| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੨. વਿਮੋਕ੍ਖਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
2. Vimokkhaniddesavaṇṇanā
੨੧੦. ਕਤਮੋਤਿਆਦਿਕੇ ਉਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਇਤਿ ਪਟਿਸਞ੍ਚਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਏવਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ। ਸੁਞ੍ਞਮਿਦਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਸੁਞ੍ਞਂ। ਕੇਨ ਸੁਞ੍ਞਂ? ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾਤਿ ਬਾਲਜਨਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਾવਾ ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਸੁਞ੍ਞਂ। ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਾવੇਨੇવ ਅਤ੍ਤਨਿਯਾਭਾવੋ। ਅਤ੍ਤਨਿਯਞ੍ਚ ਨਾਮ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਸਿਯਾ ਸੁਖਂ વਾ, ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਨ ਨਿਚ੍ਚਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਸੁਖਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਸੁਞ੍ਞਮਿਦਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾਤਿ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯੇવ વੁਤ੍ਤਾ। ਸੋਤਿ ਸੋ ਏવਂ ਤੀਹਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਹਿ વਿਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਅਭਿਨਿવੇਸਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸਂ ਨ ਕਰੋਤਿ।
210.Katamotiādike uddesassa niddese iti paṭisañcikkhatīti evaṃ upaparikkhati. Suññamidanti idaṃ khandhapañcakaṃ suññaṃ. Kena suññaṃ? Attena vā attaniyena vā. Tattha attena vāti bālajanaparikappitassa attano abhāvā tena attanā ca suññaṃ. Attaniyena vāti tassa parikappitassa attano santakena ca suññaṃ. Attano abhāveneva attaniyābhāvo. Attaniyañca nāma niccaṃ vā siyā sukhaṃ vā, tadubhayampi natthi. Tena niccapaṭikkhepena aniccānupassanā, sukhapaṭikkhepena dukkhānupassanā ca vuttā hoti. Suññamidaṃ attena vāti anattānupassanāyeva vuttā. Soti so evaṃ tīhi anupassanāhi vipassamāno bhikkhu. Abhinivesaṃ na karotīti anattānupassanāvasena attābhinivesaṃ na karoti.
ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨ ਕਰੋਤਿ। ਪਣਿਧਿਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਪਣਿਧਿਂ ਨ ਕਰੋਤਿ। ਇਮੇ ਤਯੋ વਿਮੋਕ੍ਖਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨਾਪਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਨੀવਰਣਾਦੀਹਿ વੁਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવੁਟ੍ਠਾਨੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਆਰਮ੍ਮਣੇਹਿ વੁਟ੍ਠਾਨਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾવੁਟ੍ਠਾਨੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਹਿ ਬਾਹਿਰਾਯਤਨਾਨਿ વਿਯ ਇਧ ‘‘ਬਹਿਦ੍ਧਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮੇ ਦ੍વੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਮੋਕ੍ਖਾ, ਦੁਭਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨੋ ਪਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੋਕ੍ਖੋ।
Nimittaṃ na karotīti aniccānupassanāvasena niccanimittaṃ na karoti. Paṇidhiṃ na karotīti dukkhānupassanāvasena paṇidhiṃ na karoti. Ime tayo vimokkhā pariyāyena vipassanākkhaṇe tadaṅgavasenāpi labbhanti, nippariyāyena pana samucchedavasena maggakkhaṇeyeva. Cattāri jhānāni ajjhattaṃ nīvaraṇādīhi vuṭṭhānato ajjhattavuṭṭhāno vimokkho. Catasso arūpasamāpattiyo ārammaṇehi vuṭṭhānato bahiddhāvuṭṭhāno vimokkho. Ārammaṇampi hi bāhirāyatanāni viya idha ‘‘bahiddhā’’ti vuttaṃ. Ime dve vikkhambhanavimokkhā, dubhato vuṭṭhāno pana samucchedavimokkho.
ਨੀવਰਣੇਹਿ વੁਟ੍ਠਾਤੀਤਿਆਦੀਹਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਰੂਪਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿਆਦੀਹਿ ਕਸਿਣਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਸਮਤਿਕ੍ਕਮਸ੍ਸ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ਤਂ ਅવਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇਸੁ વੁਤ੍ਤਰੂਪਸਞ੍ਞਾਦਿਸਮਤਿਕ੍ਕਮੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਾਤਿ ਸਮਾਸਪਦਂ, ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਾਤਿ વਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ।
Nīvaraṇehi vuṭṭhātītiādīhi ajjhattavuṭṭhānaṃ sarūpato vuttaṃ. Rūpasaññāyātiādīhi kasiṇādiārammaṇasamatikkamassa pākaṭattā taṃ avatvā suttantesu vuttarūpasaññādisamatikkamo vutto. Sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsāti samāsapadaṃ, sakkāyadiṭṭhiyā vicikicchāya sīlabbataparāmāsāti vicchedo. Ayameva vā pāṭho.
੨੧੧. વਿਤਕ੍ਕੋ ਚਾਤਿਆਦੀਹਿ ਝਾਨਾਨਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਞ੍ਚ ਉਪਚਾਰਭੂਮਿਯੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿਆਦੀਹਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਗ੍ਗਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਿਪਸ੍ਸਨਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਪਟਿਲਾਭੋ વਾਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧવਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਬ੍ਯਾਪਿਤੋ ਪਤ੍ਥਟੋ ਲਾਭੋਤਿ ਪਟਿਲਾਭੋ। વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬੋ ਝਾਨਪਯੋਗੋ ਚ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਪਯੋਗੋ ਚ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਲਾਭੋ ‘‘ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿਮੋਕ੍ਖੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। વਿਪਾਕੋ ਪਨ ਝਾਨਸ੍ਸ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਹੋਤੀਤਿ ਉਜੁਕਮੇવ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਉਪਚਾਰਪਯੋਗਸ੍ਸ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਝਾਨਸ੍ਸ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਪਟਿਲਾਭੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਪਟਿਲਾਭੋ ‘ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿਮੋਕ੍ਖੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
211.Vitakko cātiādīhi jhānānaṃ samāpattīnañca upacārabhūmiyo vuttā. Aniccānupassanātiādīhi catunnaṃ maggānaṃ pubbabhāgavipassanā vuttā. Paṭilābhovāti pañcavidhavasippattiyā byāpito patthaṭo lābhoti paṭilābho. Vasippattiyā hi sabbo jhānapayogo ca samāpattipayogo ca paṭippassaddho hoti, tasmā paṭilābho ‘‘paṭippassaddhivimokkho’’ti vutto. Vipāko pana jhānassa samāpattiyā ca paṭippassaddhi hotīti ujukameva. Keci pana ‘‘upacārapayogassa paṭippassaddhattā jhānassa samāpattiyā ca paṭilābho hoti, tasmā jhānasamāpattipaṭilābho ‘paṭippassaddhivimokkho’ti vuccatī’’ti vadanti.
੨੧੨. ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਧਿਕਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਂ। ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਂ। ਉਭਯੇਨਾਪਿ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਮੇવ ਦੀਪੇਤਿ ਨੀਲਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨੀਲਮੇવ। ਨੀਲਸਞ੍ਞਂ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨੀਲਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਨੀਲਮਿਤਿਸਞ੍ਞਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਰਿਕਮ੍ਮਭੂਮਿਯਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਉਗ੍ਗਹਿਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਸੂਪਧਾਰਿਤਂ ਉਪਧਾਰੇਤੀਤਿ ਉਪਚਾਰਭੂਮਿਯਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਉਪਧਾਰਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪਧਾਰੇਤਿ। ਸ੍વਾવਤ੍ਥਿਤਂ ਅવਤ੍ਥਾਪੇਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾਭੂਮਿਯਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨਿਚ੍ਛਿਤਂ ਨਿਚ੍ਛਿਨਾਤਿ। વવਤ੍ਥਾਪੇਤੀਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਨੀਲਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਕੇਸੇ વਾ ਪਿਤ੍ਤੇ વਾ ਅਕ੍ਖਿਤਾਰਕਾਯਂ વਾ ਕਰੋਤਿ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਨੀਲਨਿਮਿਤ੍ਤੇਤਿ ਨੀਲਪੁਪ੍ਫਨੀਲવਤ੍ਥਨੀਲਧਾਤੂਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੇ ਨੀਲਕਸਿਣੇ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਸਂਹਰਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਨੇਤਿ। ਪੀਤਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਆਸੇવਤੀਤਿ ਤਮੇવ ਸਞ੍ਞਂ ਆਦਿਤੋ ਸੇવਤਿ। ਭਾવੇਤੀਤਿ વਡ੍ਢੇਤਿ। ਬਹੁਲੀਕਰੋਤੀਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਨੀਲਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ। ਰੂਪਸਞ੍ਞੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪੇ ਸਞ੍ਞਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪੀਤਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਪੀਤਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਮੇਦੇ વਾ ਛવਿਯਾ વਾ ਅਕ੍ਖੀਨਂ ਪੀਤਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਕਰੋਤਿ। ਲੋਹਿਤਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਮਂਸੇ વਾ ਲੋਹਿਤੇ વਾ ਜਿવ੍ਹਾਯ વਾ ਹਤ੍ਥਤਲਪਾਦਤਲੇਸੁ વਾ ਅਕ੍ਖੀਨਂ ਰਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਕਰੋਤਿ। ਓਦਾਤਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਿਮ੍ਹਿ વਾ ਦਨ੍ਤੇ વਾ ਨਖੇ વਾ ਅਕ੍ਖੀਨਂ ਸੇਤਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਕਰੋਤਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
212.Ajjhattanti attānaṃ adhikicca pavattaṃ. Paccattanti attānaṃ paṭicca pavattaṃ. Ubhayenāpi niyakajjhattameva dīpeti nīlanimittanti nīlameva. Nīlasaññaṃ paṭilabhatīti tasmiṃ nīlanimitte nīlamitisaññaṃ paṭilabhati. Suggahitaṃ karotīti parikammabhūmiyaṃ suṭṭhu uggahitaṃ karoti. Sūpadhāritaṃ upadhāretīti upacārabhūmiyaṃ suṭṭhu upadhāritaṃ katvā upadhāreti. Svāvatthitaṃ avatthāpetīti appanābhūmiyaṃ suṭṭhu nicchitaṃ nicchināti. Vavatthāpetītipi pāṭho. Ajjhattañhi nīlaparikammaṃ karonto kese vā pitte vā akkhitārakāyaṃ vā karoti. Bahiddhā nīlanimitteti nīlapupphanīlavatthanīladhātūnaṃ aññatare nīlakasiṇe. Cittaṃ upasaṃharatīti cittaṃ upaneti. Pītādīsupi eseva nayo. Āsevatīti tameva saññaṃ ādito sevati. Bhāvetīti vaḍḍheti. Bahulīkarotīti punappunaṃ karoti. Rūpanti nīlanimittaṃ rūpaṃ. Rūpasaññīti tasmiṃ rūpe saññā rūpasaññā, sā assa atthīti rūpasaññī. Ajjhattaṃ pītanimittādīsu pītaparikammaṃ karonto mede vā chaviyā vā akkhīnaṃ pītaṭṭhāne vā karoti. Lohitaparikammaṃ karonto maṃse vā lohite vā jivhāya vā hatthatalapādatalesu vā akkhīnaṃ rattaṭṭhāne vā karoti. Odātaparikammaṃ karonto aṭṭhimhi vā dante vā nakhe vā akkhīnaṃ setaṭṭhāne vā karoti. Ajjhattaṃ arūpanti ajjhattaṃ rūpanimittaṃ natthīti attho.
ਮੇਤ੍ਤਾਸਹਗਤੇਨਾਤਿ ਪਠਮਦੁਤਿਯਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ। ਚੇਤਸਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ। ਏਕਂ ਦਿਸਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਦਿਸਾਯ ਪਠਮਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਸਤ੍ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਏਕਦਿਸਾਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸਤ੍ਤਫਰਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਫਰਿਤ੍વਾਤਿ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ। વਿਹਰਤੀਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾਧਿਟ੍ਠਿਤਂ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਤਥਾ ਦੁਤਿਯਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਦੀਸੁ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਏਕਂ ਦਿਸਂ ਫਰਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤਿ, ਤਥੇવ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਦੁਤਿਯਂ ਤਤਿਯਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ ਉਪਰਿਮਂ ਦਿਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਧੋਦਿਸਮ੍ਪਿ ਤਿਰਿਯਂ ਦਿਸਮ੍ਪਿ ਏવਮੇવ । ਤਤ੍ਥ ਚ ਅਧੋਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ। ਤਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਨੁਦਿਸਾ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਸੁ ਅਸ੍ਸਮਣ੍ਡਲਿਕਾਯ ਅਸ੍ਸਮਿવ ਮੇਤ੍ਤਾਸਹਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਾਰੇਤਿਪਿ ਪਚ੍ਚਾਸਾਰੇਤਿਪੀਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਏਕਮੇਕਂ ਦਿਸਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਓਧਿਸੋ ਮੇਤ੍ਤਾਫਰਣਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਸਬ੍ਬਧੀਤਿਆਦਿ ਪਨ ਅਨੋਧਿਸੋ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਧੀਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਤਤਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਹੀਨਮਜ੍ਝਿਮੁਕ੍ਕਟ੍ਠਮਿਤ੍ਤਸਪਤ੍ਤਮਜ੍ਝਤ੍ਤਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦੇਸੁ ਅਤ੍ਤਤਾਯ, ‘‘ਅਯਂ ਪਰਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਿਭਾਗਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਸਮਤਾਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਤਤਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਚਿਤ੍ਤਭਾવੇਨ, ਈਸਕਮ੍ਪਿ ਬਹਿ ਅવਿਕ੍ਖਿਪਮਾਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਾવਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤવਨ੍ਤਂ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬવਨ੍ਤਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਲੋਕਂ।
Mettāsahagatenāti paṭhamadutiyatatiyajjhānavasena mettāya samannāgatena. Cetasāti cittena. Ekaṃ disanti ekaṃ ekissā disāya paṭhamapariggahitaṃ sattaṃ upādāya ekadisāpariyāpannasattapharaṇavasena vuttaṃ. Pharitvāti phusitvā ārammaṇaṃ katvā. Viharatīti brahmavihārādhiṭṭhitaṃ iriyāpathavihāraṃ pavatteti. Tathā dutiyanti yathā puratthimādīsu yaṃkiñci ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tatheva tadanantaraṃ dutiyaṃ tatiyaṃ catutthaṃ vāti attho. Iti uddhanti eteneva nayena uparimaṃ disanti vuttaṃ hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyaṃ disampi evameva . Tattha ca adhoti heṭṭhā. Tiriyanti anudisā. Evaṃ sabbadisāsu assamaṇḍalikāya assamiva mettāsahagataṃ cittaṃ sāretipi paccāsāretipīti. Ettāvatā ekamekaṃ disaṃ pariggahetvā odhiso mettāpharaṇaṃ dassitaṃ. Sabbadhītiādi pana anodhiso dassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha sabbadhīti sabbattha. Sabbattatāyāti sabbesu hīnamajjhimukkaṭṭhamittasapattamajjhattādippabhedesu attatāya, ‘‘ayaṃ parasatto’’ti vibhāgaṃ akatvā attasamatāyāti vuttaṃ hoti. Atha vā sabbattatāyāti sabbena cittabhāvena, īsakampi bahi avikkhipamānoti vuttaṃ hoti. Sabbāvantanti sabbasattavantaṃ, sabbasattayuttanti attho. Sabbavantantipi pāṭho. Lokanti sattalokaṃ.
