| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
๒. วิเลขนสิกฺขาปทวณฺณนา
2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
๔๓๘. ทุติเย วินยสฺส ปริยาปุณนํ วินยปริยตฺตีติ อาห ‘‘วินยํ ปริยาปุณนฺตาน’’นฺติอาทิฯ สุคุโตฺตติ ยถา กรณฺฑเก ปกฺขิตฺตมณิกฺขโนฺธ วิย น นสฺสติ วิปตฺติํ น ปาปุณาติ, เอวํ สุฎฺฐุ โคปิโตฯ สุรกฺขิโตติ ตเสฺสว ปริยายวจนํฯ ยถา หิ กิเลสโจเรหิ อวิลุมฺปนีโย โหติ, เอวํ สพฺพทา สูปฎฺฐิตสฺสติตาย สุฎฺฐุ รกฺขิโตฯ กุกฺกุจฺจปกตานนฺติ กปฺปิยากปฺปิยํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนกุกฺกุเจฺจน อภิภูตานํฯ สารชฺชนํ สารโท, พฺยาโมหภยํฯ วิคโต สารโท เอตสฺสาติ วิสารโทฯ สหธเมฺมนาติ สการเณน วจเนนฯ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคณฺหาตีติ ยถา น ปุน สีสํ อุกฺขิปนฺติ, อถ โข อปฺปฎิภานา มงฺกุภูตาเยว โหนฺติ, เอวํ สุฎฺฐุ นิคฺคณฺหาติฯ
438. Dutiye vinayassa pariyāpuṇanaṃ vinayapariyattīti āha ‘‘vinayaṃ pariyāpuṇantāna’’ntiādi. Suguttoti yathā karaṇḍake pakkhittamaṇikkhandho viya na nassati vipattiṃ na pāpuṇāti, evaṃ suṭṭhu gopito. Surakkhitoti tasseva pariyāyavacanaṃ. Yathā hi kilesacorehi avilumpanīyo hoti, evaṃ sabbadā sūpaṭṭhitassatitāya suṭṭhu rakkhito. Kukkuccapakatānanti kappiyākappiyaṃ nissāya uppannakukkuccena abhibhūtānaṃ. Sārajjanaṃ sārado, byāmohabhayaṃ. Vigato sārado etassāti visārado. Sahadhammenāti sakāraṇena vacanena. Suniggahitaṃ niggaṇhātīti yathā na puna sīsaṃ ukkhipanti, atha kho appaṭibhānā maṅkubhūtāyeva honti, evaṃ suṭṭhu niggaṇhāti.
อลชฺชิตาติ ย-การโลเปน นิเทฺทโส, อลชฺชิตายาติ วุตฺตํ โหติฯ อญฺญาณตาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ มโนฺท โมมูโหติ อญฺญาณภาเวน มโนฺท, อวิสยโต โมมูโห, มหามูโฬฺหติ อโตฺถฯ
Alajjitāti ya-kāralopena niddeso, alajjitāyāti vuttaṃ hoti. Aññāṇatātiādīsupi eseva nayo. Mando momūhoti aññāṇabhāvena mando, avisayato momūho, mahāmūḷhoti attho.
