Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
೩. ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವಿಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadavaṇṇanā
೫೦೮. ತತಿಯೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಗ್ಗಮಗ್ಗೋಪಿ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಮಗ್ಗಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನಭೂತಾ ಹಿ ಕಥಾ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ। ತಿರಚ್ಛಾನಭೂತನ್ತಿ ತಿರೋಕರಣಭೂತಂ ವಿಬನ್ಧನಭೂತಂ। ರಾಜಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಕಥನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨೨೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೫.೧೦೮೦; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೧೦.೬೯-೭೦) ರಾಜಾನಂ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಮಹಾಸಮ್ಮತೋ ಮನ್ಧಾತಾ ಧಮ್ಮಾಸೋಕೋ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಕಥಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಸುಕೋ ರಾಜಾ ಅಭಿರೂಪೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಗೇಹಸ್ಸಿತಕಥಾವ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ ಹೋತಿ। ‘‘ಸೋಪಿ ನಾಮ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೋ ಖಯಂ ಗತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಪನ ಅನಿಚ್ಚತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವೇ ತಿಟ್ಠತಿ। ಚೋರೇಸುಪಿ ‘‘ಮೂಲದೇವೋ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೋ, ಮೇಘಮಾಲೋ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವೋ’’ತಿ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ‘‘ಅಹೋ ಸೂರಾ’’ತಿ ಗೇಹಸ್ಸಿತಕಥಾವ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ। ಯುದ್ಧೇಪಿ ಭರತಯುದ್ಧಾದೀಸು ‘‘ಅಸುಕೇನ ಅಸುಕೋ ಏವಂ ಮಾರಿತೋ ಏವಂ ವಿದ್ಧೋ’’ತಿ ಕಾಮಸ್ಸಾದವಸೇನೇವ ಕಥಾ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ। ‘‘ತೇಪಿ ನಾಮ ಖಯಂ ಗತಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಮೇವ ಹೋತಿ।
508. Tatiye ariyamaggassāti ettha saggamaggopi saṅgahetabbo. Aniyyānikattā saggamokkhamaggānaṃ tiracchānabhūtā hi kathā tiracchānakathā. Tiracchānabhūtanti tirokaraṇabhūtaṃ vibandhanabhūtaṃ. Rājapaṭisaṃyuttaṃ kathanti (dī. ni. aṭṭha. 1.17; ma. ni. aṭṭha. 2.223; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.1080; a. ni. aṭṭha. 3.10.69-70) rājānaṃ ārabbha ‘‘mahāsammato mandhātā dhammāsoko evaṃmahānubhāvo’’tiādinā nayena pavattakathaṃ. Ettha ca ‘‘asuko rājā abhirūpo dassanīyo’’tiādinā nayena gehassitakathāva tiracchānakathā hoti. ‘‘Sopi nāma evaṃmahānubhāvo khayaṃ gato’’ti evaṃ pavattā pana aniccatāpaṭisaṃyuttā kammaṭṭhānabhāve tiṭṭhati. Coresupi ‘‘mūladevo evaṃmahānubhāvo, meghamālo evaṃmahānubhāvo’’ti tesaṃ kammaṃ paṭicca ‘‘aho sūrā’’ti gehassitakathāva tiracchānakathā. Yuddhepi bharatayuddhādīsu ‘‘asukena asuko evaṃ mārito evaṃ viddho’’ti kāmassādavaseneva kathā tiracchānakathā. ‘‘Tepi nāma khayaṃ gatā’’ti evaṃ pavattā pana sabbattha kammaṭṭhānameva hoti.