વਿਪੁਲੇਨਾਤਿ ਏવਮਾਦਿਪਰਿਯਾਯਦਸ੍ਸਨਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪੁਨ ‘‘ਮੇਤ੍ਤਾਸਹਗਤੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਏਤ੍ਥ ਓਧਿਸੋ ਫਰਣੇ વਿਯ ਪੁਨ ਤਥਾਸਦ੍ਦੋ વਾ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ વਾ ਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਨ ‘‘ਮੇਤ੍ਤਾਸਹਗਤੇਨ ਚੇਤਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਿਗਮਨવਸੇਨ વਾ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਪੁਲੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਫਰਣવਸੇਨ વਿਪੁਲਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਭੂਮਿવਸੇਨ ਪਨ ਤਂ ਮਹਗ੍ਗਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮਤ੍ਥਤਾਯ વਿਪੁਲਫਲਤਾਯ ਦੀਘਸਨ੍ਤਾਨਤਾਯ ਚ ਮਹਨ੍ਤਭਾવਂ ਗਤਂ, ਮਹਨ੍ਤੇਹਿ વਾ ਉਲ਼ਾਰਚ੍ਛਨ੍ਦવੀਰਿਯਚਿਤ੍ਤਪਞ੍ਞੇਹਿ ਗਤਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਂ। ਪਗੁਣવਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮਾਣਸਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਅવੇਰਂ। ਦੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਂ, ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਾ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਕਰੁਣਾਮੁਦਿਤਾਉਪੇਕ੍ਖਾવਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਰੁਣਾਯ વਿਹੇਸਾਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਅવੇਰਂ, ਮੁਦਿਤਾਯ ਅਰਤਿਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਪ੍ਪਹਾਨੇਨ।
Vipulenāti evamādipariyāyadassanato panettha puna ‘‘mettāsahagatenā’’ti vuttaṃ. Yasmā vā ettha odhiso pharaṇe viya puna tathāsaddo vā iti-saddo vā na vutto, tasmā puna ‘‘mettāsahagatena cetasā’’ti vuttaṃ, nigamanavasena vā etaṃ vuttaṃ. Vipulenāti ettha pharaṇavasena vipulatā daṭṭhabbā. Bhūmivasena pana taṃ mahaggataṃ. Tañhi kilesavikkhambhanasamatthatāya vipulaphalatāya dīghasantānatāya ca mahantabhāvaṃ gataṃ, mahantehi vā uḷāracchandavīriyacittapaññehi gataṃ paṭipannanti mahaggataṃ. Paguṇavasena appamāṇasattārammaṇavasena ca appamāṇaṃ. Byāpādapaccatthikappahānena averaṃ. Domanassappahānato abyāpajjaṃ, niddukkhanti vuttaṃ hoti. Appaṭikūlā hontīti bhikkhuno cittassa appaṭikūlā hutvā upaṭṭhahanti. Sesesupi vuttanayeneva karuṇāmuditāupekkhāvasena yojetabbaṃ. Karuṇāya vihesāpaccatthikappahānena averaṃ, muditāya aratipaccatthikappahānena.
ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤੇਨਾਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ। ਰਾਗਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਅવੇਰਂ, ਗੇਹਸਿਤਸੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਂ। ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਹਿ ਅਕੁਸਲਂ ਕਿਲੇਸਪਰਿਲ਼ਾਹਯੋਗਤੋ ਸਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਮੇવਾਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ।
Upekkhāsahagatenāti catutthajjhānavasena upekkhāya samannāgatena. Rāgapaccatthikappahānena averaṃ, gehasitasomanassappahānato abyāpajjaṃ. Sabbampi hi akusalaṃ kilesapariḷāhayogato sabyāpajjamevāti ayametesaṃ viseso.
੨੧੩. ਸਬ੍ਬਸੋਤਿ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ, ਸਬ੍ਬਾਸਂ વਾ, ਅਨવਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਨਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ વੁਤ੍ਤਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨਞ੍ਚੇવ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਞ੍ਚ। ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੦੯; ਧ॰ ਸ॰ ੨੪੮), ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੨੩)। ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਰੂਪੇ ਸਞ੍ਞਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਤਿ ਏવਂ ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ વੁਤ੍ਤਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਰੂਪਂ ਸਞ੍ਞਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਸਞ੍ਞਂ, ਰੂਪਮਸ੍ਸ ਨਾਮਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਚੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਤਿ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਚ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਏਤਾਸਂ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਦਸਨ੍ਨਂ ਝਾਨਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਨਂ, ਏਤੇਸਞ੍ਚ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿવਸੇਨ ਨવਨ੍ਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਨਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ, ਅਨવਸੇਸਾਨਂ વਾ વਿਰਾਗਾ ਚ ਨਿਰੋਧਾ ਚ વਿਰਾਗਹੇਤੁ ਚੇવ ਨਿਰੋਧਹੇਤੁ ਚ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਨਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਰੂਪਸਞ੍ਞੇਨ ਏਤਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਤੁਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਏਤਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ, ਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਿ વਿਯ। ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅવਿਰਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਞ੍ਞਾਸਮਤਿਕ੍ਕਮੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਂ ਆਰਮ੍ਮਣਸਮਤਿਕ੍ਕਮવਸੇਨਾਪਿ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
213.Sabbasoti sabbākārena, sabbāsaṃ vā, anavasesānanti attho. Rūpasaññānanti saññāsīsena vuttarūpāvacarajjhānānañceva tadārammaṇānañca. Rūpāvacarajjhānampi hi rūpanti vuccati ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.209; dha. sa. 248), tassa ārammaṇampi bahiddhā rūpāni passati ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇānī’’tiādīsu (dha. sa. 223). Tasmā idha rūpe saññā rūpasaññāti evaṃ saññāsīsena vuttarūpāvacarajjhānassetaṃ adhivacanaṃ. Rūpaṃ saññā assāti rūpasaññaṃ, rūpamassa nāmanti vuttaṃ hoti. Evaṃ pathavīkasiṇādibhedassa tadārammaṇassa cetaṃ adhivacananti veditabbaṃ. Samatikkamāti virāgā nirodhā ca. Kiṃ vuttaṃ hoti? Etāsaṃ kusalavipākakiriyāvasena pañcadasannaṃ jhānasaṅkhātānaṃ rūpasaññānaṃ, etesañca pathavīkasiṇādivasena navannaṃ ārammaṇasaṅkhātānaṃ rūpasaññānaṃ sabbākārena, anavasesānaṃ vā virāgā ca nirodhā ca virāgahetu ceva nirodhahetu ca ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Na hi sakkā sabbaso anatikkantarūpasaññena etaṃ upasampajja viharitunti. Yasmā pana ārammaṇasamatikkamena pattabbā etā samāpattiyo, na ekasmiṃyeva ārammaṇe paṭhamajjhānādīni viya. Ārammaṇe avirattassa ca saññāsamatikkamo na hoti, tasmā ayaṃ ārammaṇasamatikkamavasenāpi atthavaṇṇanā katāti veditabbā.
ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਘਾਤੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾ, ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਾਸਂ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ, ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਦਸਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾ ਪਹਾਨਾ ਅਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ, ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਕਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਿ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸਪਿ ਨ ਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਹਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਪਹੀਨਾਨਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੇ વਿਯ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਂ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗੇ વਿਯ ਚ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਝਾਨੇ ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਨਤ੍ਥਂ ਇਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਸਂਸਾવਸੇਨ ਏਤਾਸਂ ਏਤ੍ਥ વਚਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਾ ਰੂਪਾવਚਰਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਨ ਸਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਨ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਨ ਸਨ੍ਤਿ। ਨ ਹਿ ਰੂਪવਿਰਾਗਾਯ ਰੂਪਾવਚਰਭਾવਨਾ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਰੂਪਾਯਤ੍ਤਾਯੇવ ਚ ਏਤਾਸਂ ਪવਤ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਭਾવਨਾ ਰੂਪવਿਰਾਗਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾ ਏਤ੍ਥ ਪਹੀਨਾਤਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ વਤ੍ਤੁਂ, ਏਕਂਸੇਨੇવ ਏવਂ ਧਾਰੇਤੁਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਤਿ। ਤਾਸਞ੍ਹਿ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾਯੇવ ‘‘ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦੋ ਕਣ੍ਟਕੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੭੨) વੁਤ੍ਤੋ ਭਗવਤਾ। ਇਧ ਚ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾਯੇવ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ਆਨੇਞ੍ਜਤਾ ਸਨ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਤਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ।
Paṭighasaññānaṃ atthaṅgamāti cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ rūpādīnaṃ ārammaṇānañca paṭighātena uppannā saññā paṭighasaññā, rūpasaññādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tāsaṃ kusalavipākānaṃ pañcannaṃ, akusalavipākānaṃ pañcannanti sabbaso dasannampi paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā pahānā asamuppādā, appavattiṃ katvāti vuttaṃ hoti. Kāmañcetā paṭhamajjhānādīni samāpannassapi na santi, na hi tasmiṃ samaye pañcadvāravasena cittaṃ pavattati, evaṃ santepi aññattha pahīnānaṃ sukhadukkhānaṃ catutthajjhāne viya sakkāyadiṭṭhādīnaṃ tatiyamagge viya ca imasmiṃ jhāne ussāhajananatthaṃ imassa jhānassa pasaṃsāvasena etāsaṃ ettha vacanaṃ veditabbaṃ. Atha vā kiñcāpi tā rūpāvacaraṃ samāpannassa na santi, atha kho na pahīnattā na santi. Na hi rūpavirāgāya rūpāvacarabhāvanā saṃvattati, rūpāyattāyeva ca etāsaṃ pavatti. Ayaṃ pana bhāvanā rūpavirāgāya saṃvattati, tasmā tā ettha pahīnāti vattuṃ vaṭṭati. Na kevalañca vattuṃ, ekaṃseneva evaṃ dhāretumpi vaṭṭati. Tāsañhi ito pubbe appahīnattāyeva ‘‘paṭhamajjhānaṃ samāpannassa saddo kaṇṭako’’ti (a. ni. 10.72) vutto bhagavatā. Idha ca pahīnattāyeva arūpasamāpattīnaṃ āneñjatā santavimokkhatā ca vuttā.
ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤੇ વਾ ਗੋਚਰੇ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਸਞ੍ਞਾਨਂ, ਨਾਨਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਸਞ੍ਞਾਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਹੇਤਾ ਰੂਪਸਦ੍ਦਾਦਿਭੇਦੇ ਨਾਨਤ੍ਤੇ ਨਾਨਾਸਭਾવੇ ਗੋਚਰੇ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤਾ ਅਟ੍ਠ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾ, ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾ, ਏਕਾਦਸ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲવਿਪਾਕਸਞ੍ਞਾ, ਦ੍વੇ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸਞ੍ਞਾ, ਏਕਾਦਸ ਕਾਮਾવਚਰਕਿਰਿਯਾਸਞ੍ਞਾਤਿ ਏવਂ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸਮ੍ਪਿ ਸਞ੍ਞਾ ਨਾਨਤ੍ਤਾ ਨਾਨਾਸਭਾવਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਸਦਿਸਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਾਸਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾ ਅਨਾવਜ੍ਜਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਤਾ ਨਾવਜ੍ਜਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ ਨ ਮਨਸਿਕਰੋਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾ ਚ ਇਮਿਨਾ ਝਾਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇ ਭવੇਪਿ ਨ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਪਗੇવ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਇਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਣਕਾਲੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਸਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾਤਿ ਦ੍વੇਧਾਪਿ ਅਭਾવੋਯੇવ વੁਤ੍ਤੋ। ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਸੁ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾ, ਨવ ਕਿਰਿਯਾਸਞ੍ਞਾ, ਦਸਾਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾਤਿ ਇਮਾ ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿ ਸਞ੍ਞਾ ਇਮਿਨਾ ਝਾਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇ ਭવੇ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਸਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਹਿ ਇਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਤਾਸਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾਯੇવ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਤਾ ਪਨ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ’’ਤਿਇਮਿਨਾ ਸਬ੍ਬਰੂਪਾવਚਰਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾ’’ਤਿਇਮਿਨਾ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕਾਮਾવਚਰਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਪਹਾਨਞ੍ਚ ਅਮਨਸਿਕਾਰੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Nānattasaññānaṃ amanasikārāti nānatte vā gocare pavattānaṃ saññānaṃ, nānattānaṃ vā saññānaṃ. Yasmā hetā rūpasaddādibhede nānatte nānāsabhāve gocare pavattanti, yasmā cetā aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, dvādasa akusalasaññā, ekādasa kāmāvacarakusalavipākasaññā, dve akusalavipākasaññā, ekādasa kāmāvacarakiriyāsaññāti evaṃ catucattālīsampi saññā nānattā nānāsabhāvā aññamaññavisadisā, tasmā ‘‘nānattasaññā’’ti vuttā. Tāsaṃ sabbaso nānattasaññānaṃ amanasikārā anāvajjanā citte ca anuppādanā. Yasmā tā nāvajjati citte ca na uppādeti na manasikaroti na paccavekkhati, tasmāti vuttaṃ hoti. Yasmā cettha purimā rūpasaññā paṭighasaññā ca iminā jhānena nibbatte bhavepi na vijjanti, pageva tasmiṃ bhave imaṃ jhānaṃ upasampajja viharaṇakāle, tasmā tāsaṃ samatikkamā atthaṅgamāti dvedhāpi abhāvoyeva vutto. Nānattasaññāsu pana yasmā aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, nava kiriyāsaññā, dasākusalasaññāti imā sattavīsati saññā iminā jhānena nibbatte bhave vijjanti, tasmā tāsaṃ amanasikārāti vuttanti veditabbaṃ. Tatthāpi hi imaṃ jhānaṃ upasampajja viharanto tāsaṃ amanasikārāyeva upasampajja viharati. Tā pana manasikaronto asamāpanno hotīti. Saṅkhepato cettha ‘‘rūpasaññānaṃ samatikkamā’’tiiminā sabbarūpāvacaradhammānaṃ pahānaṃ vuttaṃ. ‘‘Paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā’’tiiminā sabbesaṃ kāmāvacaracittacetasikānaṃ pahānañca amanasikāro ca vuttoti veditabbo.
ਅਨਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨਾਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨ੍ਤੋ વਾ વਯਨ੍ਤੋ વਾ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਅਨਨ੍ਤੋ, ਅਨਨ੍ਤਫਰਣવਸੇਨਾਪਿ ਅਨਨ੍ਤੋ। ਨ ਹਿ ਸੋ ਯੋਗੀ ਏਕਦੇਸવਸੇਨ ਫਰਤਿ, ਸਕਲવਸੇਨੇવ ਫਰਤਿ। ਆਕਾਸੋਤਿ ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸੋ। ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਾਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨਿ। ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀਤਿ ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤ੍વਾ ਤਦਨੁਰੂਪੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ વਿਹਰਤਿ। ਤਦੇવ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ।
Anantoākāsoti ettha paññattimattattā nāssa uppādanto vā vayanto vā paññāyatīti ananto, anantapharaṇavasenāpi ananto. Na hi so yogī ekadesavasena pharati, sakalavaseneva pharati. Ākāsoti kasiṇugghāṭimākāso. Ākāsānañcāyatanādīni vuttatthāni. Upasampajja viharatīti taṃ patvā nipphādetvā tadanurūpena iriyāpathena viharati. Tadeva samāpajjitabbato samāpatti.
ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਂ ਚ ਤਂ ਪਠਮਸ੍ਸ ਆਰੁਪ੍ਪਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਦੇવਾਨਂ ਦੇવਾਯਤਨਂ વਿਯ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ, ਤਥਾ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਂ ਚ ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਾਤਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਮ੍ਬੋਜਾ ਅਸ੍ਸਾਨਂ ਆਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ વਿਯ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿਪਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ। ਏવਮੇਤਂ ਝਾਨਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚਾਤਿ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣੇਨ ਚ ਅਮਨਸਿਕਰਣੇਨ ਚ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾવ ਯਸ੍ਮਾ ਇਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਾਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਮੇਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਨਨ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਤਂਯੇવ ‘‘ਅਨਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸੋ’’ਤਿ ਫਰਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘‘ਅਨਨ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਮਨਸਿਕਾਰવਸੇਨ વਾ ਅਨਨ੍ਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਤਂ ਆਕਾਸਾਰਮ੍ਮਣਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਨਨ੍ਤਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ।
Ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammāti pubbe vuttanayena jhānampi ākāsānañcāyatanaṃ ārammaṇampi. Ārammaṇampi hi pubbe vuttanayeneva ākāsānañcaṃ ca taṃ paṭhamassa āruppajjhānassa ārammaṇattā devānaṃ devāyatanaṃ viya adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti ākāsānañcāyatanaṃ, tathā ākāsānañcaṃ ca taṃ tassa jhānassa sañjātihetuttā ‘‘kambojā assānaṃ āyatana’’ntiādīni viya sañjātidesaṭṭhena āyatanañcātipi ākāsānañcāyatanaṃ. Evametaṃ jhānañca ārammaṇañcāti ubhayampi appavattikaraṇena ca amanasikaraṇena ca samatikkamitvāva yasmā idaṃ viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja vihātabbaṃ, tasmā ubhayampetamekajjhaṃ katvā ‘‘ākāsānañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Anantaṃ viññāṇanti taṃyeva ‘‘ananto ākāso’’ti pharitvā pavattaṃ viññāṇaṃ ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti manasikarontoti vuttaṃ hoti. Manasikāravasena vā anantaṃ. So hi taṃ ākāsārammaṇaṃ viññāṇaṃ anavasesato manasikaronto anantaṃ manasi karoti.
વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਝਾਨਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਂ ਚ ਤਂ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਆਰੁਪ੍ਪਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ, ਤਥਾ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਂ ਚ ਤਂ ਤਸ੍ਸੇવ ਝਾਨਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਾਤਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ। ਏવਮੇਤਂ ਝਾਨਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚਾਤਿ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣੇਨ ਚ ਅਮਨਸਿਕਰਣੇਨ ਚ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾવ ਯਸ੍ਮਾ ਇਦਂ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਾਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਮੇਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁਞ੍ਞਂ ਸੁਞ੍ਞਂ, વਿવਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Viññāṇañcāyatanaṃsamatikkammāti etthāpi ca pubbe vuttanayeneva jhānampi viññāṇañcāyatanaṃ ārammaṇampi. Ārammaṇampi hi pubbe vuttanayeneva viññāṇañcaṃ ca taṃ dutiyassa āruppajjhānassa ārammaṇattā adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti viññāṇañcāyatanaṃ, tathā viññāṇañcaṃ ca taṃ tasseva jhānassa sañjātihetuttā sañjātidesaṭṭhena āyatanañcātipi viññāṇañcāyatanaṃ. Evametaṃ jhānañca ārammaṇañcāti ubhayampi appavattikaraṇena ca amanasikaraṇena ca samatikkamitvāva yasmā idaṃ ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja vihātabbaṃ, tasmā ubhayampetamekajjhaṃ katvā ‘‘viññāṇañcāyatanaṃ samatikkammā’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Natthi kiñcīti natthi natthi, suññaṃ suññaṃ, vivittaṃ vivittanti evaṃ manasikarontoti vuttaṃ hoti.
ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਞ੍ਚ ਤਂ ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਆਰੁਪ੍ਪਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ, ਤਥਾ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਞ੍ਚ ਤਂ ਤਸ੍ਸੇવ ਝਾਨਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਾਤਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿਪਿ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ। ਏવਮੇਤਂ ਝਾਨਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚਾਤਿ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣੇਨ ਚ ਅਮਨਸਿਕਰਣੇਨ ਚ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾવ ਯਸ੍ਮਾ ਇਦਂ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਾਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਮੇਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਨਿਰੋਧਕਥਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਕਥਿਤਾવ।
Ākiñcaññāyatanaṃsamatikkammāti etthāpi pubbe vuttanayeneva jhānampi ākiñcaññāyatanaṃ ārammaṇampi. Ārammaṇampi hi pubbe vuttanayeneva ākiñcaññañca taṃ tatiyassa āruppajjhānassa ārammaṇattā adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti ākiñcaññāyatanaṃ, tathā ākiñcaññañca taṃ tasseva jhānassa sañjātihetuttā sañjātidesaṭṭhena āyatanañcātipi ākiñcaññāyatanaṃ. Evametaṃ jhānañca ārammaṇañcāti ubhayampi appavattikaraṇena ca amanasikaraṇena ca samatikkamitvāva yasmā idaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja vihātabbaṃ, tasmā ubhayampetamekajjhaṃ katvā ‘‘ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammā’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Saññāvedayitanirodhakathā heṭṭhā kathitāva.
‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਕਾ ਸਤ੍ਤ વਿਮੋਕ੍ਖਾ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਭਿਰਤਿવਸੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨ ਚ વਿਮੋਕ੍ਖਾ, ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮਾਪਨ੍ਨਸਮਯੇ વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, વੁਟ੍ਠਿਤਸਮਯੇ ਅવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮਯવਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ, ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ, ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਸਮਯવਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਤਥਾ ਸਾਮਯਿਕਾਸਾਮਯਿਕવਿਮੋਕ੍ਖਾ।
‘‘Rūpī rūpāni passatī’’tiādikā satta vimokkhā paccanīkadhammehi suṭṭhu vimuccanaṭṭhena ārammaṇe abhirativasena suṭṭhu muccanaṭṭhena ca vimokkhā, nirodhasamāpatti pana cittacetasikehi vimuttaṭṭhena vimokkho. Samāpattisamāpannasamaye vimutto hoti, vuṭṭhitasamaye avimutto hotīti samayavimokkho. Samucchedavimuttivasena accantavimuttattā ariyamaggā, paṭippassaddhivimuttivasena accantavimuttattā sāmaññaphalāni, nissaraṇavimuttivasena accantavimuttattā nibbānaṃ asamayavimokkho. Tathā sāmayikāsāmayikavimokkhā.
ਪਮਾਦਂ ਆਗਮ੍ਮ ਪਰਿਹਾਯਤੀਤਿ ਕੁਪ੍ਪੋ। ਤਥਾ ਨ ਪਰਿਹਾਯਤੀਤਿ ਅਕੁਪ੍ਪੋ। ਲੋਕਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਲੋਕਿਯੋ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ ਲੋਕਂ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ, ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ ਲੋਕਤੋ ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ। ਆਦਿਤ੍ਤਂ ਅਯੋਗੁਲ਼ਂ ਮਕ੍ਖਿਕਾ વਿਯ ਤੇਜੁਸ੍ਸਦਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮਂ ਆਸવਾ ਨਾਲਮ੍ਬਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨਾਸવੋ। ਰੂਪਪ੍ਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋਤਿ ਰੂਪਜ੍ਝਾਨਾਨਿ। ਅਰੂਪਪ੍ਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਤਣ੍ਹਾਯ ਆਲਮ੍ਬਿਤੋ ਪਣਿਹਿਤੋ। ਅਨਾਲਮ੍ਬਿਤੋ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ। ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਿ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਏਕਨਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਚ ਏਕਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਦੁਤਿਯਤ੍ਤਾ ਏਕਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਆਰਮ੍ਮਣਨਾਨਤ੍ਤਾ વਿਪਾਕਨਾਨਤ੍ਤਾ ਚ ਨਾਨਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖੋ।
Pamādaṃ āgamma parihāyatīti kuppo. Tathā na parihāyatīti akuppo. Lokāya saṃvattatīti lokiyo. Ariyamaggā lokaṃ uttarantīti lokuttarā, sāmaññaphalāni nibbānañca lokato uttiṇṇāti lokuttarā. Ādittaṃ ayoguḷaṃ makkhikā viya tejussadaṃ lokuttaraṃ dhammaṃ āsavā nālambantīti anāsavo. Rūpappaṭisaññuttoti rūpajjhānāni. Arūpappaṭisaññuttoti arūpasamāpattiyo. Taṇhāya ālambito paṇihito. Anālambito appaṇihito. Maggaphalāni ekārammaṇattā ekaniṭṭhattā ca ekattavimokkho, nibbānaṃ adutiyattā ekattavimokkho, ārammaṇanānattā vipākanānattā ca nānattavimokkho.
