ഖരഞ്ഞോ ച മേ ഏത്ഥ, പുഥുലോമനിസേവിതാ;
‘‘Pokkharañño ca me ettha, puthulomanisevitā;
അച്ഛോദകാ വിപ്പസന്നാ, സോണ്ണവാലുകസന്ഥതാ.
Acchodakā vippasannā, soṇṇavālukasanthatā.
൭൪൦.
740.
‘‘നാനാപദുമസഞ്ഛന്നാ, പുണ്ഡരീകസമോതതാ;
‘‘Nānāpadumasañchannā, puṇḍarīkasamotatā;
സുരഭീ സമ്പവായന്തി, മനുഞ്ഞാ മാലുതേരിതാ.
Surabhī sampavāyanti, manuññā māluteritā.
൭൪൧.
741.
‘‘ജമ്ബുയോ പനസാ താലാ, നാളികേരവനാനി ച;
‘‘Jambuyo panasā tālā, nāḷikeravanāni ca;
അന്തോനിവേസനേ ജാതാ, നാനാരുക്ഖാ അരോപിമാ.
Antonivesane jātā, nānārukkhā aropimā.
൭൪൨.
742.
‘‘നാനാതൂരിയസങ്ഘുട്ഠം, അച്ഛരാഗണഘോസിതം;
‘‘Nānātūriyasaṅghuṭṭhaṃ, accharāgaṇaghositaṃ;
യോപി മം സുപിനേ പസ്സേ, സോപി വിത്തോ സിയാ നരോ.
Yopi maṃ supine passe, sopi vitto siyā naro.
൭൪൩.
743.
‘‘ഏതാദിസം അബ്ഭുതദസ്സനേയ്യം, വിമാനം സബ്ബസോ പഭം;
‘‘Etādisaṃ abbhutadassaneyyaṃ, vimānaṃ sabbaso pabhaṃ;
മമ കമ്മേ ഹി നിബ്ബത്തം, അലം പുഞ്ഞാനി കാതവേ’’തി.
Mama kamme hi nibbattaṃ, alaṃ puññāni kātave’’ti.
൭൩൬. തത്ഥ സാവത്ഥിയം മയ്ഹം സഖീ ഭദന്തേ, സങ്ഘസ്സ കാരേസി മഹാവിഹാരന്തി ഭന്തേ അനുരുദ്ധ , സാവത്ഥിയാ സമീപേ പാചീനപസ്സേ മയ്ഹം മമ സക്ഖീ സഹായികാ വിസാഖാ മഹാഉപാസികാ ആഗതാഗതം ചാതുദ്ദിസം ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഉദ്ദിസ്സ നവഹിരഞ്ഞകോടിപരിച്ചാഗേന പുബ്ബാരാമം നാമ മഹന്തം വിഹാരം കാരേസി. തത്ഥപ്പസന്നാ അഹമാനുമോദിന്തി തസ്മിം വിഹാരേ കതപരിയോസിതേ സങ്ഘസ്സ നിയ്യാദിയമാനേ തായ കതേ പത്തിദാനേ ‘‘അഹോ ഠാനേ വത പരിച്ചാഗോ കതോ’’തി പസന്നാ രതനത്തയേ കമ്മഫലേ ച സഞ്ജാതപസാദാ അഹം അനുമോദിം. വത്ഥുവസേന തസ്സാ അനുമോദനായ ഉളാരഭാവം ദസ്സേതും ‘‘ദിസ്വാ അഗാരഞ്ച പിയഞ്ച മേത’’ന്തി ആഹ. സഹസ്സഗബ്ഭം അതിവിയ രമണീയം ദേവവിമാനസദിസം തഞ്ച അഗാരം മഹന്തം പാസാദം പിയഞ്ച മേ ബുദ്ധപ്പമുഖം സങ്ഘം ഉദ്ദിസ്സ താദിസം മഹന്തം ധനപരിച്ചാഗം ദിസ്വാ അനുമോദിന്തി യോജനാ.
