| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੫. વਿਮੋਕ੍ਖਕਥਾ
5. Vimokkhakathā
੧. વਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
1. Vimokkhuddesavaṇṇanā
੨੦੯. ਇਦਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਥਾਨਨ੍ਤਰਂ ਕਥਿਤਾਯ વਿਮੋਕ੍ਖਕਥਾਯ ਅਪੁਬ੍ਬਤ੍ਥਾਨੁવਣ੍ਣਨਾ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ વਿਮੋਕ੍ਖਕਥਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਭਾવਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਮੋਕ੍ਖਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਥਾਨਨ੍ਤਰਂ ਕਥਿਤਾ। ਤਞ੍ਚ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਸੁਤਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਕਤ੍વਾ ਕਥੇਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਤਾવ ਸੁਞ੍ਞਤੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿਆਦੀਸੁ ਸੁਞ੍ਞਤਾਕਾਰੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸੋ ਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤਾਯ ਧਾਤੁਯਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਸੁਞ੍ਞਤੋ, ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਏਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਕਾਰੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
209. Idāni indriyakathānantaraṃ kathitāya vimokkhakathāya apubbatthānuvaṇṇanā anuppattā. Ayañhi vimokkhakathā indriyabhāvanānuyuttassa vimokkhasabbhāvato indriyakathānantaraṃ kathitā. Tañca kathento bhagavato sammukhā sutasuttantadesanāpubbaṅgamaṃ katvā kathesi. Tattha suttante tāva suññato vimokkhotiādīsu suññatākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto ariyamaggo suññato vimokkho. So hi suññatāya dhātuyā uppannattā suññato, kilesehi vimuttattā vimokkho. Eteneva nayena animittākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto animitto, appaṇihitākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto appaṇihitoti veditabbo.
ਏਕੋ ਹਿ ਆਦਿਤੋવ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਨ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮ੍ਮਸਨਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਮਗ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਤੋਪਿ ਅਨਤ੍ਤਤੋਪਿ ਸਮ੍ਮਸਿਤਬ੍ਬਮੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਤੋਪਿ ਅਨਤ੍ਤਤੋਪਿ ਸਮ੍ਮਸਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਚੇ ਸਮ੍ਮਸਨਕਾਲੇ ਮਗ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਭਿਨਿવਿਸਿਤ੍વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ વੁਟ੍ਠਾਤਿ ਨਾਮ। ਸਚੇ ਪਨਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਸਮ੍ਮਸਨਕਾਲੇ ਮਗ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਭਿਨਿવਿਸਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਤੋ, ਅਨਤ੍ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਤਿ ਨਾਮ। ਏਸ ਨਯੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਅਭਿਨਿવਿਸਿਤ੍વਾ વੁਟ੍ਠਾਨੇਸੁਪਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯੋਪਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਭਿਨਿવਿਟ੍ਠੋ, ਯੋਪਿ ਦੁਕ੍ਖਤੋ, ਯੋਪਿ ਅਨਤ੍ਤਤੋ। વੁਟ੍ਠਾਨਕਾਲੇ ਚੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਯੋਪਿ ਜਨਾ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਬਹੁਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਲਭਨ੍ਤਿ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖੇਨ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਪਠਮਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਦ੍ਧਾਨੁਸਾਰਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਤਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਸਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਾ। ਸਚੇ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਯੋਪਿ ਜਨਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਬਹੁਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਲਭਨ੍ਤਿ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖੇਨ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਾਯਸਕ੍ਖਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਰੂਪਜ੍ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਅਗ੍ਗਫਲੇ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਅਨਤ੍ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਯੋਪਿ ਜਨਾ વੇਦਬਹੁਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਲਭਨ੍ਤਿ, ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖੇਨ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਪਠਮਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਧਮ੍ਮਾਨੁਸਾਰਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਛਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਅਗ੍ਗਫਲੇ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਾਤਿ।
