| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೭. ವೀಮಂಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
7. Vīmaṃsakasuttavaṇṇanā
೪೮೭. ಅತ್ಥವೀಮಂಸಕೋತಿ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಿಅತ್ಥವಿಜಾನನಕೋ। ಸಙ್ಖಾರವೀಮಂಸಕೋತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮೇ ಸಲಕ್ಖಣತೋ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣತೋ ವಾ ಆಯತನಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಚ ವೀಮಂಸಕೋ। ಸತ್ಥುವೀಮಂಸಕೋತಿ ‘‘ಸತ್ಥಾ ನಾಮ ಗುಣತೋ ಏದಿಸೋ ಏದಿಸೋ ಚಾ’’ತಿ ಸತ್ಥು ಉಪಪರಿಕ್ಖಕೋ। ವೀಮಂಸಕೋತಿ ವಿಚಾರಕೋ। ಯಂ ಚೇತಸೋ ಸರಾಗಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ತಂ ಚೇತೋಪರಿಯಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತೋಪರಿಯಾಯಞಾಣಲಾಭೀ – ‘‘ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಇತೋ ಪರಂ ಪವತ್ತಂ ಇದಮಿತೋ ಪರ’’ನ್ತಿ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚೇತೋಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತವಾರ’’ನ್ತಿ। ವಾರತ್ಥೇಪಿ ಹಿ ಪರಿಯಾಯ-ಸದ್ದೋ ಹೋತಿ – ‘‘ಕಸ್ಸ ನು ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಪರಿಯಾಯೋ ಅಜ್ಜ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವದಿತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೯೮)। ಚಿತ್ತಚಾರನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಚಿತ್ತಪವತ್ತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ವಿಜಾನನತ್ಥಾಯಾತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರೇನ ವೀಮಂಸನತ್ಥಾಯ।
487.Atthavīmaṃsakoti attatthaparatthādiatthavijānanako. Saṅkhāravīmaṃsakoti saṅkhatadhamme salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato vā āyatanādivibhāgato ca vīmaṃsako. Satthuvīmaṃsakoti ‘‘satthā nāma guṇato ediso ediso cā’’ti satthu upaparikkhako. Vīmaṃsakoti vicārako. Yaṃ cetaso sarāgādivibhāgato paricchindanaṃ, taṃ cetopariyāyo. Tenāha ‘‘cittapariccheda’’nti. Yasmā cetopariyāyañāṇalābhī – ‘‘idaṃ cittaṃ ito paraṃ pavattaṃ idamito para’’nti parassa cittuppattiṃ pajānāti, tasmā vuttaṃ ‘‘cetopariyāyanti cittavāra’’nti. Vāratthepi hi pariyāya-saddo hoti – ‘‘kassa nu kho, ānanda, pariyāyo ajja bhikkhuniyo ovaditu’’ntiādīsu (ma. ni. 3.398). Cittacārantipi pāṭho, cittapavattinti attho. Evaṃ vijānanatthāyāti idāni vuccamānākārena vīmaṃsanatthāya.
೪೮೮. ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸಸ್ಸ ಬಲವಸನ್ನಿಸ್ಸಯಂ। ಉಪಡ್ಢಂ ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸಮ್ಪಾದಿಯಮಾನಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಉಪಡ್ಢಭಾಗಮತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚಕಧಮ್ಮಾನುಭಾವೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ। ಉಪಡ್ಢಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾನುಭಾವೇನಾತಿ ಇತರೋ ಪನ ಉಪಡ್ಢಭಾಗೋ ಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪದೇಸಾನುಭಾವೇನ ಹೋತಿ, ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೋಕಸಿದ್ಧೋ ಏವ ಅಯಮತ್ಥೋ। ಲೋಕಿಯಾ ಹಿ –
488.Kalyāṇamittūpanissayanti kalyāṇamittasaṅkhātaṃ brahmacariyavāsassa balavasannissayaṃ. Upaḍḍhaṃ attano ānubhāvenāti iminā puggalena sampādiyamānassa brahmacariyassa upaḍḍhabhāgamattaṃ attano vimuttiparipācakadhammānubhāvena sijjhati. Upaḍḍhaṃ kalyāṇamittānubhāvenāti itaro pana upaḍḍhabhāgo yaṃ nissāya brahmacariyaṃ vussati, tassa kalyāṇamittassa upadesānubhāvena hoti, sijjhatīti attho. Lokasiddho eva ayamattho. Lokiyā hi –
‘‘ಪಾದೋ ಸಿದ್ಧೋ ಆಚರಿಯಾ, ಪಾದೋ ಹಿಸ್ಸಾನುಭಾವತೋ।
‘‘Pādo siddho ācariyā, pādo hissānubhāvato;
ತಂವಿಜ್ಜಾಸೇವಕಾ ಪಾದೋ, ಪಾದೋ ಕಾಲೇನ ಪಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ –
Taṃvijjāsevakā pādo, pādo kālena paccatī’’ti. –
ವದನ್ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ, ಞಾಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣೋ ಭದ್ರೋ ಸುನ್ದರೋ ಮಿತ್ತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತವನ್ತತಾ। ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಪುಗ್ಗಲೇಹೇವ ಅಯನಂ ಪವತ್ತಿ ಕಲ್ಯಾಣಸಹಾಯತಾ। ತೇಸು ಏವ ಚಿತ್ತೇನ ಚೇವ ಕಾಯೇನ ಚ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿ ಕಲ್ಯಾಣಸಮ್ಪವಙ್ಕತಾ। ಮಾಹೇವನ್ತಿ ಏವಂ ಮಾ ಆಹ, ‘‘ಉಪಡ್ಢಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಮಾ ಕಥೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತದಮಿನಾತಿ ಏತ್ಥ ನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ದ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ ಇ-ಕಾರಸ್ಸ ಅ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಇಮಿನಾಪೀತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇನಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ। ಇದಾನಿ ತಂ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಮಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Vadanti. Attano dhammatāyāti attano sabhāvena, ñāṇenāti attho. Kalyāṇamittatāti kalyāṇo bhadro sundaro mitto etassāti kalyāṇamitto, tassa bhāvo kalyāṇamittatā, kalyāṇamittavantatā. Sīlādiguṇasampannehi kalyāṇapuggaleheva ayanaṃ pavatti kalyāṇasahāyatā. Tesu eva cittena ceva kāyena ca ninnapoṇapabbhārabhāvena pavatti kalyāṇasampavaṅkatā. Māhevanti evaṃ mā āha, ‘‘upaḍḍhaṃ brahmacariyassā’’ti mā kathehīti attho. Tadamināti ettha nti nipātamattaṃ da-kāro padasandhikaro i-kārassa a-kāraṃ katvā niddeso. Imināpīti idāni vuccamānenapīti attho. Pariyāyenāti kāraṇena. Idāni taṃ kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘mamaṃ hī’’tiādi vuttaṃ.
ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಸುತ್ತೇಸು ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತುಪನಿಸ್ಸಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬಾಹಿರಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಕಥೇನ್ತೋಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನಿಯಧಮ್ಮೇತಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಪಾಚಕಧಮ್ಮೇ। ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಭೇಸಜ್ಜೇ। ಮಹಾಜಚ್ಚೋತಿ ಮಹಾಕುಲೀನೋ।
Yathā cettha, aññesupi suttesu kalyāṇamittupanissayameva visesoti dassento ‘‘bhikkhūnaṃ bāhiraṅgasampattiṃ kathentopī’’tiādimāha. Tattha vimuttiparipācaniyadhammeti vimuttiyā arahattassa paripācakadhamme. Paccayeti gilānapaccayabhesajje. Mahājaccoti mahākulīno.
ಕಾಯಿಕೋ ಸಮಾಚಾರೋತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮಪಟಿಕ್ಕಮಾದಿಕೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಪರಿಕ್ಖತೋ ಪಾಕತಿಕೋ ಚ। ವೀಮಂಸಕಸ್ಸ ಉಪಪರಿಕ್ಖಕಸ್ಸ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ನಾಮ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾನುಸಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬತ್ತಾ। ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾತಿ ರಾಗಾದಿಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಬಾಧಿತಾ, ಉಪತಾಪಿತಾ ವಿದೂಸಿತಾ ಮಲೀನಾ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇ ಪನ ತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಲೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ। ಯದಿ ನ ಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ಪಾಳಿಯಂ ಕಥಂ ತಥಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಾಯವಚೀಸಮಾಚಾರಾಪಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾಯೇವ ನಾಮ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನತೋ। ಭವತಿ ಹಿ ತಂಹೇತುಕೇಪಿ ತದುಪಚಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ಸೇಮ್ಹೋ ಗುಳೋ’’ತಿ। ‘‘ಮಾ ಮೇ ಇದಂ ಅಸಾರುಪ್ಪಂ ಪರೋ ಅಞ್ಞಾಸೀ’’ತಿ ಪನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತಾಯ ನ ನ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ। ‘‘ನ ಖೋ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಗರಹಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗರಹಿತಬ್ಬಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಭಾವಿತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬತಾ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ನ ಭಾವಿತಮಗ್ಗಸ್ಸ। ಏಸ ಉತ್ತರೋ ಮಾಣವೋ ‘‘ಬುದ್ಧಮ್ಪಿ ಗರಹಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ಅನುಬನ್ಧಿ। ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನದಿವಸೇ ಅತ್ತನೋ ವಚನೇ ಅಟ್ಠಿತತ್ತಾ। ಕಿಞ್ಚಿ ವಜ್ಜಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಮಾರೋ ಏವಮಾಹ –
Kāyiko samācāroti abhikkamapaṭikkamādiko satisampajaññaparikkhato pākatiko ca. Vīmaṃsakassa upaparikkhakassa. Cakkhuviññeyyo nāma cakkhudvārānusārena viññātabbattā. Sotaviññeyyoti etthāpi eseva nayo. Saṃkiliṭṭhāti rāgādisaṃkilesadhammehi vibādhitā, upatāpitā vidūsitā malīnā cāti attho. Te pana tehi samannāgatā hontīti āha ‘‘kilesasampayuttā’’ti. Yadi na cakkhusotaviññeyyā, pāḷiyaṃ kathaṃ tathā vuttāti āha ‘‘yathā panā’’tiādi. Kāyavacīsamācārāpisaṃkiliṭṭhāyeva nāma saṃkiliṭṭhacittasamuṭṭhānato. Bhavati hi taṃhetukepi tadupacāro yathā ‘‘semho guḷo’’ti. ‘‘Mā me idaṃ asāruppaṃ paro aññāsī’’ti pana paṭicchannatāya na na upalabbhanti. ‘‘Na kho mayaṃ, bhante, bhagavato kiñci garahāmā’’ti vatvā garahitabbābhāvaṃ dassento ‘‘bhagavā hī’’tiādimāha. Abhāvitamaggassa hi garahitabbatā nāma siyā, na bhāvitamaggassa. Esa uttaro māṇavo ‘‘buddhampi garahitvā pakkamissāmī’’ti katvā anubandhi. Evaṃ cintesi mahābhinikkhamanadivase attano vacane aṭṭhitattā. Kiñci vajjaṃ apassanto māro evamāha –
‘‘ಸತ್ತ ವಸ್ಸಾನಿ ಭಗವನ್ತಂ, ಅನುಬನ್ಧಿಂ ಪದಾಪದಂ।
‘‘Satta vassāni bhagavantaṃ, anubandhiṃ padāpadaṃ;
ಓತಾರಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸಂ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸತೀಮತೋ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೪೪೮)।
Otāraṃ nādhigacchissaṃ, sambuddhassa satīmato’’ti. (su. ni. 448);
ಕಾಲೇ ಕಣ್ಹಾ, ಕಾಲೇ ಸುಕ್ಕಾತಿ ಯಥಾಸಮಾದಿನ್ನಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಕಣ್ಹಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಯೋ, ಕದಾಚಿ ಸುಕ್ಕಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾತಿ ಏವಂ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸವಸೇನ ವೋಮಿಸ್ಸಕಾ। ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಾತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಾ।
Kāle kaṇhā, kāle sukkāti yathāsamādinnaṃ sammāpaṭipattiṃ parisuddhaṃ katvā pavattetuṃ asakkontassa kadāci kaṇhā aparisuddhā kāyasamācārādayo, kadāci sukkā parisuddhāti evaṃ antarantarā byāmissavasena vomissakā. Nikkilesāti nirupakkilesā anupakkiliṭṭhā.