736. Tattha sāvatthiyaṃ mayhaṃ sakhī bhadante, saṅghassa kāresi mahāvihāranti bhante anuruddha , sāvatthiyā samīpe pācīnapasse mayhaṃ mama sakkhī sahāyikā visākhā mahāupāsikā āgatāgataṃ cātuddisaṃ bhikkhusaṅghaṃ uddissa navahiraññakoṭipariccāgena pubbārāmaṃ nāma mahantaṃ vihāraṃ kāresi. Tatthappasannā ahamānumodinti tasmiṃ vihāre katapariyosite saṅghassa niyyādiyamāne tāya kate pattidāne ‘‘aho ṭhāne vata pariccāgo kato’’ti pasannā ratanattaye kammaphale ca sañjātapasādā ahaṃ anumodiṃ. Vatthuvasena tassā anumodanāya uḷārabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘disvā agārañca piyañca meta’’nti āha. Sahassagabbhaṃ ativiya ramaṇīyaṃ devavimānasadisaṃ tañca agāraṃ mahantaṃ pāsādaṃ piyañca me buddhappamukhaṃ saṅghaṃ uddissa tādisaṃ mahantaṃ dhanapariccāgaṃ disvā anumodinti yojanā.
൭൩൭. തായേവ മേ സുദ്ധനുമോദനായാതി യഥാവുത്തായ ദേയ്യധമ്മപരിച്ചാഗാഭാവേന സുദ്ധായ കേവലായ അനുമോദനായേവ. ലദ്ധം വിമാനബ്ഭുതദസ്സനേയ്യന്തി മയ്ഹം പുബ്ബേ ഈദിസസ്സ അഭൂതപുബ്ബതായ അബ്ഭുതം സമന്തഭദ്ദകഭാവേന അതിവിയ സുരൂപതായ ച ദസ്സനേയ്യം ഇമം വിമാനം ലദ്ധം അധിഗതം. ഏവം തസ്സ വിമാനസ്സ അഭിരൂപതം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി പമാണമഹത്തം പഭാവമഹത്തം ഉപഭോഗവത്ഥുമഹത്തഞ്ച ദസ്സേതും ‘‘സമന്തതോ സോളസയോജനാനീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഇദ്ധിയാ മമാതി മമ പുഞ്ഞിദ്ധിയാ.
737.Tāyeva me suddhanumodanāyāti yathāvuttāya deyyadhammapariccāgābhāvena suddhāya kevalāya anumodanāyeva. Laddhaṃ vimānabbhutadassaneyyanti mayhaṃ pubbe īdisassa abhūtapubbatāya abbhutaṃ samantabhaddakabhāvena ativiya surūpatāya ca dassaneyyaṃ imaṃ vimānaṃ laddhaṃ adhigataṃ. Evaṃ tassa vimānassa abhirūpataṃ dassetvā idāni pamāṇamahattaṃ pabhāvamahattaṃ upabhogavatthumahattañca dassetuṃ ‘‘samantato soḷasayojanānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha iddhiyā mamāti mama puññiddhiyā.
൭൩൯. പോക്ഖരഞ്ഞോതി പോക്ഖരണിയോ. പുഥുലോമനിസേവിതാതി ദിബ്ബമച്ഛേഹി ഉപസേവിതാ.
739.Pokkharaññoti pokkharaṇiyo. Puthulomanisevitāti dibbamacchehi upasevitā.
൭൪൦. നാനാപദുമസഞ്ഛന്നാതി സതപത്തസഹസ്സപത്താദിഭേദേഹി നാനാവിധേഹി രത്തപദുമേഹി രത്തകമലേഹി ച സഞ്ഛാദിതാ. പുണ്ഡരീകസമോതതാതി നാനാവിധേഹി സേതകമലേഹി സമന്തതോ അവതതാ, നാനാരുക്ഖാ അരോപിമാ സുരഭീ സമ്പവായന്തീതി യോജനാ.
740.Nānāpadumasañchannāti satapattasahassapattādibhedehi nānāvidhehi rattapadumehi rattakamalehi ca sañchāditā. Puṇḍarīkasamotatāti nānāvidhehi setakamalehi samantato avatatā, nānārukkhā aropimā surabhī sampavāyantīti yojanā.
൭൪൨. സോപീതി സോ സുപിനദസ്സാവീപി. വിത്തോതി തുട്ഠോ.
742.Sopīti so supinadassāvīpi. Vittoti tuṭṭho.