੨੧੪. ਸਿਯਾਤਿ ਭવੇਯ੍ਯ, ਦਸ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਚ ਏਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਚ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਚ ਏਤਂ વਿਧਿવਚਨਂ, ਨ ਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਂ। વਤ੍ਥੁવਸੇਨਾਤਿ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਦਿਦਸવਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਦਸ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ વਿਮੁਚ੍ਚਨਪਰਿਯਾਯੇਨ ਏਕੋ ਹੋਤਿ। ਸਿਯਾਤਿ ਕਥਞ੍ਚ ਸਿਯਾਤਿ ਯਂ વਾ ਸਿਯਾਤਿ વਿਹਿਤਂ, ਤਂ ਕਥਂ ਸਿਯਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਞਾਣਨ੍ਤਿ ਸਮਾਸਪਦਂ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਨ੍ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ। ਤਥਾ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ, ‘‘ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੁਖਤੋ ਅਤ੍ਤਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋਤਿ ਚ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ। ਨਨ੍ਦਿਯਾ ਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਨਨ੍ਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ, ਨਨ੍ਦਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਰਾਗਤੋ ਸਮੁਦਯਤੋ ਆਦਾਨਤੋ ਪਣਿਧਿਤੋ ਅਭਿਨਿવੇਸਤੋ ਸਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਖਯવਯવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਨਂ ਬਲવਭਾવਾਯ ਬਲવਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਿਸੇਸਾ। ਭਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ਹਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਬਲવਤੀ ਹੋਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਚ ਬਲવਤਿਯਾ ਜਾਤਾਯ ‘‘ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੫) ਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪਿ ਬਲવਤਿਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਸੁ વੁਤ੍ਤਾਸੁ ਤਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ વੁਤ੍ਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸੁਞ੍ਞਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ‘‘ਅਭਿਨਿવੇਸਤੋ ਸਞ੍ਞਾਯ ਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ વਚਨੇਨੇવ ਸਾਰਾਦਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਸਮ੍ਮੋਹਾਭਿਨਿવੇਸਆਲਯਾਭਿਨਿવੇਸਸਞ੍ਞੋਗਾਭਿਨਿવੇਸਤੋ ਸਞ੍ਞਾਯ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਅਭਿਨਿવੇਸਾਭਾવੇਨੇવ ਅਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਞ੍ਞਾਯ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਧਮ੍ਮવਿਪਸ੍ਸਨਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚਪਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਸੁ ਮਹਾવਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁ ਏਤਾ ਅਟ੍ਠ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅવਤ੍વਾ ਦਸੇવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
214.Siyāti bhaveyya, dasa hontīti ca eko hotīti ca bhaveyyāti attho. ‘‘Siyā’’ti ca etaṃ vidhivacanaṃ, na pucchāvacanaṃ. Vatthuvasenāti niccasaññādidasavatthuvasena dasa honti. Pariyāyenāti vimuccanapariyāyena eko hoti. Siyāti kathañca siyāti yaṃ vā siyāti vihitaṃ, taṃ kathaṃ siyāti pucchati. Aniccānupassanañāṇanti samāsapadaṃ. Aniccānupassanāñāṇanti vā pāṭho. Tathā sesesupi. Niccato saññāyāti niccato pavattāya saññāya, ‘‘nicca’’nti pavattāya saññāyāti attho. Esa nayo sukhato attato nimittato saññāyāti etthāpi. Nimittatoti ca niccanimittato. Nandiyā saññāyāti nandivasena pavattāya saññāya, nandisampayuttāya saññāyāti attho. Esa nayo rāgato samudayato ādānato paṇidhito abhinivesato saññāyāti etthāpi. Yasmā pana khayavayavipariṇāmānupassanā tisso aniccānupassanādīnaṃ balavabhāvāya balavapaccayabhūtā bhaṅgānupassanāvisesā. Bhaṅgadassanena hi aniccānupassanā balavatī hoti. Aniccānupassanāya ca balavatiyā jātāya ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15) dukkhānattānupassanāpi balavatiyo honti. Tasmā aniccānupassanādīsu vuttāsu tāpi tisso vuttāva honti. Yasmā ca suññatānupassanā ‘‘abhinivesato saññāya muccatī’’ti vacaneneva sārādānābhinivesasammohābhinivesaālayābhinivesasaññogābhinivesato saññāya muccatīti vuttameva hoti, abhinivesābhāveneva appaṭisaṅkhāto saññāya muccatīti vuttameva hoti, tasmā adhipaññādhammavipassanādayo pañcapi anupassanā na vuttāti veditabbā. Evaṃ aṭṭhārasasu mahāvipassanāsu etā aṭṭha anupassanā avatvā daseva anupassanā vuttāti veditabbā.
੨੧੫. ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯੇવ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਂ। ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ। ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਸਮ੍ਮੋਹਾ ਅਞ੍ਞਾਣਾਤਿ ਸਮ੍ਮੋਹਭੂਤਾ ਅਞ੍ਞਾਣਾ। ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વਿਮੋਕ੍ਖਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ।
215.Aniccānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇanti aniccānupassanāyeva yathābhūtañāṇaṃ. Ubhayampi paccattavacanaṃ. Yathābhūtañāṇanti ñāṇattho vutto. Evaṃ sesesupi. Sammohā aññāṇāti sammohabhūtā aññāṇā. Muccatīti vimokkhattho vutto.
੨੧੬. ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸੀਤਿਭਾવਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਾਸਨੇਯੇવ ਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ વਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ, ਸੀਤਿਭਾવੋ ਏવ ਞਾਣਂ ਸੀਤਿਭਾવਞਾਣਂ। ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸੀਤਿਭਾવਞਾਣਂ। ‘‘ਛਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਬ੍ਬੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸੀਤਿਭਾવਂ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੮੫) ਏਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਸੀਤਿਭਾવੋ ਨਾਮ। ਇਧ ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਸੀਤਿਭਾવੋ। ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਸਨ੍ਤਾਪਪਰਿਲ਼ਾਹਦਰਥਾ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ‘‘ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਕਿਲੇਸਾ ਏવ ਇਧ ਚਾਮੁਤ੍ਰ ਚ ਸਨ੍ਤਾਪਨਟ੍ਠੇਨ ਸਨ੍ਤਾਪੋ, ਪਰਿਦਹਨਟ੍ਠੇਨ ਪਰਿਲ਼ਾਹੋ, ਉਣ੍ਹਟ੍ਠੇਨ ਦਰਥੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ।
216.Aniccānupassanāanuttaraṃ sītibhāvañāṇanti ettha sāsaneyeva sabbhāvato uttamaṭṭhena anuttaraṃ, anuttarassa paccayattā vā anuttaraṃ, sītibhāvo eva ñāṇaṃ sītibhāvañāṇaṃ. Taṃ aniccānupassanāsaṅkhātaṃ anuttaraṃ sītibhāvañāṇaṃ. ‘‘Chahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato bhikkhu bhabbo anuttaraṃ sītibhāvaṃ sacchikātu’’nti (a. ni. 6.85) ettha nibbānaṃ anuttaro sītibhāvo nāma. Idha pana vipassanā anuttaro sītibhāvo. Niccato santāpapariḷāhadarathā muccatīti etthāpi ‘‘nicca’’nti pavattakilesā eva idha cāmutra ca santāpanaṭṭhena santāpo, paridahanaṭṭhena pariḷāho, uṇhaṭṭhena darathoti vuccanti.
੨੧੭. ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਝਾਯਤੀਤਿ ਝਾਨਨ੍ਤਿਆਦਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦੀਨਿ ਚੇਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾਨੇવ।
217.Nekkhammaṃ jhāyatīti jhānantiādayo heṭṭhā vuttatthā. Nekkhammādīni cettha aṭṭha samāpattiyo ca nibbedhabhāgiyāneva.
੨੧੮. ਅਨੁਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਇਧ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯੇવ। ‘‘ਏਤਦਤ੍ਥਾ ਕਥਾ, ਏਤਦਤ੍ਥਾ ਮਨ੍ਤਨਾ, ਯਦਿਦਂ ਅਨੁਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਮੋਕ੍ਖੋ’’ਤਿ (ਪਰਿ॰ ੩੬੬; ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੮) ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਨੁਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਕਤਿਹੁਪਾਦਾਨੇਹੀਤਿ ਕਤਿਹਿ ਉਪਾਦਾਨੇਹਿ। ਕਤਮਾ ਏਕੁਪਾਦਾਨਾਤਿ ਕਤਮਤੋ ਏਕੁਪਾਦਾਨਤੋ। ਇਦਂ ਏਕੁਪਾਦਾਨਾਤਿ ਇਤੋ ਏਕਤੋ ਉਪਾਦਾਨਤੋ। ਇਦਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਞਾਣਾਪੇਕ੍ਖਂ વਾ। ਉਪਾਦਾਨਤੋ ਮੁਚ੍ਚਨੇਸੁ ਯਸ੍ਮਾ ਆਦਿਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ વਿਪਸ੍ਸਤਿ, ਪਚ੍ਛਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਭਙ੍ਗਮੇવ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ વਿਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਿਸੇਸੋਯੇવ ਹਿ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਚ ਭਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ਚ ਅਤ੍ਤਾਭਾવੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਚ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਹਾਨੇਨੇવ ਚ ‘‘ਸੀਲਬ੍ਬਤੇਨ ਅਤ੍ਤਾ ਸੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਉਜੁਕਮੇવ ਅਤ੍ਤਾਭਾવਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਿਸੇਸੋਯੇવ ਚ ਸੁਞ੍ਞਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਞਾਣਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਾਦੀਹਿ ਤੀਹਿ ਉਪਾਦਾਨੇਹਿ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਨਂਯੇવ ਪਨ ਚਤਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਤਣ੍ਹਾਯ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤ੍ਤਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਨਂ ਚਤਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਤੋ ਮੁਚ੍ਚਨਂ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਆਦਿਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਪਸ੍ਸਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਚ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਪਸ੍ਸਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਤ੍ਥਨਾ ਪਹੀਯਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਿਸੇਸੋਯੇવ ਹਿ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਤ੍ਥਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਞਾਣਾਨਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਤੋ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਨਿਰੋਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਿਲੇਸੇ ਨਿਰੋਧੇਤਿ, ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਿਲੇਸੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਞਾਣਾਨਿ ਚਤੂਹਿ ਉਪਾਦਾਨੇਹਿ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਭਾવਨਾਨਤ੍ਤੇਨ ਚ ਆਕਾਰਨਾਨਤ੍ਤੇਨ ਚ ਅਟ੍ਠਸਟ੍ਠਿ વਿਮੋਕ੍ਖਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ।
218.Anupādā cittassa vimokkhoti idha vipassanāyeva. ‘‘Etadatthā kathā, etadatthā mantanā, yadidaṃ anupādā cittassa vimokkho’’ti (pari. 366; a. ni. 3.68) ettha pana nibbānaṃ anupādā cittassa vimokkho. Katihupādānehīti katihi upādānehi. Katamā ekupādānāti katamato ekupādānato. Idaṃ ekupādānāti ito ekato upādānato. Idanti pubbañāṇāpekkhaṃ vā. Upādānato muccanesu yasmā ādito saṅkhārānaṃ udayabbayaṃ passitvā passitvā aniccānupassanāya vipassati, pacchā saṅkhārānaṃ bhaṅgameva passitvā animittānupassanāya vipassati. Aniccānupassanāvisesoyeva hi animittānupassanā. Saṅkhārānaṃ udayabbayadassanena ca bhaṅgadassanena ca attābhāvo pākaṭo hoti. Tena diṭṭhupādānassa ca attavādupādānassa ca pahānaṃ hoti. Diṭṭhippahāneneva ca ‘‘sīlabbatena attā sujjhatī’’ti dassanassa abhāvato sīlabbatupādānassa pahānaṃ hoti. Yasmā ca anattānupassanāya ujukameva attābhāvaṃ passati, anattānupassanāvisesoyeva ca suññatānupassanā, tasmā imāni cattāri ñāṇāni diṭṭhupādānādīhi tīhi upādānehi muccanti. Dukkhānupassanādīnaṃyeva pana catassannaṃ taṇhāya ujuvipaccanīkattā aniccānupassanādīnaṃ catassannaṃ kāmupādānato muccanaṃ na vuttaṃ. Yasmā ādito dukkhānupassanāya ‘‘saṅkhārā dukkhā’’ti passato pacchā appaṇihitānupassanāya ca ‘‘saṅkhārā dukkhā’’ti passato saṅkhārānaṃ patthanā pahīyati. Dukkhānupassanāvisesoyeva hi appaṇihitānupassanā. Yasmā ca saṅkhāresu nibbidānupassanāya nibbindantassa virāgānupassanāya virajjantassa saṅkhārānaṃ patthanā pahīyati, tasmā imāni cattāri ñāṇāni kāmupādānato muccanti. Yasmā nirodhānupassanāya kilese nirodheti, paṭinissaggānupassanāya kilese pariccajati, tasmā imāni dve ñāṇāni catūhi upādānehi muccantīti evaṃ sabhāvanānattena ca ākāranānattena ca aṭṭhasaṭṭhi vimokkhā niddiṭṭhā.
