| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
२. विलेखनसिक्खापदं
2. Vilekhanasikkhāpadaṃ
४३८. दुतिये विनये पटिसंयुत्ता कथा विनयकथाति दस्सेन्तो आह ‘‘विनयकथा नामा’’तिआदि। तन्ति विनयकथं। पदभाजनेन वण्णना विनयस्स वण्णो नामाति योजना। तन्ति विनयस्स वण्णं। परियापुणनं परियत्ति, विनयस्स परियत्ति विनयपरियत्ति, विनयपरियत्तिसङ्खातं मूलमस्स वण्णस्साति विनयपरियत्तिमूलको, तं। विनयधरो लभतीति सम्बन्धो। हीति वित्थारो। ते सब्बे भगवा भासतीति सम्बन्धो। हीति सच्चं।
438. Dutiye vinaye paṭisaṃyuttā kathā vinayakathāti dassento āha ‘‘vinayakathā nāmā’’tiādi. Tanti vinayakathaṃ. Padabhājanena vaṇṇanā vinayassa vaṇṇo nāmāti yojanā. Tanti vinayassa vaṇṇaṃ. Pariyāpuṇanaṃ pariyatti, vinayassa pariyatti vinayapariyatti, vinayapariyattisaṅkhātaṃ mūlamassa vaṇṇassāti vinayapariyattimūlako, taṃ. Vinayadharo labhatīti sambandho. Hīti vitthāro. Te sabbe bhagavā bhāsatīti sambandho. Hīti saccaṃ.
अस्साति विनयधरस्स। इधाति इमस्मिं सासने। अलज्जितातिआदीसु करणत्थे पच्चत्तवचनं। अलज्जितायाति हि अत्थो। तेन वुत्तं ‘‘कथं अलज्जिताया’’तिआदि। चाति सच्चं । ‘‘सञ्चिच्चा’’ति पदं तीसु वाक्येसु योजेतब्बं। सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जति, सञ्चिच्च आपत्तिं परिगूहति, सञ्चिच्च अगतिगमनञ्च गच्छतीति अत्थो। मन्दोति बालो। मोमूहोति अतिसम्मूळ्हो। विराधेतीति विरज्झापेति। कुक्कुच्चे उप्पन्नेति ‘‘कप्पति नु खो, नो’’ति विनयकुक्कुच्चे उप्पन्ने। अयं पनाति अयं पुग्गलो पन वीतिक्कमतियेवाति सम्बन्धो। अच्छमंसेन सूकरमंसस्स वण्णसण्ठानेन सदिसत्ता, दीपिमंसेन च मिगमंसस्स सदिसत्ता वुत्तं ‘‘अच्छमंसं सूकरमंस’’न्तिआदि।
Assāti vinayadharassa. Idhāti imasmiṃ sāsane. Alajjitātiādīsu karaṇatthe paccattavacanaṃ. Alajjitāyāti hi attho. Tena vuttaṃ ‘‘kathaṃ alajjitāyā’’tiādi. Cāti saccaṃ . ‘‘Sañciccā’’ti padaṃ tīsu vākyesu yojetabbaṃ. Sañcicca āpattiṃ āpajjati, sañcicca āpattiṃ parigūhati, sañcicca agatigamanañca gacchatīti attho. Mandoti bālo. Momūhoti atisammūḷho. Virādhetīti virajjhāpeti. Kukkucce uppanneti ‘‘kappati nu kho, no’’ti vinayakukkucce uppanne. Ayaṃ panāti ayaṃ puggalo pana vītikkamatiyevāti sambandho. Acchamaṃsena sūkaramaṃsassa vaṇṇasaṇṭhānena sadisattā, dīpimaṃsena ca migamaṃsassa sadisattā vuttaṃ ‘‘acchamaṃsaṃ sūkaramaṃsa’’ntiādi.
आपत्तिंच सतिसम्मोसायाति एत्थ चसद्दो अवुत्तवाक्यसम्पिण्डनत्थो, कत्तब्बञ्च न हि करोतीति अत्थो। एवन्तिआदि निगमनं।
Āpattiṃca satisammosāyāti ettha casaddo avuttavākyasampiṇḍanattho, kattabbañca na hi karotīti attho. Evantiādi nigamanaṃ.