อตฺตปจฺจตฺถิกาติ อตฺตโน ปจฺจตฺถิกาฯ วชฺชิปุตฺตกา ทสวตฺถุทีปกาฯ ปรูปหารอญฺญาณกงฺขาปรวิตารณาทิวาทาติ เอตฺถ เย อรหตฺตํ ปฎิชานนฺตานํ อปฺปเตฺต ปตฺตสญฺญีนํ อธิมานิกานํ กุหกานํ วา อรหตฺตํ ปฎิชานนฺตานํ สุกฺกวิสฺสฎฺฐิํ ทิสฺวา มารกายิกา เทวตา ‘‘อรหโต อสุจิํ อุปสํหรนฺตี’’ติ มญฺญนฺติ เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยา อปรเสลิยา จ, เต ปรูปหารวาทาฯ เยสํ ปน อรหโต อิตฺถิปุริสาทีนํ นามโคตฺตาทีสุ ญาณปฺปวตฺติยา อภาเวน อตฺถิ อรหโต อญฺญาณํ, ตเตฺถว สนฺนิฎฺฐานาภาเวน อตฺถิ อรหโต กงฺขา, ยสฺมา จสฺส ตานิ วตฺถูนิ ปเร วิตาเรนฺติ ปกาเสนฺติ อาจิกฺขนฺติ, ตสฺมา อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ อิมา ติโสฺส ลทฺธิโย เสยฺยถาปิ เอตรหิ ปุพฺพเสลิยานํ, เต อญฺญาณกงฺขาปรวิตารณวาทาฯ นิคฺคโห ปน เนสํ กถาวตฺถุปฺปกรเณ วุตฺตนเยเนว เวทิตโพฺพฯ
Attapaccatthikāti attano paccatthikā. Vajjiputtakā dasavatthudīpakā. Parūpahāraaññāṇakaṅkhāparavitāraṇādivādāti ettha ye arahattaṃ paṭijānantānaṃ appatte pattasaññīnaṃ adhimānikānaṃ kuhakānaṃ vā arahattaṃ paṭijānantānaṃ sukkavissaṭṭhiṃ disvā mārakāyikā devatā ‘‘arahato asuciṃ upasaṃharantī’’ti maññanti seyyathāpi pubbaseliyā aparaseliyā ca, te parūpahāravādā. Yesaṃ pana arahato itthipurisādīnaṃ nāmagottādīsu ñāṇappavattiyā abhāvena atthi arahato aññāṇaṃ, tattheva sanniṭṭhānābhāvena atthi arahato kaṅkhā, yasmā cassa tāni vatthūni pare vitārenti pakāsenti ācikkhanti, tasmā atthi arahato paravitāraṇāti imā tisso laddhiyo seyyathāpi etarahi pubbaseliyānaṃ, te aññāṇakaṅkhāparavitāraṇavādā. Niggaho pana nesaṃ kathāvatthuppakaraṇe vuttanayeneva veditabbo.
จตฺตาโร มคฺคา จ ผลานิ จาติ อุกฺกฎฺฐนิเทฺทสวเสน วุตฺตํ, จตโสฺส ปฎิสมฺภิทา ติโสฺส วิชฺชา ฉ อภิญฺญาติ อยมฺปิ อธิคมสทฺธโมฺมเยวฯ จ-กาโร วา อวุตฺตสมฺปิณฺฑนโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ เกจิ เถราติ ธมฺมกถิกาฯ อาหํสูติ ปํสุกูลิกเตฺถรา เอวํ อาหํสุฯ
Cattāro maggā ca phalāni cāti ukkaṭṭhaniddesavasena vuttaṃ, catasso paṭisambhidā tisso vijjā cha abhiññāti ayampi adhigamasaddhammoyeva. Ca-kāro vā avuttasampiṇḍanattho daṭṭhabbo. Keci therāti dhammakathikā. Āhaṃsūti paṃsukūlikattherā evaṃ āhaṃsu.