൭൪൩. സബ്ബസോ പഭന്തി സമന്തതോ ഓഭാസമാനം. കമ്മേ ഹീതി കമ്മനിമിത്തം. ഹീതി നിപാതമത്തം. ചേതനാനം വാ അപരാപരുപ്പത്തിയാ ബഹുഭാവതോ ‘‘കമ്മേഹീ’’തി വുത്തം. അലന്തി യുത്തം. കാതവേതി കാതും.
743.Sabbasopabhanti samantato obhāsamānaṃ. Kamme hīti kammanimittaṃ. Hīti nipātamattaṃ. Cetanānaṃ vā aparāparuppattiyā bahubhāvato ‘‘kammehī’’ti vuttaṃ. Alanti yuttaṃ. Kātaveti kātuṃ.
ഇദാനി ഥേരോ വിസാഖായ നിബ്ബത്തട്ഠാനം കഥാപേതുകാമോ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Idāni thero visākhāya nibbattaṭṭhānaṃ kathāpetukāmo imaṃ gāthamāha –
൭൪൪.
744.
‘‘തായേവ തേ സുദ്ധനുമോദനായ,
‘‘Tāyeva te suddhanumodanāya,
ലദ്ധം വിമാനബ്ഭുതദസ്സനേയ്യം;
Laddhaṃ vimānabbhutadassaneyyaṃ;
യാ ചേവ സാ ദാനമദാസി നാരീ,
Yā ceva sā dānamadāsi nārī,
തസ്സാ ഗതിം ബ്രൂഹി കുഹിം ഉപ്പന്നാ സാ’’തി.
Tassā gatiṃ brūhi kuhiṃ uppannā sā’’ti.
൭൪൪. തത്ഥ യാ ചേവ സാ ദാനമദാസി നാരീതി യസ്സ ദാനസ്സ അനുമോദനായ ത്വം ഈദിസം സമ്പത്തിം പടിലഭി, തം ദാനം യാ ചേവ സാ നാരീ അദാസീതി വിസാഖം മഹാഉപാസികം സന്ധായ വദതി. തായ ഏവ ദേവതായ തസ്സാ സമ്പത്തിം കഥാപേതുകാമോ ആഹ ‘‘തസ്സാ ഗതിം ബ്രൂഹി കുഹിം ഉപ്പന്നാ സാ’’തി. തസ്സാ ഗതിന്തി തായ നിബ്ബത്തദേവഗതിം.
744. Tattha yā ceva sā dānamadāsi nārīti yassa dānassa anumodanāya tvaṃ īdisaṃ sampattiṃ paṭilabhi, taṃ dānaṃ yā ceva sā nārī adāsīti visākhaṃ mahāupāsikaṃ sandhāya vadati. Tāya eva devatāya tassā sampattiṃ kathāpetukāmo āha ‘‘tassā gatiṃ brūhi kuhiṃ uppannā sā’’ti. Tassā gatinti tāya nibbattadevagatiṃ.
ഇദാനി ഥേരേന പുച്ഛിതമത്ഥം ദസ്സേന്തീ ആഹ –
Idāni therena pucchitamatthaṃ dassentī āha –
൭൪൫.
745.
‘‘യാ സാ അഹു മയ്ഹം സഖീ ഭദന്തേ, സങ്ഘസ്സ കാരേസി മഹാവിഹാരം;
‘‘Yā sā ahu mayhaṃ sakhī bhadante, saṅghassa kāresi mahāvihāraṃ;
വിഞ്ഞാതധമ്മാ സാ അദാസി ദാനം, ഉപ്പന്നാ നിമ്മാനരതീസു ദേവേസു.
Viññātadhammā sā adāsi dānaṃ, uppannā nimmānaratīsu devesu.
൭൪൬.
746.
‘‘പജാപതീ തസ്സ സുനിമ്മിതസ്സ,
‘‘Pajāpatī tassa sunimmitassa,
അചിന്തിയോ കമ്മവിപാക തസ്സാ;
Acintiyo kammavipāka tassā;
യമേതം പുച്ഛസി ‘കുഹിം ഉപ്പന്നാ സാ’തി,
Yametaṃ pucchasi ‘kuhiṃ uppannā sā’ti,
തം തേ വിയാകാസിം അനഞ്ഞഥാ അഹ’’ന്തി.
Taṃ te viyākāsiṃ anaññathā aha’’nti.
൭൪൫. തത്ഥ വിഞ്ഞാതധമ്മാതി വിഞ്ഞാതസാസനധമ്മാ, പടിവിദ്ധചതുസച്ചധമ്മാതി അത്ഥോ.