एवं अविनयधरस्स दोसं दस्सेत्वा विनयधरस्स गुणं दस्सेन्तो आह ‘‘विनयधरो पना’’तिआदि। सोति विनयधरो। हीति वित्थारो। परूपवादन्ति परेसं उपवादं। सुद्धन्तेति सुद्धस्स कोट्ठासे। ततोति पतिट्ठानतो परन्ति सम्बन्धो। अस्साति विनयधरस्स। एवन्तिआदि निगमनं। अस्साति विनयधरस्स। कुक्कुच्चपकतानन्ति कुक्कुच्चेन अभिभूतानं। सोति विनयधरो। तेहीति कुक्कुच्चपकतेहि। सङ्घमज्झे कथेन्तस्स अविनयधरस्साति योजना। तन्ति भयं सारज्जं।
Evaṃ avinayadharassa dosaṃ dassetvā vinayadharassa guṇaṃ dassento āha ‘‘vinayadharo panā’’tiādi. Soti vinayadharo. Hīti vitthāro. Parūpavādanti paresaṃ upavādaṃ. Suddhanteti suddhassa koṭṭhāse. Tatoti patiṭṭhānato paranti sambandho. Assāti vinayadharassa. Evantiādi nigamanaṃ. Assāti vinayadharassa. Kukkuccapakatānanti kukkuccena abhibhūtānaṃ. Soti vinayadharo. Tehīti kukkuccapakatehi. Saṅghamajjhe kathentassa avinayadharassāti yojanā. Tanti bhayaṃ sārajjaṃ.
पटिपक्खं, पटिविरुद्धं वा अत्थयन्ति इच्छन्तीति पच्चत्थीका, ण्यसद्दो बहुलं कत्ताभिधायको, अत्तनो पच्चत्थिका अत्तपच्चत्थिका। तत्थाति दुविधेसु पच्चत्थिकेसु। इमेति मेत्तियभुम्मजकवड्ढलिच्छविनो। अञ्ञेपि ये वा पन भिक्खूति सम्बन्धो। अरिट्ठभिक्खु च कण्टकसामणेरो च वेसालिकवज्जिपुत्तका च अरिट्ठ…पे॰… वज्जीपुत्तका। ते च सासनपच्चत्थिका नामाति सम्बन्धो। परूपहारो च अञ्ञाणो च कङ्खापरवितरणो च परू…पे॰… वितरणा। ते आदयो येसं वादानन्ति परू…पे॰… वितरणादयो। ते एव वादा एतेसन्ति परू…पे॰… वितरणादिवादा। ते च सासनपच्चत्थिका नामाति सम्बन्धो। अबुद्धसासनं बुद्धसासनन्ति वत्वा कतपग्गहा महासङ्घिकादयो च सासनपच्चत्थिका नामाति योजना। कङ्खापरवितरणादीति एत्थ आदिसद्देन कथावत्थुपकरणे आगता वादा सङ्गय्हन्ति। महासङ्घिकादयोति एत्थ आदिसद्देन दीपवंसे आगता गणा सङ्गय्हन्ति। आदिम्हि ‘‘विपरीतदस्सना’’ति पदं सब्बपदेहि योजेतब्बं। ‘‘सहधम्मेना’’ति पदस्सत्थं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘सह कारणेना’’ति। यथाति येनाकारेन निग्गय्हमानेति सम्बन्धो।
Paṭipakkhaṃ, paṭiviruddhaṃ vā atthayanti icchantīti paccatthīkā, ṇyasaddo bahulaṃ kattābhidhāyako, attano paccatthikā attapaccatthikā. Tatthāti duvidhesu paccatthikesu. Imeti mettiyabhummajakavaḍḍhalicchavino. Aññepi ye vā pana bhikkhūti sambandho. Ariṭṭhabhikkhu ca kaṇṭakasāmaṇero ca vesālikavajjiputtakā ca ariṭṭha…pe… vajjīputtakā. Te ca sāsanapaccatthikā nāmāti sambandho. Parūpahāro ca aññāṇo ca kaṅkhāparavitaraṇo ca parū…pe… vitaraṇā. Te ādayo yesaṃ vādānanti parū…pe… vitaraṇādayo. Te eva vādā etesanti parū…pe… vitaraṇādivādā. Te ca sāsanapaccatthikā nāmāti sambandho. Abuddhasāsanaṃ buddhasāsananti vatvā katapaggahā mahāsaṅghikādayo ca sāsanapaccatthikā nāmāti yojanā. Kaṅkhāparavitaraṇādīti ettha ādisaddena kathāvatthupakaraṇe āgatā vādā saṅgayhanti. Mahāsaṅghikādayoti ettha ādisaddena dīpavaṃse āgatā gaṇā saṅgayhanti. Ādimhi ‘‘viparītadassanā’’ti padaṃ sabbapadehi yojetabbaṃ. ‘‘Sahadhammenā’’ti padassatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘saha kāraṇenā’’ti. Yathāti yenākārena niggayhamāneti sambandho.
