| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
२. विलेखनसिक्खापदवण्णना
2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
४३८. दुतिये – विनयकथं कथेतीति विनयकथा नाम कप्पियाकप्पियआपत्तानापत्तिसंवरपहानपटिसंयुत्तकथा, तं कथेति। विनयस्स वण्णं भासतीति विनयस्स वण्णो नाम पञ्चन्नम्पि सत्तन्नम्पि आपत्तिक्खन्धानं वसेन मातिकं निक्खिपित्वा पदभाजनेन वण्णना, तं भासति। विनयपरियत्तिया वण्णं भासतीति विनयं परियापुणन्तानं विनयपरियत्तिमूलकं वण्णं गुणं आनिसंसं भासति। विनयधरो हि विनयपरियत्तिमूलके पञ्चानिसंसे छानिसंसे सत्तानिसंसे अट्ठानिसंसे नवानिसंसे दसानिसंसे एकादसानिसंसे च लभति ते सब्बे भासतीति अत्थो। कतमे पञ्चानिसंसे लभतीति? अत्तनो सीलक्खन्धसुगुत्तिआदिके । वुत्तञ्हेतं –
438. Dutiye – vinayakathaṃ kathetīti vinayakathā nāma kappiyākappiyaāpattānāpattisaṃvarapahānapaṭisaṃyuttakathā, taṃ katheti. Vinayassa vaṇṇaṃ bhāsatīti vinayassa vaṇṇo nāma pañcannampi sattannampi āpattikkhandhānaṃ vasena mātikaṃ nikkhipitvā padabhājanena vaṇṇanā, taṃ bhāsati. Vinayapariyattiyā vaṇṇaṃ bhāsatīti vinayaṃ pariyāpuṇantānaṃ vinayapariyattimūlakaṃ vaṇṇaṃ guṇaṃ ānisaṃsaṃ bhāsati. Vinayadharo hi vinayapariyattimūlake pañcānisaṃse chānisaṃse sattānisaṃse aṭṭhānisaṃse navānisaṃse dasānisaṃse ekādasānisaṃse ca labhati te sabbe bhāsatīti attho. Katame pañcānisaṃse labhatīti? Attano sīlakkhandhasuguttiādike . Vuttañhetaṃ –
‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, आनिसंसा विनयधरे पुग्गले – अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो, कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति, विसारदो सङ्घमज्झे वोहरति, पच्चत्थिके सहधम्मेन सुनिग्गहितं निग्गण्हाति, सद्धम्मट्ठितिया पटिपन्नो होती’’ति (परि॰ ३२५)।
‘‘Pañcime, bhikkhave, ānisaṃsā vinayadhare puggale – attano sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito, kukkuccapakatānaṃ paṭisaraṇaṃ hoti, visārado saṅghamajjhe voharati, paccatthike sahadhammena suniggahitaṃ niggaṇhāti, saddhammaṭṭhitiyā paṭipanno hotī’’ti (pari. 325).
कथमस्स अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो? इधेकच्चो भिक्खु आपत्तिं आपज्जन्तो छहाकारेहि आपज्जति – अलज्जिता, अञ्ञाणता, कुक्कुच्चपकतता, अकप्पिये कप्पियसञ्ञिता, कप्पिये अकप्पियसञ्ञिता, सतिसम्मोसाति।
Kathamassa attano sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito? Idhekacco bhikkhu āpattiṃ āpajjanto chahākārehi āpajjati – alajjitā, aññāṇatā, kukkuccapakatatā, akappiye kappiyasaññitā, kappiye akappiyasaññitā, satisammosāti.