ಅಪಿಚ ಅನ್ನಾದೀಸು ‘‘ಏವಂ ವಣ್ಣವನ್ತಂ ಗನ್ಧವನ್ತಂ ರಸವನ್ತಂ ಫಸ್ಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ಖಾದಿಮ್ಹ ಭುಞ್ಜಿಮ್ಹ ಪಿವಿಮ್ಹ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಕಾಮಸ್ಸಾದವಸೇನ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸಾತ್ಥಕಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಏವಂ ವಣ್ಣಾದಿಸಮ್ಪನ್ನಂ ಅನ್ನಂ ಪಾನಂ ವತ್ಥಂ ಸಯನಂ ಮಾಲಾಗನ್ಧಂ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ಅದಮ್ಹ, ಚೇತಿಯಪೂಜಂ ಅಕರಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ಕಥೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಞಾತಿಕಥಾದೀಸುಪಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಕಾ ಸೂರಾ ಸಮತ್ಥಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಂ ಏವಂ ವಿಚಿತ್ರೇಹಿ ಯಾನೇಹಿ ವಿಚರಿಮ್ಹಾ’’ತಿ ವಾ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ವತ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸಾತ್ಥಕಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ‘‘ತೇಪಿ ನೋ ಞಾತಕಾ ಖಯಂ ಗತಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಂ ಏವರೂಪಾ ಉಪಾಹನಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಅದಮ್ಹಾ’’ತಿ ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ಗಾಮಕಥಾಪಿ ಸುನಿವಿಟ್ಠದುನ್ನಿವಿಟ್ಠಸುಭಿಕ್ಖದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾದಿವಸೇನ ವಾ ‘‘ಅಸುಕಗಾಮವಾಸಿನೋ ಸೂರಾ ಸಮತ್ಥಾ’’ತಿ ವಾ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸಾತ್ಥಕಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಖಯವಯಂ ಗತಾ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ನಿಗಮನಗರಜನಪದಕಥಾಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Apica annādīsu ‘‘evaṃ vaṇṇavantaṃ gandhavantaṃ rasavantaṃ phassasampannaṃ khādimha bhuñjimha pivimha paribhuñjimhā’’ti kāmassādavasena kathetuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘pubbe evaṃ vaṇṇādisampannaṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ sayanaṃ mālāgandhaṃ sīlavantānaṃ adamha, cetiyapūjaṃ akarimhā’’ti kathetuṃ vaṭṭati. Ñātikathādīsupi ‘‘amhākaṃ ñātakā sūrā samatthā’’ti vā ‘‘pubbe mayaṃ evaṃ vicitrehi yānehi vicarimhā’’ti vā assādavasena vattuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘tepi no ñātakā khayaṃ gatā’’ti vā ‘‘pubbe mayaṃ evarūpā upāhanā saṅghassa adamhā’’ti vā kathetabbaṃ. Gāmakathāpi suniviṭṭhadunniviṭṭhasubhikkhadubbhikkhādivasena vā ‘‘asukagāmavāsino sūrā samatthā’’ti vā evaṃ assādavasena na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘saddhā pasannā’’ti vā ‘‘khayavayaṃ gatā’’ti vā vattuṃ vaṭṭati. Nigamanagarajanapadakathāsupi eseva nayo.
ಇತ್ಥಿಕಥಾಪಿ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ನ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ, ಖಯಂ ಗತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸೂರಕಥಾಪಿ ‘‘ನನ್ದಿಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಯೋಧೋ ಸೂರೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ನ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಸದ್ಧೋ ಅಹೋಸಿ, ಖಯಂ ಗತೋ’’ತಿ ಏವಮೇವ ವಟ್ಟತಿ। ವಿಸಿಖಾಕಥಾಪಿ ‘‘ಅಸುಕಾ ವಿಸಿಖಾ ಸುನಿವಿಟ್ಠಾ ದುನ್ನಿವಿಟ್ಠಾ ಸೂರಾ ಸಮತ್ಥಾ’’ತಿ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನೇವ ನ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ, ಖಯಂ ಗತಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವಟ್ಟತಿ।
Itthikathāpi vaṇṇasaṇṭhānādīni paṭicca assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā, khayaṃ gatā’’ti evaṃ vattuṃ vaṭṭati. Sūrakathāpi ‘‘nandimitto nāma yodho sūro ahosī’’ti assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddho ahosi, khayaṃ gato’’ti evameva vaṭṭati. Visikhākathāpi ‘‘asukā visikhā suniviṭṭhā dunniviṭṭhā sūrā samatthā’’ti assādavaseneva na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā, khayaṃ gatā’’icceva vaṭṭati.