กทา ปนายํ กถา อุทปาทีติ? อยเญฺหตฺถ อนุปุพฺพิกถา (อ. นิ. อฎฺฐ. ๑.๑.๑๓๐) – อิมสฺมิํ กิร ทีเป จณฺฑาลติสฺสมหาภเย สโกฺก เทวราชา มหาอุฬุมฺปํ มาเปตฺวา ภิกฺขูนํ อาโรจาเปสิ ‘‘มหนฺตํ ภยํ ภวิสฺสติ, น สมฺมา เทโว วสฺสิสฺสติ, ภิกฺขู ปจฺจเยหิ กิลมนฺตา ปริยตฺติํ สนฺธาเรตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ, ปรตีรํ คนฺตฺวา อเยฺยหิ ชีวิตํ รกฺขิตุํ วฎฺฎติฯ อิมํ มหาอุฬุมฺปํ อารุยฺห คจฺฉถ ภเนฺต, เยสํ เอตฺถ นิสชฺชฎฺฐานํ นปฺปโหติ, เต กฎฺฐขเณฺฑปิ อุรํ ฐเปตฺวา คจฺฉนฺตุ, สเพฺพสํ ภยํ น ภวิสฺสตี’’ติฯ ตทา สมุทฺทตีรํ ปตฺวา สฎฺฐิ ภิกฺขู กติกํ กตฺวา ‘‘อมฺหากํ เอตฺถ คมนกิจฺจํ นตฺถิ, มยํ อิเธว หุตฺวา เตปิฎกํ รกฺขิสฺสามา’’ติ ตโต นิวตฺติตฺวา ทกฺขิณมลยชนปทํ คนฺตฺวา กนฺทมูลปเณฺณหิ ชีวิกํ กเปฺปนฺตา วสิํสุ, กาเย วหเนฺต นิสีทิตฺวา สชฺฌายํ กโรนฺติ, อวหเนฺต วาลิกํ อุสฺสาเรตฺวา ปริวาเรตฺวา สีสานิ เอกฎฺฐาเน กตฺวา ปริยตฺติํ สมฺมสนฺติฯ อิมินา นิยาเมน ทฺวาทส สํวจฺฉรานิ สาฎฺฐกถํ เตปิฎกํ ปริปุณฺณํ กตฺวา ธารยิํสุฯ
Kadā panāyaṃ kathā udapādīti? Ayañhettha anupubbikathā (a. ni. aṭṭha. 1.1.130) – imasmiṃ kira dīpe caṇḍālatissamahābhaye sakko devarājā mahāuḷumpaṃ māpetvā bhikkhūnaṃ ārocāpesi ‘‘mahantaṃ bhayaṃ bhavissati, na sammā devo vassissati, bhikkhū paccayehi kilamantā pariyattiṃ sandhāretuṃ na sakkhissanti, paratīraṃ gantvā ayyehi jīvitaṃ rakkhituṃ vaṭṭati. Imaṃ mahāuḷumpaṃ āruyha gacchatha bhante, yesaṃ ettha nisajjaṭṭhānaṃ nappahoti, te kaṭṭhakhaṇḍepi uraṃ ṭhapetvā gacchantu, sabbesaṃ bhayaṃ na bhavissatī’’ti. Tadā samuddatīraṃ patvā saṭṭhi bhikkhū katikaṃ katvā ‘‘amhākaṃ ettha gamanakiccaṃ natthi, mayaṃ idheva hutvā tepiṭakaṃ rakkhissāmā’’ti tato nivattitvā dakkhiṇamalayajanapadaṃ gantvā kandamūlapaṇṇehi jīvikaṃ kappentā vasiṃsu, kāye vahante nisīditvā sajjhāyaṃ karonti, avahante vālikaṃ ussāretvā parivāretvā sīsāni ekaṭṭhāne katvā pariyattiṃ sammasanti. Iminā niyāmena dvādasa saṃvaccharāni sāṭṭhakathaṃ tepiṭakaṃ paripuṇṇaṃ katvā dhārayiṃsu.