कथं अलज्जिताय आपत्तिं आपज्जति? अकप्पियभावं जानन्तोयेव मद्दित्वा वीतिक्कमं करोति। वुत्तम्पि चेतं –
Kathaṃ alajjitāya āpattiṃ āpajjati? Akappiyabhāvaṃ jānantoyeva madditvā vītikkamaṃ karoti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जति, आपत्तिं परिगूहति।
‘‘Sañcicca āpattiṃ āpajjati, āpattiṃ parigūhati;
अगतिगमनञ्च गच्छति, एदिसो वुच्चति अलज्जिपुग्गलो’’ति॥ (परि॰ ३५९)।
Agatigamanañca gacchati, ediso vuccati alajjipuggalo’’ti. (pari. 359);
कथं अञ्ञाणताय आपज्जति? अञ्ञाणपुग्गलो हि मन्दो मोमूहो कत्तब्बाकत्तब्बं अजानन्तो अकत्तब्बं करोति, कत्तब्बं विराधेति; एवं अञ्ञाणताय आपज्जति।
Kathaṃ aññāṇatāya āpajjati? Aññāṇapuggalo hi mando momūho kattabbākattabbaṃ ajānanto akattabbaṃ karoti, kattabbaṃ virādheti; evaṃ aññāṇatāya āpajjati.
कथं कुक्कुच्चपकतताय आपज्जति? कप्पियाकप्पियं निस्साय कुक्कुच्चे उप्पन्ने विनयधरं पुच्छित्वा कप्पियञ्चे कत्तब्बं सिया, अकप्पियञ्चे न कत्तब्बं, अयं पन ‘‘वट्टती’’ति मद्दित्वा वीतिक्कमतियेव; एवं कुक्कुच्चपकतताय आपज्जति।
Kathaṃ kukkuccapakatatāya āpajjati? Kappiyākappiyaṃ nissāya kukkucce uppanne vinayadharaṃ pucchitvā kappiyañce kattabbaṃ siyā, akappiyañce na kattabbaṃ, ayaṃ pana ‘‘vaṭṭatī’’ti madditvā vītikkamatiyeva; evaṃ kukkuccapakatatāya āpajjati.
कथं अकप्पिये कप्पियसञ्ञिताय आपज्जति? अच्छमंसं सूकरमंसन्ति खादति, दीपिमंसं मिगमंसन्ति खादति, अकप्पियभोजनं कप्पियभोजनन्ति भुञ्जति, विकाले कालसञ्ञाय भुञ्जति, अकप्पियपानकं कप्पियपानकन्ति पिवति; एवं अकप्पिये कप्पियसञ्ञिताय आपज्जति।
Kathaṃ akappiye kappiyasaññitāya āpajjati? Acchamaṃsaṃ sūkaramaṃsanti khādati, dīpimaṃsaṃ migamaṃsanti khādati, akappiyabhojanaṃ kappiyabhojananti bhuñjati, vikāle kālasaññāya bhuñjati, akappiyapānakaṃ kappiyapānakanti pivati; evaṃ akappiye kappiyasaññitāya āpajjati.
कथं कप्पिये अकप्पियसञ्ञिताय आपज्जति? सूकरमंसं अच्छमंसन्ति खादति, मिगमंसं दीपिमंसन्ति खादति, कप्पियभोजनं अकप्पियभोजनन्ति भुञ्जति, काले विकालसञ्ञाय भुञ्जति, कप्पियपानकं अकप्पियपानकन्ति पिवति; एवं कप्पिये अकप्पियसञ्ञिताय आपज्जति।
Kathaṃ kappiye akappiyasaññitāya āpajjati? Sūkaramaṃsaṃ acchamaṃsanti khādati, migamaṃsaṃ dīpimaṃsanti khādati, kappiyabhojanaṃ akappiyabhojananti bhuñjati, kāle vikālasaññāya bhuñjati, kappiyapānakaṃ akappiyapānakanti pivati; evaṃ kappiye akappiyasaññitāya āpajjati.
कथं सतिसम्मोसाय आपज्जति? सहसेय्यचीवरविप्पवासभेसज्जचीवरकालातिक्कमनपच्चया आपत्तिञ्च सतिसम्मोसाय आपज्जति; एवमिधेकच्चो भिक्खु इमेहि छहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति।
Kathaṃ satisammosāya āpajjati? Sahaseyyacīvaravippavāsabhesajjacīvarakālātikkamanapaccayā āpattiñca satisammosāya āpajjati; evamidhekacco bhikkhu imehi chahākārehi āpattiṃ āpajjati.