੨੧੯. ਇਦਾਨਿ ਆਦਿਤੋ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਮੁਖਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਸੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਸੇਸਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਤੀਣਿ ਖੋ ਪਨਿਮਾਨੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਾਨੀਤਿ ਤਿਣ੍ਣਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਮੁਖਾਨਿ। ਲੋਕਨਿਯ੍ਯਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇਧਾਤੁਕਲੋਕਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਾਯ ਨਿਗ੍ਗਮਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਪਰਿવਟੁਮਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਤਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਚੇવ ਪਰਿવਟੁਮਤੋ ਚ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਤਾਯ। ਲੋਕਨਿਯ੍ਯਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਪਾਠਸੇਸੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਹਿ ਉਦਯਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਗਤਿਂ ਸਮਨ੍ਨੇਸਮਾਨਾ વਯਤੋ ਪਰਂ ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਏਤ੍ਥੇવ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਪਰਿવਟੁਮਤੋ ਪਰਿਯਨ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹਿ ਉਦਯੇਨ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ, વਯੇਨ ਅਪਰਨ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ। ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਯ ਚ ਧਾਤੁਯਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਤਾਯਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਪਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਨ੍ਨਤਾਯ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਚਿਤ੍ਤਪવਿਸਨਤਾਯ ਚ ਲੋਕਨਿਯ੍ਯਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਮਨੋਸਮੁਤ੍ਤੇਜਨਤਾਯਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਂવੇਜਨਤਾਯ। ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ। ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਯ ਚ ਧਾਤੁਯਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਪਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਨ੍ਨਤਾਯ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਕਾਰੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਅવਿਪਸ੍ਸਨੁਪਗਤ੍ਤੇਪਿ ਅਨਤ੍ਤਸਭਾવਸਬ੍ਭਾવਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਤਾਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅવਸਤਾਯ ਅવਿਧੇਯ੍ਯਤਾਯ ਚ ‘‘ਨਾਹਂ ਨ ਮਮ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਤਾਯ। ਸੁਞ੍ਞਤਾਯ ਚ ਧਾਤੁਯਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਪਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਨ੍ਨਤਾਯ ਸੁਞ੍ਞਤਾਕਾਰੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ। ਇਤਿ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ વਚਨਾਨਿ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤੇਨੇવ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਖਯਤੋਤਿ ਖੀਯਨਤੋ। ਭਯਤੋਤਿ ਸਭਯਤੋ। ਸੁਞ੍ਞਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਰਹਿਤਤੋ।
219. Idāni ādito uddiṭṭhānaṃ tiṇṇaṃ vimokkhānaṃ mukhāni dassetvā vimokkhamukhapubbaṅgamaṃ indriyavisesaṃ puggalavisesañca dassetukāmo tīṇi kho panimānītiādimāha. Tattha vimokkhamukhānīti tiṇṇaṃ vimokkhānaṃ mukhāni. Lokaniyyānāya saṃvattantīti tedhātukalokato niyyānāya niggamanāya saṃvattanti. Sabbasaṅkhāre paricchedaparivaṭumato samanupassanatāyāti sabbesaṃ saṅkhārānaṃ udayabbayavasena paricchedato ceva parivaṭumato ca samanupassanatāya. Lokaniyyānaṃ hotīti pāṭhaseso. Aniccānupassanā hi udayato pubbe saṅkhārā natthīti paricchinditvā tesaṃ gatiṃ samannesamānā vayato paraṃ na gacchanti, ettheva antaradhāyantīti parivaṭumato pariyantato samanupassati. Sabbasaṅkhārā hi udayena pubbantaparicchinnā, vayena aparantaparicchinnā. Animittāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāyāti vipassanākkhaṇepi nibbānaninnatāya animittākārena upaṭṭhānato animittasaṅkhātāya nibbānadhātuyā cittapavisanatāya ca lokaniyyānaṃ hoti. Manosamuttejanatāyāti cittasaṃvejanatāya. Dukkhānupassanāya hi saṅkhāresu cittaṃ saṃvijjati. Appaṇihitāya ca dhātuyāti vipassanākkhaṇepi nibbānaninnatāya appaṇihitākārena upaṭṭhānato appaṇihitasaṅkhātāya nibbānadhātuyā. Sabbadhammeti nibbānassa avipassanupagattepi anattasabhāvasabbhāvato ‘‘sabbasaṅkhāre’’ti avatvā ‘‘sabbadhamme’’ti vuttaṃ. Parato samanupassanatāyāti paccayāyattattā avasatāya avidheyyatāya ca ‘‘nāhaṃ na mama’’nti evaṃ anattato samanupassanatāya. Suññatāya ca dhātuyāti vipassanākkhaṇepi nibbānaninnatāya suññatākārena upaṭṭhānato suññatāsaṅkhātāya nibbānadhātuyā. Iti imāni tīṇi vacanāni aniccadukkhānattānupassanānaṃ vasena vuttāni. Teneva tadanantaraṃ aniccato manasikarototiādi vuttaṃ. Tattha khayatoti khīyanato. Bhayatoti sabhayato. Suññatoti attarahitato.
ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਬਹੁਲਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ‘‘ਖਣਭਙ੍ਗવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਖਣਭਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ વਤਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿ ਭਗવਤਿ ਸਦ੍ਧਾਯ ਸਦ੍ਧਾਬਹੁਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਦੇਸਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਏવਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਬਹੁਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਬਹੁਲਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖੋਭਕਰਾਯ ਪਣਿਧਿਯਾ ਪਜਹਨਤੋ ਚਿਤ੍ਤਦਰਥਾਭਾવੇਨ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਬਹੁਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਸਂવੇਗਜਨਨਤੋ ਸਂવਿਗ੍ਗਸ੍ਸ ਚ ਯੋਨਿਸੋ ਪਦਹਨਤੋ વਿਕ੍ਖੇਪਾਭਾવੇਨ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਬਹੁਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વੇਦਬਹੁਲਨ੍ਤਿ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਬਾਹਿਰਕੇਹਿ ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਗਮ੍ਭੀਰਂ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਞਾਣਬਹੁਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ‘‘ਸਦੇવਕੇਨ ਲੋਕੇਨ ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ ਦਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ ਤੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਤੁਟ੍ਠਿਬਹੁਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Adhimokkhabahulanti aniccānupassanāya ‘‘khaṇabhaṅgavasena saṅkhārā bhijjantī’’ti saddhāya paṭipannassa paccakkhato khaṇabhaṅgadassanena ‘‘saccaṃ vatāha bhagavā’’ti bhagavati saddhāya saddhābahulaṃ cittaṃ hoti. Atha vā paccuppannānaṃ padesasaṅkhārānaṃ aniccataṃ passitvā ‘‘evaṃ aniccā atītānāgatapaccuppannā sabbe saṅkhārā’’ti adhimuccanato adhimokkhabahulaṃ cittaṃ hoti. Passaddhibahulanti dukkhānupassanāya cittakkhobhakarāya paṇidhiyā pajahanato cittadarathābhāvena passaddhibahulaṃ cittaṃ hoti. Atha vā dukkhānupassanāya saṃvegajananato saṃviggassa ca yoniso padahanato vikkhepābhāvena passaddhibahulaṃ cittaṃ hoti. Vedabahulanti anattānupassanāya bāhirakehi adiṭṭhaṃ gambhīraṃ anattalakkhaṇaṃ passato ñāṇabahulaṃ cittaṃ hoti. Atha vā ‘‘sadevakena lokena adiṭṭhaṃ anattalakkhaṇaṃ diṭṭha’’nti tuṭṭhassa tuṭṭhibahulaṃ cittaṃ hoti.
ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਬਹੁਲੋ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਬਹੁਲਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਸੋ ਪਟਿਲਭਤਿ ਨਾਮ। ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਬਹੁਲੋ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਬਹੁਲਸ੍ਸ ‘‘ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯੋ ਸੁਖਂ વੇਦੇਤਿ, ਸੁਖਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤੀ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੭੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੬) વਚਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪਚ੍ਚਯਾ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਸੋ ਪਟਿਲਭਤਿ ਨਾਮ। વੇਦਬਹੁਲੋ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વੇਦੋ ਬਹੁਲਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਸੋ ਪਟਿਲਭਤਿ ਨਾਮ।
Adhimokkhabahulo saddhindriyaṃ paṭilabhatīti pubbabhāge adhimokkho bahulaṃ pavattamāno bhāvanāpāripūriyā saddhindriyaṃ nāma hoti, taṃ so paṭilabhati nāma. Passaddhibahulo samādhindriyaṃ paṭilabhatīti pubbabhāge passaddhibahulassa ‘‘passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyatī’’ti (paṭi. ma. 1.73; a. ni. 5.26) vacanato bhāvanāpāripūriyā passaddhipaccayā samādhindriyaṃ hoti, taṃ so paṭilabhati nāma. Vedabahulo paññindriyaṃ paṭilabhatīti pubbabhāge vedo bahulaṃ pavattamāno bhāvanāpāripūriyā paññindriyaṃ nāma hoti, taṃ so paṭilabhati nāma.
ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ ਹੋਤੀਤਿ ਛਨ੍ਦਾਦਿਕੇ ਅਧਿਪਤਿਭੂਤੇਪਿ ਸਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਾਦਨવਸੇਨ ਅਧਿਪਤਿ ਹੋਤਿ ਪਧਾਨੋ ਹੋਤਿ। ਭਾવਨਾਯਾਤਿ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ, ਉਪਰੂਪਰਿ ਭਾવਨਤ੍ਥਾਯ વਾ। ਤਦਨ੍વਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਂ ਅਨੁਗਾਮਿਨੀ ਤਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਿਨੀ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਚ ਸਹਉਪ੍ਪਾਦਨਭਾવੇਨ ਉਪਕਾਰਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸਸ੍ਸ ਪਦੀਪੋ વਿਯ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਉਪ੍ਪਾਦਨੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਭਾવੇਨ ਉਪਕਾਰਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਂ ਤਿਦਣ੍ਡਂ વਿਯ। ਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਕਾਰੇਨ ਨਿਸ੍ਸਯਾਕਾਰੇਨ ਚ ਉਪਕਾਰਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਰੁਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਾਨਂ ਪਥવੀਪਟਾਦਿ વਿਯ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਏਕવਤ੍ਥੁਕਏਕਾਰਮ੍ਮਣਏਕੁਪ੍ਪਾਦਏਕਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਉਪਕਾਰਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Ādhipateyyaṃ hotīti chandādike adhipatibhūtepi sakiccanipphādanavasena adhipati hoti padhāno hoti. Bhāvanāyāti bhummavacanaṃ, uparūpari bhāvanatthāya vā. Tadanvayā hontīti taṃ anugāminī taṃ anuvattinī honti. Sahajātapaccayā hontīti uppajjamānā ca sahauppādanabhāvena upakārakā honti pakāsassa padīpo viya. Aññamaññapaccayā hontīti aññamaññaṃ uppādanupatthambhanabhāvena upakārakā honti aññamaññūpatthambhakaṃ tidaṇḍaṃ viya. Nissayapaccayā hontīti adhiṭṭhānākārena nissayākārena ca upakārakā honti tarucittakammānaṃ pathavīpaṭādi viya. Sampayuttapaccayā hontīti ekavatthukaekārammaṇaekuppādaekanirodhasaṅkhātena sampayuttabhāvena upakārakā honti.
੨੨੦. ਪਟਿવੇਧਕਾਲੇਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਕਾਲੇ। ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ ਹੋਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨਕਿਚ੍ਚਕਰਣવਸੇਨ ਚ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਕਿਚ੍ਚਕਰਣવਸੇਨ ਚ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮੇવ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਹੋਤਿ। ਪਟਿવੇਧਾਯਾਤਿ ਸਚ੍ਚਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਤ੍ਥਾਯ। ਏਕਰਸਾਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸੇਨ। ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ। ਏવਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋਪਿ ਭਾવੇਤਿ, ਭਾવੇਨ੍ਤੋਪਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਕਿਂਯੇવ ਭਾવਨਾਯ ਚ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਚ ਸਬ੍ਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਪਿ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸੇવ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਟਿવੇਧਕਾਲੇਪੀ’’ਤਿ ਅਪਿਸਦ੍ਦੋ ਪਯੁਤ੍ਤੋ।
220.Paṭivedhakāleti maggakkhaṇe saccapaṭivedhakāle. Paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hotīti maggakkhaṇe nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā saccadassanakiccakaraṇavasena ca kilesappahānakiccakaraṇavasena ca paññindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti. Paṭivedhāyāti saccapaṭivijjhanatthāya. Ekarasāti vimuttirasena. Dassanaṭṭhenāti saccadassanaṭṭhena. Evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhatīti maggakkhaṇe sakiṃyeva bhāvanāya ca paṭivedhassa ca sabbhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Anattānupassanāya vipassanākkhaṇepi paññindriyasseva ādhipateyyattā ‘‘paṭivedhakālepī’’ti apisaddo payutto.
੨੨੧. ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਕਤਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਧਿਮਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਸੇਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਧਿਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਕਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅવਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਉਪਰਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸੇਸੁ ਸਤ੍ਤਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ, ਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾਯੇવ ਸੇਸੇਸੁ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਧਿਮਤ੍ਤਤ੍ਤੇਪਿ ਸਤਿ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਯੇવ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕਾਯਸਕ੍ਖੀ ਹੋਤੀਤਿ ਅਟ੍ਠਸੁਪਿ ਠਾਨੇਸੁ ਕਾਯਸਕ੍ਖੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
221.Aniccatomanasikaroto katamindriyaṃ adhimattaṃ hotītiādi indriyavisesena puggalavisesaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha adhimattanti adhikaṃ. Tattha saddhindriyasamādhindriyapaññindriyānaṃ adhimattatā saṅkhārupekkhāya veditabbā. Saddhāvimuttoti ettha avisesetvā vuttepi upari visesetvā vuttattā sotāpattimaggaṃ ṭhapetvā sesesu sattasu ṭhānesu saddhāvimuttoti vuttaṃ hoti. Saddhāvimutto saddhindriyassa adhimattattā hoti, na saddhindriyassa adhimattattā sabbattha saddhāvimuttotipi vuttaṃ hoti. Sotāpattimaggakkhaṇe saddhindriyassa adhimattattāyeva sesesu samādhindriyapaññindriyādhimattattepi sati saddhāvimuttoyeva nāma hotīti vadanti. Kāyasakkhī hotīti aṭṭhasupi ṭhānesu kāyasakkhī nāma hoti. Diṭṭhippatto hotīti saddhāvimutte vuttanayeneva veditabbaṃ.
ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਚਤੂਸੁਪਿ ਫਲਕ੍ਖਣੇਸੁ વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯਕ੍ਖਣੇ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਂ ਇਦਾਨਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਸਦ੍ਧਾਨੁਸਾਰਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਛਾ વਕ੍ਖਤਿ। ਫੁਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋਤਿ ਕਾਯਸਕ੍ਖੀਤਿ ਸੁਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਰੂਪਾਰੂਪਜ੍ਝਾਨਲਾਭਿਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਜ੍ਝਾਨਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਫੁਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋਤਿ ਕਾਯਸਕ੍ਖੀ, ਨਾਮਕਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ ਝਾਨਫਸ੍ਸੇ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚ ਸਕ੍ਖੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਪਠਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਪਚ੍ਛਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਤ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾਨੁਸਾਰਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਛਾ વਕ੍ਖਤਿ। ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਕਦਾਗਾਮਿਅਨਾਗਾਮਿਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਸੁ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਏਤ੍ਥ વਿਮੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ ਆਸਂਸਾਯ ਭੂਤવਚਨવਸੇਨ ‘‘વਿਮੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਝਾਨਫਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਤਿવਿਧਂ ਝਾਨਫਸ੍ਸਂ। ‘‘ਝਾਨਫਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਚ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤਂ ਦ੍વਯਮੇવ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਞਾਤਂ ਹੋਤੀਤਿਆਦੀਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਝਾਨਲਾਭੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਨੁਕੂਲਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਏવ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਿ ਪਾਪੁਣਾਤੀਤਿ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Saddahanto vimuttoti saddhāvimuttoti saddhindriyassa adhimattattā sotāpattimaggakkhaṇe saddahanto catūsupi phalakkhaṇesu vimuttoti saddhāvimuttoti vuttaṃ hoti. Uparimaggattayakkhaṇe saddhāvimuttattaṃ idāni vakkhati. Sotāpattimaggakkhaṇe pana saddhānusārittaṃ pacchā vakkhati. Phuṭṭhattā sacchikatoti kāyasakkhīti sukkhavipassakatte sati upacārajjhānaphassassa rūpārūpajjhānalābhitte sati rūpārūpajjhānaphassassa phuṭṭhattā nibbānaṃ sacchikatoti kāyasakkhī, nāmakāyena vuttappakāre jhānaphasse ca nibbāne ca sakkhīti vuttaṃ hoti. Diṭṭhattā pattoti diṭṭhippattoti sotāpattimaggakkhaṇe sampayuttena paññindriyena paṭhamaṃ nibbānassa diṭṭhattā pacchā sotāpattiphalādivasena nibbānaṃ pattoti diṭṭhippatto, paññindriyasaṅkhātāya diṭṭhiyā nibbānaṃ pattoti vuttaṃ hoti. Sotāpattimaggakkhaṇe pana dhammānusārittaṃ pacchā vakkhati. Saddahanto vimuccatīti saddhāvimuttoti saddhindriyassa adhimattattā sakadāgāmianāgāmiarahattamaggakkhaṇesu saddahanto vimuccatīti saddhāvimutto. Ettha vimuccamānopi āsaṃsāya bhūtavacanavasena ‘‘vimutto’’ti vutto. Jhānaphassanti tividhaṃ jhānaphassaṃ. ‘‘Jhānaphassa’’ntiādīni ‘‘dukkhā saṅkhārā’’tiādīni ca paṭhamaṃ vuttaṃ dvayameva visesetvā vuttāni. Ñātaṃ hotītiādīni heṭṭhā vuttatthāni. Ettha ca jhānalābhī puggalo samādhindriyassa anukūlāya dukkhānupassanāya eva vuṭṭhahitvā maggaphalāni pāpuṇātīti ācariyānaṃ adhippāyo.
ਸਿਯਾਤਿ ਸਿਯੁਂ, ਭવੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਏਤਂ વਿਧਿવਚਨਮੇવ। ਤਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਯਮੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨਿਯਮੇਨ ਚ વੁਤ੍ਤਾ ਤਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾ। વਤ੍ਥੁવਸੇਨਾਤਿ ਤੀਸੁ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁ ਏਕੇਕਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਤ੍ਥੁવਸੇਨ। ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਤੇਨੇવ ਪਰਿਯਾਯੇਨ। ਇਮਿਨਾ વਾਰੇਨ ਕਿਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ ? ਹੇਟ੍ਠਾ ਏਕੇਕਿਸ੍ਸਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਆਧਿਪਚ੍ਚਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ, ਕਦਾਚਿ ਤੀਸੁਪਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਸੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਆਧਿਪਚ੍ਚਂ ਹੋਤੀਤਿ ਚ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਤਾਸੁ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਆਧਿਪਚ੍ਚਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਫਲਕ੍ਖਣੇਸੁ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਨਾਮਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਉਪਰਿ ਚ ਕਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਧਿਪਚ੍ਚਪੁਗ੍ਗਲਨਿਯਮੋ ਸੁਕਤੋਯੇવ ਨਿਚ੍ਚਲੋਯੇવ ਚ ਹੋਤਿ। ਅਨਨ੍ਤਰવਾਰੇ ਸਿਯਾਤਿ ਅਞ੍ਞੋਯੇવਾਤਿ ਏવਂ ਸਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ ਨਿਯਮੋ।
Siyāti siyuṃ, bhaveyyunti attho. ‘‘Siyā’’ti etaṃ vidhivacanameva. Tayo puggalāti vipassanāniyamena indriyaniyamena ca vuttā tayo puggalā. Vatthuvasenāti tīsu anupassanāsu ekekaindriyavatthuvasena. Pariyāyenāti teneva pariyāyena. Iminā vārena kiṃ dassitaṃ hoti ? Heṭṭhā ekekissā anupassanāya ekekassa indriyassa ādhipaccaṃ yebhuyyavasena vuttanti ca, kadāci tīsupi anupassanāsu ekekasseva indriyassa ādhipaccaṃ hotīti ca dassitaṃ hoti. Atha vā pubbabhāgavipassanākkhaṇe tissannampi anupassanānaṃ sabbhāvato tāsu pubbabhāgavipassanāsu tesaṃ tesaṃ indriyānaṃ ādhipaccaṃ apekkhitvā maggaphalakkhaṇesu saddhāvimuttādīni nāmāni hontīti. Evañhi vuccamāne heṭṭhā vuṭṭhānagāminivipassanāya upari ca kato indriyādhipaccapuggalaniyamo sukatoyeva niccaloyeva ca hoti. Anantaravāre siyāti aññoyevāti evaṃ siyāti attho. Ettha pubbe vuttoyeva niyamo.
ਇਦਾਨਿ ਮਗ੍ਗਫਲવਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਸੇਸਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ…ਪੇ॰… ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਯ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾਨੁਸਾਰੀ। ਸਚ੍ਛਿਕਤਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਤਂ। ਅਰਹਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ। ਪਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਤੇਨ વਾ ਧਮ੍ਮੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਸਾਰੀ।
Idāni maggaphalavasena puggalavisesaṃ vibhajitvā dassetuṃ aniccato manasikaroto…pe… sotāpattimaggaṃ paṭilabhatītiādimāha. Tattha saddhaṃ anussarati anugacchati, saddhāya vā nibbānaṃ anussarati anugacchatīti saddhānusārī. Sacchikatanti paccakkhakataṃ. Arahattanti arahattaphalaṃ. Paññāsaṅkhātaṃ dhammaṃ anussarati, tena vā dhammena nibbānaṃ anussaratīti dhammānusārī.
੨੨੨. ਪੁਨ ਅਪਰੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਤਯવਿਸੇਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਸੇਸਂ વਣ੍ਣੇਤੁਕਾਮੋ ਯੇ ਹਿ ਕੇਚੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਭਾવਿਤਾ વਾਤਿ ਅਤੀਤੇ ਭਾવਯਿਂਸੁ વਾ। ਭਾવੇਨ੍ਤਿ વਾਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ। ਭਾવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਾਤਿ ਅਨਾਗਤੇ। ਅਧਿਗਤਾ વਾਤਿਆਦਿ ਏਕੇਕਨ੍ਤਿਕਂ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਫਸ੍ਸਿਤਾ વਾਤਿ ਞਾਣਫੁਸਨਾਯ ਫੁਸਿਂਸੁ વਾ। વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ ਇਸ੍ਸਰਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਾ। ਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ વੋਸਾਨਂ ਪਤ੍ਤਾ। વੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ વਿਸਾਰਦਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਾਦਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇਸੁਯੇવ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ। ਅਟ੍ਠ વਿਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਕੇ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੦੯; ਧ॰ ਸ॰ ੨੪੮) ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਪਤ੍ਤਾ।
222. Puna aparehi pariyāyehi indriyattayavisesena puggalavisesaṃ vaṇṇetukāmo ye hi kecītiādimāha. Tattha bhāvitā vāti atīte bhāvayiṃsu vā. Bhāventi vāti paccuppanne. Bhāvissanti vāti anāgate. Adhigatā vātiādi ekekantikaṃ purimassa purimassa atthavivaraṇatthaṃ vuttaṃ. Phassitā vāti ñāṇaphusanāya phusiṃsu vā. Vasippattāti issarabhāvaṃ pattā. Pāramippattāti vosānaṃ pattā. Vesārajjappattāti visāradabhāvaṃ pattā. Sabbattha saddhāvimuttādayo heṭṭhā vuttakkhaṇesuyeva, satipaṭṭhānādayo maggakkhaṇeyeva. Aṭṭha vimokkheti ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādike (paṭi. ma. 1.209; dha. sa. 248) paṭisambhidāmaggappattiyā eva pattā.
ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾਤਿ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਏવ ਸਿਕ੍ਖਮਾਨਾ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿਆਦੀਨਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧਂ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਦੀਹਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਟਿવੇਧੋ ਪਨ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਸਿਦ੍ਧਿવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ। ਏવਮਿਧ ਪਞ੍ਚ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਚ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਚਾਤਿ ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਅਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੭੭੩) ਪਨ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਬਹੁਲੋ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਸੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਾਯਸਕ੍ਖੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਫਲਂ ਪਤ੍ਤੋ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋ વੇਦਬਹੁਲੋ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਧਮ੍ਮਾਨੁਸਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਛਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਅਗ੍ਗਫਲੇ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇ ਇਧ ਕਾਯਸਕ੍ਖਿਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤੇਹਿਯੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨੇਨ ਚੇવ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਚਾਤਿ ਉਭਤੋਭਾਗੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲવਿਸੇਸਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Tisso sikkhāti adhisīlasikkhā adhicittasikkhā adhipaññāsikkhā maggappattā eva sikkhamānā. Dukkhaṃ parijānantītiādīni maggakkhaṇeyeva. Pariññāpaṭivedhaṃ paṭivijjhatīti pariññāpaṭivedhena paṭivijjhati, pariññāya paṭivijjhitabbanti vā pariññāpaṭivedhaṃ. Evaṃ sesesupi. Sabbadhammādīhi visesetvā abhiññāpaṭivedhādayo vuttā. Sacchikiriyāpaṭivedho pana maggakkhaṇeyeva nibbānapaccavekkhaṇañāṇasiddhivasena veditabboti. Evamidha pañca ariyapuggalā niddiṭṭhā honti, ubhatobhāgavimutto ca paññāvimutto cāti ime dve aniddiṭṭhā. Aññattha (visuddhi. 2.773) pana ‘‘yo pana dukkhato manasikaronto passaddhibahulo samādhindriyaṃ paṭilabhati, so sabbattha kāyasakkhī nāma hoti, arūpajjhānaṃ pana patvā aggaphalaṃ patto ubhatobhāgavimutto nāma hoti. Yo pana anattato manasikaronto vedabahulo paññindriyaṃ paṭilabhati, sotāpattimaggakkhaṇe dhammānusārī hoti, chasu ṭhānesu diṭṭhippatto, aggaphale paññāvimutto’’ti vuttaṃ. Te idha kāyasakkhidiṭṭhippattehiyeva saṅgahitā. Atthato pana arūpajjhānena ceva ariyamaggena cāti ubhatobhāgena vimuttoti ubhatobhāgavimutto. Pajānanto vimuttoti paññāvimuttoti. Ettāvatā indriyapuggalavisesā niddiṭṭhā honti.
੨੨੩-੨੨੬. ਇਦਾਨਿ વਿਮੋਕ੍ਖਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਮੇવ વਿਮੋਕ੍ਖવਿਸੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਸੇਸਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੇ વਿਮੋਕ੍ਖਾਤਿ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਾ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਗਮਨવਸੇਨ ਹਿ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ ਮਗ੍ਗੋ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਪਣਿਧੀਨਂ ਅਭਾવਾ ਸਗੁਣਤੋ ਚ ਤੇਸਂਯੇવ ਪਣਿਧੀਨਂ ਅਭਾવਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਚ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਨਾਮਮ੍ਪਿ ਲਭਤਿ। ਤਥਾ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਸਗੁਣਤੋ ਚ ਰਾਗਾਦੀਹਿਯੇવ ਸੁਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਸੁਞ੍ਞਤਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਚ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਨਾਮਮ੍ਪਿ ਲਭਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਦ੍વੇ વਿਮੋਕ੍ਖਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਨ੍વਯਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਮਗ੍ਗਤੋ ਅਨਞ੍ਞੇਪਿ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪੁਨ ਦ੍વੇ વਿਮੋਕ੍ਖਾਤਿ ਸੁਞ੍ਞਤਾਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਾ। ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਗਮਨવਸੇਨ ਹਿ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ ਮਗ੍ਗੋ ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਰਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਨਞ੍ਚ ਅਭਾવਾ ਸਗੁਣਤੋ ਚ ਤੇਸਂਯੇવ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅਭਾવਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਚ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਨਾਮਮ੍ਪਿ ਲਭਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਪੁਨ ਦ੍વੇ વਿਮੋਕ੍ਖਾਤਿ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਾ। ਯੋਜਨਾ ਪਨੇਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ।
223-226. Idāni vimokkhapubbaṅgamameva vimokkhavisesaṃ puggalavisesañca dassetukāmo aniccato manasikarototiādimāha. Tattha dve vimokkhāti appaṇihitasuññatavimokkhā. Aniccānupassanāgamanavasena hi animittavimokkhoti laddhanāmo maggo rāgadosamohapaṇidhīnaṃ abhāvā saguṇato ca tesaṃyeva paṇidhīnaṃ abhāvā appaṇihitanti laddhanāmaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotīti ārammaṇato ca appaṇihitavimokkhoti nāmampi labhati. Tathā rāgadosamohehi suññattā saguṇato ca rāgādīhiyeva suññattā suññatanti laddhanāmaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotīti ārammaṇato ca suññatavimokkhoti nāmampi labhati. Tasmā te dve vimokkhā animittavimokkhanvayā nāma honti. Animittamaggato anaññepi aṭṭhannaṃ maggaṅgānaṃ ekekassa maggaṅgassa vasena sahajātādipaccayā ca hontīti veditabbā. Puna dve vimokkhāti suññatānimittavimokkhā. Dukkhānupassanāgamanavasena hi appaṇihitavimokkhoti laddhanāmo maggo rūpanimittādīnaṃ rāganimittādīnaṃ niccanimittādīnañca abhāvā saguṇato ca tesaṃyeva nimittānaṃ abhāvā animittasaṅkhātaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotīti ārammaṇato ca animittavimokkhoti nāmampi labhati. Sesaṃ vuttanayeneva yojetabbaṃ. Puna dve vimokkhāti animittaappaṇihitavimokkhā. Yojanā panettha vuttanayā eva.
ਪਟਿવੇਧਕਾਲੇਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ વੁਤ੍ਤਕ੍ਕਮੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣਂ ਪਨ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ । ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ ਪਨ ਮਗ੍ਗવਿਮੋਕ੍ਖੋ ‘‘ਪਟਿવੇਧਕਾਲੇ’’ਤਿ વਚਨੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ‘‘ਯੋ ਚਾਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਕਾ ਦ੍વੇ વਾਰਾ ਚ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਲਭਤੀ’’ਤਿਆਦਿਕੋ વਾਰੋ ਚ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤੋ, વਿਮੋਕ੍ਖવਸੇਨ ਪਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਨ੍ਤਿਆਦਿਕੋ વਾਰੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ વਿਮੋਕ੍ਖਪੁਗ੍ਗਲવਿਸੇਸਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ।
Paṭivedhakāleti indriyānaṃ vuttakkameneva vuttaṃ. Maggakkhaṇaṃ pana muñcitvā vipassanākkhaṇe vimokkho nāma natthi . Paṭhamaṃ vuttoyeva pana maggavimokkho ‘‘paṭivedhakāle’’ti vacanena visesetvā dassito. ‘‘Yo cāyaṃ puggalo saddhāvimutto’’tiādikā dve vārā ca ‘‘aniccato manasikaronto sotāpattimaggaṃ paṭilabhatī’’tiādiko vāro ca saṅkhitto, vimokkhavasena pana yojetvā vitthārato veditabbo. Ye hi keci nekkhammantiādiko vāro vuttanayeneva veditabboti. Ettāvatā vimokkhapuggalavisesā niddiṭṭhā hontīti.
੨੨੭. ਪੁਨ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਾਨਿ ਚ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਚ ਅਨੇਕਧਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਕਾਮੋ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਭੂਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾਸਭਾવੇਨ। ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਜਾਨਾਤਿ। ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤੇਨੇવ ਞਾਣੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਦਨ੍વਯੇਨਾਤਿ ਤਦਨੁਗਮਨੇਨ, ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਞਾਣੇਨ ਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਨੁਗਮਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਙ੍ਖਾ ਪਹੀਯਤੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਨਿਚ੍ਚਾਨਿਚ੍ਚਕਙ੍ਖਾ, ਇਤਰਾਹਿ ਇਤਰਕਙ੍ਖਾ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੇਨ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਯ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਂ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਯਥਾਭੂਤਜਾਨਨੇਨ ਤਂ ਞਾਣਂ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਤ੍ਤਾਕਾਰੇ ਸੁਖਸਞ੍ਞਂ ਉਗ੍ਘਾਟੇਤ੍વਾ ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯ ਪਹਾਨੇਨ ਪਣਿਧਿਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਸੁਖਸਮ੍ਮਤਮ੍ਪਿ વਿਪਾਕਪવਤ੍ਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਞ੍ਚਾਤਿ ਨਾਨਾਧਾਤੁਮਨਸਿਕਾਰਸਮ੍ਭવੇਨ ਸਮੂਹਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੇਨ ਉਭਯਥਾਪਿ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਚ વਿਪਾਕਪવਤ੍ਤਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਯਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦਿਤ੍ਤਯਂ ਇਦਾਨਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ, ਨ ਅਞ੍ਞਂ। ਭਯਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਨਿਚ੍ਚਸੁਖਅਤ੍ਤਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਤਂ ਤਂ ਭਯਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਯਾ ਚ ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨੇ ਪਞ੍ਞਾਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨਞਾਣਂ ਆਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਞਾਣਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਞਾਣਂ ਅਨੁਲੋਮਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਪਟਿਪਦਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਨવਸੁ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਸੁ ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਅવਤ੍ਥਾਭੇਦੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾਨਿ ਏਕਟ੍ਠਾਨਿ ਤੀਣਿ ਞਾਣਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਸੇਸਾਨਿ।
227. Puna vimokkhamukhāni ca vimokkhe ca anekadhā niddisitukāmo aniccato manasikarontotiādimāha. Tattha yathābhūtanti yathāsabhāvena. Jānātīti ñāṇena jānāti. Passatīti teneva ñāṇena cakkhunā viya passati. Tadanvayenāti tadanugamanena, tassa paccakkhato ñāṇena diṭṭhassa anugamanenāti attho. Kaṅkhā pahīyatīti aniccānupassanāya niccāniccakaṅkhā, itarāhi itarakaṅkhā. Nimittanti santatighanavinibbhogena niccasaññāya pahīnattā ārammaṇabhūtaṃ saṅkhāranimittaṃ yathābhūtaṃ jānāti. Tena vuccati sammādassananti tena yathābhūtajānanena taṃ ñāṇaṃ ‘‘sammādassana’’nti vuccati. Pavattanti dukkhappattākāre sukhasaññaṃ ugghāṭetvā sukhasaññāya pahānena paṇidhisaṅkhātāya taṇhāya pahīnattā sukhasammatampi vipākapavattaṃ yathābhūtaṃ jānāti. Nimittañca pavattañcāti nānādhātumanasikārasambhavena samūhaghanavinibbhogena ubhayathāpi attasaññāya pahīnattā saṅkhāranimittañca vipākapavattañca yathābhūtaṃ jānāti. Yañca yathābhūtaṃ ñāṇantiādittayaṃ idāni vuttameva, na aññaṃ. Bhayato upaṭṭhātīti niccasukhaattābhāvadassanato yathākkamaṃ taṃ taṃ bhayato upaṭṭhāti. Yā ca bhayatupaṭṭhāne paññātiādinā ‘‘udayabbayānupassanāñāṇaṃ bhaṅgānupassanāñāṇaṃ bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ ādīnavānupassanāñāṇaṃ nibbidānupassanāñāṇaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ paṭisaṅkhānupassanāñāṇaṃ saṅkhārupekkhāñāṇaṃ anulomañāṇa’’nti vuttesu paṭipadāñāṇadassanavisuddhisaṅkhātesu navasu vipassanāñāṇesu bhayatupaṭṭhānasambandhena avatthābhedena bhinnāni ekaṭṭhāni tīṇi ñāṇāni vuttāni, na sesāni.
ਪੁਨ ਤੀਸੁ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁ ਅਨ੍ਤੇ ਠਿਤਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਾਯ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਤਾਯ ਸਹ ਸੁਞ੍ਞਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਏਕਟ੍ਠਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਯਾ ਚ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਯਾ ਚ ਸੁਞ੍ਞਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਇਮਾਨਿ ਹਿ ਦ੍વੇ ਞਾਣਾਨਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਮੇવ, ਅવਤ੍ਥਾਭੇਦੇਨ ਪਨ ਭਿਨ੍ਨਾਨਿ। ਯਥਾ ਚ ਇਮਾਨਿ, ਤਥਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਮੇવ ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਮੇવ ਞਾਣਂ, ਕੇવਲਂ ਅવਤ੍ਥਾਭੇਦੇਨੇવ ਭਿਨ੍ਨਾਨਿ। ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁਞ੍ਞਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਞ੍ਚ ਏਕਟ੍ਠਤਾਯ વੁਤ੍ਤਾਯ ਤੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਞਾਣਾਨਂ ਏਕਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ ਏਕਟ੍ਠਤਾ વੁਤ੍ਤਾવ ਹੋਤੀਤਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਦ੍ਧੁવਂ ਤਾવਕਾਲਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਕਾਮਞ੍ਚ ਨ ਪਠਮਂ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, વੋਹਾਰવਸੇਨ ਪਨ ‘‘ਮਨਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੬੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੦੦; ੩.੪੨੧) વਿਯ ਏવਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥવਿਦੂਪਿ ਚ ‘‘ਆਦਿਚ੍ਚਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਤਮੋ વਿਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਸਮਾਨਕਾਲੇਪਿ ਇਮਂ ਪਦਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਏਕਤ੍ਤਨਯੇਨ વਾ ਪੁਰਿਮਞ੍ਚ ਪਚ੍ਛਿਮਞ੍ਚ ਏਕਂ ਕਤ੍વਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਇਤਰਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਦਦ੍વਯੇ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਞਾਣਾਨਂ ਏਕਟ੍ਠਤਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ।
Puna tīsu anupassanāsu ante ṭhitāya anantarāya anattānupassanāya sambandhena tāya saha suññatānupassanāya ekaṭṭhataṃ dassetuṃ yā ca anattānupassanā yā ca suññatānupassanātiādimāha. Imāni hi dve ñāṇāni atthato ekameva, avatthābhedena pana bhinnāni. Yathā ca imāni, tathā aniccānupassanā ca animittānupassanā ca atthato ekameva ñāṇaṃ, dukkhānupassanā ca appaṇihitānupassanā ca atthato ekameva ñāṇaṃ, kevalaṃ avatthābhedeneva bhinnāni. Anattānupassanāsuññatānupassanānañca ekaṭṭhatāya vuttāya tesaṃ dvinnaṃ dvinnampi ñāṇānaṃ ekalakkhaṇattā ekaṭṭhatā vuttāva hotīti. Nimittaṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjatīti ‘‘saṅkhāranimittaṃ addhuvaṃ tāvakālika’’nti aniccalakkhaṇavasena jānitvā ñāṇaṃ uppajjati. Kāmañca na paṭhamaṃ jānitvā pacchā ñāṇaṃ uppajjati, vohāravasena pana ‘‘manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇa’’ntiādīni (saṃ. ni. 4.60; ma. ni. 1.400; 3.421) viya evaṃ vuccati. Saddasatthavidūpi ca ‘‘ādiccaṃ pāpuṇitvā tamo vigacchatī’’tiādīsu viya samānakālepi imaṃ padaṃ icchanti. Ekattanayena vā purimañca pacchimañca ekaṃ katvā evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Iminā nayena itarasmimpi padadvaye attho veditabbo. Muñcitukamyatādīnaṃ tiṇṇaṃ ñāṇānaṃ ekaṭṭhatā heṭṭhā vuttanayā eva.
ਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વੁਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਦੋਸਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤਤ੍ਥ ਅਨਲ੍ਲੀਨਤਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વੁਟ੍ਠਾਤਿ ਨਾਮ। ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવਿਸਤਿ। ਸੇਸਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦ੍વਯੇਪਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਨਿਰੋਧੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾਤਿ ਇਧ વੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਪਠਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦ੍વਯਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਨਿਰੋਧੇਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਬਹਿਦ੍ਧਾવੁਟ੍ਠਾਨવਿવਟ੍ਟਨੇ ਪਞ੍ਞਾਤਿ વੁਟ੍ਠਾਨਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਗੋਤ੍ਰਭੂ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਮੇવ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਏਕਟ੍ਠਤਾ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ‘‘ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ਦੁਕਮਾਤਿਕਾ ੭, ੮) વਿਯ વਾ ਚਤੁਮਗ੍ਗવਸੇਨ વਾ ਬਹੁવਚਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਮਾ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਮਗ੍ਗੋ, ਮਗ੍ਗੋ ਚ ਦੁਭਤੋવੁਟ੍ਠਾਨੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਯਾ ਚ ਦੁਭਤੋવੁਟ੍ਠਾਨવਿવਟ੍ਟਨੇ ਪਞ੍ਞਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Nimittācittaṃ vuṭṭhātīti saṅkhāranimitte dosadassanena tattha anallīnatāya saṅkhāranimittā cittaṃ vuṭṭhāti nāma. Animitte cittaṃ pakkhandatīti saṅkhāranimittapaṭipakkhena animittasaṅkhāte nibbāne tanninnatāya cittaṃ pavisati. Sesānupassanādvayepi iminā nayena attho veditabbo. Nirodhe nibbānadhātuyāti idha vutteneva paṭhamānupassanādvayampi vuttameva hoti. Nirodhetipi pāṭho. Bahiddhāvuṭṭhānavivaṭṭane paññāti vuṭṭhānasambandhena gotrabhuñāṇaṃ vuttaṃ. Gotrabhū dhammāti gotrabhuñāṇameva. Itarathā hi ekaṭṭhatā na yujjati. ‘‘Asaṅkhatā dhammā, appaccayā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 7, 8) viya vā catumaggavasena vā bahuvacanaṃ katanti veditabbaṃ. Yasmā vimokkhoti maggo, maggo ca dubhatovuṭṭhāno, tasmā tena sambandhena yā ca dubhatovuṭṭhānavivaṭṭane paññātiādi vuttaṃ.