ภเย วูปสเนฺต สตฺตสตา ภิกฺขู อตฺตโน คตฎฺฐาเน สาฎฺฐกเถ เตปิฎเก เอกกฺขรมฺปิ เอกพฺยญฺชนมฺปิ อวินาเสตฺวา อิมเมว ทีปมาคมฺม กลฺลคามชนปเท มณฺฑลารามวิหารํ ปวิสิํสุฯ เถรานํ อาคตปวตฺติํ สุตฺวา อิมสฺมิํ ทีเป โอหีนา สฎฺฐิ ภิกฺขู ‘‘เถเร ปสฺสิสฺสามา’’ติ คนฺตฺวา เถเรหิ สทฺธิํ เตปิฎกํ โสเธนฺตา เอกกฺขรมฺปิ เอกพฺยญฺชนมฺปิ อสเมนฺตํ นาม น ปสฺสิํสุฯ ตสฺมิํ ฐาเน เถรานํ อยํ กถา อุทปาทิ ‘‘ปริยตฺติ นุ โข สาสนสฺส มูลํ, อุทาหุ ปฎิปตฺตี’’ติฯ ปํสุกูลิกเตฺถรา ‘‘ปฎิปตฺติ มูล’’นฺติ อาหํสุ, ธมฺมกถิกา ‘‘ปริยตฺตี’’ติ ฯ อถ เน เถรา ‘‘ตุมฺหากํ ทฺวินฺนมฺปิ ชนานํ วจนมเตฺตเนว น สกฺกา วิญฺญาตุํ, ชินภาสิตํ สุตฺตํ อาหรถา’’ติ อาหํสุฯ สุตฺตํ อาหริตุํ น ภาโรติ –
Bhaye vūpasante sattasatā bhikkhū attano gataṭṭhāne sāṭṭhakathe tepiṭake ekakkharampi ekabyañjanampi avināsetvā imameva dīpamāgamma kallagāmajanapade maṇḍalārāmavihāraṃ pavisiṃsu. Therānaṃ āgatapavattiṃ sutvā imasmiṃ dīpe ohīnā saṭṭhi bhikkhū ‘‘there passissāmā’’ti gantvā therehi saddhiṃ tepiṭakaṃ sodhentā ekakkharampi ekabyañjanampi asamentaṃ nāma na passiṃsu. Tasmiṃ ṭhāne therānaṃ ayaṃ kathā udapādi ‘‘pariyatti nu kho sāsanassa mūlaṃ, udāhu paṭipattī’’ti. Paṃsukūlikattherā ‘‘paṭipatti mūla’’nti āhaṃsu, dhammakathikā ‘‘pariyattī’’ti . Atha ne therā ‘‘tumhākaṃ dvinnampi janānaṃ vacanamatteneva na sakkā viññātuṃ, jinabhāsitaṃ suttaṃ āharathā’’ti āhaṃsu. Suttaṃ āharituṃ na bhāroti –
‘‘อิเม จ, สุภทฺท, ภิกฺขู สมฺมา วิหเรยฺยุํ, อสุโญฺญ โลโก อรหเนฺตหิ อสฺสา’’ติ (ที. นิ. ๒.๒๑๔)ฯ ‘‘ปฎิปตฺติมูลกํ, มหาราช, สตฺถุสาสนํ , ปฎิปตฺติสารกํ, มหาราช, สตฺถุสาสนํ, ปฎิปตฺติ ติฎฺฐนฺตี ติฎฺฐตี’’ติ (มิ. ป. ๔.๑.๗) –
‘‘Ime ca, subhadda, bhikkhū sammā vihareyyuṃ, asuñño loko arahantehi assā’’ti (dī. ni. 2.214). ‘‘Paṭipattimūlakaṃ, mahārāja, satthusāsanaṃ , paṭipattisārakaṃ, mahārāja, satthusāsanaṃ, paṭipatti tiṭṭhantī tiṭṭhatī’’ti (mi. pa. 4.1.7) –
สุตฺตํ อาหริํสุฯ
Suttaṃ āhariṃsu.
อิมํ สุตฺตํ สุตฺวา ธมฺมกถิกา อตฺตโน วาทฎฺฐปนตฺถาย อิมํ สุตฺตํ อาหริํสุ –
Imaṃ suttaṃ sutvā dhammakathikā attano vādaṭṭhapanatthāya imaṃ suttaṃ āhariṃsu –
‘‘ยาว ติฎฺฐนฺติ สุตฺตนฺตา, วินโย ยาว ทิปฺปติ;
‘‘Yāva tiṭṭhanti suttantā, vinayo yāva dippati;
ตาว ทกฺขนฺติ อาโลกํ, สูริเย อพฺภุฎฺฐิเต ยถาฯ
Tāva dakkhanti ālokaṃ, sūriye abbhuṭṭhite yathā.
