| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๒๓๓] ๓. วิกณฺณกชาตกวณฺณนา
[233] 3. Vikaṇṇakajātakavaṇṇanā
กามํ ยหิํ อิจฺฉสิ เตน คจฺฉาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ โส หิ ธมฺมสภํ อานีโต ‘‘สจฺจํ กิร, ตฺวํ ภิกฺขุ, อุกฺกณฺฐิโต’’ติ สตฺถารา ปุโฎฺฐ ‘‘สจฺจ’’นฺติ วตฺวา ‘‘กสฺมา อุกฺกณฺฐิโตสี’’ติ วุเตฺต ‘‘กามคุณการณา’’ติ อาหฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘กามคุณา นาเมเต ภิกฺขุ วิกณฺณกสลฺลสทิสา, สกิํ หทเย ปติฎฺฐํ ลภมานา วิกณฺณกํ วิย วิทฺธํ สุํสุมารํ มรณเมว ปาเปนฺตี’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Kāmaṃyahiṃ icchasi tena gacchāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So hi dhammasabhaṃ ānīto ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti satthārā puṭṭho ‘‘sacca’’nti vatvā ‘‘kasmā ukkaṇṭhitosī’’ti vutte ‘‘kāmaguṇakāraṇā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘kāmaguṇā nāmete bhikkhu vikaṇṇakasallasadisā, sakiṃ hadaye patiṭṭhaṃ labhamānā vikaṇṇakaṃ viya viddhaṃ suṃsumāraṃ maraṇameva pāpentī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต โพธิสโตฺต พาราณสิยํ ธเมฺมน รชฺชํ กาเรโนฺต เอกทิวสํ อุยฺยานํ คนฺตฺวา โปกฺขรณีตีรํ สมฺปาปุณิฯ นจฺจคีตาสุ กุสลา นจฺจคีตานิ ปโยเชสุํ, โปกฺขรณิยํ มจฺฉกจฺฉปา คีตสทฺทโลลตาย สนฺนิปติตฺวา รญฺญาว สทฺธิํ คจฺฉนฺติฯ ราชา ตาลกฺขนฺธปฺปมาณํ มจฺฉฆฎํ ทิสฺวา ‘‘กิํ นุ โข อิเม มจฺฉา มยา สทฺธิํเยว จรนฺตี’’ติ อมเจฺจ ปุจฺฉิฯ อมจฺจา ‘‘เอเต, เทว, อุปฎฺฐหนฺตี’’ติ อาหํสุฯ ราชา ‘‘เอเต กิร มํ อุปฎฺฐหนฺตี’’ติ ตุสฺสิตฺวา เตสํ นิจฺจภตฺตํ ปฎฺฐเปสิฯ เทวสิกํ ตณฺฑุลมฺพณํ ปาเจสิฯ มจฺฉา ภตฺตเวลาย เอกเจฺจ อาคจฺฉนฺติ, เอกเจฺจ นาคจฺฉนฺติ, ภตฺตํ นสฺสติฯ รโญฺญ ตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ ราชา ‘‘อิโต ปฎฺฐาย สตฺตเวลาย เภริํ ปหริตฺวา เภริสญฺญาย มเจฺฉสุ สนฺนิปติเตสุ ภตฺตํ เทถา’’ติ อาหฯ ตโต ปฎฺฐาย ภตฺตกมฺมิโก เภริํ ปหราเปตฺวา สนฺนิปติตานํ มจฺฉานํ ภตฺตํ เทติฯ เตปิ เภริสญฺญาย สนฺนิปติตฺวา ภุญฺชนฺติฯ
Atīte bodhisatto bārāṇasiyaṃ dhammena rajjaṃ kārento ekadivasaṃ uyyānaṃ gantvā pokkharaṇītīraṃ sampāpuṇi. Naccagītāsu kusalā naccagītāni payojesuṃ, pokkharaṇiyaṃ macchakacchapā gītasaddalolatāya sannipatitvā raññāva saddhiṃ gacchanti. Rājā tālakkhandhappamāṇaṃ macchaghaṭaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho ime macchā mayā saddhiṃyeva carantī’’ti amacce pucchi. Amaccā ‘‘ete, deva, upaṭṭhahantī’’ti āhaṃsu. Rājā ‘‘ete kira maṃ upaṭṭhahantī’’ti tussitvā tesaṃ niccabhattaṃ paṭṭhapesi. Devasikaṃ taṇḍulambaṇaṃ pācesi. Macchā bhattavelāya ekacce āgacchanti, ekacce nāgacchanti, bhattaṃ nassati. Rañño tamatthaṃ ārocesuṃ. Rājā ‘‘ito paṭṭhāya sattavelāya bheriṃ paharitvā bherisaññāya macchesu sannipatitesu bhattaṃ dethā’’ti āha. Tato paṭṭhāya bhattakammiko bheriṃ paharāpetvā sannipatitānaṃ macchānaṃ bhattaṃ deti. Tepi bherisaññāya sannipatitvā bhuñjanti.