੨੨੮. ਪੁਨ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਾਨਂ ਏਕਕ੍ਖਣਪਰਿਯਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਕਤਿਹਾਕਾਰੇਹੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਜੇਟ੍ਠਕਟ੍ਠੇਨ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ। ਅਭਿਨੀਹਾਰਟ੍ਠੇਨਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾવੀਥਿਤੋ ਨੀਹਰਣਟ੍ਠੇਨ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨੁਪਗਮਨਟ੍ਠੇਨ। ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋਤਿ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਯੇવ । ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਠਾਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨੀਹਰਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾવੀਥਿਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨੀਹਰਤਿ। ਨਿਰੋਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਿਯ੍ਯਾਤੀਤਿ ਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਉਪਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਏવਂ ਆਕਾਰਨਾਨਤ੍ਤਤੋ ਚਤੁਧਾ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ।
228. Puna vimokkhānaṃ nānākkhaṇānaṃ ekakkhaṇapariyāyaṃ dassetukāmo katihākārehītiādimāha. Tattha ādhipateyyaṭṭhenāti jeṭṭhakaṭṭhena. Adhiṭṭhānaṭṭhenāti patiṭṭhānaṭṭhena. Abhinīhāraṭṭhenāti vipassanāvīthito nīharaṇaṭṭhena. Niyyānaṭṭhenāti nibbānupagamanaṭṭhena. Aniccato manasikarototi vuṭṭhānagāminivipassanākkhaṇeyeva . Animitto vimokkhoti maggakkhaṇeyeva. Esa nayo sesesu. Cittaṃ adhiṭṭhātīti cittaṃ adhikaṃ katvā ṭhāti, cittaṃ patiṭṭhāpetīti adhippāyo. Cittaṃ abhinīharatīti vipassanāvīthito cittaṃ nīharati. Nirodhaṃ nibbānaṃ niyyātīti nirodhasaṅkhātaṃ nibbānaṃ upagacchatīti evaṃ ākāranānattato catudhā nānākkhaṇatā dassitā.
ਏਕਕ੍ਖਣਤਾਯ ਸਮੋਧਾਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਏਕਜ੍ਝਂ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠੇਨ। ਅਧਿਗਮਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ વਿਨ੍ਦਨਟ੍ਠੇਨ। ਪਟਿਲਾਭਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਪਾਪੁਣਨਟ੍ਠੇਨ। ਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਞਾਣੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਟ੍ਠੇਨ। ਫਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਞਾਣਫੁਸਨਾਯ ਫੁਸਨਟ੍ਠੇਨ। ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਭਿਮੁਖਂ ਸਮਾਗਮਨਟ੍ਠੇਨ। ਏਤ੍ਥ ‘‘ਸਮੋਧਾਨਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ ਮੂਲਪਦਂ, ਸੇਸਾਨਿ ਅਧਿਗਮવੇવਚਨਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾਯੇવ ਹਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਏਕਤੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਤਂ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਮਿਨਾ વਿਮੋਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਤੋ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਯਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨ ਪਣਿਦਹਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਪਤ੍ਥਨਂ ਨ ਕਰੋਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਨ ਪਣਿਦਹਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਨ ਪਣਿਦਹਤਿ। ਤੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋਤਿ ਤੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋ। ਯੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋਤਿ ਯੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋ। ਤੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਟ੍ਠੋ વੁਤ੍ਤੋ।
Ekakkhaṇatāya samodhānaṭṭhenāti ekajjhaṃ samosaraṇaṭṭhena. Adhigamanaṭṭhenāti vindanaṭṭhena. Paṭilābhaṭṭhenāti pāpuṇanaṭṭhena. Paṭivedhaṭṭhenāti ñāṇena paṭivijjhanaṭṭhena. Sacchikiriyaṭṭhenāti paccakkhakaraṇaṭṭhena. Phassanaṭṭhenāti ñāṇaphusanāya phusanaṭṭhena. Abhisamayaṭṭhenāti abhimukhaṃ samāgamanaṭṭhena. Ettha ‘‘samodhānaṭṭhenā’’ti mūlapadaṃ, sesāni adhigamavevacanāni. Tasmāyeva hi sabbesaṃ ekato vissajjanaṃ kataṃ. Nimittā muccatīti niccanimittato muccati. Iminā vimokkhaṭṭho vutto. Yato muccatīti yato nimittato muccati. Tattha na paṇidahatīti tasmiṃ nimitte patthanaṃ na karoti. Yattha na paṇidahatīti yasmiṃ nimitte na paṇidahati. Tena suññoti tena nimittena suñño. Yena suññoti yena nimittena suñño. Tena nimittena animittoti iminā animittaṭṭho vutto.
ਪਣਿਧਿਯਾ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਪਣਿਧਿਤੋ ਮੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਪਣਿਧਿ ਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਪਾਠੋ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕਤ੍ਥੋਯੇવ। ਇਮਿਨਾ વਿਮੋਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਤ੍ਥ ਨ ਪਣਿਦਹਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਦੁਕ੍ਖੇ ਨ ਪਣਿਦਹਤਿ। ਤੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋਤਿ ਤੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋ। ਯੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋਤਿ ਯੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋ। ਯੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ। ਤਤ੍ਥ ਨ ਪਣਿਦਹਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਟ੍ਠੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਭਿਨਿવੇਸਾ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿਮੋਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਯੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋਤਿ ਯੇਨ ਅਭਿਨਿવੇਸਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋ। ਯੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਅਭਿਨਿવੇਸਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ। ਯਤ੍ਥ ਨ ਪਣਿਦਹਤਿ, ਤੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਅਭਿਨਿવੇਸਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਨ ਪਣਿਦਹਤਿ, ਤੇਨ ਅਭਿਨਿવੇਸਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਸੁਞ੍ਞੋ। ਇਮਿਨਾ ਸੁਞ੍ਞਤਟ੍ਠੋ વੁਤ੍ਤੋ।
Paṇidhiyā muccatīti paṇidhito muccati. ‘‘Paṇidhi muccatī’’ti pāṭho nissakkatthoyeva. Iminā vimokkhaṭṭho vutto. Yattha na paṇidahatīti yasmiṃ dukkhe na paṇidahati. Tena suññoti tena dukkhena suñño. Yena suññoti yena dukkhanimittena suñño. Yena nimittenāti yena dukkhanimittena. Tattha na paṇidahatīti iminā appaṇihitaṭṭho vutto. Abhinivesā muccatīti iminā vimokkhaṭṭho vutto. Yena suññoti yena abhinivesanimittena suñño. Yena nimittenāti yena abhinivesanimittena. Yattha na paṇidahati, tena suññoti yasmiṃ abhinivesanimitte na paṇidahati, tena abhinivesanimittena suñño. Iminā suññataṭṭho vutto.
੨੨੯. ਪੁਨ ਅਟ੍ਠવਿਮੋਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਕਾਮੋ ਅਤ੍ਥਿ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਭਿਨਿવੇਸਾਤਿਆਦੀਨਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਮੋਕ੍ਖੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਬ੍ਬਾਭਿਨਿવੇਸੇਹੀਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੇਹਿ। ਇਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਮੁਚ੍ਚਨવਸੇਨ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਾ ਨਾਮ ਜਾਤਾ, ਤੇਯੇવ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤਮੁਚ੍ਚਨવਸੇਨ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਾ, ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿਪਣਿਧੀਹਿ ਮੁਚ੍ਚਨવਸੇਨ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਣਿਧਿ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਣਿਧਿਯਾ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વਾ ਪਾਠੋ। ‘‘ਸਬ੍ਬਪਣਿਧੀਹਿ ਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਸਾਧਕਂ। ਏવਂ ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਤਦਙ੍ਗવਿਮੋਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਚ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਚ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વਿਮੋਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।
229. Puna aṭṭhavimokkhādīni niddisitukāmo atthi vimokkhotiādimāha. Tattha niccato abhinivesātiādīni saññāvimokkhe vuttanayena veditabbāni. Sabbābhinivesehīti vuttappakārehi abhinivesehi. Iti abhinivesamuccanavasena suññatavimokkhā nāma jātā, teyeva niccādinimittamuccanavasena animittavimokkhā, niccantiādipaṇidhīhi muccanavasena appaṇihitavimokkhā. Ettha ca paṇidhi muccatīti sabbattha nissakkattho veditabbo. Paṇidhiyā muccatīti vā pāṭho. ‘‘Sabbapaṇidhīhi muccatī’’ti cettha sādhakaṃ. Evaṃ tisso anupassanā tadaṅgavimokkhattā ca samucchedavimokkhassa paccayattā ca pariyāyena vimokkhāti vuttā.
੨੩੦. ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਾਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਿਮੋਕ੍ਖੇਪਿ ਸਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਕਥਾਯ ਮਗ੍ਗવਿਮੋਕ੍ਖਾਧਿਕਾਰਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਗ੍ਗવਿਮੋਕ੍ਖੇ ਜਾਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਨવਜ੍ਜਕੁਸਲਾਤਿ ਰਾਗਾਦਿવਜ੍ਜવਿਰਹਿਤਾ ਕੁਸਲਾ। વਿਚ੍ਛੇਦਂ ਕਤ੍વਾ વਾ ਪਾਠੋ। ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ, ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ , ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੫, ੪੩; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਮੇਤ੍ਤਗੂਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੨੨; ਮਿ॰ ਪ॰ ੫.੪.੧) વੁਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ। ਇਦਂ ਮੁਖਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪવੇਸਾਯ ਮੁਖਤ੍ਤਾ ਮੁਖਂ ਨਾਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਇਦਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਦਙ੍ਗਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਨਿਸ੍ਸਰਣવਿਮੋਕ੍ਖੇਸੁ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿਮੋਕ੍ਖੋવ, ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ વਾ ਅਸਙ੍ਖਤਾ વਾ, વਿਰਾਗੋ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੯੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ਮੁਖਞ੍ਚਾਤਿ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਂ। વਿਮੋਕ੍ਖਞ੍ਚ ਤਂ ਮੁਖਞ੍ਚ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਧਾਰਯਸਮਾਸવਸੇਨ ਅਯਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। વਿਮੋਕ੍ਖਞ੍ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਕਤੋ। ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨੀਤਿ ਲੋਭਦੋਸਮੋਹਾ। ਤੀਣਿ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨੀਤਿ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਿ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ ਅਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਦੋਮਨਸ੍ਸਾਦੀਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਕੁਸਲਮੂਲਸੁਚਰਿਤਾਨਿ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਅਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ વਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ। વਿવਟ੍ਟਕਥਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾ। વਿਮੋਕ੍ਖવਿવਟ੍ਟਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸੇਸવਿવਟ੍ਟਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਆਸੇવਨਾਤਿ ਆਦਿਤੋ ਸੇવਨਾ। ਭਾવਨਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વਡ੍ਢਨਾ। ਬਹੁਲੀਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕਰਣਂ। ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਨ ਏਕਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ਆਸੇવਨਾਦੀਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਪਟਿਲਾਭੋ વਾ વਿਪਾਕੋ વਾਤਿਆਦੀਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨੇવਾਤਿ।
230.Tattha jātāti anantare vipassanāvimokkhepi sati imissā kathāya maggavimokkhādhikārattā tasmiṃ maggavimokkhe jātāti vuttaṃ hoti. Anavajjakusalāti rāgādivajjavirahitā kusalā. Vicchedaṃ katvā vā pāṭho. Bodhipakkhiyā dhammāti ‘‘cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā , ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti (ma. ni. 3.35, 43; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 22; mi. pa. 5.4.1) vuttā sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā. Idaṃ mukhanti idaṃ vuttappakāraṃ dhammajātaṃ ārammaṇato nibbānapavesāya mukhattā mukhaṃ nāmāti vuttaṃ hoti. Tesaṃ dhammānanti tesaṃ bodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ. Idaṃ vimokkhamukhanti nibbānaṃ vikkhambhanatadaṅgasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimokkhesu nissaraṇavimokkhova, ‘‘yāvatā, bhikkhave , dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) vuttattā uttamaṭṭhena mukhañcāti vimokkhamukhaṃ. Vimokkhañca taṃ mukhañca vimokkhamukhanti kammadhārayasamāsavasena ayameva attho vutto. Vimokkhañcāti ettha liṅgavipallāso kato. Tīṇi akusalamūlānīti lobhadosamohā. Tīṇi duccaritānīti kāyavacīmanoduccaritāni. Sabbepi akusalā dhammāti akusalamūlehi sampayuttā duccaritehi sampayuttā ca asampayuttā ca sevitabbadomanassādīni ṭhapetvā sabbepi akusalā dhammā. Kusalamūlasucaritāni vuttapaṭipakkhena veditabbāni. Sabbepi kusalā dhammāti vuttanayeneva sampayuttā asampayuttā ca vimokkhassa upanissayabhūtā sabbepi kusalā dhammā. Vivaṭṭakathā heṭṭhā vuttā. Vimokkhavivaṭṭasambandhena panettha sesavivaṭṭāpi vuttā. Āsevanāti ādito sevanā. Bhāvanāti tasseva vaḍḍhanā. Bahulīkammanti tasseva vasippattiyā punappunaṃ karaṇaṃ. Maggassa pana ekakkhaṇeyeva kiccasādhanavasena āsevanādīni veditabbāni. Paṭilābho vā vipāko vātiādīni heṭṭhā vuttatthānevāti.
વਿਮੋਕ੍ਖਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vimokkhaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਾਸਿਨਿਯਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathāya
વਿਮੋਕ੍ਖਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vimokkhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੨. ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 2. Niddeso