745. Tattha viññātadhammāti viññātasāsanadhammā, paṭividdhacatusaccadhammāti attho.
൭൪൬. സുനിമ്മിതസ്സാതി സുനിമ്മിതസ്സ ദേവരാജസ്സ. അചിന്തിയോ കമ്മവിപാക തസ്സാതി വിഭത്തിലോപം കത്വാ നിദ്ദേസോ, തസ്സാ മമ സഖിയാ നിബ്ബാനരതീസു നിബ്ബത്തായ കമ്മവിപാകോ പുഞ്ഞകമ്മസ്സ വിപാകഭൂതാ ദിബ്ബസമ്പത്തി അചിന്തിയാ അപ്പമേയ്യാതി അത്ഥോ. അനഞ്ഞഥാതി അവിപരീതം യഥാസഭാവതോ. കഥം പനായം തസ്സാ സമ്പത്തിം അഞ്ഞാസീതി? സുഭദ്ദാ വിയ ഭദ്ദായ, വിസാഖാപി ദേവധീതാ ഇമിസ്സാ സന്തികം അഗമാസി.
746.Sunimmitassāti sunimmitassa devarājassa. Acintiyo kammavipāka tassāti vibhattilopaṃ katvā niddeso, tassā mama sakhiyā nibbānaratīsu nibbattāya kammavipāko puññakammassa vipākabhūtā dibbasampatti acintiyā appameyyāti attho. Anaññathāti aviparītaṃ yathāsabhāvato. Kathaṃ panāyaṃ tassā sampattiṃ aññāsīti? Subhaddā viya bhaddāya, visākhāpi devadhītā imissā santikaṃ agamāsi.
ഇദാനി ദേവധീതാ ഥേരം അഞ്ഞേസമ്പി ദാനസമാദപനേ നിയോജേന്തീ ഇമാഹി ഗാഥാഹി ധമ്മം ദേസേസി –
Idāni devadhītā theraṃ aññesampi dānasamādapane niyojentī imāhi gāthāhi dhammaṃ desesi –
൭൪൭.
747.
‘‘തേനഹഞ്ഞേപി സമാദപേഥ, സങ്ഘസ്സ ദാനാനി ദദാഥ വിത്താ;
‘‘Tenahaññepi samādapetha, saṅghassa dānāni dadātha vittā;
ധമ്മഞ്ച സുണാഥ പസന്നമാനസാ, സുദുല്ലഭോ ലദ്ധോ മനുസ്സലാഭോ.
Dhammañca suṇātha pasannamānasā, sudullabho laddho manussalābho.
൭൪൮.
748.
‘‘യം മഗ്ഗം മഗ്ഗാധിപതീ അദേസയി, ബ്രഹ്മസ്സരോ കഞ്ചനസന്നിഭത്തചോ;
‘‘Yaṃ maggaṃ maggādhipatī adesayi, brahmassaro kañcanasannibhattaco;
സങ്ഘസ്സ ദാനാനി ദദാഥ വിത്താ, മഹപ്ഫലാ യത്ഥ ഭവന്തി ദക്ഖിണാ.
Saṅghassa dānāni dadātha vittā, mahapphalā yattha bhavanti dakkhiṇā.
൭൪൯.
749.
‘‘യേ പുഗ്ഗലാ അട്ഠ സതം പസത്ഥാ, ചത്താരി ഏതാനി യുഗാനി ഹോന്തി;
‘‘Ye puggalā aṭṭha sataṃ pasatthā, cattāri etāni yugāni honti;
തേ ദക്ഖിണേയ്യാ സുഗതസ്സ സാവകാ, ഏതേസു ദിന്നാനി മഹപ്ഫലാനി.
Te dakkhiṇeyyā sugatassa sāvakā, etesu dinnāni mahapphalāni.
൭൫൦.
750.
‘‘ചത്താരോ ച പടിപന്നാ, ചത്താരോ ച ഫലേ ഠിതാ;
‘‘Cattāro ca paṭipannā, cattāro ca phale ṭhitā;
ഏസ സങ്ഘോ ഉജുഭൂതോ, പഞ്ഞാസീലസമാഹിതോ.
Esa saṅgho ujubhūto, paññāsīlasamāhito.
൭൫൧.
751.
