| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๑๐. วิมลเตฺถรคาถาวณฺณนา
10. Vimalattheragāthāvaṇṇanā
ธรณี จ สิญฺจติ วาติ อายสฺมโต วิมลเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินโนฺต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล สงฺขธมนกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต ตสฺมิํ สิเปฺป นิปฺผตฺติํ คโต เอกทิวสํ วิปสฺสิํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส สงฺขธมเนน ปูชํ กตฺวา ตโต ปฎฺฐาย กาเลน กาลํ สตฺถุ อุปฎฺฐานํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล ‘‘อนาคเต เม วิมโล วิสุโทฺธ กาโย โหตู’’ติ โพธิรุกฺขํ คโนฺธทเกหิ นฺหาเปสิ, เจติยงฺคณโพธิยงฺคเณสุ อาสนานิ โธวาเปสิ, ภิกฺขูนมฺปิ กิลิเฎฺฐ สมณปริกฺขาเร โธวาเปสิฯ
Dharaṇīca siñcati vāti āyasmato vimalattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle saṅkhadhamanakule nibbattitvā viññutaṃ patto tasmiṃ sippe nipphattiṃ gato ekadivasaṃ vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso saṅkhadhamanena pūjaṃ katvā tato paṭṭhāya kālena kālaṃ satthu upaṭṭhānaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle ‘‘anāgate me vimalo visuddho kāyo hotū’’ti bodhirukkhaṃ gandhodakehi nhāpesi, cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇesu āsanāni dhovāpesi, bhikkhūnampi kiliṭṭhe samaṇaparikkhāre dhovāpesi.
โส ตโต จวิตฺวา เทเวสุ จ มนุเสฺสสุ จ ปริวเตฺตโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อิพฺภกุเล นิพฺพตฺติฯ ตสฺส มาตุกุจฺฉิยํ วสนฺตสฺส นิกฺขมนฺตสฺส จ กาโย ปิตฺตเสมฺหาทีหิ อสํกิลิโฎฺฐ ปทุมปลาเส อุทกพินฺทุ วิย อลโคฺค ปจฺฉิมภวิกโพธิสตฺตสฺส วิย สุวิสุโทฺธ อโหสิ, เตนสฺส วิมโลเตฺวว นามํ อกํสุฯ โส วยปฺปโตฺต ราชคหปฺปเวสเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา กมฺมฎฺฐานํ คเหตฺวา โกสลรเฎฺฐ ปพฺพตคุหายํ วิหรติฯ อเถกทิวสํ จาตุทฺทีปิกมหาเมโฆ สกลํ จกฺกวาฬคพฺภํ ปตฺถริตฺวา ปาวสฺสิฯ วิวฎฺฎฎฺฐายิมฺหิ พุทฺธานํ จกฺกวตฺตีนญฺจ ธรมานกาเล เอว กิร เอวํ วสฺสติฯ ฆมฺมปริฬาหวูปสมโต อุตุสปฺปายลาเภน เถรสฺส จิตฺตํ สมาหิตํ อโหสิ เอกคฺคํฯ โส สมาหิตจิโตฺต ตาวเทว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา มคฺคปฎิปาฎิยา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๐.๕๖-๖๐) –
So tato cavitvā devesu ca manussesu ca parivattento imasmiṃ buddhuppāde rājagahe ibbhakule nibbatti. Tassa mātukucchiyaṃ vasantassa nikkhamantassa ca kāyo pittasemhādīhi asaṃkiliṭṭho padumapalāse udakabindu viya alaggo pacchimabhavikabodhisattassa viya suvisuddho ahosi, tenassa vimalotveva nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto rājagahappavesane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā kosalaraṭṭhe pabbataguhāyaṃ viharati. Athekadivasaṃ cātuddīpikamahāmegho sakalaṃ cakkavāḷagabbhaṃ pattharitvā pāvassi. Vivaṭṭaṭṭhāyimhi buddhānaṃ cakkavattīnañca dharamānakāle eva kira evaṃ vassati. Ghammapariḷāhavūpasamato utusappāyalābhena therassa cittaṃ samāhitaṃ ahosi ekaggaṃ. So samāhitacitto tāvadeva vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.10.56-60) –
‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต, อโหสิํ สงฺขธมฺมโก;
‘‘Vipassissa bhagavato, ahosiṃ saṅkhadhammako;
นิจฺจุปฎฺฐานยุโตฺตมฺหิ, สุคตสฺส มเหสิโนฯ
Niccupaṭṭhānayuttomhi, sugatassa mahesino.