ಅನವಜ್ಜಂ ವಜ್ಜರಹಿತತ್ತಾ। ದೀಘರತ್ತನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆಪನ್ನೋ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ। ಅತ್ತನಾ ಕತಸ್ಸ ಅಸಾರುಪ್ಪಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಂ ಆರಞ್ಞಕೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ। ತಸ್ಸ ಪರಿಹಾರನ್ತಿ ಉಳಾರೇಹಿ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರೇಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಹರಿಯಮಾನತಂ। ಅತಿದಪ್ಪಿತೋತಿ ಏವಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಮ್ಭಾವನಾಯ ಅತಿವಿಯ ದತ್ತೋ ಗಬ್ಬಿತೋ।
Anavajjaṃ vajjarahitattā. Dīgharattanti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Samāpannoti sammā āpanno samaṅgībhūto. Tenāha ‘‘samannāgato’’ti. Attanā katassa asāruppassa paṭicchādanatthaṃ āraññakoviya hutvā. Tassa parihāranti uḷārehi pūjāsakkārehi manussehi tassa parihariyamānataṃ. Atidappitoti evaṃ manussānaṃ sambhāvanāya ativiya datto gabbito.
ನ ಇತ್ತರಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಜಾನಾತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಸೀಲಂ ನಾಮ ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ನ ಇತ್ತರೇನ। ಇದಾನಿ ಅನೇಕಜಾತಿಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ತಥಾಗತೋ ಇಮಂ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಅಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಚ್ಛರಿಯಂ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Na ittarasamāpannoti jānāti. Kasmā? Sīlaṃ nāma dīghena addhunā jānitabbaṃ, na ittarena. Idāni anekajātisamudācāravasena tathāgato imaṃ kusalaṃ dhammaṃ dīgharattaṃ samāpanno, tañcassa ativiya acchariyanti dassetuṃ ‘‘anacchariyaṃ ceta’’ntiādi vuttaṃ.
ಅರಞ್ಞಗಾಮಕೇತಿ ಅರಞ್ಞಪದೇಸೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖುದ್ದಕಗಾಮೇ। ತತ್ಥ ನೇಸಂ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಣಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಿವನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದುಲ್ಲಭಲೋಣೋ ಹೋತಿ ಸಮುದ್ದಸ್ಸ ದೂರತಾಯ।
Araññagāmaketi araññapadese ekasmiṃ khuddakagāme. Tattha nesaṃ divase divase piṇḍāya caraṇassa avicchinnataṃ dassetuṃ ‘‘piṇḍāya carantī’’ti vuttaṃ. Pivantīti etthāpi eseva nayo. Dullabhaloṇo hoti samuddassa dūratāya.
ತದಾ ಕಿರ ವಿದೇಹರಟ್ಠೇ ಸೋಳಸ ಗಾಮಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಹನ್ತಾನೇವ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಹಿತ್ವಾ ಗಾಮಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ ಸೋಳಸಾ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸನ್ನಿಧಿಂ ದಾನಿ ಕುಬ್ಬಸೀ’’ತಿ ಮಂ ಘಟ್ಟೇಥಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೋ ತಂ ಅನಾವಿಕತ್ವಾ ‘‘ಲೋಣ…ಪೇ॰… ನ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಗನ್ಧಾರೋ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಕಿಂ ಮಯಾ ಕತಂ ವೇದೇಹೀಸೀ’’ತಿ ಆಹ।
Tadā kira videharaṭṭhe soḷasa gāmasahassāni mahantāneva. Tenāha – ‘‘hitvā gāmasahassāni, paripuṇṇāni soḷasā’’ti. Idāni kasmā ‘‘sannidhiṃ dāni kubbasī’’ti maṃ ghaṭṭethāti vatthukāmo taṃ anāvikatvā ‘‘loṇa…pe… na karothā’’ti āha. Gandhāro tassādhippāyaṃ vibhāvetukāmo ‘‘kiṃ mayā kataṃ vedehīsī’’ti āha.
ಇತರೋ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಹಿತ್ವಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ಇತರೋ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಭಣಾಮೀ’’ತಿ ಗಾಥನ್ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ನೇಸಂ ವಚನಪಟಿವಚನಗಾಥಾ। ತತ್ಥ ಪಸಾಸಸೀತಿ ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ವಿಯ ಅನುಸಾಸಸಿ। ನ ಪಾಪಮುಪಲಿಮ್ಪತಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪಕೋಪಾಭಾವತೋ। ಮಹತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಮಹಾಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ। ನೋ ಚೇ ಅಸ್ಸ ಸಕಾ ಬುದ್ಧೀತಿಆದಿ ವೇದೇಹಇಸಿನೋ – ‘‘ಆಚರಿಯೋ ಮಮ ಹಿತೇಸಿತಾಯ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಏವ ಭಣತೀ’’ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ।
Itaro attano adhippāyaṃ vibhāvento ‘‘hitvā’’ti gāthamāha. Itaro ‘‘dhammaṃ bhaṇāmī’’ti gāthanti evaṃ sabbāpi nesaṃ vacanapaṭivacanagāthā. Tattha pasāsasīti ghaṭṭento viya anusāsasi. Na pāpamupalimpati cittappakopābhāvato. Mahatthiyanti mahāatthasaṃhitaṃ. No ce assa sakā buddhītiādi vedehaisino – ‘‘ācariyo mama hitesitāya ṭhatvā dhammaṃ eva bhaṇatī’’ti yoniso ummujjanākāradassanaṃ. Tenāha ‘‘evañca pana vatvā’’tiādi.