Eko hi āditova aniccato saṅkhāre sammasati. Yasmā pana na aniccato sammasanamatteneva maggavuṭṭhānaṃ hoti, dukkhatopi anattatopi sammasitabbameva, tasmā dukkhatopi anattatopi sammasati. Tassa evaṃ paṭipannassa aniccato ce sammasanakāle maggavuṭṭhānaṃ hoti, ayaṃ aniccato abhinivisitvā aniccato vuṭṭhāti nāma. Sace panassa dukkhato anattato sammasanakāle maggavuṭṭhānaṃ hoti, ayaṃ aniccato abhinivisitvā dukkhato, anattato vuṭṭhāti nāma. Esa nayo dukkhato anattato abhinivisitvā vuṭṭhānesupi. Ettha ca yopi aniccato abhiniviṭṭho, yopi dukkhato, yopi anattato. Vuṭṭhānakāle ce aniccato vuṭṭhānaṃ hoti, tayopi janā adhimokkhabahulā honti, saddhindriyaṃ paṭilabhanti, animittavimokkhena vimuccanti, paṭhamamaggakkhaṇe saddhānusārino honti, sattasu ṭhānesu saddhāvimuttā. Sace pana dukkhato vuṭṭhānaṃ hoti, tayopi janā passaddhibahulā honti, samādhindriyaṃ paṭilabhanti, appaṇihitavimokkhena vimuccanti, sabbattha kāyasakkhino honti. Yassa panettha arūpajjhānaṃ pādakaṃ hoti, so aggaphale ubhatobhāgavimutto hoti. Atha nesaṃ anattato vuṭṭhānaṃ hoti, tayopi janā vedabahulā honti, paññindriyaṃ paṭilabhanti, suññatavimokkhena vimuccanti, paṭhamamaggakkhaṇe dhammānusārino honti, chasu ṭhānesu diṭṭhippattā, aggaphale paññāvimuttāti.
ਅਪਿਚ ਮਗ੍ਗੋ ਨਾਮ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਨਾਮਂ ਲਭਤਿ ਸਰਸੇਨ વਾ ਪਚ੍ਚਨੀਕੇਨ વਾ ਸਗੁਣੇਨ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣੇਨ વਾ ਆਗਮਨੇਨ વਾ। ਸਚੇ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ વੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖੇਨ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਚੇ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ વੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖੇਨ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਚੇ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ વੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖੇਨ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਦਂ ਸਰਸਤੋ ਨਾਮਂ ਨਾਮ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਧੁવਨਿਮਿਤ੍ਤਸਸ੍ਸਤਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਪਹਾਯ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਸੁਖਸਞ੍ਞਂ ਪਹਾਯ ਪਣਿਧਿਪਤ੍ਥਨਂ ਸੁਕ੍ਖਾਪੇਤ੍વਾ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ, ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਤ੍ਤਸਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਸਞ੍ਞਂ ਪਹਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਸੁਞ੍ਞਤੋਤਿ ਇਦਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕਤੋ ਨਾਮਂ ਨਾਮ। ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਪਨ ਸੁਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਸੁਞ੍ਞਤੋ, ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਨਂ, ਰਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਨਂਯੇવ વਾ ਅਭਾવੇਨ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ, ਰਾਗਪਣਿਧਿਆਦੀਨਂ ਅਭਾવਤੋ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋਤਿ ਇਦਮਸ੍ਸ ਸਗੁਣਤੋ ਨਾਮਂ ਨਾਮ। ਸੋਯਂ ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤੀਤਿਪਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਦਮਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਾਮਂ ਨਾਮ। ਆਗਮਨਂ ਪਨ ਦੁવਿਧਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਗਮਨਂ ਮਗ੍ਗਾਗਮਨਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਗਮਨਂ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਫਲੇ ਮਗ੍ਗਾਗਮਨਂ। ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਹਿ ਸੁਞ੍ਞਤਾ ਨਾਮ, ਸੁਞ੍ਞਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ, ਸੁਞ੍ਞਤਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਫਲਂ ਸੁਞ੍ਞਤਂ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਨਾਮ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ। ਇਦਂ ਪਨ ਨਾਮਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੇ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇ ਪਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਂ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਨਾਮਕਂ ਹੁਤ੍વਾ ਸਯਂ ਆਗਮਨੀਯਟ੍ਠਾਨੇ ਠਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਦੇਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਮਗ੍ਗਾਗਮਨੇਨ ਫਲਂ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿਯੇવ। ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਪਣਿਧਿਂ ਸੁਕ੍ਖਾਪੇਤ੍વਾ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾ ਨਾਮ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗੋ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਫਲਂ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਾਮਂ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦੇਤਿ, ਮਗ੍ਗੋ ਫਲਸ੍ਸਾਤਿ ਇਦਂ ਆਗਮਨਤੋ ਨਾਮਂ ਨਾਮ। ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ વਿਮੋਕ੍ਖવਿਸੇਸਂ ਨਿਯਮੇਤੀਤਿ।
Apica maggo nāma pañcahi kāraṇehi nāmaṃ labhati sarasena vā paccanīkena vā saguṇena vā ārammaṇena vā āgamanena vā. Sace hi saṅkhārupekkhā aniccato saṅkhāre sammasitvā vuṭṭhāti, animittavimokkhena vimuccati. Sace dukkhato sammasitvā vuṭṭhāti, appaṇihitavimokkhena vimuccati. Sace anattato sammasitvā vuṭṭhāti, suññatavimokkhena vimuccati. Idaṃ sarasato nāmaṃ nāma. Aniccānupassanāya pana saṅkhārānaṃ ghanavinibbhogaṃ katvā niccanimittadhuvanimittasassatanimittāni pahāya āgatattā animitto, dukkhānupassanāya sukhasaññaṃ pahāya paṇidhipatthanaṃ sukkhāpetvā āgatattā appaṇihito, anattānupassanāya attasattapuggalasaññaṃ pahāya saṅkhāre suññato diṭṭhattā suññatoti idaṃ paccanīkato nāmaṃ nāma. Rāgādīhi pana suññattā suññato, rūpanimittādīnaṃ, rāganimittādīnaṃyeva vā abhāvena animitto, rāgapaṇidhiādīnaṃ abhāvato appaṇihitoti idamassa saguṇato nāmaṃ nāma. Soyaṃ suññaṃ animittaṃ appaṇihitañca nibbānaṃ ārammaṇaṃ karotītipi suññato animitto appaṇihitoti vuccati. Idamassa ārammaṇato nāmaṃ nāma. Āgamanaṃ pana duvidhaṃ vipassanāgamanaṃ maggāgamanañca. Tattha magge vipassanāgamanaṃ labbhati, phale maggāgamanaṃ. Anattānupassanā hi suññatā nāma, suññatavipassanāya maggo suññato, suññatamaggassa phalaṃ suññataṃ. Aniccānupassanā animittā nāma, animittavipassanāya maggo animitto. Idaṃ pana nāmaṃ abhidhammapariyāye na labbhati, suttantapariyāye pana labbhati. Tattha hi gotrabhuñāṇaṃ animittaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā animittanāmakaṃ hutvā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā maggassa nāmaṃ detīti vadanti. Tena maggo animittoti vutto. Maggāgamanena phalaṃ animittanti yujjatiyeva. Dukkhānupassanā saṅkhāresu paṇidhiṃ sukkhāpetvā āgatattā appaṇihitā nāma, appaṇihitavipassanāya maggo appaṇihito, appaṇihitamaggassa phalaṃ appaṇihitanti evaṃ vipassanā attano nāmaṃ maggassa deti, maggo phalassāti idaṃ āgamanato nāmaṃ nāma. Evaṃ saṅkhārupekkhā vimokkhavisesaṃ niyametīti.
ਏવਂ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤੇ ਤਯੋ ਮਹਾવਤ੍ਥੁਕੇ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਤਂਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨੇવ ਅਪਰੇਪਿ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਕਾਮੋ ਅਪਿਚ ਅਟ੍ਠਸਟ੍ਠਿ વਿਮੋਕ੍ਖਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਪਿਚਾਤਿ ਅਪਰਪਰਿਯਾਯਦਸ੍ਸਨਂ। ਕਥਂ ਤੇ ਅਟ੍ਠਸਟ੍ਠਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨਨੁ ਤੇ ਪਞ੍ਚਸਤ੍ਤਤੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਯਥਾਰੁਤવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਸਤ੍ਤਤਿ। ਭਗવਤਾ ਪਨ ਦੇਸਿਤੇ ਤਯੋ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞવਿਮੋਕ੍ਖੇ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨਤੋ ਇਮੇਸਂ ਤਦવਰੋਧਤੋ ਚ ਇਮੇ ਤਯੋ ਨ ਗਣੇਤਬ੍ਬਾ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਾਦਯੋ ਤਯੋਪਿ વਿਮੋਕ੍ਖਾ ਚਤੁਧਾ વਿਤ੍ਥਾਰવਚਨੇਯੇવ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਨ ਗਣੇਤਬ੍ਬਾ, ‘‘ਪਣਿਹਿਤੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਪਠਮਂ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਏਕਨਾਮਿਕਤ੍ਤਾ ਨ ਗਣੇਤਬ੍ਬੋ, ਏવਂ ਇਮੇਸੁ ਸਤ੍ਤਸੁ ਅਪਨੀਤੇਸੁ ਸੇਸਾ ਅਟ੍ਠਸਟ੍ਠਿ વਿਮੋਕ੍ਖਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਾਦਯੋ ਤਯੋ ਪੁਨ ਕਸ੍ਮਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਤਿ ਚੇ? ਉਦ੍ਦੇਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਕਰਣਤ੍ਥਂ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવੁਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋ ਪਨ ਤਯੋ ਪਭੇਦਂ વਿਨਾ ਮੂਲਰਾਸਿવਸੇਨ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ ਪੁਨ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Evaṃ bhagavatā desite tayo mahāvatthuke vimokkhe uddisitvā taṃniddesavaseneva aparepi vimokkhe niddisitukāmo apica aṭṭhasaṭṭhi vimokkhātiādimāha. Tattha apicāti aparapariyāyadassanaṃ. Kathaṃ te aṭṭhasaṭṭhi honti, nanu te pañcasattatīti? Saccaṃ yathārutavasena pañcasattati. Bhagavatā pana desite tayo vimokkhe ṭhapetvā aññavimokkhe niddisanato imesaṃ tadavarodhato ca ime tayo na gaṇetabbā, ajjhattavimokkhādayo tayopi vimokkhā catudhā vitthāravacaneyeva antogadhattā na gaṇetabbā, ‘‘paṇihito vimokkho, appaṇihito vimokkho’’ti ettha appaṇihito vimokkho paṭhamaṃ uddiṭṭhena ekanāmikattā na gaṇetabbo, evaṃ imesu sattasu apanītesu sesā aṭṭhasaṭṭhi vimokkhā honti. Evaṃ sante suññatavimokkhādayo tayo puna kasmā uddiṭṭhāti ce? Uddesena saṅgahetvā tesampi niddesakaraṇatthaṃ. Ajjhattavuṭṭhānādayo pana tayo pabhedaṃ vinā mūlarāsivasena uddiṭṭhā, paṇihitavimokkhapaṭipakkhavasena puna appaṇihito vimokkho uddiṭṭhoti veditabbo.
ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવੁਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવੁਟ੍ਠਾਨੋ। ਅਨੁਲੋਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਲੋਮਾ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਅਪਗਮਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤવੁਟ੍ਠਾਨਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ। ਰੂਪੀਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕੇਸਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਂ ਰੂਪਜ੍ਝਾਨਂ ਰੂਪਂ, ਤਂ ਰੂਪਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਨੀਲਕਸਿਣਾਦਿਰੂਪਾਨਿ ਝਾਨਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾવਤ੍ਥੁਕੇਸੁ ਕਸਿਣੇਸੁ ਝਾਨਪਟਿਲਾਭੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਨ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਕੇਸਾਦੀਸੁ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਿਤਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਿਨਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾવ ਪਟਿਲਦ੍ਧਜ੍ਝਾਨਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਸੁਭਨ੍ਤੇવ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਸੁਭ’’ਮਿਚ੍ਚੇવ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਨ੍ਤੋਅਪ੍ਪਨਾਯਂ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ ਆਭੋਗੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਯੋ ਪਨ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਾਕਾਰੇਨ ਸਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਫਰਨ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ, ਸੋ ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤੇવ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਉਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋਤਿ। ਅਪ੍ਪਿਤਪ੍ਪਿਤਸਮਯੇ ਏવ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਮੁਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਸਮਯવਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸੋਯੇવ ਸਕਿਚ੍ਚਕਰਣવਸੇਨ ਅਪ੍ਪਿਤਸਮਯੇ ਏવ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਾਮਯਿਕੋ। ਸਾਮਾਯਿਕੋਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਕੋਪੇਤੁਂ ਭਞ੍ਜਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਕੁਪ੍ਪੋ। ਲੋਕਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋ ਲੋਕੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਲੋਕਿਕੋ। ਲੋਕਿਯੋਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਲੋਕਂ ਉਤ੍ਤਰਤਿ, ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣੋਤਿ વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਸਹ ਆਸવੇਹੀਤਿ ਸਾਸવੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਚ ਨਤ੍ਥੇਤ੍ਥ ਆਸવਾਤਿ ਅਨਾਸવੋ। ਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਹ ਆਮਿਸੇਨਾਤਿ ਸਾਮਿਸੋ। ਸਬ੍ਬਸੋ ਰੂਪਾਰੂਪਪ੍ਪਹਾਨਾ ਨਿਰਾਮਿਸਤੋਪਿ ਨਿਰਾਮਿਸਤਰੋਤਿ ਨਿਰਾਮਿਸਾ ਨਿਰਾਮਿਸਤਰੋ। ਪਣਿਹਿਤੋਤਿ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਪਣਿਹਿਤੋ ਪਤ੍ਥਿਤੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਸਞ੍ਞੋਜਨੇਹਿ ਸਂਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ। ਏਕਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਅਨਜ੍ਝਾਰੁਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾ ਏਕਸਭਾવੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸਞ੍ਞਾવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਮੇવ વਿਪਰੀਤਸਞ੍ਞਾਯ વਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋ ਸਞ੍ਞਾવਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਤਦੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਸਮ੍ਮੋਹਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਨવਸੇਨ ਞਾਣਮੇવ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਞਾਣવਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸੀਤਿਸਿਯਾવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਮੇવ ਸੀਤਿ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪવਤ੍ਤੋ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਸੀਤਿਸਿਯਾવਿਮੋਕ੍ਖੋ । ਸੀਤਿਸਿਕਾવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੀਤਿਭਾવਿਕਾਯ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ। ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਭੇਦਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਭੇਦਞ੍ਚ ਝਾਨਮੇવ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਅਨੁਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਅਨੁਪਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਗਹਣਂ ਅਕਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
Ajjhattavuṭṭhānādīsu ajjhattato vuṭṭhātīti ajjhattavuṭṭhāno. Anulomentīti anulomā. Ajjhattavuṭṭhānānaṃ paṭippassaddhi apagamā ajjhattavuṭṭhānapaṭippassaddhi. Rūpīti ajjhattaṃ kesādīsu uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ, taṃ rūpamassa atthīti rūpī rūpāni passatīti bahiddhā nīlakasiṇādirūpāni jhānacakkhunā passati. Iminā ajjhattabahiddhāvatthukesu kasiṇesu jhānapaṭilābho dassito. Ajjhattaṃ arūpasaññīti ajjhattaṃ na rūpasaññī, attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhānoti attho. Iminā bahiddhā parikammaṃ katvā bahiddhāva paṭiladdhajjhānatā dassitā. Subhanteva adhimuttoti ‘‘subha’’micceva ārammaṇe adhimutto. Tattha kiñcāpi antoappanāyaṃ ‘‘subha’’nti ābhogo natthi, yo pana appaṭikūlākārena sattārammaṇaṃ pharanto viharati, so yasmā ‘‘subha’’nteva adhimutto hoti, tasmā evaṃ uddeso katoti. Appitappitasamaye eva vikkhambhanavimuttisabbhāvato samayavimokkho. Soyeva sakiccakaraṇavasena appitasamaye eva niyuttoti sāmayiko. Sāmāyikotipi pāṭho. Kopetuṃ bhañjituṃ sakkuṇeyyatāya kuppo. Lokaṃ anatikkamanato loke niyuttoti lokiko. Lokiyotipi pāṭho. Lokaṃ uttarati, uttiṇṇoti vā lokuttaro. Ārammaṇakaraṇavasena saha āsavehīti sāsavo. Ārammaṇakaraṇavasena sampayogavasena ca natthettha āsavāti anāsavo. Rūpasaṅkhātena saha āmisenāti sāmiso. Sabbaso rūpārūpappahānā nirāmisatopi nirāmisataroti nirāmisā nirāmisataro. Paṇihitoti taṇhāvasena paṇihito patthito. Ārammaṇakaraṇavasena saññojanehi saṃyuttattā saññutto. Ekattavimokkhoti kilesehi anajjhāruḷhattā ekasabhāvo vimokkho. Saññāvimokkhoti vipassanāñāṇameva viparītasaññāya vimuccanato saññāvimokkho. Tadeva vipassanāñāṇaṃ sammohato vimuccanavasena ñāṇameva vimokkhoti ñāṇavimokkho. Sītisiyāvimokkhoti vipassanāñāṇameva sīti bhaveyyāti pavatto vimokkho sītisiyāvimokkho . Sītisikāvimokkhotipi pāṭho, sītibhāvikāya vimokkhoti tassa atthaṃ vaṇṇayanti. Jhānavimokkhoti upacārappanābhedaṃ lokiyalokuttarabhedañca jhānameva vimokkho. Anupādā cittassa vimokkhoti anupādiyitvā gahaṇaṃ akatvā cittassa vimokkho. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbanti.
વਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vimokkhuddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧. ਉਦ੍ਦੇਸੋ • 1. Uddeso