तत्थाति तिविधेसु सद्धम्मेसु। महावत्तानि सन्ति, अयं सब्बोति योजना। चत्तारि फलानि चाति लिङ्गविपल्लासेन योजेतब्बं। एत्थ चकारेन अभिञ्ञापटिसम्भिदा सङ्गहिता तासम्पि अधिगमसासनभावतो।
Tatthāti tividhesu saddhammesu. Mahāvattāni santi, ayaṃ sabboti yojanā. Cattāri phalāni cāti liṅgavipallāsena yojetabbaṃ. Ettha cakārena abhiññāpaṭisambhidā saṅgahitā tāsampi adhigamasāsanabhāvato.
तत्थाति तिविधेसु सद्धम्मेसु। केचि थेराति धम्मकथिका केचि थेरा। ‘‘यो खो’’ति कण्ठजदुतियक्खरेन पठितब्बो। पोत्थकेसु पन ‘‘यो वो’’ति वकारेन पाठो अत्थि, सो अयुत्तो। कस्मा? ‘‘सो वो’’ति परतो वुत्तत्ता, एकस्मिं वाक्ये द्विन्नं समानसुतिसद्दानं अयुत्तत्ता च। केचि थेराति पंसुकूलिका केचि थेरा आहंसूति सम्बन्धो। इतरे पन थेराति धम्मकथिकथेरेहि च पंसुकूलिकथेरेहि च अञ्ञे थेरा। तेति पञ्च भिक्खू करिस्सन्तीति सम्बन्धो। जम्बुदीपस्स पच्चन्ते तिट्ठतीति पच्चन्तिमो, तस्मिं। जम्बुदीपस्स मज्झे वेमज्झे तिट्ठतीति मज्झिमो। अथ वा मज्झानं सुद्धानं बुद्धादीनं निवासो मज्झिमो, तस्मिं। वीसति वग्गा इमस्साति वीसतिवग्गो, सोयेव गणो वीसतिवग्गगणो, तं। एवन्तिआदि निगमनं।
Tatthāti tividhesu saddhammesu. Keci therāti dhammakathikā keci therā. ‘‘Yo kho’’ti kaṇṭhajadutiyakkharena paṭhitabbo. Potthakesu pana ‘‘yo vo’’ti vakārena pāṭho atthi, so ayutto. Kasmā? ‘‘So vo’’ti parato vuttattā, ekasmiṃ vākye dvinnaṃ samānasutisaddānaṃ ayuttattā ca. Keci therāti paṃsukūlikā keci therā āhaṃsūti sambandho. Itare pana therāti dhammakathikatherehi ca paṃsukūlikatherehi ca aññe therā. Teti pañca bhikkhū karissantīti sambandho. Jambudīpassa paccante tiṭṭhatīti paccantimo, tasmiṃ. Jambudīpassa majjhe vemajjhe tiṭṭhatīti majjhimo. Atha vā majjhānaṃ suddhānaṃ buddhādīnaṃ nivāso majjhimo, tasmiṃ. Vīsati vaggā imassāti vīsativaggo, soyeva gaṇo vīsativaggagaṇo, taṃ. Evantiādi nigamanaṃ.