‘‘ಞತ್ತಾ’’ತಿ ಲೋಕೇ ಞಾಯತಿ ವಿಸ್ಸುತೋತಿ ಞಾತೋ, ಞಾತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಞತ್ತಂ। ಅಜ್ಝಾಪನ್ನೋತಿ ಉಪಗತೋ। ಞತ್ತ-ಗ್ಗಹಣೇನ ಪತ್ಥಟಯಸತಾ ವಿಭಾವಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸಞ್ಚ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ। ಕಿನ್ತಿ ಕಿಂಪಯೋಜನಂ, ಕೋ ಏತ್ಥ ದೋಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
‘‘Ñattā’’ti loke ñāyati vissutoti ñāto, ñātassa bhāvo ñattaṃ. Ajjhāpannoti upagato. Ñatta-ggahaṇena patthaṭayasatā vibhāvitāti āha ‘‘yasañca parivārasampatti’’nti. Kinti kiṃpayojanaṃ, ko ettha dosoti adhippāyo.
ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಝನ್ತೋತಿ ಯಸಮದೇನ ಪರಿವಾರಮದೇನ ಚ ಮತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ಗಾಮೇಪಿ ವಿಹಾರೇಪಿ ಜನವಿವಿತ್ತೇಪಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇಪಿ ಅಞ್ಞೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ನಾಮ ಪಾದಾ ಇತರೇಸಂ ಪಾದಫುಸನಟ್ಠಾನಂ ಫುಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅಫುಸಿತುಕಾಮತಾಯ ಅಗ್ಗಪಾದೇನ ಭೂಮಿಂ ಫುಸನ್ತೋ ವಿಯ ಚರತಿ। ಓನಮತೀತಿ ನಿವಾತವುತ್ತಿತಾಯ ಅವನಮತಿ ಅನುದ್ಧತೋ ಅತ್ಥದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಅಕಿಞ್ಚನಭಾವನ್ತಿ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನಾಮ ಅಕಿಞ್ಚನಞಾಣೇನ ಸಮಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅಕಿಞ್ಚನಜ್ಝಾಸಯಂ ಪಟಿಅವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ। ಲಾಭೇಪಿ ತಾದೀ, ಅಲಾಭೇಪಿ ತಾದೀತಿ ಯಥಾ ಅಲಾಭಕಾಲೇ ಲಾಭಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಾಲೇಪಿ ತಥೇವಾತಿ ತಾದೀ ಏಕಸದಿಸೋ। ಯಸೇ ಸತಿಪಿ ಮಹಾಪರಿವಾರಕಾಲೇಪಿ।
Tattha tattha vijjhantoti yasamadena parivāramadena ca matto hutvā gāmepi vihārepi janavivittepi saṅghamajjhepi aññe bhikkhū ghaṭṭento ‘‘mayhaṃ nāma pādā itaresaṃ pādaphusanaṭṭhānaṃ phusantī’’ti aphusitukāmatāya aggapādena bhūmiṃ phusanto viya carati. Onamatīti nivātavuttitāya avanamati anuddhato atthaddho hoti. Akiñcanabhāvanti ‘‘pabbajitena nāma akiñcanañāṇena samapariggahena bhavitabba’’nti akiñcanajjhāsayaṃ paṭiavekkhitvā. Lābhepi tādī, alābhepi tādīti yathā alābhakāle lābhassa laddhakālepi tathevāti tādī ekasadiso. Yase satipi mahāparivārakālepi.
ಅಭಯೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪರತೋತಿ ನಿಬ್ಭಯೋ ಹುತ್ವಾ ಭಯಸ್ಸ ಅಭಾವೇನೇವ ಓರಮಿತಬ್ಬತೋ ಉಪರತೋ ಭಯಹೇತೂನಂ ಪಹೀನತ್ತಾ। ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ಕತಿಪಯಕಾಲಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಉಪರತೋತಿ ಅಚ್ಚನ್ತೂಪರತೋ। ಅಥ ಖೋ ಭಾಯಿತಬ್ಬವತ್ಥುಂ ಅವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತತೋ ಭಯೇನ ಉಪರತೋ। ಕಿಲೇಸಾ ಏವ ಭಾಯಿತಬ್ಬತೋ ಕಿಲೇಸಭಯಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾತಿ ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾಪಿ ಭಯೂಪರತಾ, ಪಗೇವ ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Abhayo hutvā uparatoti nibbhayo hutvā bhayassa abhāveneva oramitabbato uparato bhayahetūnaṃ pahīnattā. Tañca kho na katipayakālaṃ, atha kho accantameva uparatoti accantūparato. Atha kho bhāyitabbavatthuṃ avekkhitvā tato bhayena uparato. Kilesā eva bhāyitabbato kilesabhayaṃ. Esa nayo sesesupi. Satta sekkhāti satta sekkhāpi bhayūparatā, pageva puthujjanoti adhippāyo.