विनयधरो पन इमेहि छहाकारेहि आपत्तिं नापज्जति। कथं लज्जिताय नापज्जति? सो हि ‘‘पस्सथ भो, अयं कप्पियाकप्पियं जानन्तोयेव पण्णत्तिवीतिक्कमं करोती’’ति इमं परूपवादं रक्खन्तोपि नापज्जति; एवं लज्जिताय नापज्जति। सहसा आपन्नम्पि देसनागामिनिं देसेत्वा वुट्ठानगामिनिया वुट्ठहित्वा सुद्धन्ते पतिट्ठाति। ततो –
Vinayadharo pana imehi chahākārehi āpattiṃ nāpajjati. Kathaṃ lajjitāya nāpajjati? So hi ‘‘passatha bho, ayaṃ kappiyākappiyaṃ jānantoyeva paṇṇattivītikkamaṃ karotī’’ti imaṃ parūpavādaṃ rakkhantopi nāpajjati; evaṃ lajjitāya nāpajjati. Sahasā āpannampi desanāgāminiṃ desetvā vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhahitvā suddhante patiṭṭhāti. Tato –
‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं न आपज्जति, आपत्तिं न परिगूहति।
‘‘Sañcicca āpattiṃ na āpajjati, āpattiṃ na parigūhati;
अगतिगमनञ्च न गच्छति, एदिसो वुच्चति लज्जिपुग्गलो’’ति॥ (परि॰ ३५९)
Agatigamanañca na gacchati, ediso vuccati lajjipuggalo’’ti. (pari. 359)
इमस्मिं लज्जिभावे पतिट्ठितोव होति।
Imasmiṃ lajjibhāve patiṭṭhitova hoti.
कथं ञाणताय नापज्जति? सो हि कप्पियाकप्पियं जानाति, तस्मा कप्पियमेव करोति, अकप्पियं न करोति; एवं ञाणताय नापज्जति।
Kathaṃ ñāṇatāya nāpajjati? So hi kappiyākappiyaṃ jānāti, tasmā kappiyameva karoti, akappiyaṃ na karoti; evaṃ ñāṇatāya nāpajjati.
कथं अकुक्कुच्चपकतताय नापज्जति? सो हि कप्पियाकप्पियं निस्साय कुक्कुच्चे उप्पन्ने वत्थुं ओलोकेत्वा मातिकं पदभाजनं अन्तरापत्तिं आपत्तिं अनापत्तिञ्च ओलोकेत्वा कप्पियञ्चे होति करोति, अकप्पियञ्चे न करोति; एवं अकुक्कुच्चपकतताय नापज्जति।
Kathaṃ akukkuccapakatatāya nāpajjati? So hi kappiyākappiyaṃ nissāya kukkucce uppanne vatthuṃ oloketvā mātikaṃ padabhājanaṃ antarāpattiṃ āpattiṃ anāpattiñca oloketvā kappiyañce hoti karoti, akappiyañce na karoti; evaṃ akukkuccapakatatāya nāpajjati.
कथं अकप्पियादिसञ्ञिताय नापज्जति? सो हि कप्पियाकप्पियं जानाति, तस्मा अकप्पिये कप्पियसञ्ञी न होति, कप्पिये अकप्पियसञ्ञी न होति; सुप्पतिट्ठिता चस्स सति होति, अधिट्ठातब्बं अधिट्ठेति, विकप्पेतब्बं विकप्पेति। इति इमेहि छहाकारेहि आपत्तिं नापज्जति। आपत्तिं अनापज्जन्तो अखण्डसीलो होति परिसुद्धसीलो; एवमस्स अत्तनो सीलक्खन्धो सुगुत्तो होति सुरक्खितो।
Kathaṃ akappiyādisaññitāya nāpajjati? So hi kappiyākappiyaṃ jānāti, tasmā akappiye kappiyasaññī na hoti, kappiye akappiyasaññī na hoti; suppatiṭṭhitā cassa sati hoti, adhiṭṭhātabbaṃ adhiṭṭheti, vikappetabbaṃ vikappeti. Iti imehi chahākārehi āpattiṃ nāpajjati. Āpattiṃ anāpajjanto akhaṇḍasīlo hoti parisuddhasīlo; evamassa attano sīlakkhandho sugutto hoti surakkhito.
