| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรีคาถา-อฎฺฐกถา • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
๘. วิชยาเถรีคาถาวณฺณนา
8. Vijayātherīgāthāvaṇṇanā
จตุกฺขตฺตุนฺติอาทิกา วิชยาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี, อนุกฺกเมน ปริพฺรูหิตกุสลมูลา เทวมนุเสฺสสุ สํสรนฺตี, อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เขมาย เถริยา คิหิกาเล สหายิกา อโหสิฯ สา ตสฺสา ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา ‘‘สาปิ นาม ราชมเหสี ปพฺพชิสฺสติ กิมงฺคํ ปนาห’’นฺติ ปพฺพชิตุกามาเยว หุตฺวา เขมาเถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิฯ เถรี ตสฺสา อชฺฌาสยํ ญตฺวา ตถา ธมฺมํ เทเสสิ, ยถา สํสาเร สํวิคฺคมานสา สาสเน สา อภิปฺปสนฺนา ภวิสฺสติฯ สา ตํ ธมฺมํ สุตฺวา สํเวคชาตา ปฎิลทฺธสทฺธา จ หุตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ เถรี ตํ ปพฺพาเชสิฯ สา ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา เหตุสมฺปนฺนตาย, น จิรเสฺสว สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –
Catukkhattuntiādikā vijayāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī, anukkamena paribrūhitakusalamūlā devamanussesu saṃsarantī, imasmiṃ buddhuppāde rājagahe aññatarasmiṃ kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā khemāya theriyā gihikāle sahāyikā ahosi. Sā tassā pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘sāpi nāma rājamahesī pabbajissati kimaṅgaṃ panāha’’nti pabbajitukāmāyeva hutvā khemātheriyā santikaṃ upasaṅkami. Therī tassā ajjhāsayaṃ ñatvā tathā dhammaṃ desesi, yathā saṃsāre saṃviggamānasā sāsane sā abhippasannā bhavissati. Sā taṃ dhammaṃ sutvā saṃvegajātā paṭiladdhasaddhā ca hutvā pabbajjaṃ yāci. Therī taṃ pabbājesi. Sā pabbajitvā katapubbakiccā vipassanaṃ paṭṭhapetvā hetusampannatāya, na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
๑๖๙.
169.
‘‘จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุํ, วิหารา อุปนิกฺขมิํ;
‘‘Catukkhattuṃ pañcakkhattuṃ, vihārā upanikkhamiṃ;
อลทฺธา เจตโส สนฺติํ, จิเตฺต อวสวตฺตินีฯ
Aladdhā cetaso santiṃ, citte avasavattinī.
๑๗๐.
170.
‘‘ภิกฺขุนิํ อุปสงฺกมฺม, สกฺกจฺจํ ปริปุจฺฉหํ;
‘‘Bhikkhuniṃ upasaṅkamma, sakkaccaṃ paripucchahaṃ;
สา เม ธมฺมมเทเสสิ, ธาตุอายตนานิ จฯ
Sā me dhammamadesesi, dhātuāyatanāni ca.
๑๗๑.
171.
‘‘จตฺตาริ อริยสจฺจานิ, อินฺทฺริยานิ พลานิ จ;
‘‘Cattāri ariyasaccāni, indriyāni balāni ca;
โพชฺฌงฺคฎฺฐงฺคิกํ มคฺคํ, อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยาฯ
Bojjhaṅgaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, uttamatthassa pattiyā.
๑๗๒.
172.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, กโรนฺตี อนุสาสนิํ;
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, karontī anusāsaniṃ;
รตฺติยา ปุริเม ยาเม, ปุพฺพชาติมนุสฺสริํฯ
Rattiyā purime yāme, pubbajātimanussariṃ.
๑๗๓.
173.
‘‘รตฺติยา มชฺฌิเม ยาเม, ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธยิํ;
‘‘Rattiyā majjhime yāme, dibbacakkhuṃ visodhayiṃ;
รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม, ตโมขนฺธํ ปทาลยิํฯ
Rattiyā pacchime yāme, tamokhandhaṃ padālayiṃ.
๑๗๔.
174.
‘‘ปีติสุเขน จ กายํ, ผริตฺวา วิหริํ ตทา;
‘‘Pītisukhena ca kāyaṃ, pharitvā vihariṃ tadā;
สตฺตมิยา ปาเท ปสาเรสิํ, ตโมขนฺธํ ปทาลิยา’’ติฯ –
Sattamiyā pāde pasāresiṃ, tamokhandhaṃ padāliyā’’ti. –
อิมา คาถา อภาสิฯ
Imā gāthā abhāsi.
ตตฺถ ภิกฺขุนินฺติ เขมาเถริํ สนฺธาย วทติฯ
Tattha bhikkhuninti khemātheriṃ sandhāya vadati.
โพชฺฌงฺคฎฺฐงฺคิกํ มคฺคนฺติ สตฺตโพชฺฌงฺคญฺจ อฎฺฐงฺคิกญฺจ อริยมคฺคํฯ อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยาติ อรหตฺตสฺส นิพฺพานเสฺสว วา ปตฺติยา อธิคมายฯ
Bojjhaṅgaṭṭhaṅgikaṃ magganti sattabojjhaṅgañca aṭṭhaṅgikañca ariyamaggaṃ. Uttamatthassa pattiyāti arahattassa nibbānasseva vā pattiyā adhigamāya.
ปีติสุเขนาติ ผลสมาปตฺติปริยาปนฺนาย ปีติยา สุเขน จฯ กายนฺติ ตํสมฺปยุตฺตํ นามกายํ ตทนุสาเรน รูปกายญฺจฯ ผริตฺวาติ ผุสิตฺวา พฺยาเปตฺวา วาฯ สตฺตมิยา ปาเท ปสาเรสินฺติ วิปสฺสนาย อารทฺธทิวสโต สตฺตมิยํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิตฺวา ปาเท ปสาเรสิํฯ กถํ? ตโมขนฺธํ ปทาลิย, อปฺปทาลิตปุพฺพํ โมหกฺขนฺธํ อคฺคมคฺคญาณาสินา ปทาเลตฺวาฯ เสสํ เหฎฺฐา วุตฺตนยเมวฯ
Pītisukhenāti phalasamāpattipariyāpannāya pītiyā sukhena ca. Kāyanti taṃsampayuttaṃ nāmakāyaṃ tadanusārena rūpakāyañca. Pharitvāti phusitvā byāpetvā vā. Sattamiyā pāde pasāresinti vipassanāya āraddhadivasato sattamiyaṃ pallaṅkaṃ bhinditvā pāde pasāresiṃ. Kathaṃ? Tamokhandhaṃ padāliya, appadālitapubbaṃ mohakkhandhaṃ aggamaggañāṇāsinā padāletvā. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
วิชยาเถรีคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Vijayātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ฉกฺกนิปาตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Chakkanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรีคาถาปาฬิ • Therīgāthāpāḷi / ๘. วิชยาเถรีคาถา • 8. Vijayātherīgāthā