ಥಣ್ಡಿಲಪೀಠಕನ್ತಿ ಥಣ್ಡಿಲಮಞ್ಚಸದಿಸಂ ಪೀಠಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಅಪಸ್ಸಾಯ ತಂ ಅಪಸ್ಸಾಯಂ ಕತ್ವಾ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಜ್ಝೇ ಥಣ್ಡಿಲಪೀಠಕಾ ದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ನೇವಾಸಿಕಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ನ ಪಞ್ಞಾಯಿ। ಅಸಞ್ಞತನೀಹಾರೇನಾತಿ ನ ಸಞ್ಞತಾಕಾರೇನ। ‘‘ಮಂ ಭಾಯನ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾಮಞ್ಚಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾಮಞ್ಚಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ। ಉಕ್ಕಾಸಿ ‘‘ಬಹಿ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಮಾ ಅಪುಞ್ಞಂ ಪಸವೀ’’ತಿ। ಅಧಿವಾಸೇತುನ್ತಿ ತಾದಿಸಂ ಇದ್ಧಾನಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಪಟಪಟಾಯನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಕೋಧಂ ಅಧಿವಾಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ।
Thaṇḍilapīṭhakanti thaṇḍilamañcasadisaṃ pīṭhakanti attho. Nissāyāti apassāya taṃ apassāyaṃ katvā. Dvinnaṃ majjhe thaṇḍilapīṭhakā dvāre ṭhatvā olokentassa nevāsikabhikkhussa na paññāyi. Asaññatanīhārenāti na saññatākārena. ‘‘Maṃ bhāyanto heṭṭhāmañcaṃ paviṭṭho bhavissatī’’ti heṭṭhāmañcaṃ oloketvā. Ukkāsi ‘‘bahi gacchanto akkositvā mā apuññaṃ pasavī’’ti. Adhivāsetunti tādisaṃ iddhānabhāvaṃ disvāpi paṭapaṭāyanto attano kodhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto.
ಖಯೇನೇವಾತಿ ರಾಗಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಕ್ಖಯೇನೇವ ವೀತರಾಗತ್ತಾ। ನ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ವಾರೇತ್ವಾತಿ ನ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲೇನ ರಾಗಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ವೀತರಾಗತ್ತಾ। ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ। ಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದೀನಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಿಯಾನಞ್ಚ ಅಭಾವಂ ಆಚಾರಸ್ಸ ವೋದಾನಂ ಚಿರಕಾಲಸಮಾಚಿಣ್ಣತಾಯ ಞಾತಸ್ಸ ಸಹಿತಭಾವೇಪಿ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಅಭಯೂಪರತಭಾವಸಮನ್ನೇಸನಾಯ ಆಕರೀಯತಿ ಞಾಪೇತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾರತೋ ಞಾಪೀಯತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಆಕಾರಾ, ಉಪಪತ್ತಿಸಾಧನಕಾರಣಾನಿ। ತಾನಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾನುಮತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಞಾಪಕಭಾವೇನ ವವತ್ಥೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ತೇಸಂ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತಾನಿ ಅನುಮಾನಞಾಣಾನಿ ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ – ‘‘ಕೇ ಪನಾಯಸ್ಮತೋ ಆಕಾರಾ ಕೇ ಅನ್ವಯಾ’’ತಿ ಅವೋಚಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಆಕಾರಾತಿ ಕಾರಣಾನಿ, ಅನ್ವಯಾತಿ ಅನುಬುದ್ಧಿಯೋ’’ತಿ ಆಹ। ಯಥಾ ಹಿ ಲೋಕೇ ದಿಟ್ಠೇನ ಧೂಮೇನ ಅದಿಟ್ಠಂ ಅಗ್ಗಿಂ ಅನ್ವೇತಿ ಅನುಮಾನತೋ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ವೀಮಂಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು – ‘‘ಭಗವಾ ಏಕೇಕವಿಹಾರೇಸು ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೇಸು ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೇಸು ಚ ಯಥಾ ಏಕಸದಿಸತಾದಸ್ಸನೇನ ಅಭಯೂಪರತತಂ ಅನ್ವೇತಿ ಅನುಮಾನತೋ ಜಾನಾತಿ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನಪುಗ್ಗಲೇಸು ಅನುಸ್ಸಾದನಾನಪಸಾದನಪ್ಪತ್ತಾಯ ಸತ್ಥು ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನತಾಯ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧತಂ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಅನ್ವೇತಿ ಅನುಮಾನತೋ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಜಾನನ್ತೋ ಚ ಅಭಯೂಪರತೋ ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಧಿ ವೀತರಾಗತ್ತಾ, ಯೋ ಯತ್ಥ ವೀತರಾಗೋ, ನ ಸೋ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಯಂ ಪಸ್ಸತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಕಾಮಭವನಿಮಿತ್ತಂ, ತಥಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನತ್ತಾ, ಸ್ವಾಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಙ್ಘೋ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ಥುತ್ತಯಂ ಗುಣತೋ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಾತಿ।
Khayenevāti rāgassa accantakkhayeneva vītarāgattā. Na paṭisaṅkhāya vāretvāti na paṭisaṅkhānabalena rāgapariyuṭṭhānaṃ nivāretvā vītarāgattā. Evaṃ vuttappakārena. Kāyasamācārādīnaṃ saṃkiliṭṭhānaṃ vītikkamiyānañca abhāvaṃ ācārassa vodānaṃ cirakālasamāciṇṇatāya ñātassa sahitabhāvepi anupakkiliṭṭhatāya abhayūparatabhāvasamannesanāya ākarīyati ñāpetuṃ icchito attho pakārato ñāpīyati etehīti ākārā, upapattisādhanakāraṇāni. Tāni pana yasmā attano yathānumatassa atthassa ñāpakabhāvena vavatthīyanti, tasmā tāni tesaṃ mūlakāraṇabhūtāni anumānañāṇāni ca dassento bhagavā – ‘‘ke panāyasmato ākārā ke anvayā’’ti avocāti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘ākārāti kāraṇāni, anvayāti anubuddhiyo’’ti āha. Yathā hi loke diṭṭhena dhūmena adiṭṭhaṃ aggiṃ anveti anumānato jānāti, evaṃ vīmaṃsako bhikkhu – ‘‘bhagavā ekekavihāresu suppaṭipannesu duppaṭipannesu ca yathā ekasadisatādassanena abhayūparatataṃ anveti anumānato jānāti, suppaṭipannaduppaṭipannapuggalesu anussādanānapasādanappattāya satthu aviparītadhammadesanatāya sammāsambuddhataṃ saṅghasuppaṭipattiñca anveti anumānato jānāti, evaṃ jānanto ca abhayūparato tathāgato sabbadhi vītarāgattā, yo yattha vītarāgo, na so tannimittaṃ kiñci bhayaṃ passati seyyathāpi brahmā kāmabhavanimittaṃ, tathā sammāsambuddho bhagavā aviparītadhammadesanattā, svākhāto dhammo ekantaniyyānikattā, suppaṭipanno saṅgho aveccappasannattā’’ti vatthuttayaṃ guṇato yāthāvato jānāti.