ಕುಮ್ಭಟ್ಠಾನಕಥಾತಿ ಕುಟಟ್ಠಾನಕಥಾ ಉದಕತಿತ್ಥಕಥಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಕುಮ್ಭದಾಸೀಕಥಾ ವಾ। ಸಾಪಿ ‘‘ಪಾಸಾದಿಕಾ ನಚ್ಚಿತುಂ ಗಾಯಿತುಂ ಛೇಕಾ’’ತಿ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ನ ವಟ್ಟತಿ, ‘‘ಸದ್ಧಾ ಪಸನ್ನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನೇವ ವಟ್ಟತಿ। ಪುಬ್ಬಪೇತಕಥಾತಿ ಅತೀತಞಾತಿಕಥಾ। ತತ್ಥ ವತ್ತಮಾನಞಾತಿಕಥಾಸದಿಸೋವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
Kumbhaṭṭhānakathāti kuṭaṭṭhānakathā udakatitthakathā vuccati, kumbhadāsīkathā vā. Sāpi ‘‘pāsādikā naccituṃ gāyituṃ chekā’’ti assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā’’tiādinā nayeneva vaṭṭati. Pubbapetakathāti atītañātikathā. Tattha vattamānañātikathāsadisova vinicchayo.
ನಾನತ್ತಕಥಾತಿ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮಕಥಾವಿಮುತ್ತಾ ಅವಸೇಸಾ ನಾನಾಸಭಾವಾ ನಿರತ್ಥಕಕಥಾ। ಲೋಕಕ್ಖಾಯಿಕಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಕೇನ ನಿಮ್ಮಿತೋ, ಅಸುಕೇನ ಪಜಾಪತಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಇಸ್ಸರೇನ ವಾ ನಿಮ್ಮಿತೋ, ಕಾಕೋ ಸೇತೋ ಅಟ್ಠೀನಂ ಸೇತತ್ತಾ, ಬಕಾ ರತ್ತಾ ಲೋಹಿತಸ್ಸ ರತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ಲೋಕಾಯತವಿತಣ್ಡಸಲ್ಲಾಪಕಥಾ। ಉಪ್ಪತ್ತಿಠಿತಿಸಂಹಾರಾದಿವಸೇನ ಲೋಕಂ ಅಕ್ಖಾಯತೀತಿ ಲೋಕಕ್ಖಾಯಿಕಾ। ಸಮುದ್ದಕ್ಖಾಯಿಕಾ ನಾಮ ಕಸ್ಮಾ ಸಮುದ್ದೋ ಸಾಗರೋ, ಸಾಗರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೇಹಿ ಖತತ್ತಾ ಸಾಗರೋ। ಖತೋ ಅಮ್ಹೇಹೀತಿ ಹತ್ಥಮುದ್ದಾಯ ನಿವೇದಿತತ್ತಾ ಸಮುದ್ದೋತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ನಿರತ್ಥಕಾ ಸಮುದ್ದಕ್ಖಾಯಿಕಕಥಾ।
Nānattakathāti purimapacchimakathāvimuttā avasesā nānāsabhāvā niratthakakathā. Lokakkhāyikāti ‘‘ayaṃ loko kena nimmito, asukena pajāpatinā brahmunā issarena vā nimmito, kāko seto aṭṭhīnaṃ setattā, bakā rattā lohitassa rattattā’’ti evamādikā lokāyatavitaṇḍasallāpakathā. Uppattiṭhitisaṃhārādivasena lokaṃ akkhāyatīti lokakkhāyikā. Samuddakkhāyikā nāma kasmā samuddo sāgaro, sāgarassa rañño puttehi khatattā sāgaro. Khato amhehīti hatthamuddāya niveditattā samuddoti evamādikā niratthakā samuddakkhāyikakathā.
