| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೫. ವಿಮೋಕ್ಖಕಥಾ
5. Vimokkhakathā
೧. ವಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
1. Vimokkhuddesavaṇṇanā
೨೦೯. ಇದಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಕಥಾನನ್ತರಂ ಕಥಿತಾಯ ವಿಮೋಕ್ಖಕಥಾಯ ಅಪುಬ್ಬತ್ಥಾನುವಣ್ಣನಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖಕಥಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಭಾವನಾನುಯುತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖಸಬ್ಭಾವತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಕಥಾನನ್ತರಂ ಕಥಿತಾ। ತಞ್ಚ ಕಥೇನ್ತೋ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಮುಖಾ ಸುತಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಕಥೇಸಿ। ತತ್ಥ ಸುತ್ತನ್ತೇ ತಾವ ಸುಞ್ಞತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿಆದೀಸು ಸುಞ್ಞತಾಕಾರೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸುಞ್ಞತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ। ಸೋ ಹಿ ಸುಞ್ಞತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸುಞ್ಞತೋ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖೋ। ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಾಕಾರೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾಕಾರೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
209. Idāni indriyakathānantaraṃ kathitāya vimokkhakathāya apubbatthānuvaṇṇanā anuppattā. Ayañhi vimokkhakathā indriyabhāvanānuyuttassa vimokkhasabbhāvato indriyakathānantaraṃ kathitā. Tañca kathento bhagavato sammukhā sutasuttantadesanāpubbaṅgamaṃ katvā kathesi. Tattha suttante tāva suññato vimokkhotiādīsu suññatākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto ariyamaggo suññato vimokkho. So hi suññatāya dhātuyā uppannattā suññato, kilesehi vimuttattā vimokkho. Eteneva nayena animittākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto animitto, appaṇihitākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto appaṇihitoti veditabbo.
ಏಕೋ ಹಿ ಆದಿತೋವ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ನ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಸಮ್ಮಸನಮತ್ತೇನೇವ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖತೋಪಿ ಅನತ್ತತೋಪಿ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖತೋಪಿ ಅನತ್ತತೋಪಿ ಸಮ್ಮಸತಿ। ತಸ್ಸ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಚೇ ಸಮ್ಮಸನಕಾಲೇ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ ನಾಮ। ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ಸಮ್ಮಸನಕಾಲೇ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಅಯಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖತೋ, ಅನತ್ತತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ ನಾಮ। ಏಸ ನಯೋ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾನೇಸುಪಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯೋಪಿ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ, ಯೋಪಿ ದುಕ್ಖತೋ, ಯೋಪಿ ಅನತ್ತತೋ। ವುಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಚೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಯೋಪಿ ಜನಾ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ, ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಪಠಮಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸದ್ಧಾನುಸಾರಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಸತ್ತಸು ಠಾನೇಸು ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತಾ। ಸಚೇ ಪನ ದುಕ್ಖತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಯೋಪಿ ಜನಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಬಹುಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾಯಸಕ್ಖಿನೋ ಹೋನ್ತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನೇತ್ಥ ಅರೂಪಜ್ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಅಥ ನೇಸಂ ಅನತ್ತತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಯೋಪಿ ಜನಾ ವೇದಬಹುಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ, ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ಪಠಮಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಛಸು ಠಾನೇಸು ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತಾ, ಅಗ್ಗಫಲೇ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಾತಿ।
Eko hi āditova aniccato saṅkhāre sammasati. Yasmā pana na aniccato sammasanamatteneva maggavuṭṭhānaṃ hoti, dukkhatopi anattatopi sammasitabbameva, tasmā dukkhatopi anattatopi sammasati. Tassa evaṃ paṭipannassa aniccato ce sammasanakāle maggavuṭṭhānaṃ hoti, ayaṃ aniccato abhinivisitvā aniccato vuṭṭhāti nāma. Sace panassa dukkhato anattato sammasanakāle maggavuṭṭhānaṃ hoti, ayaṃ aniccato abhinivisitvā dukkhato, anattato vuṭṭhāti nāma. Esa nayo dukkhato anattato abhinivisitvā vuṭṭhānesupi. Ettha ca yopi aniccato abhiniviṭṭho, yopi dukkhato, yopi anattato. Vuṭṭhānakāle ce aniccato vuṭṭhānaṃ hoti, tayopi janā adhimokkhabahulā honti, saddhindriyaṃ paṭilabhanti, animittavimokkhena vimuccanti, paṭhamamaggakkhaṇe saddhānusārino honti, sattasu ṭhānesu saddhāvimuttā. Sace pana dukkhato vuṭṭhānaṃ hoti, tayopi janā passaddhibahulā honti, samādhindriyaṃ paṭilabhanti, appaṇihitavimokkhena vimuccanti, sabbattha kāyasakkhino honti. Yassa panettha arūpajjhānaṃ pādakaṃ hoti, so aggaphale ubhatobhāgavimutto hoti. Atha nesaṃ anattato vuṭṭhānaṃ hoti, tayopi janā vedabahulā honti, paññindriyaṃ paṭilabhanti, suññatavimokkhena vimuccanti, paṭhamamaggakkhaṇe dhammānusārino honti, chasu ṭhānesu diṭṭhippattā, aggaphale paññāvimuttāti.
