| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
४. विमुच्चमानकथावण्णना
4. Vimuccamānakathāvaṇṇanā
३६६. इदानि विमुच्चमानकथा नाम होति। तत्थ येसं ‘‘झानेन विक्खम्भनविमुत्तिया विमुत्तं, मग्गक्खणे समुच्छेदविमुत्तिया विमुच्चमानं नाम होती’’ति लद्धि, ते सन्धाय विमुत्तं विमुच्चमानन्ति पुच्छा सकवादिस्स, पटिञ्ञा इतरस।
366. Idāni vimuccamānakathā nāma hoti. Tattha yesaṃ ‘‘jhānena vikkhambhanavimuttiyā vimuttaṃ, maggakkhaṇe samucchedavimuttiyā vimuccamānaṃ nāma hotī’’ti laddhi, te sandhāya vimuttaṃ vimuccamānanti pucchā sakavādissa, paṭiññā itarasa.
पुन एकदेसन्ति पुच्छा सकवादिस्स। तत्थ एकदेसन्ति भावनपुंसकं। यथा विमुत्तं, एकदेसेन वा एकदेसे वा अविमुत्तं होति किं एवं एकदेसं विमुत्तं, एकदेसं अविमुत्तन्ति पुच्छति। किं कारणा एवं पुच्छतीति? ‘‘विमुत्तं विमुच्चमान’’न्ति विप्पकतभावेन वुत्तत्ता। यथा हि करियमाना कटादयो विप्पकतत्ता एकदेसेन कता एकदेसेन अकता होन्ति, तथा इदम्पि एकदेसं विमुत्तं एकदेसं अविमुत्तन्ति आपज्जति। ततो परवादी कटादीनं विय चित्तस्स एकदेसाभावा पठमपञ्हे पटिक्खिपित्वा दुतिये विमुच्चमानस्स अपरिनिट्ठितविमुत्तिताय पटिजानाति। लोकियज्झानक्खणं वा सन्धाय पटिक्खिपति। न हि तं तदा समुच्छेदविमुत्तिया विमुच्चमानं। लोकुत्तरज्झानक्खणं सन्धाय पटिजानाति। तञ्हि तदा समुच्छेदविमुत्तिया विमुत्तेकदेसेन विमुच्चमानन्तिस्स लद्धि। ततो सकवादी ‘‘यदि ते एकमेव चित्तं एकदेसं विमुत्तं एकदेसं अविमुत्तं, एवं सन्ते यो एकेनेव चित्तेन सोतापन्नो होति, सोपि ते एकदेसं सोतापन्नो, एकदेसं न सोतापन्नो आपज्जती’’ति चोदनत्थं एकदेसं सोतापन्नोतिआदिमाह। इतरो तं विधानं अपस्सन्तो पटिक्खिपति। सेसवारेसुपि एसेव नयो।
Puna ekadesanti pucchā sakavādissa. Tattha ekadesanti bhāvanapuṃsakaṃ. Yathā vimuttaṃ, ekadesena vā ekadese vā avimuttaṃ hoti kiṃ evaṃ ekadesaṃ vimuttaṃ, ekadesaṃ avimuttanti pucchati. Kiṃ kāraṇā evaṃ pucchatīti? ‘‘Vimuttaṃ vimuccamāna’’nti vippakatabhāvena vuttattā. Yathā hi kariyamānā kaṭādayo vippakatattā ekadesena katā ekadesena akatā honti, tathā idampi ekadesaṃ vimuttaṃ ekadesaṃ avimuttanti āpajjati. Tato paravādī kaṭādīnaṃ viya cittassa ekadesābhāvā paṭhamapañhe paṭikkhipitvā dutiye vimuccamānassa apariniṭṭhitavimuttitāya paṭijānāti. Lokiyajjhānakkhaṇaṃ vā sandhāya paṭikkhipati. Na hi taṃ tadā samucchedavimuttiyā vimuccamānaṃ. Lokuttarajjhānakkhaṇaṃ sandhāya paṭijānāti. Tañhi tadā samucchedavimuttiyā vimuttekadesena vimuccamānantissa laddhi. Tato sakavādī ‘‘yadi te ekameva cittaṃ ekadesaṃ vimuttaṃ ekadesaṃ avimuttaṃ, evaṃ sante yo ekeneva cittena sotāpanno hoti, sopi te ekadesaṃ sotāpanno, ekadesaṃ na sotāpanno āpajjatī’’ti codanatthaṃ ekadesaṃ sotāpannotiādimāha. Itaro taṃ vidhānaṃ apassanto paṭikkhipati. Sesavāresupi eseva nayo.