เตสุ เอวํ สนฺนิปติตฺวา ภุญฺชเนฺตสุ เอโก สุํสุมาโร อาคนฺตฺวา มเจฺฉ ขาทิฯ ภตฺตกมฺมิโก รโญฺญ อาโรเจสิฯ ราชา ตํ สุตฺวา ‘‘สุํสุมารํ มจฺฉานํ ขาทนกาเล วิกณฺณเกน วิชฺฌิตฺวา คณฺหา’’ติ อาห ฯ โส ‘‘สาธู’’ติ คนฺตฺวา นาวาย ฐตฺวา มเจฺฉ ขาทิตุํ อาคตํ สุํสุมารํ วิกณฺณเกน ปหริ, ตํ ตสฺส อโนฺตปิฎฺฐิํ ปาวิสิฯ โส เวทนาปฺปโตฺต หุตฺวา ตํ คเหตฺวาว ปลายิฯ ภตฺตกมฺมิโก ตสฺส วิทฺธภาวํ ญตฺวา ตํ อาลปโนฺต ปฐมํ คาถมาห –
Tesu evaṃ sannipatitvā bhuñjantesu eko suṃsumāro āgantvā macche khādi. Bhattakammiko rañño ārocesi. Rājā taṃ sutvā ‘‘suṃsumāraṃ macchānaṃ khādanakāle vikaṇṇakena vijjhitvā gaṇhā’’ti āha . So ‘‘sādhū’’ti gantvā nāvāya ṭhatvā macche khādituṃ āgataṃ suṃsumāraṃ vikaṇṇakena pahari, taṃ tassa antopiṭṭhiṃ pāvisi. So vedanāppatto hutvā taṃ gahetvāva palāyi. Bhattakammiko tassa viddhabhāvaṃ ñatvā taṃ ālapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
๑๖๕.
165.
‘‘กามํ ยหิํ อิจฺฉสิ เตน คจฺฉ, วิโทฺธสิ มมฺมมฺหิ วิกณฺณเกน;
‘‘Kāmaṃ yahiṃ icchasi tena gaccha, viddhosi mammamhi vikaṇṇakena;
หโตสิ ภเตฺตน สุวาทิเตน, โลโล จ มเจฺฉ อนุพนฺธมาโน’’ติฯ
Hatosi bhattena suvāditena, lolo ca macche anubandhamāno’’ti.