तस्साधेय्योति तस्सायत्तो, तस्स सन्तकोति वुत्तं होति। पवारणा आधेय्या, सङ्घकम्मं आधेय्यं, पब्बज्जा आधेय्या, उपसम्पदा आधेय्याति योजना।
Tassādheyyoti tassāyatto, tassa santakoti vuttaṃ hoti. Pavāraṇā ādheyyā, saṅghakammaṃ ādheyyaṃ, pabbajjā ādheyyā, upasampadā ādheyyāti yojanā.
येपि इमे नव उपोसथाति सम्बन्धो। यापि च इमा नव पवारणायोति योजना। तस्साति विनयधरस्स। तासन्ति नवपवारणानं।
Yepi ime nava uposathāti sambandho. Yāpi ca imā nava pavāraṇāyoti yojanā. Tassāti vinayadharassa. Tāsanti navapavāraṇānaṃ.
यानिपि इमानि चत्तारि सङ्घकम्मानीति योजेतब्बं। एत्थ च तानि विनयधरायत्तानेवाति पाठसेसो अह्झाहरितब्बो।
Yānipi imāni cattāri saṅghakammānīti yojetabbaṃ. Ettha ca tāni vinayadharāyattānevāti pāṭhaseso ahjhāharitabbo.
यापि च अयं पब्बज्जा च उपसम्पदा च कातब्बाति योजना। हीति सच्चं। अञ्ञोति विनयधरतो परो। सो एवाति विनयधरो एव। ‘‘उपज्झ’’न्ति धातुकम्मं, ‘‘सामणेरेना’’ति कारितकम्मं उपनेतब्बं। एत्थ चाति उपोसथादीसु च। निस्सयदानञ्च सामणेरूपट्ठानञ्च विसुं कत्वा द्वादसानिसंसे लभतीतिपि सक्का वत्तुं।
Yāpi ca ayaṃ pabbajjā ca upasampadā ca kātabbāti yojanā. Hīti saccaṃ. Aññoti vinayadharato paro. So evāti vinayadharo eva. ‘‘Upajjha’’nti dhātukammaṃ, ‘‘sāmaṇerenā’’ti kāritakammaṃ upanetabbaṃ. Ettha cāti uposathādīsu ca. Nissayadānañca sāmaṇerūpaṭṭhānañca visuṃ katvā dvādasānisaṃse labhatītipi sakkā vattuṃ.
विसुं विसुं कत्वाति ‘‘पञ्चाति च…पे॰… एकादसा’’ति च कोट्ठासं कोट्ठासं कत्वा, सत्त कोट्ठासे कत्वा भासतीति अधिप्पायो। थोमेतीति सम्मुखा थोमेति। पसंसतीति परम्मुखा पसंसति। ‘‘उग्गहेतब्ब’’न्तिपदस्सत्थं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘परियापुणितब्ब’’न्ति। अद्धनि दीघे साधूति अद्धनियं अद्धक्खमं अद्धयोग्यन्ति अत्थो साधुअत्थे नियपच्चयो (मोग्गल्लाने ४.३३.७३)।
Visuṃ visuṃ katvāti ‘‘pañcāti ca…pe… ekādasā’’ti ca koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ katvā, satta koṭṭhāse katvā bhāsatīti adhippāyo. Thometīti sammukhā thometi. Pasaṃsatīti parammukhā pasaṃsati. ‘‘Uggahetabba’’ntipadassatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pariyāpuṇitabba’’nti. Addhani dīghe sādhūti addhaniyaṃ addhakkhamaṃ addhayogyanti attho sādhuatthe niyapaccayo (moggallāne 4.33.73).
थेरा च नवा च मज्झिमा च बहू ते भिक्खू परियापुणन्तीति योजना।
Therā ca navā ca majjhimā ca bahū te bhikkhū pariyāpuṇantīti yojanā.