‘‘യജമാനാനം മനുസ്സാനം, പുഞ്ഞപേക്ഖാന പാണിനം;
‘‘Yajamānānaṃ manussānaṃ, puññapekkhāna pāṇinaṃ;
കരോതം ഓപധികം പുഞ്ഞം, സങ്ഘേ ദിന്നം മഹപ്ഫലം.
Karotaṃ opadhikaṃ puññaṃ, saṅghe dinnaṃ mahapphalaṃ.
൭൫൨.
752.
‘‘ഏസോ ഹി സങ്ഘോ വിപുലോ മഹഗ്ഗതോ, ഏസപ്പമേയ്യോ ഉദധീവ സാഗരോ;
‘‘Eso hi saṅgho vipulo mahaggato, esappameyyo udadhīva sāgaro;
ഏതേ ഹി സേട്ഠാ നരവീരസാവകാ, പഭങ്കരാ ധമ്മമുദീരയന്തി.
Ete hi seṭṭhā naravīrasāvakā, pabhaṅkarā dhammamudīrayanti.
൭൫൩.
753.
‘‘തേസം സുദിന്നം സുഹുതം സുയിട്ഠം, യേ സങ്ഘമുദ്ദിസ്സ ദദന്തി ദാനം;
‘‘Tesaṃ sudinnaṃ suhutaṃ suyiṭṭhaṃ, ye saṅghamuddissa dadanti dānaṃ;
സാ ദക്ഖിണാ സങ്ഘഗതാ പതിട്ഠിതാ, മഹപ്ഫലാ ലോകവിദൂന വണ്ണിതാ.
Sā dakkhiṇā saṅghagatā patiṭṭhitā, mahapphalā lokavidūna vaṇṇitā.
൭൫൪.
754.
‘‘ഏതാദിസം യഞ്ഞമനുസ്സരന്താ, യേ വേദജാതാ വിചരന്തി ലോകേ;
‘‘Etādisaṃ yaññamanussarantā, ye vedajātā vicaranti loke;
വിനേയ്യ മച്ഛേരമലം സമൂലം, അനിന്ദിതാ സഗ്ഗമുപേന്തി ഠാന’’ന്തി.
Vineyya maccheramalaṃ samūlaṃ, aninditā saggamupenti ṭhāna’’nti.
൭൪൭. തത്ഥ തേനഹഞ്ഞേപീതി തേനഹി അഞ്ഞേപി. തേനാതി ച തേന കാരണേന, ഹീതി നിപാതമത്തം. ‘‘സമാദപേഥാ’’തി വത്വാ സമാദപനാകാരം ദസ്സേതും ‘‘സങ്ഘസ്സ ദാനാനി ദദാഥാ’’തിആദി വുത്തം. അട്ഠഹി അക്ഖണേഹി വജ്ജിതം മനുസ്സഭാവം സന്ധായാഹ ‘‘സുദുല്ലഭോ ലദ്ധോ മനുസ്സലാഭോ’’തി. തത്ഥ അട്ഠ അക്ഖണാ നാമ തയോ അപായാ അരൂപാ അസഞ്ഞസത്താ പച്ചന്തദേസോ ഇന്ദ്രിയാനം വേകല്ലം നിയതമിച്ഛാദിട്ഠികതാ അപാതുഭാവോ ബുദ്ധസ്സാതി.
747. Tattha tenahaññepīti tenahi aññepi. Tenāti ca tena kāraṇena, hīti nipātamattaṃ. ‘‘Samādapethā’’ti vatvā samādapanākāraṃ dassetuṃ ‘‘saṅghassa dānāni dadāthā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhahi akkhaṇehi vajjitaṃ manussabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘sudullabho laddho manussalābho’’ti. Tattha aṭṭha akkhaṇā nāma tayo apāyā arūpā asaññasattā paccantadeso indriyānaṃ vekallaṃ niyatamicchādiṭṭhikatā apātubhāvo buddhassāti.