कथं कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति? तिरोरट्ठेसु तिरोजनपदेसु च उप्पन्नकुक्कुच्चा भिक्खू ‘‘असुकस्मिं किर विहारे विनयधरो वसती’’ति दूरतोपि तस्स सन्तिकं आगन्त्वा कुक्कुच्चं पुच्छन्ति, सो तेहि कतस्स कम्मस्स वत्थुं ओलोकेत्वा आपत्तानापत्तिगरुकलहुकादिभेदं सल्लक्खेत्वा देसनागामिनिं देसापेत्वा वुट्ठानगामिनिया वुट्ठापेत्वा सुद्धन्ते पतिट्ठापेति; एवं कुक्कुच्चपकतानं पटिसरणं होति।
Kathaṃ kukkuccapakatānaṃ paṭisaraṇaṃ hoti? Tiroraṭṭhesu tirojanapadesu ca uppannakukkuccā bhikkhū ‘‘asukasmiṃ kira vihāre vinayadharo vasatī’’ti dūratopi tassa santikaṃ āgantvā kukkuccaṃ pucchanti, so tehi katassa kammassa vatthuṃ oloketvā āpattānāpattigarukalahukādibhedaṃ sallakkhetvā desanāgāminiṃ desāpetvā vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhāpetvā suddhante patiṭṭhāpeti; evaṃ kukkuccapakatānaṃ paṭisaraṇaṃ hoti.
विसारदो सङ्घमज्झे वोहरतीति अविनयधरस्स हि सङ्घमज्झे कथेन्तस्स भयं सारज्जं ओक्कमति, विनयधरस्स तं न होति। कस्मा? ‘‘एवं कथेन्तस्स दोसो होति; एवं न दोसो’’ति ञत्वा कथनतो।
Visārado saṅghamajjhe voharatīti avinayadharassa hi saṅghamajjhe kathentassa bhayaṃ sārajjaṃ okkamati, vinayadharassa taṃ na hoti. Kasmā? ‘‘Evaṃ kathentassa doso hoti; evaṃ na doso’’ti ñatvā kathanato.
पच्चत्थिके सहधम्मेन सुनिग्गहितं निग्गण्हातीति एत्थ द्विधा पच्चत्थिका नाम – अत्तपच्चत्थिका च सासनपच्चत्थिका च। तत्थ मेत्तियभुम्मजका च भिक्खू वड्ढो च लिच्छवी अमूलकेन अन्तिमवत्थुना चोदेसुं, इमे अत्तपच्चत्थिका नाम। ये वा पनञ्ञेपि दुस्सीला पापधम्मा, सब्बे ते अत्तपच्चत्थिका। विपरीतदस्सना पन अरिट्ठभिक्खुकण्टकसामणेरवेसालिकवज्जिपुत्तका परूपहारअञ्ञाणकङ्खापरवितरणादिवादा महासङ्घिकादयो च अबुद्धसासनं ‘‘बुद्धसासन’’न्ति वत्वा कतपग्गहा सासनपच्चत्थिका नाम। ते सब्बेपि सहधम्मेन सकारणेन वचनेन यथा तं असद्धम्मं पतिट्ठापेतुं न सक्कोन्ति, एवं सुनिग्गहितं कत्वा निग्गण्हाति।
Paccatthike sahadhammena suniggahitaṃ niggaṇhātīti ettha dvidhā paccatthikā nāma – attapaccatthikā ca sāsanapaccatthikā ca. Tattha mettiyabhummajakā ca bhikkhū vaḍḍho ca licchavī amūlakena antimavatthunā codesuṃ, ime attapaccatthikā nāma. Ye vā panaññepi dussīlā pāpadhammā, sabbe te attapaccatthikā. Viparītadassanā pana ariṭṭhabhikkhukaṇṭakasāmaṇeravesālikavajjiputtakā parūpahāraaññāṇakaṅkhāparavitaraṇādivādā mahāsaṅghikādayo ca abuddhasāsanaṃ ‘‘buddhasāsana’’nti vatvā katapaggahā sāsanapaccatthikā nāma. Te sabbepi sahadhammena sakāraṇena vacanena yathā taṃ asaddhammaṃ patiṭṭhāpetuṃ na sakkonti, evaṃ suniggahitaṃ katvā niggaṇhāti.