४३९. ‘‘उद्दिस्समाने’’ति पदस्स कम्मरूपत्तं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘उद्दिसियमाने’’ति। सो पनाति पातिमोक्खो पन। यस्मा उद्दिस्समानो नाम होति, तस्माति योजना। उद्दिसन्ते वाति उद्दिसियमाने वा। उद्दिसापेन्ते वाति उद्दिसापियमाने वा। अन्तसद्दो हि मानसद्दकारियो। योति भिक्खु। नन्ति तं पातिमोक्खं। चसद्दो खुद्दानुखुद्दकपदस्स द्वन्नवाक्यं दस्सेति, पुब्बपदे ककारलोपो दट्ठब्बो। तेसन्ति खुद्दानुखुद्दाकानं। हीति सच्चं। एतानीति खुद्दानुखुद्दकानि। येति भिक्खू। ‘‘याव उप्पज्जतियेव, ताव संवत्तन्ति इति वुत्तं होतीति योजना इमस्स नयस्स पाठसेसेहि योजेतब्बत्ता। गरुकभावं सल्लक्खेन्तो लहुकभावं दस्सेन्तो आह ‘‘अथ वा’’तिआदि। अतिवियाति अति इ एव। इकारो हि सन्धिवसेन अदस्सनं गतो। वियसद्दो एवकारत्थवाचको ‘‘वरम्हाकं भुसामिवा’’ति एत्थ (जा॰ १.३.१०८) इवसद्दो विय, अति हुत्वा एवाति अत्थो दट्ठब्बो। ‘‘उपसम्पन्नस्सा’’ति एत्थ समीपे सामिवचनन्ति (रुपसिद्धियं ३१६ सुत्ते) आह ‘‘उपसम्पन्नस्स सन्तिके’’ति। तस्साति उपसम्पन्नस्स। तस्मिन्ति विनये। विवण्णेतीति न केवलं तस्सेव विवण्णमत्तमेव, अथ खो निन्दतियेवाति आह ‘‘निन्दती’’ति। गरहतीति तस्सेव वेवचनं। अथ वा निन्दतीति उपसम्पन्नस्स सम्मुखा निन्दति। गरहतीति परम्मुखा गरहतीति। दुतियं।
439. ‘‘Uddissamāne’’ti padassa kammarūpattaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘uddisiyamāne’’ti. So panāti pātimokkho pana. Yasmā uddissamāno nāma hoti, tasmāti yojanā. Uddisante vāti uddisiyamāne vā. Uddisāpente vāti uddisāpiyamāne vā. Antasaddo hi mānasaddakāriyo. Yoti bhikkhu. Nanti taṃ pātimokkhaṃ. Casaddo khuddānukhuddakapadassa dvannavākyaṃ dasseti, pubbapade kakāralopo daṭṭhabbo. Tesanti khuddānukhuddākānaṃ. Hīti saccaṃ. Etānīti khuddānukhuddakāni. Yeti bhikkhū. ‘‘Yāva uppajjatiyeva, tāva saṃvattanti iti vuttaṃ hotīti yojanā imassa nayassa pāṭhasesehi yojetabbattā. Garukabhāvaṃ sallakkhento lahukabhāvaṃ dassento āha ‘‘atha vā’’tiādi. Ativiyāti ati i eva. Ikāro hi sandhivasena adassanaṃ gato. Viyasaddo evakāratthavācako ‘‘varamhākaṃ bhusāmivā’’ti ettha (jā. 1.3.108) ivasaddo viya, ati hutvā evāti attho daṭṭhabbo. ‘‘Upasampannassā’’ti ettha samīpe sāmivacananti (rupasiddhiyaṃ 316 sutte) āha ‘‘upasampannassa santike’’ti. Tassāti upasampannassa. Tasminti vinaye. Vivaṇṇetīti na kevalaṃ tasseva vivaṇṇamattameva, atha kho nindatiyevāti āha ‘‘nindatī’’ti. Garahatīti tasseva vevacanaṃ. Atha vā nindatīti upasampannassa sammukhā nindati. Garahatīti parammukhā garahatīti. Dutiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ८. सहधम्मिकवग्गो • 8. Sahadhammikavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. विलेखनसिक्खापदवण्णना • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / २. विलेखनसिक्खापदवण्णना • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / २. विलेखनसिक्खापदवण्णना • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / २. विलेखनसिक्खापदवण्णना • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