‘‘อุปฎฺฐานผลํ ปสฺส, โลกนาถสฺส ตาทิโน;
‘‘Upaṭṭhānaphalaṃ passa, lokanāthassa tādino;
สฎฺฐิ ตูริยสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทาฯ
Saṭṭhi tūriyasahassāni, parivārenti maṃ sadā.
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, อุปฎฺฐหิํ มหาอิสิํ;
‘‘Ekanavutito kappe, upaṭṭhahiṃ mahāisiṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, อุปฎฺฐานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, upaṭṭhānassidaṃ phalaṃ.
‘‘จตุวีเส อิโต กเปฺป, มหานิโคฺฆสนามกา;
‘‘Catuvīse ito kappe, mahānigghosanāmakā;
โสฬสาสิํสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ
Soḷasāsiṃsu rājāno, cakkavattī mahabbalā.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา กตกิจฺจตาย ตุฎฺฐมานโส อุทานํ อุทาเนโนฺต ‘‘ธรณี จ สิญฺจติ วาติ มาลุโต’’ติ คาถํ อภาสิฯ
Arahattaṃ pana patvā katakiccatāya tuṭṭhamānaso udānaṃ udānento ‘‘dharaṇī ca siñcati vāti māluto’’ti gāthaṃ abhāsi.
๕๐. ตตฺถ ธรณีติ ปถวี, สา หิ สกลํ ธราธรํ ธาเรตีติ ‘‘ธรณี’’ติ วุจฺจติฯ สิญฺจตีติ สมนฺตโต นภํ ปูเรตฺวา อภิปฺปวสฺสโต มหาเมฆสฺส วุฎฺฐิธาราหิ สิญฺจติ ฯ วาติ มาลุโตติ อุทกผุสิตสมฺมิสฺสตาย สีตโล วาโต วายติฯ วิชฺชุตา จรติ นเภติ ตตฺถ ตตฺถ คชฺชตา คฬคฬายตา มหาเมฆโต นิจฺฉรนฺติโย สเตรตา อากาเส อิโต จิโต จ วิจรนฺติฯ อุปสมนฺติ วิตกฺกาติ อุตุสปฺปายสิเทฺธน สมถวิปสฺสนาธิคเมน ปุพฺพภาเค ตทงฺคาทิวเสน วูปสนฺตา หุตฺวา กามวิตกฺกาทโย สเพฺพปิ นว มหาวิตกฺกา อริยมคฺคาธิคเมน อุปสมนฺติฯ อนวเสสโต สมุจฺฉิชฺชนฺตีติฯ วตฺตมานสมีปตาย อริยมคฺคกฺขณํ วตฺตมานํ กตฺวา วทติฯ อตีตเตฺถ วา เอตํ ปจฺจุปฺปนฺนวจนํฯ จิตฺตํ สุสมาหิตํ มมาติ ตโต เอว โลกุตฺตรสมาธินา มม จิตฺตํ สุฎฺฐุ สมาหิตํ, น ทานิ ตสฺส สมาธาเน กิญฺจิ กาตพฺพํ อตฺถีติ เถโร อญฺญํ พฺยากาสิฯ
50. Tattha dharaṇīti pathavī, sā hi sakalaṃ dharādharaṃ dhāretīti ‘‘dharaṇī’’ti vuccati. Siñcatīti samantato nabhaṃ pūretvā abhippavassato mahāmeghassa vuṭṭhidhārāhi siñcati . Vāti mālutoti udakaphusitasammissatāya sītalo vāto vāyati. Vijjutā carati nabheti tattha tattha gajjatā gaḷagaḷāyatā mahāmeghato niccharantiyo sateratā ākāse ito cito ca vicaranti. Upasamanti vitakkāti utusappāyasiddhena samathavipassanādhigamena pubbabhāge tadaṅgādivasena vūpasantā hutvā kāmavitakkādayo sabbepi nava mahāvitakkā ariyamaggādhigamena upasamanti. Anavasesato samucchijjantīti. Vattamānasamīpatāya ariyamaggakkhaṇaṃ vattamānaṃ katvā vadati. Atītatthe vā etaṃ paccuppannavacanaṃ. Cittaṃ susamāhitaṃ mamāti tato eva lokuttarasamādhinā mama cittaṃ suṭṭhu samāhitaṃ, na dāni tassa samādhāne kiñci kātabbaṃ atthīti thero aññaṃ byākāsi.
วิมลเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Vimalattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ปญฺจมวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pañcamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๑๐. วิมลเตฺถรคาถา • 10. Vimalattheragāthā