ಅಪಿಚ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ ಸರಸೇನ ವಾ ಪಚ್ಚನೀಕೇನ ವಾ ಸಗುಣೇನ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಾ ಆಗಮನೇನ ವಾ। ಸಚೇ ಹಿ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುಚ್ಚತಿ। ಸಚೇ ದುಕ್ಖತೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುಚ್ಚತಿ। ಸಚೇ ಅನತ್ತತೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾತಿ, ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ವಿಮುಚ್ಚತಿ। ಇದಂ ಸರಸತೋ ನಾಮಂ ನಾಮ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಧುವನಿಮಿತ್ತಸಸ್ಸತನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಪಹಾಯ ಆಗತತ್ತಾ ಅನಿಮಿತ್ತೋ, ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಖಸಞ್ಞಂ ಪಹಾಯ ಪಣಿಧಿಪತ್ಥನಂ ಸುಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ಆಗತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ, ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಅತ್ತಸತ್ತಪುಗ್ಗಲಸಞ್ಞಂ ಪಹಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸುಞ್ಞತೋ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಸುಞ್ಞತೋತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ನಾಮಂ ನಾಮ। ರಾಗಾದೀಹಿ ಪನ ಸುಞ್ಞತ್ತಾ ಸುಞ್ಞತೋ, ರೂಪನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ, ರಾಗನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂಯೇವ ವಾ ಅಭಾವೇನ ಅನಿಮಿತ್ತೋ, ರಾಗಪಣಿಧಿಆದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಸಗುಣತೋ ನಾಮಂ ನಾಮ। ಸೋಯಂ ಸುಞ್ಞಂ ಅನಿಮಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತೀತಿಪಿ ಸುಞ್ಞತೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಾಮಂ ನಾಮ। ಆಗಮನಂ ಪನ ದುವಿಧಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನಂ ಮಗ್ಗಾಗಮನಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಫಲೇ ಮಗ್ಗಾಗಮನಂ। ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ಸುಞ್ಞತಾ ನಾಮ, ಸುಞ್ಞತವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಸುಞ್ಞತೋ, ಸುಞ್ಞತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಫಲಂ ಸುಞ್ಞತಂ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ, ಅನಿಮಿತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ। ಇದಂ ಪನ ನಾಮಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇ ಪನ ಲಬ್ಭತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ ಅನಿಮಿತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅನಿಮಿತ್ತನಾಮಕಂ ಹುತ್ವಾ ಸಯಂ ಆಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಾಮಂ ದೇತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇನ ಮಗ್ಗೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಮಗ್ಗಾಗಮನೇನ ಫಲಂ ಅನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ। ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಪಣಿಧಿಂ ಸುಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ಆಗತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾ ನಾಮ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಫಲಂ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅತ್ತನೋ ನಾಮಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದೇತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಫಲಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಆಗಮನತೋ ನಾಮಂ ನಾಮ। ಏವಂ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ವಿಮೋಕ್ಖವಿಸೇಸಂ ನಿಯಮೇತೀತಿ।