सद्धम्मट्ठितिया पटिपन्नो होतीति एत्थ पन तिविधो सद्धम्मो परियत्तिपटिपत्तिअधिगमवसेन। तत्थ तेपिटकं बुद्धवचनं परियत्तिसद्धम्मो नाम। तेरस धुतङ्गगुणा चुद्दस खन्धकवत्तानि द्वेअसीति महावत्तानीति अयं पटिपत्तिसद्धम्मो नाम। चत्तारो मग्गा च फलानि चाति अयं अधिगमसद्धम्मो नाम।
Saddhammaṭṭhitiyāpaṭipanno hotīti ettha pana tividho saddhammo pariyattipaṭipattiadhigamavasena. Tattha tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ pariyattisaddhammo nāma. Terasa dhutaṅgaguṇā cuddasa khandhakavattāni dveasīti mahāvattānīti ayaṃ paṭipattisaddhammo nāma. Cattāro maggā ca phalāni cāti ayaṃ adhigamasaddhammo nāma.
तत्थ केचि थेरा ‘‘यो वो, आनन्द, मया धम्मो च विनयो च देसितो पञ्ञत्तो, सो वो ममच्चयेन सत्था’’ति (दी॰ नि॰ २.२१६) इमिना सुत्तेन ‘‘सासनस्स परियत्ति मूल’’न्ति वदन्ति। केचि थेरा ‘‘इमे च सुभद्द भिक्खू सम्मा विहरेय्युं, असुञ्ञो लोको अरहन्तेहि अस्सा’’ति (दी॰ नि॰ २.२१४) इमिना सुत्तेन ‘‘सासनस्स पटिपत्तिमूल’’न्ति वत्वा ‘‘याव पञ्च भिक्खू सम्मा पटिपन्ना संविज्जन्ति, ताव सासनं ठितं होती’’ति आहंसु। इतरे पन थेरा परियत्तिया अन्तरहिताय सुप्पटिपन्नस्सपि धम्माभिसमयो नत्थी’’ति आहंसु। सचे पञ्च भिक्खू चत्तारि पाराजिकानि रक्खणका होन्ति, ते सद्धे कुलपुत्ते पब्बाजेत्वा पच्चन्तिमे जनपदे उपसम्पादेत्वा दसवग्गं गणं पूरेत्वा मज्झिमे जनपदेपि उपसम्पदं करिस्सन्ति, एतेनुपायेन वीसतिवग्गगणं सङ्घं पूरेत्वा अत्तनोपि अब्भानकम्मं कत्वा सासनं वुड्ढिं विरूळ्हिं वेपुल्लं गमयिस्सन्ति। एवमयं विनयधरो तिविधस्सापि सद्धम्मस्स चिरट्ठितिया पटिपन्नो होतीति एवमयं विनयधरो इमे ताव पञ्चानिसंसे पटिलभतीति वेदितब्बो।
Tattha keci therā ‘‘yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti (dī. ni. 2.216) iminā suttena ‘‘sāsanassa pariyatti mūla’’nti vadanti. Keci therā ‘‘ime ca subhadda bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā’’ti (dī. ni. 2.214) iminā suttena ‘‘sāsanassa paṭipattimūla’’nti vatvā ‘‘yāva pañca bhikkhū sammā paṭipannā saṃvijjanti, tāva sāsanaṃ ṭhitaṃ hotī’’ti āhaṃsu. Itare pana therā pariyattiyā antarahitāya suppaṭipannassapi dhammābhisamayo natthī’’ti āhaṃsu. Sace pañca bhikkhū cattāri pārājikāni rakkhaṇakā honti, te saddhe kulaputte pabbājetvā paccantime janapade upasampādetvā dasavaggaṃ gaṇaṃ pūretvā majjhime janapadepi upasampadaṃ karissanti, etenupāyena vīsativaggagaṇaṃ saṅghaṃ pūretvā attanopi abbhānakammaṃ katvā sāsanaṃ vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ gamayissanti. Evamayaṃ vinayadharo tividhassāpi saddhammassa ciraṭṭhitiyā paṭipanno hotīti evamayaṃ vinayadharo ime tāva pañcānisaṃse paṭilabhatīti veditabbo.