൭൪൮. യം മഗ്ഗന്തി യം ഖേത്തവിസേസേ കതം ദാനം, തം ഏകന്തേന സുഗതിസമ്പാപനതോ സുഗതിഗാമിമഗ്ഗം അപായമഗ്ഗതോ ജഗ്ഘമഗ്ഗാദിതോ ച അതിവിയ സേട്ഠഭാവേന മഗ്ഗാധിപന്തി കത്വാ. ദാനമ്പി ഹി സദ്ധാഹിരിയോ വിയ ‘‘ദേവലോകഗാമിമഗ്ഗോ’’തി വുച്ചതി. യഥാഹ –
748.Yaṃmagganti yaṃ khettavisese kataṃ dānaṃ, taṃ ekantena sugatisampāpanato sugatigāmimaggaṃ apāyamaggato jagghamaggādito ca ativiya seṭṭhabhāvena maggādhipanti katvā. Dānampi hi saddhāhiriyo viya ‘‘devalokagāmimaggo’’ti vuccati. Yathāha –
‘‘സദ്ധാ ഹിരിയം കുസലഞ്ച ദാനം, ധമ്മാ ഏതേ സപ്പുരിസാനുയാതാ;
‘‘Saddhā hiriyaṃ kusalañca dānaṃ, dhammā ete sappurisānuyātā;
ഏതഞ്ഹി മഗ്ഗം ദിവിയം വദന്തി, ഏതേന ഹി ഗച്ഛതി ദേവലോക’’ന്തി.(അ॰ നി॰ ൮.൩൨; കഥാ॰ ൪൮൦);
Etañhi maggaṃ diviyaṃ vadanti, etena hi gacchati devaloka’’nti.(a. ni. 8.32; kathā. 480);
‘‘മഗ്ഗാധിപതീ’’തി വാ പാഠോ, തസ്സ അരിയമഗ്ഗേന സദേവകസ്സ ലോകസ്സ അധിപതിഭൂതോ സത്ഥാതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. സങ്ഘസ്സ ദാനാനി ദദാഥാതിആദിനാ പുനപി ദക്ഖിണേയ്യേസു ദാനസംവിഭാഗേ നിയോജേന്തീ ആഹ.
‘‘Maggādhipatī’’ti vā pāṭho, tassa ariyamaggena sadevakassa lokassa adhipatibhūto satthāti attho daṭṭhabbo. Saṅghassa dānāni dadāthātiādinā punapi dakkhiṇeyyesu dānasaṃvibhāge niyojentī āha.
൭൪൯. ഇദാനി തം ദക്ഖിണേയ്യം അരിയസങ്ഘം സരൂപതോ ദസ്സേന്തീ ‘‘യേ പുഗ്ഗലാ അട്ഠ സതം പസത്ഥാ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ യേതി അനിയമിതനിദ്ദേസോ. പുഗ്ഗലാതി സത്താ. അട്ഠാതി തേസം ഗണനപരിച്ഛേദോ. തേ ഹി ചത്താരോ ച പടിപന്നാ ചത്താരോ ച ഫലേ ഠിതാതി അട്ഠ ഹോന്തി. സതം പസത്ഥാതി സപ്പുരിസേഹി ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധസാവകേഹി അഞ്ഞേഹി ച ദേവമനുസ്സേഹി പസ്സത്ഥാ. കസ്മാ? സഹജാതസീലാദിഗുണയോഗതോ. തേസഞ്ഹി ചമ്പകബകുലകുസുമാദീനം വിയ സഹജാതവണ്ണഗന്ധാദയോ സഹജാതസീലസമാധിആദയോ ഗുണാ, തേന തേ വണ്ണഗന്ധാദിസമ്പന്നാനി വിയ പുപ്ഫാനി ദേവമനുസ്സാനം സതം പിയാ മനാപാ പാസംസിയാ ച ഹോന്തി. തേന വുത്തം ‘‘യേ പുഗ്ഗലാ അട്ഠ സതം പസത്ഥാ’’തി. തേ പന സങ്ഖേപതോ സോതാപത്തിമഗ്ഗട്ഠോ ഫലട്ഠോതി ഏകം യുഗം, ഏവം യാവ അരഹത്തമഗ്ഗട്ഠോ ഫലട്ഠോതി ഏകം യുഗന്തി ചത്താരി യുഗാനി ഹോന്തി. തേനാഹ ‘‘ചത്താരി ഏതാനി യുഗാനി ഹോന്തി തേ ദക്ഖിണേയ്യാ’’തി. തേതി പുബ്ബേ അനിയമതോ ഉദ്ദിട്ഠാനം നിയമേത്വാ ദസ്സനം. തേ ഹി സബ്ബേപി കമ്മം കമ്മഫലഞ്ച സദ്ദഹിത്വാ ദാതബ്ബദേയ്യധമ്മസങ്ഖാതം ദക്ഖിണം അരഹന്തീതി ദക്ഖിണേയ്യാ ഗുണവിസേസയോഗേന ദാനസ്സ മഹപ്ഫലഭാവസാധനതോ. സുഗതസ്സ സാവകാതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ ധമ്മസവനന്തേ അരിയായ ജാതിയാ ജാതതായ തം ധമ്മം സുണന്തീതി സാവകാ. ഏതേസു ദിന്നാനി മഹപ്ഫലാനീതി ഏതേസു സുഗതസ്സ സാവകേസു അപ്പകാനിപി ദാനാനി ദിന്നാനി പടിഗ്ഗാഹകതോ ദക്ഖിണാവിസുദ്ധിയാ മഹപ്ഫലാനി ഹോന്തി. തേനാഹ ഭഗവാ ‘‘യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഘാ വാ ഗണാ വാ, തഥാഗതസാവകസങ്ഘോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതീ’’തിആദി (അ॰ നി॰ ൪.൩൪; ൫.൩൨; ഇതിവു॰ ൯൦).