ಗಣಬನ್ಧನೇನಾತಿ ‘‘ಮಮ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾ ಮಮ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಣೇ ಅಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧಾ ಪಯುತ್ತಾ। ತಾಯ ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾತಿ ‘‘ಸುಗತಾ ದುಗ್ಗತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾಯ ಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ದುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ। ಉಸ್ಸಾದನಾತಿ ಗುಣವಸೇನ ಉಕ್ಕಂಸನಾ। ಅಪಸಾದನಾತಿ ಹೀಳನಾ। ಉಭಯತ್ಥ ಗೇಹಸ್ಸಿತವಸೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಸಂ ಉಯ್ಯೋಜನತ್ಥಂ – ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೫; ೩.೨೮೫, ೩೨೨) ಗುಣತೋ ಉಕ್ಕಂಸನಮ್ಪಿ ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಯ ಯಥಾಪರಾಧಂ ಗರಹಣಮ್ಪಿ ನ ನಿವಾರೇತಿ।
Gaṇabandhanenāti ‘‘mama saddhivihārikā mama antevāsikā’’ti evaṃ gaṇe apekkhāsaṅkhātena bandhanena baddhā payuttā. Tāya tāya paṭipattiyāti ‘‘sugatā duggatā’’ti vuttāya suppaṭipattiyā duppaṭipattiyā ca. Ussādanāti guṇavasena ukkaṃsanā. Apasādanāti hīḷanā. Ubhayattha gehassitavasenāti iminā sammāpaṭipattiyā paresaṃ uyyojanatthaṃ – ‘‘paṇḍito, bhikkhave, mahākaccāno’’tiādinā (ma. ni. 1.205; 3.285, 322) guṇato ukkaṃsanampi āyatiṃ saṃvarāya yathāparādhaṃ garahaṇampi na nivāreti.
೪೮೯. ವೀಮಂಸಕಸ್ಸಪಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೀಮಂಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ। ಮೂಲವೀಮಂಸಕೋ ಹೇತುವಾದಿತಾಯ। ಗಣ್ಠಿವೀಮಂಸಕಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸುತಿಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಸ್ಸೇವ ಕಥಾಯ ನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಪರಸ್ಸ ಚೇತೋಪರಿಯಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತೇನಾ’’ತಿ। ತಥಾಗತೋವ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಸಾಧಾರಣತೋ ವುತ್ತಂ ಅನುಮಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ವದತಿ। ಉಕ್ಕಂಸಗತಞ್ಹೇತಂ ಅನುಮಾನಂ, ಯದಿದಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುವಚನಂ ಅವಿಸಂವಾದಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅಪುಥುಜ್ಜನಗೋಚರಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಮಾನತೋ। ತಿವಿಧೋ ಹಿ ಅತ್ಥೋ, ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಿದ್ಧೋ, ಯೋ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚತ್ತವೇದನಿಯೋ ಅನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾಕಾರೋ। ಕೋಚಿ ಅನುಮಾನಸಿದ್ಧೋ, ಯೋ ಘಟಾದೀಸು ಪಸಿದ್ಧೇನ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತಭಾವೇನ ಸಾಧಿಯಮಾನೋ ಸದ್ದಾದೀನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಆಕಾರೋ। ಕೋಚಿ ಓಕಪ್ಪನಸಿದ್ಧೋ, ಯೋ ಪಚುರಜನಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಮದಿಟ್ಠೋ ಸದ್ಧಾವಿಸಯೋ ಪರಲೋಕನಿಬ್ಬಾನಾದಿ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ವಚನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಿದ್ಧೇ ಅನುಮಾನಸಿದ್ಧೇ ಚ ಅತ್ಥೇ ನ ವಿಸಂವಾದೇತಿ ಅವಿಪರೀತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಸ ವಚನೇನ ಸದ್ಧೇಯ್ಯತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ಸದ್ಧೇಯ್ಯರೂಪಾ ಏವ ಚ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸತ್ಥುಗುಣಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸಮ್ಭವತೋ।
489. Vīmaṃsakassapi adhippāyo vīmaṃsanavasena pavatto. Mūlavīmaṃsako hetuvāditāya. Gaṇṭhivīmaṃsakassa anussutibhāvato vuttaṃ ‘‘parasseva kathāya niṭṭhaṅgato’’ti. Tenāha bhagavā – ‘‘parassa cetopariyāyaṃ ajānantenā’’ti. Tathāgatova paṭipucchitabboti iminā pubbe sādhāraṇato vuttaṃ anumānaṃ ukkaṃsaṃ pāpetvā vadati. Ukkaṃsagatañhetaṃ anumānaṃ, yadidaṃ sabbaññuvacanaṃ avisaṃvādaṃ sāmaññato aputhujjanagocarassa atthassa anumānato. Tividho hi attho, koci paccakkhasiddho, yo rūpādidhammānaṃ paccattavedaniyo aniddisitabbākāro. Koci anumānasiddho, yo ghaṭādīsu pasiddhena paccayāyattabhāvena sādhiyamāno saddādīnaṃ aniccatādiākāro. Koci okappanasiddho, yo pacurajanassa accantamadiṭṭho saddhāvisayo paralokanibbānādi. Tattha yassa satthuno vacanaṃ paccakkhasiddhe anumānasiddhe ca atthe na visaṃvādeti aviparītappavattiyā, tassa vacanena saddheyyatthasiddhi, saddheyyarūpā eva ca yebhuyyena satthuguṇā accantasambhavato.