कतमे छ आनिसंसे लभतीति? तस्साधेय्यो उपोसथो, पवारणा, सङ्घकम्मं, पब्बज्जा, उपसम्पदा, निस्सयं देति सामणेरं उपट्ठापेति।
Katame cha ānisaṃse labhatīti? Tassādheyyo uposatho, pavāraṇā, saṅghakammaṃ, pabbajjā, upasampadā, nissayaṃ deti sāmaṇeraṃ upaṭṭhāpeti.
ये इमे चातुद्दसिको, पन्नरसिको, सामग्गिउपोसथो, सङ्घे उपोसथो, गणे पुग्गले उपोसथो, सुत्तुद्देसो, पारिसुद्धि, अधिट्ठानउपोसथोति नव उपोसथा, सब्बे ते विनयधरायत्ता।
Ye ime cātuddasiko, pannarasiko, sāmaggiuposatho, saṅghe uposatho, gaṇe puggale uposatho, suttuddeso, pārisuddhi, adhiṭṭhānauposathoti nava uposathā, sabbe te vinayadharāyattā.
यापि च इमा चातुद्दसिका पन्नरसिका, सामग्गिपवारणा, सङ्घे पवारणा गणे पुग्गले पवारणा, तेवाचिका, द्वेवाचिका, समानवस्सिका पवारणाति नव पवारणायो, तापि विनयधरायत्ता एव, तस्स सन्तका, सो तासं सामी।
Yāpi ca imā cātuddasikā pannarasikā, sāmaggipavāraṇā, saṅghe pavāraṇā gaṇe puggale pavāraṇā, tevācikā, dvevācikā, samānavassikā pavāraṇāti nava pavāraṇāyo, tāpi vinayadharāyattā eva, tassa santakā, so tāsaṃ sāmī.
यानिपि इमानि अपलोकनकम्मं ञत्तिकम्मं ञत्तिदुतियकम्मं ञत्तिचतुत्थकम्मन्ति चत्तारि सङ्घकम्मानि, तानि विनयधरायत्तानि।
Yānipi imāni apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakammanti cattāri saṅghakammāni, tāni vinayadharāyattāni.
यापि चायं उपज्झायेन हुत्वा कुलपुत्तानं पब्बज्जा च उपसम्पदा च कातब्बा, अयम्पि विनयधरायत्ताव। न हि अञ्ञो द्विपिटकधरोपि एतं कातुं लभति। सो एव निस्सयं देति, सामणेरं उपट्ठापेति। अञ्ञो नेव निस्सयं दातुं लभति, न सामणेरं उपट्ठापेतुं। सामणेरूपट्ठानं पच्चासीसन्तो पन विनयधरस्स सन्तिके उपज्झं गाहापेत्वा वत्तपटिपत्तिं सादितुं लभति। एत्थ च निस्सयदानञ्चेव सामणेरूपट्ठानञ्च एकमङ्गं।
Yāpi cāyaṃ upajjhāyena hutvā kulaputtānaṃ pabbajjā ca upasampadā ca kātabbā, ayampi vinayadharāyattāva. Na hi añño dvipiṭakadharopi etaṃ kātuṃ labhati. So eva nissayaṃ deti, sāmaṇeraṃ upaṭṭhāpeti. Añño neva nissayaṃ dātuṃ labhati, na sāmaṇeraṃ upaṭṭhāpetuṃ. Sāmaṇerūpaṭṭhānaṃ paccāsīsanto pana vinayadharassa santike upajjhaṃ gāhāpetvā vattapaṭipattiṃ sādituṃ labhati. Ettha ca nissayadānañceva sāmaṇerūpaṭṭhānañca ekamaṅgaṃ.