Apica maggo nāma pañcahi kāraṇehi nāmaṃ labhati sarasena vā paccanīkena vā saguṇena vā ārammaṇena vā āgamanena vā. Sace hi saṅkhārupekkhā aniccato saṅkhāre sammasitvā vuṭṭhāti, animittavimokkhena vimuccati. Sace dukkhato sammasitvā vuṭṭhāti, appaṇihitavimokkhena vimuccati. Sace anattato sammasitvā vuṭṭhāti, suññatavimokkhena vimuccati. Idaṃ sarasato nāmaṃ nāma. Aniccānupassanāya pana saṅkhārānaṃ ghanavinibbhogaṃ katvā niccanimittadhuvanimittasassatanimittāni pahāya āgatattā animitto, dukkhānupassanāya sukhasaññaṃ pahāya paṇidhipatthanaṃ sukkhāpetvā āgatattā appaṇihito, anattānupassanāya attasattapuggalasaññaṃ pahāya saṅkhāre suññato diṭṭhattā suññatoti idaṃ paccanīkato nāmaṃ nāma. Rāgādīhi pana suññattā suññato, rūpanimittādīnaṃ, rāganimittādīnaṃyeva vā abhāvena animitto, rāgapaṇidhiādīnaṃ abhāvato appaṇihitoti idamassa saguṇato nāmaṃ nāma. Soyaṃ suññaṃ animittaṃ appaṇihitañca nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotītipi suññato animitto appaṇihitoti vuccati. Idamassa ārammaṇato nāmaṃ nāma. Āgamanaṃ pana duvidhaṃ vipassanāgamanaṃ maggāgamanañca. Tattha magge vipassanāgamanaṃ labbhati, phale maggāgamanaṃ. Anattānupassanā hi suññatā nāma, suññatavipassanāya maggo suññato, suññatamaggassa phalaṃ suññataṃ. Aniccānupassanā animittā nāma, animittavipassanāya maggo animitto. Idaṃ pana nāmaṃ abhidhammapariyāye na labbhati, suttantapariyāye pana labbhati. Tattha hi gotrabhuñāṇaṃ animittaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā animittanāmakaṃ hutvā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā maggassa nāmaṃ detīti vadanti. Tena maggo animittoti vutto. Maggāgamanena phalaṃ animittanti yujjatiyeva. Dukkhānupassanā saṅkhāresu paṇidhiṃ sukkhāpetvā āgatattā appaṇihitā nāma, appaṇihitavipassanāya maggo appaṇihito, appaṇihitamaggassa phalaṃ appaṇihitanti evaṃ vipassanā attano nāmaṃ maggassa deti, maggo phalassāti idaṃ āgamanato nāmaṃ nāma. Evaṃ saṅkhārupekkhā vimokkhavisesaṃ niyametīti.
ಏವಂ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತೇ ತಯೋ ಮಹಾವತ್ಥುಕೇ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ತಂನಿದ್ದೇಸವಸೇನೇವ ಅಪರೇಪಿ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮೋ ಅಪಿಚ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಪಿಚಾತಿ ಅಪರಪರಿಯಾಯದಸ್ಸನಂ। ಕಥಂ ತೇ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ಹೋನ್ತಿ, ನನು ತೇ ಪಞ್ಚಸತ್ತತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಯಥಾರುತವಸೇನ ಪಞ್ಚಸತ್ತತಿ। ಭಗವತಾ ಪನ ದೇಸಿತೇ ತಯೋ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞವಿಮೋಕ್ಖೇ ನಿದ್ದಿಸನತೋ ಇಮೇಸಂ ತದವರೋಧತೋ ಚ ಇಮೇ ತಯೋ ನ ಗಣೇತಬ್ಬಾ, ಅಜ್ಝತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಾದಯೋ ತಯೋಪಿ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಚತುಧಾ ವಿತ್ಥಾರವಚನೇಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ನ ಗಣೇತಬ್ಬಾ, ‘‘ಪಣಿಹಿತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಪಠಮಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠೇನ ಏಕನಾಮಿಕತ್ತಾ ನ ಗಣೇತಬ್ಬೋ, ಏವಂ ಇಮೇಸು ಸತ್ತಸು ಅಪನೀತೇಸು ಸೇಸಾ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಹೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಾದಯೋ ತಯೋ ಪುನ ಕಸ್ಮಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾತಿ ಚೇ? ಉದ್ದೇಸೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ನಿದ್ದೇಸಕರಣತ್ಥಂ। ಅಜ್ಝತ್ತವುಟ್ಠಾನಾದಯೋ ಪನ ತಯೋ ಪಭೇದಂ ವಿನಾ ಮೂಲರಾಸಿವಸೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ, ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಪುನ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Evaṃ bhagavatā desite tayo mahāvatthuke vimokkhe uddisitvā taṃniddesavaseneva aparepi vimokkhe niddisitukāmo apica aṭṭhasaṭṭhi