ตตฺถ กามนฺติ เอกํเสนฯ ยหิํ อิจฺฉสิ เตน คจฺฉาติ ยสฺมิํ อิจฺฉสิ, ตสฺมิํ คจฺฉฯ มมฺมมฺหีติ มมฺมฎฺฐาเนฯ วิกณฺณเกนาติ วิกณฺณกสเลฺลนฯ หโตสิ ภเตฺตน สุวาทิเตน, โลโล จ มเจฺฉ อนุพนฺธมาโนติ ตฺวํ เภริวาทิตสญฺญาย ภเตฺต ทียมาเน โลโล หุตฺวา ขาทนตฺถาย มเจฺฉ อนุพนฺธมาโน เตน สวาทิเตน ภเตฺตน หโต, คตฎฺฐาเนปิ เต ชีวิตํ นตฺถีติ อโตฺถฯ โส อตฺตโน วสนฎฺฐานํ คนฺตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปโตฺตฯ
Tattha kāmanti ekaṃsena. Yahiṃ icchasi tena gacchāti yasmiṃ icchasi, tasmiṃ gaccha. Mammamhīti mammaṭṭhāne. Vikaṇṇakenāti vikaṇṇakasallena. Hatosi bhattena suvāditena, lolo ca macche anubandhamānoti tvaṃ bherivāditasaññāya bhatte dīyamāne lolo hutvā khādanatthāya macche anubandhamāno tena savāditena bhattena hato, gataṭṭhānepi te jīvitaṃ natthīti attho. So attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā jīvitakkhayaṃ patto.
สตฺถา อิมํ การณํ ทเสฺสตฺวา อภิสมฺพุโทฺธ หุตฺวา ทุติยํ คาถมาห –
Satthā imaṃ kāraṇaṃ dassetvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gāthamāha –
๑๖๖.
166.
‘‘เอวมฺปิ โลกามิสํ โอปตโนฺต, วิหญฺญตี จิตฺตวสานุวตฺตี;
‘‘Evampi lokāmisaṃ opatanto, vihaññatī cittavasānuvattī;
โส หญฺญตี ญาติสขาน มเชฺฌ, มจฺฉานุโค โสริว สุํสุมาโร’’ติฯ
So haññatī ñātisakhāna majjhe, macchānugo soriva suṃsumāro’’ti.
ตตฺถ โลกามิสนฺติ ปญฺจ กามคุณาฯ เต หิ โลโก อิฎฺฐโต กนฺตโต มนาปโต คณฺหาติ, ตสฺมา ‘‘โลกามิส’’นฺติ วุจฺจติฯ โอปตโนฺตติ ตํ โลกามิสํ อนุปตโนฺต กิเลสวเสน จิตฺตวสานุวตฺตี ปุคฺคโล วิหญฺญติ กิลมติ, โส หญฺญตีติ โส เอวรูโป ปุคฺคโล ญาตีนญฺจ สขานญฺจ มเชฺฌ โส วิกณฺณเกน วิโทฺธ มจฺฉานุโค สุํสุมาโร วิย ปญฺจ กามคุเณ มนาปาติ คเหตฺวา หญฺญติ กิลมติ มหาวินาสํ ปาปุณาติเยวาติฯ
Tattha lokāmisanti pañca kāmaguṇā. Te hi loko iṭṭhato kantato manāpato gaṇhāti, tasmā ‘‘lokāmisa’’nti vuccati. Opatantoti taṃ lokāmisaṃ anupatanto kilesavasena cittavasānuvattī puggalo vihaññati kilamati, so haññatīti so evarūpo puggalo ñātīnañca sakhānañca majjhe so vikaṇṇakena viddho macchānugo suṃsumāro viya pañca kāmaguṇe manāpāti gahetvā haññati kilamati mahāvināsaṃ pāpuṇātiyevāti.
เอวํ สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ, สจฺจปริโยสาเน อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฎฺฐหิฯ ‘‘ตทา สุํสุมาโร เทวทโตฺต, มจฺฉา พุทฺธปริสา, พาราณสิราชา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā suṃsumāro devadatto, macchā buddhaparisā, bārāṇasirājā pana ahameva ahosi’’nti.
วิกณฺณกชาตกวณฺณนา ตติยาฯ
Vikaṇṇakajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๒๓๓. วิกณฺณชาตกํ • 233. Vikaṇṇajātakaṃ