इति इमेसु छसु आनिसंसेसु एकेन सद्धिं पुरिमा पञ्च छ होन्ति, द्वीहि सद्धिं सत्त, तीहि सद्धिं अट्ठ, चतूहि सद्धिं नव, पञ्चहि सद्धिं दस, सब्बेहि पेतेहि सद्धिं एकादसाति एवं विनयधरो पुग्गलो पञ्च छ सत्त अट्ठ नव दस एकादस च आनिसंसे लभतीति वेदितब्बो। एवं भगवा इमे आनिसंसे दस्सेन्तो विनयपरियत्तिया वण्णं भासतीति वेदितब्बो।
Iti imesu chasu ānisaṃsesu ekena saddhiṃ purimā pañca cha honti, dvīhi saddhiṃ satta, tīhi saddhiṃ aṭṭha, catūhi saddhiṃ nava, pañcahi saddhiṃ dasa, sabbehi petehi saddhiṃ ekādasāti evaṃ vinayadharo puggalo pañca cha satta aṭṭha nava dasa ekādasa ca ānisaṃse labhatīti veditabbo. Evaṃ bhagavā ime ānisaṃse dassento vinayapariyattiyā vaṇṇaṃ bhāsatīti veditabbo.
आदिस्स आदिस्साति पुनप्पुनं ववत्थपेत्वा विसुं विसुं कत्वा। आयस्मतो उपालिस्स वण्णं भासतीति विनयपरियत्तिं निस्साय उपालित्थेरस्स गुणं भासति थोमेति पसंसति। कस्मा? अप्पेव नाम मम वण्णनं सुत्वापि भिक्खू उपालिस्स सन्तिके विनयं उग्गहेतब्बं परियापुणितब्बं मञ्ञेय्युं, एवमिदं सासनं अद्धनियं भविस्सति, पञ्चवस्ससहस्सानि पवत्तिस्सतीति।
Ādissaādissāti punappunaṃ vavatthapetvā visuṃ visuṃ katvā. Āyasmato upālissa vaṇṇaṃ bhāsatīti vinayapariyattiṃ nissāya upālittherassa guṇaṃ bhāsati thometi pasaṃsati. Kasmā? Appeva nāma mama vaṇṇanaṃ sutvāpi bhikkhū upālissa santike vinayaṃ uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ maññeyyuṃ, evamidaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ bhavissati, pañcavassasahassāni pavattissatīti.
तेध बहू भिक्खूति ते इमं भगवतो वण्णनं सुत्वा ‘‘इमे किरानिसंसे नेव सुत्तन्तिका न आभिधम्मिका लभन्ती’’ति यथापरिकित्तितानिसंसाधिगमे उस्साहजाता बहू भिक्खू थेरा च नवा च मज्झिमा च आयस्मतो उपालिस्स सन्तिके विनयं परियापुणन्तीति अयमेत्थ अत्थो। इधाति निपातमत्तमेव।
Tedha bahū bhikkhūti te imaṃ bhagavato vaṇṇanaṃ sutvā ‘‘ime kirānisaṃse neva suttantikā na ābhidhammikā labhantī’’ti yathāparikittitānisaṃsādhigame ussāhajātā bahū bhikkhū therā ca navā ca majjhimā ca āyasmato upālissa santike vinayaṃ pariyāpuṇantīti ayamettha attho. Idhāti nipātamattameva.