749. Idāni taṃ dakkhiṇeyyaṃ ariyasaṅghaṃ sarūpato dassentī ‘‘ye puggalā aṭṭha sataṃ pasatthā’’ti gāthamāha. Tattha yeti aniyamitaniddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhāti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi cattāro ca paṭipannā cattāro ca phale ṭhitāti aṭṭha honti. Sataṃ pasatthāti sappurisehi buddhapaccekabuddhasāvakehi aññehi ca devamanussehi passatthā. Kasmā? Sahajātasīlādiguṇayogato. Tesañhi campakabakulakusumādīnaṃ viya sahajātavaṇṇagandhādayo sahajātasīlasamādhiādayo guṇā, tena te vaṇṇagandhādisampannāni viya pupphāni devamanussānaṃ sataṃ piyā manāpā pāsaṃsiyā ca honti. Tena vuttaṃ ‘‘ye puggalā aṭṭha sataṃ pasatthā’’ti. Te pana saṅkhepato sotāpattimaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yugaṃ, evaṃ yāva arahattamaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yuganti cattāri yugāni honti. Tenāha ‘‘cattāri etāni yugāni honti te dakkhiṇeyyā’’ti. Teti pubbe aniyamato uddiṭṭhānaṃ niyametvā dassanaṃ. Te hi sabbepi kammaṃ kammaphalañca saddahitvā dātabbadeyyadhammasaṅkhātaṃ dakkhiṇaṃ arahantīti dakkhiṇeyyā guṇavisesayogena dānassa mahapphalabhāvasādhanato. Sugatassa sāvakāti sammāsambuddhassa dhammasavanante ariyāya jātiyā jātatāya taṃ dhammaṃ suṇantīti sāvakā. Etesu dinnāni mahapphalānīti etesu sugatassa sāvakesu appakānipi dānāni dinnāni paṭiggāhakato dakkhiṇāvisuddhiyā mahapphalāni honti. Tenāha bhagavā ‘‘yāvatā, bhikkhave, saṅghā vā gaṇā vā, tathāgatasāvakasaṅgho tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90).
൭൫൦. ചത്താരോ ച പടിപന്നാതിആദി ഹേട്ഠാ വുത്തത്ഥമേവ.
750.Cattāroca paṭipannātiādi heṭṭhā vuttatthameva.
ഇധ പന ആയസ്മാ അനുരുദ്ധോ അത്തനാ ദേവതായ ച വുത്തമത്ഥം മനുസ്സലോകം ആഗന്ത്വാ ഭഗവതോ ആരോചേസി. ഭഗവാ തമത്ഥം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ സമ്പത്തപരിസായ ധമ്മം ദേസേസി. സാ ദേസനാ മഹാജനസ്സ സാത്ഥികാ അഹോസീതി.
Idha pana āyasmā anuruddho attanā devatāya ca vuttamatthaṃ manussalokaṃ āgantvā bhagavato ārocesi. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi. Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
വിഹാരവിമാനവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Vihāravimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / വിമാനവത്ഥുപാളി • Vimānavatthupāḷi / ൬. വിഹാരവിമാനവത്ഥു • 6. Vihāravimānavatthu