vimokkhātiādimāha. Tattha apicāti aparapariyāyadassanaṃ. Kathaṃ te aṭṭhasaṭṭhi honti, nanu te pañcasattatīti? Saccaṃ yathārutavasena pañcasattati. Bhagavatā pana desite tayo vimokkhe ṭhapetvā aññavimokkhe niddisanato imesaṃ tadavarodhato ca ime tayo na gaṇetabbā, ajjhattavimokkhādayo tayopi vimokkhā catudhā vitthāravacaneyeva antogadhattā na gaṇetabbā, ‘‘paṇihito vimokkho, appaṇihito vimokkho’’ti ettha appaṇihito vimokkho paṭhamaṃ uddiṭṭhena ekanāmikattā na gaṇetabbo, evaṃ imesu sattasu apanītesu sesā aṭṭhasaṭṭhi vimokkhā honti. Evaṃ sante suññatavimokkhādayo tayo puna kasmā uddiṭṭhāti ce? Uddesena saṅgahetvā tesampi niddesakaraṇatthaṃ. Ajjhattavuṭṭhānādayo pana tayo pabhedaṃ vinā mūlarāsivasena uddiṭṭhā, paṇihitavimokkhapaṭipakkhavasena puna appaṇihito vimokkho uddiṭṭhoti veditabbo.
ಅಜ್ಝತ್ತವುಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಅಜ್ಝತ್ತತೋ ವುಟ್ಠಾತೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತವುಟ್ಠಾನೋ। ಅನುಲೋಮೇನ್ತೀತಿ ಅನುಲೋಮಾ। ಅಜ್ಝತ್ತವುಟ್ಠಾನಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಅಪಗಮಾ ಅಜ್ಝತ್ತವುಟ್ಠಾನಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ। ರೂಪೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕೇಸಾದೀಸು ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ, ತಂ ರೂಪಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ನೀಲಕಸಿಣಾದಿರೂಪಾನಿ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ। ಇಮಿನಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾವತ್ಥುಕೇಸು ಕಸಿಣೇಸು ಝಾನಪಟಿಲಾಭೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದೀಸು ಅನುಪ್ಪಾದಿತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾವ ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಸುಭನ್ತೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ‘‘ಸುಭ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಧಿಮುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತಿ ಆಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಯೋ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾಕಾರೇನ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಫರನ್ತೋ ವಿಹರತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಭ’’ನ್ತೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಉದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ। ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಸಮಯೇ ಏವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ಸಮಯವಿಮೋಕ್ಖೋ। ಸೋಯೇವ ಸಕಿಚ್ಚಕರಣವಸೇನ ಅಪ್ಪಿತಸಮಯೇ ಏವ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಸಾಮಯಿಕೋ। ಸಾಮಾಯಿಕೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಕೋಪೇತುಂ ಭಞ್ಜಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಕುಪ್ಪೋ। ಲೋಕಂ ಅನತಿಕ್ಕಮನತೋ ಲೋಕೇ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಲೋಕಿಕೋ। ಲೋಕಿಯೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಲೋಕಂ ಉತ್ತರತಿ, ಉತ್ತಿಣ್ಣೋತಿ ವಾ ಲೋಕುತ್ತರೋ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಸಹ ಆಸವೇಹೀತಿ ಸಾಸವೋ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಚ ನತ್ಥೇತ್ಥ ಆಸವಾತಿ ಅನಾಸವೋ। ರೂಪಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಹ ಆಮಿಸೇನಾತಿ ಸಾಮಿಸೋ। ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಾರೂಪಪ್ಪಹಾನಾ ನಿರಾಮಿಸತೋಪಿ ನಿರಾಮಿಸತರೋತಿ ನಿರಾಮಿಸಾ ನಿರಾಮಿಸತರೋ। ಪಣಿಹಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಪಣಿಹಿತೋ ಪತ್ಥಿತೋ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಸಞ್ಞೋಜನೇಹಿ ಸಂಯುತ್ತತ್ತಾ ಸಞ್ಞುತ್ತೋ। ಏಕತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನಜ್ಝಾರುಳ್ಹತ್ತಾ ಏಕಸಭಾವೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ। ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಮೇವ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞಾಯ ವಿಮುಚ್ಚನತೋ ಸಞ್ಞಾವಿಮೋಕ್ಖೋ। ತದೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಸಮ್ಮೋಹತೋ ವಿಮುಚ್ಚನವಸೇನ ಞಾಣಮೇವ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಞಾಣವಿಮೋಕ್ಖೋ। ಸೀತಿಸಿಯಾವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಮೇವ ಸೀತಿ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಪವತ್ತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ಸೀತಿಸಿಯಾವಿಮೋಕ್ಖೋ । ಸೀತಿಸಿಕಾವಿಮೋಕ್ಖೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೀತಿಭಾವಿಕಾಯ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಭೇದಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದಞ್ಚ ಝಾನಮೇವ ವಿಮೋಕ್ಖೋ। ಅನುಪಾದಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅನುಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಗಹಣಂ ಅಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಮೋಕ್ಖೋ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
Ajjhattavuṭṭhānādīsu ajjhattato vuṭṭhātīti ajjhattavuṭṭhāno. Anulomentīti anulomā. Ajjhattavuṭṭhānānaṃ paṭippassaddhi apagamā ajjhattavuṭṭhānapaṭippassaddhi. Rūpīti ajjhattaṃ kesādīsu uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ, taṃ rūpamassa atthīti rūpī rūpāni passatīti bahiddhā nīlakasiṇādirūpāni jhānacakkhunā passati. Iminā ajjhattabahiddhāvatthukesu kasiṇesu jhānapaṭilābho dassito. Ajjhattaṃ arūpasaññīti ajjhattaṃ na rūpasaññī, attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhānoti attho. Iminā bahiddhā parikammaṃ katvā bahiddhāva paṭiladdhajjhānatā dassitā. Subhanteva adhimuttoti ‘‘subha’’micceva ārammaṇe adhimutto. Tattha kiñcāpi antoappanāyaṃ ‘‘subha’’nti ābhogo natthi, yo pana appaṭikūlākārena sattārammaṇaṃ pharanto viharati, so yasmā ‘‘subha’’nteva adhimutto hoti, tasmā evaṃ uddeso katoti. Appitappitasamaye eva vikkhambhanavimuttisabbhāvato samayavimokkho. Soyeva sakiccakaraṇavasena appitasamaye eva niyuttoti sāmayiko. Sāmāyikotipi pāṭho. Kopetuṃ bhañjituṃ sakkuṇeyyatāya kuppo. Lokaṃ anatikkamanato loke niyuttoti lokiko. Lokiyotipi pāṭho. Lokaṃ uttarati, uttiṇṇoti vā lokuttaro. Ārammaṇakaraṇavasena saha āsavehīti sāsavo. Ārammaṇakaraṇavasena sampayogavasena ca natthettha āsavāti anāsavo. Rūpasaṅkhātena saha āmisenāti sāmiso. Sabbaso rūpārūpappahānā nirāmisatopi nirāmisataroti nirāmisā nirāmisataro. Paṇihitoti taṇhāvasena paṇihito patthito. Ārammaṇakaraṇavasena saññojanehi saṃyuttattā saññutto. Ekattavimokkhoti kilesehi anajjhāruḷhattā ekasabhāvo vimokkho. Saññāvimokkhoti vipassanāñāṇameva viparītasaññāya vimuccanato saññāvimokkho. Tadeva vipassanāñāṇaṃ sammohato vimuccanavasena ñāṇameva vimokkhoti ñāṇavimokkho. Sītisiyāvimokkhoti vipassanāñāṇameva sīti bhaveyyāti pavatto vimokkho sītisiyāvimokkho . Sītisikāvimokkhotipi pāṭho, sītibhāvikāya vimokkhoti tassa atthaṃ vaṇṇayanti. Jhānavimokkhoti upacārappanābhedaṃ lokiyalokuttarabhedañca jhānameva vimokkho. Anupādā cittassa vimokkhoti anupādiyitvā gahaṇaṃ akatvā cittassa vimokkho. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbanti.
ವಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vimokkhuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೧. ಉದ್ದೇಸೋ • 1. Uddeso