ಇತಿ ಭವೋ ಇತಿ ಅಭವೋತಿ ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ನಿರತ್ಥಕಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತಕಥಾ ಇತಿಭವಾಭವಕಥಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಭವೋತಿ ಸಸ್ಸತಂ, ಅಭವೋತಿ ಉಚ್ಛೇದಂ। ಭವೋತಿ ವುದ್ಧಿ, ಅಭವೋತಿ ಹಾನಿ । ಭವೋತಿ ಕಾಮಸುಖಂ, ಅಭವೋತಿ ಅತ್ತಕಿಲಮಥೋ। ಇತಿ ಇಮಾಯ ಛಬ್ಬಿಧಾಯ ಇತಿಭವಾಭವಕಥಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಬಾತ್ತಿಂಸ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ಸರೂಪತೋ ಅನಾಗತಾಪಿ ಅರಞ್ಞಪಬ್ಬತನದೀದೀಪಕಥಾ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಛತ್ತಿಂಸ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇತಿ ವಾತಿ ಹಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಪಕಾರತ್ಥೇ, ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೇ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ‘‘ಏವಂಪಕಾರಂ ಇತೋ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ತಾದಿಸಂ ನಿರತ್ಥಕಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಆದಿಅತ್ಥೇ ವಾ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಇತಿ ವಾ ಇತಿ ಏವರೂಪಾ ನಚ್ಚಗೀತವಾದಿತವಿಸೂಕದಸ್ಸನಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦, ೧೯೪) ವಿಯ, ಏವಮಾದಿಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Iti bhavo iti abhavoti yaṃ vā taṃ vā niratthakakāraṇaṃ vatvā pavattitakathā itibhavābhavakathā. Ettha ca bhavoti sassataṃ, abhavoti ucchedaṃ. Bhavoti vuddhi, abhavoti hāni . Bhavoti kāmasukhaṃ, abhavoti attakilamatho. Iti imāya chabbidhāya itibhavābhavakathāya saddhiṃ bāttiṃsa tiracchānakathā nāma hoti. Atha vā pāḷiyaṃ sarūpato anāgatāpi araññapabbatanadīdīpakathā iti-saddena saṅgahetvā chattiṃsa tiracchānakathāti vuccati. Iti vāti hi ettha iti-saddo pakāratthe, vā-saddo vikappatthe. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘evaṃpakāraṃ ito aññaṃ vā tādisaṃ niratthakakathaṃ kathentī’’ti. Ādiatthe vā iti-saddo ‘‘iti vā iti evarūpā naccagītavāditavisūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.10, 194) viya, evamādiṃ aññampi tādisaṃ kathaṃ kathentīti attho.
೫೧೨. ಅಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಿನಾ ದುತಿಯಲೇಡ್ಡುಪಾತೋ ಇಧ ಉಪಚಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ। ಸನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನಾಪುಚ್ಛನಾ, ಅನುಞ್ಞಾತಕಾರಣಾಭಾವೋ, ವಿಕಾಲೇ ಗಾಮಪ್ಪವಿಸನನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ತೀಣಿ ಅಙ್ಗಾನಿ।
512.Aparikkhittassa gāmassa upacāro adinnādāne vuttanayeneva veditabboti iminā dutiyaleḍḍupāto idha upacāroti dasseti. Sesamettha uttānameva. Santaṃ bhikkhuṃ anāpucchanā, anuññātakāraṇābhāvo, vikāle gāmappavisananti imāni panettha tīṇi aṅgāni.
ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವಿಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vikālagāmappavisanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ವಿನಯಪಿಟಕ • Vinayapiṭaka / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ • Mahāvibhaṅga / ೯. ರತನವಗ್ಗೋ • 9. Ratanavaggo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ೩. ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವಿಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ೩. ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವಿಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ೩. ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವಿಸನಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಪಾಚಿತ್ಯಾದಿಯೋಜನಾಪಾಳಿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ೩. ವಿಕಾಲಗಾಮಪ್ಪವಿಸನಸಿಕ್ಖಾಪದಂ • 3. Vikālagāmappavisanasikkhāpadaṃ