४३९-४०. उद्दिस्समानेति आचरियेन अन्तेवासिकस्स उद्दिस्समाने, सो पन यस्मा आचरिये अत्तनो रुचिया उद्दिसन्ते वा आचरियं याचित्वा अन्तेवासिकेन उद्दिसापेन्ते वा यो नं धारेति, तस्मिं सज्झायं करोन्ते वा उद्दिस्समानो नाम होति, तस्मा ‘‘उद्दिसन्ते वा उद्दिसापेन्ते वा सज्झायं वा करोन्ते’’ति पदभाजनं वुत्तं। खुद्दानुखुद्दकेहीति खुद्दकेहि च अनुखुद्दकेहि च। यावदेवाति तेसं संवत्तनमरियादपरिच्छेदवचनं। इदं वुत्तं होति – एतानि हि ये उद्दिसन्ति, उद्दिसापेन्ति सज्झायन्ति वा, तेसं ताव संवत्तन्ति याव ‘‘कप्पति नु खो, न कप्पति नु खो’’ति कुक्कुच्चसङ्खातो विप्पटिसारो विहेसा विचिकिच्छासङ्खातो मनोविलेखो च उप्पज्जतियेव। अथ वा यावदेवाति अतिसयववत्थापनं; तस्स संवत्तन्तीति इमिना सम्बन्धो, कुक्कुच्चाय विहेसाय विलेखाय अतिविय संवत्तन्तियेवाति वुत्तं होति। उपसम्पन्नस्स विनयं विवण्णेतीति उपसम्पन्नस्स सन्तिके तस्स तस्मिं विमतिं उप्पादेतुकामो विनयं विवण्णेति निन्दति गरहति। सेसमेत्थ उत्तानमेव।
439-40.Uddissamāneti ācariyena antevāsikassa uddissamāne, so pana yasmā ācariye attano ruciyā uddisante vā ācariyaṃ yācitvā antevāsikena uddisāpente vā yo naṃ dhāreti, tasmiṃ sajjhāyaṃ karonte vā uddissamāno nāma hoti, tasmā ‘‘uddisante vā uddisāpente vā sajjhāyaṃ vā karonte’’ti padabhājanaṃ vuttaṃ. Khuddānukhuddakehīti khuddakehi ca anukhuddakehi ca. Yāvadevāti tesaṃ saṃvattanamariyādaparicchedavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – etāni hi ye uddisanti, uddisāpenti sajjhāyanti vā, tesaṃ tāva saṃvattanti yāva ‘‘kappati nu kho, na kappati nu kho’’ti kukkuccasaṅkhāto vippaṭisāro vihesā vicikicchāsaṅkhāto manovilekho ca uppajjatiyeva. Atha vā yāvadevāti atisayavavatthāpanaṃ; tassa saṃvattantīti iminā sambandho, kukkuccāya vihesāya vilekhāya ativiya saṃvattantiyevāti vuttaṃ hoti. Upasampannassa vinayaṃ vivaṇṇetīti upasampannassa santike tassa tasmiṃ vimatiṃ uppādetukāmo vinayaṃ vivaṇṇeti nindati garahati. Sesamettha uttānameva.
तिसमुट्ठानं – किरियं, सञ्ञाविमोक्खं, सचित्तकं, लोकवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, अकुसलचित्तं, दुक्खवेदनन्ति।
Tisamuṭṭhānaṃ – kiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedananti.
विलेखनसिक्खापदं दुतियं।
Vilekhanasikkhāpadaṃ dutiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ८. सहधम्मिकवग्गो • 8. Sahadhammikavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / २. विलेखनसिक्खापदवण्णना • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / २. विलेखनसिक्खापदवण्णना • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / २. विलेखनसिक्खापदवण्णना • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / २. विलेखनसिक्खापदं • 2. Vilekhanasikkhāpadaṃ