ಏಸ ಮಯ್ಹಂ ಪಥೋತಿ ಯ್ವಾಯಂ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಸಙ್ಖಾತೋ ಮಯ್ಹಂ ಓರಮತ್ತಕೋ ಗುಣೋ, ಏಸ ಅಪರಚಿತ್ತವಿದುನೋ ವೀಮಂಸಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಮಮ ಜಾನನಪಥೋ ಜಾನನಮಗ್ಗೋ। ಏಸ ಗೋಚರೋತಿ ಏಸೋ ಏತ್ತಕೋ ಏವ ತಸ್ಸ ಮಯಿ ಗೋಚರೋ, ನ ಇತೋ ಪರಂ। ತಥಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇಪಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೭) ಭಗವತಾ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಸೀಲಮೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ। ಏತಾಪಾಥೋತಿ ಏತ್ತಕಾಪಾಥೋ। ಯೋ ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿ, ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಪರಾಮಸನ್ತೋ, ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯತಾಯ, ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯತಾಯ ವಾ ಅಕಾರಣೇನ ತಣ್ಹಂ ಅನತಿವತ್ತನತೋ ಸೋ ತಮ್ಮಯೋ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ತಮ್ಮಯೋ ನ ಸತಣ್ಹೋ’’ತಿಆದಿ।
Esa mayhaṃ pathoti yvāyaṃ ājīvaṭṭhamakasīlasaṅkhāto mayhaṃ oramattako guṇo, esa aparacittaviduno vīmaṃsakassa bhikkhuno mama jānanapatho jānanamaggo. Esa gocaroti eso ettako eva tassa mayi gocaro, na ito paraṃ. Tathā hi brahmajālepi (dī. ni. 1.7) bhagavatā ājīvaṭṭhamakasīlameva niddiṭṭhaṃ. Etāpāthoti ettakāpātho. Yo sīle patiṭṭhito ‘‘etaṃ mamā’’ti, ‘‘imināhaṃ sīlena devo vā bhavissāmi devaññataro vā’’ti taṇhāya parāmasanto, tassa visesabhāgiyatāya, nibbedhabhāgiyatāya vā akāraṇena taṇhaṃ anativattanato so tammayo nāma. Tenāha ‘‘na tammayo na sataṇho’’tiādi.
ಸುತಸ್ಸ ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸಾವಹಭಾವೇನ ಉತ್ತರುತ್ತರಞ್ಚೇವ ತಸ್ಸ ಚ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಣೀತತರಭಾವತೋ ಪಣೀತತರಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇತಿ। ಸವಿಪಕ್ಖನ್ತಿ ಪಹಾತಬ್ಬಪಹಾಯಕಭಾವೇನ ಸಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಂ। ಕಣ್ಹಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಸುಕ್ಕನ್ತಿ ಇದಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಕಣ್ಹಂ ನಾಮ, ಇಮಸ್ಸ ಪಹಾಯಕಂ ಇದಂ ಸುಕ್ಕಂ ನಾಮಾತಿ ಏವಂ ಕಣ್ಹಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಸುಕ್ಕಂ। ಸುಕ್ಕಂ ಪಟಿಬಾಹಿತ್ವಾ ಕಣ್ಹನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಇಮಿನಾ ಪಹಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಉಸ್ಸಾಹನ್ತಿ ಸಬ್ಯಾಪಾರಂ। ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನಾವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಮಾನಾದಿಕೇ ಸನ್ತಾನೇ ಸಬ್ಯಾಪಾರತಾ ಸಉಸ್ಸಾಹತಾ, ಸವಿಪಾಕಧಮ್ಮತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಿಂ ದೇಸಿತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ। ಏಕಚ್ಚಂ ಏಕದೇಸಭೂತಂ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೇನ ಮಗ್ಗೇನ। ದೇಸನಾಧಮ್ಮೇತಿ ದೇಸನಾರುಳ್ಹೇ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೇ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ನಿಟ್ಠಂ ಗಚ್ಛತಿ – ‘‘ಅದ್ಧಾ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಜರಾಮರಣತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬೇ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾಯಪಿ ಪಸನ್ನೋ, ತತೋ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಸೋ ಭಗವಾತಿ ಸತ್ಥರಿ ಪಸೀದತಿ। ನಿಯ್ಯಾನಿಕತ್ತಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಏವ ತತೋ ನಿಯ್ಯಾನಾವಹತ್ತಾ। ವಙ್ಕಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಞ್ಞಂ ಅಸಾಮೀಚಿಪರಿಯಾಯಂ ಸಬ್ಬಂ ದೋಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
Sutassa uparūpari visesāvahabhāvena uttaruttarañceva tassa ca visesassa anukkamena paṇītatarabhāvato paṇītatarañca katvā deseti. Savipakkhanti pahātabbapahāyakabhāvena sappaṭipakkhaṃ. Kaṇhaṃ paṭibāhitvā sukkanti idaṃ dhammajātaṃ kaṇhaṃ nāma, imassa pahāyakaṃ idaṃ sukkaṃ nāmāti evaṃ kaṇhaṃ paṭibāhitvā sukkaṃ. Sukkaṃ paṭibāhitvā kaṇhanti etthāpi eseva nayo. Idha pana ‘‘iminā pahātabba’’nti vattabbaṃ. Saussāhanti sabyāpāraṃ. Kiriyamayacittānañhi anupacchinnāvijjātaṇhāmānādike santāne sabyāpāratā saussāhatā, savipākadhammatāti attho. Tasmiṃ desite dhammeti tasmiṃ satthārā desite lokiyalokuttaradhamme. Ekaccaṃ ekadesabhūtaṃ maggaphalanibbānasaṅkhātaṃ paṭivedhadhammaṃ abhiññāya abhivisiṭṭhāya maggapaññāya jānitvā. Paṭivedhadhammena maggena. Desanādhammeti desanāruḷhe pubbabhāgiye bodhipakkhiyadhamme niṭṭhaṃ gacchati – ‘‘addhā imāya paṭipadāya jarāmaraṇato muccissāmī’’ti. Pubbe pothujjanikasaddhāyapi pasanno, tato bhiyyosomattāya aviparītadhammadesano sammāsambuddho so bhagavāti satthari pasīdati. Niyyānikattāti vaṭṭadukkhato eva tato niyyānāvahattā. Vaṅkādīti ādi-saddena aññaṃ asāmīcipariyāyaṃ sabbaṃ dosaṃ saṅgaṇhāti.
೪೯೦. ಇಮೇಹಿ ಸತ್ಥುವೀಮಂಸನಕಾರಣೇಹೀತಿ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರತಾದೀಹಿ ಚೇವ ಉತ್ತರುತ್ತರಿಪಣೀತಪಣೀತಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನಾಹಿ ಚಾ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಸತ್ಥುಉಪಪರಿಕ್ಖನಕಾರಣೇಹಿ। ಅಕ್ಖರಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಪದೇಹೀತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಕಾರಣಾನಂ ಸಮ್ಬೋಧನೇಹಿ ಅಕ್ಖರಸಮುದಾಯಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಪದೇಹಿ। ಇಧ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಕ್ಖರೇಹೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತೇಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಞ್ಞಿತೇಹಿ ಅಕ್ಖರೇಹಿ। ಓಕಪ್ಪನಾತಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಂ ಓಕ್ಕನ್ತಿತ್ವಾ ಪಸೀದನತೋ ಓಕಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಾ। ಸದ್ಧಾಯ ಮೂಲಂ ನಾಮಾತಿ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಭೂತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಮೂಲಂ ನಾಮ ಕಾರಣನ್ತಿ ಸದ್ದಹನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿಕಂ। ಥಿರಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಸಮುಚ್ಛೇದೇನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ। ಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅಪನೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ। ಇತರೇಸು ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣದೇವೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಿತಪಾಪಸಮಣೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿ।
490.Imehi satthuvīmaṃsanakāraṇehīti ‘‘parisuddhakāyasamācāratādīhi ceva uttaruttaripaṇītapaṇītaaviparītadhammadesanāhi cā’’ti imehi yathāvuttehi satthuupaparikkhanakāraṇehi. Akkharasampiṇḍanapadehīti tesaṃyeva kāraṇānaṃ sambodhanehi akkharasamudāyalakkhaṇehi padehi. Idha vuttehi akkharehīti imasmiṃ sutte vuttehi yathāvuttassa atthassa abhibyañjanato byañjanasaññitehi akkharehi. Okappanāti saddheyyavatthuṃ okkantitvā pasīdanato okappanalakkhaṇā. Saddhāya mūlaṃ nāmāti aveccappasādabhūtāya saddhāya mūlaṃ nāma kāraṇanti saddahanassa kāraṇaṃ parisuddhakāyasamācārādikaṃ. Thirā paṭipakkhasamucchedena suppatiṭṭhitattā. Harituṃ na sakkāti apanetuṃ asakkuṇeyyā. Itaresu samaṇabrāhmaṇadevesu vattabbameva natthīti āha ‘‘samitapāpasamaṇena vā’’tiādi.
‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಾವಕಾನಞ್ಚ ವಿಬಾಧನತ್ಥಂ ಮಾರೋ ಉಪಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಸುತಪುಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಾರೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಆನುಭಾವಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಅರಿಯಸಾವಕೇನ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಮುಸಾವಾದಂ ಕಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಏತೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಸಮಿತಪಾಪಸಮಣಾದಯೋ ಠಪೇತ್ವಾ। ಸಭಾವಸಮನ್ನೇಸನಾತಿ ಯಾಥಾವಸಮನ್ನೇಸನಾ ಅವಿಪರೀತವೀಮಂಸಾ। ಸಭಾವೇನೇವಾತಿ ಸಬ್ಭಾವೇನೇವ ಯಥಾಭೂತಗುಣತೋ ಏವ। ಸುಟ್ಠು ಸಮ್ಮದೇವ। ಸಮನ್ನೇಸಿತೋತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತೋ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ।
‘‘Buddhānaṃ kesañci sāvakānañca vibādhanatthaṃ māro upagacchatī’’ti sutapubbattā ‘‘ayaṃ māro āgato’’ti cintesi. Ānubhāvasampannena ariyasāvakena pucchitattā musāvādaṃ kātuṃ nāsakkhi. Eteti yathāvutte samitapāpasamaṇādayo ṭhapetvā. Sabhāvasamannesanāti yāthāvasamannesanā aviparītavīmaṃsā. Sabhāvenevāti sabbhāveneva yathābhūtaguṇato eva. Suṭṭhu sammadeva. Samannesitoti upaparikkhito. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
ವೀಮಂಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Vīmaṃsakasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೭. ವೀಮಂಸಕಸುತ್ತಂ • 7. Vīmaṃsakasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೭. ವೀಮಂಸಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 7. Vīmaṃsakasuttavaṇṇanā