‘‘สุตฺตเนฺตสุ อสเนฺตสุ, ปมุเฎฺฐ วินยมฺหิ จ;
‘‘Suttantesu asantesu, pamuṭṭhe vinayamhi ca;
ตโม ภวิสฺสติ โลเก, สูริเย อตฺถงฺคเต ยถาฯ
Tamo bhavissati loke, sūriye atthaṅgate yathā.
‘‘สุตฺตเนฺต รกฺขิเต สเนฺต, ปฎิปตฺติ โหติ รกฺขิตา;
‘‘Suttante rakkhite sante, paṭipatti hoti rakkhitā;
ปฎิปตฺติยํ ฐิโต ธีโร, โยคเกฺขมา น ธํสตี’’ติฯ
Paṭipattiyaṃ ṭhito dhīro, yogakkhemā na dhaṃsatī’’ti.
อิมสฺมิํ สุเตฺต อาหเฎ ปํสุกูลิกเตฺถรา ตุณฺหี อเหสุํฯ ธมฺมกถิกเตฺถรานํเยว วจนํ ปุรโต อโหสิฯ ยถา หิ ควสตสฺส ควสหสฺสสฺส วา อนฺตเร ปเวณิปาลิกาย เธนุยา อสติ โส วํโส สา ปเวณี น ฆฎียติ, เอวเมว อารทฺธวิปสฺสกานํ ภิกฺขูนํ สเตปิ สหเสฺสปิ วิชฺชมาเน ปริยตฺติยา อสติ อริยมคฺคปฎิเวโธ นาม น โหติฯ ยถา จ นิธิกุมฺภิยา ชานนตฺถาย ปาสาณปิเฎฺฐ อกฺขเรสุ อุปนิพเทฺธสุ ยาว อกฺขรานิ ธรนฺติ, ตาว นิธิกุมฺภี นฎฺฐา นาม น โหติ, เอวเมว ปริยตฺติยา ธรมานาย สาสนํ อนฺตรหิตํ นาม น โหตีติฯ ตสฺสาเธโยฺยติ ตสฺสายโตฺตฯ
Imasmiṃ sutte āhaṭe paṃsukūlikattherā tuṇhī ahesuṃ. Dhammakathikattherānaṃyeva vacanaṃ purato ahosi. Yathā hi gavasatassa gavasahassassa vā antare paveṇipālikāya dhenuyā asati so vaṃso sā paveṇī na ghaṭīyati, evameva āraddhavipassakānaṃ bhikkhūnaṃ satepi sahassepi vijjamāne pariyattiyā asati ariyamaggapaṭivedho nāma na hoti. Yathā ca nidhikumbhiyā jānanatthāya pāsāṇapiṭṭhe akkharesu upanibaddhesu yāva akkharāni dharanti, tāva nidhikumbhī naṭṭhā nāma na hoti, evameva pariyattiyā dharamānāya sāsanaṃ antarahitaṃ nāma na hotīti. Tassādheyyoti tassāyatto.
๔๓๙. โส ปนาติ โส ปาติโมโกฺขฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ครหิตุกามตา, อุปสมฺปนฺนสฺส สนฺติเก สิกฺขาปทวิวณฺณนญฺจาติ อิมานิ ปเนตฺถ เทฺว องฺคานิฯ
439.Sopanāti so pātimokkho. Sesamettha uttānameva. Garahitukāmatā, upasampannassa santike sikkhāpadavivaṇṇanañcāti imāni panettha dve aṅgāni.
วิเลขนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๘. สหธมฺมิกวโคฺค • 8. Sahadhammikavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๒. วิเลขนสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๒. วิเลขนสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๒. วิเลขนสิกฺขาปทวณฺณนา • 2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๒. วิเลขนสิกฺขาปทํ • 2. Vilekhanasikkhāpadaṃ