उप्पादक्खणपञ्हे यदि एकमेव चित्तं विमुत्तञ्च विमुच्चमानञ्च, एकस्मिं खणे विमुत्तं एकस्मिं विमुच्चमानं आपज्जति। किं ते एवरूपं चित्तन्ति अत्थो।
Uppādakkhaṇapañhe yadi ekameva cittaṃ vimuttañca vimuccamānañca, ekasmiṃ khaṇe vimuttaṃ ekasmiṃ vimuccamānaṃ āpajjati. Kiṃ te evarūpaṃ cittanti attho.
३६७. सुत्तसाधने पठमसुत्तं परवादिस्स। तत्रास्सायमधिप्पायो – विमुच्चतीति विप्पकतनिद्देसो। तस्मा यं तस्स योगिनो एवं जानतो एवं पस्सतो एतेहि आसवेहि चित्तं विमुच्चति, तं विमुच्चमानं नाम होतीति। दुतियसुत्तं सकवादिस्स। तत्रास्सायमधिप्पायो – यदि ते विमुच्चतीति वचनतो विमुत्तं विमुच्चमानं, इध विमुच्चतीति वचनाभावतो विमुत्तमेव सिया, न विमुच्चमानन्ति।
367. Suttasādhane paṭhamasuttaṃ paravādissa. Tatrāssāyamadhippāyo – vimuccatīti vippakataniddeso. Tasmā yaṃ tassa yogino evaṃ jānato evaṃ passato etehi āsavehi cittaṃ vimuccati, taṃ vimuccamānaṃ nāma hotīti. Dutiyasuttaṃ sakavādissa. Tatrāssāyamadhippāyo – yadi te vimuccatīti vacanato vimuttaṃ vimuccamānaṃ, idha vimuccatīti vacanābhāvato vimuttameva siyā, na vimuccamānanti.
इदानि ‘‘यथा ते विप्पकतविमुत्तिताय विमुच्चमानं, किं एवं विप्पकतरागादिताय रज्जमानादीनिपि अत्थी’’ति चोदनत्थं पुन अत्थि चित्तन्तिआदि आरद्धं। परवादिनापि तथारूपं चित्तं अपस्सन्तेन सब्बं पटिक्खित्तं। अथ नं सकवादी ‘‘द्वेयेव कोटियो, ततिया नत्थी’’ति अनुबोधेन्तो ननु रत्तञ्चेव अरत्तञ्चातिआदिमाह। तस्सत्थो – ननु भद्रमुख, रागसम्पयुत्तं चित्तं रत्तं विप्पयुत्तं अरत्तन्ति द्वेव कोटियो, रज्जमानं नाम ततिया कोटि नत्थीति? दुट्ठादीसुपि एसेव नयो। अथ नं आमन्ताति पटिजानित्वा ठितं। विमुत्तिपक्खेपि द्वेयेव कोटियो दस्सेतुं हञ्चि रत्तञ्चेवातिआदिमाह। तस्सत्थो – यदि एता द्वे कोटियो सम्पटिच्छसि, अविमुत्तञ्चेव विमुत्तञ्चा ति इमापि सम्पटिच्छ। किलेससम्पयुत्तञ्हि चित्तं अविमुत्तं, विप्पयुत्तं विमुत्तं। विमुच्चमानं नामाति परमत्थतो ततिया कोटि नत्थीति।
Idāni ‘‘yathā te vippakatavimuttitāya vimuccamānaṃ, kiṃ evaṃ vippakatarāgāditāya rajjamānādīnipi atthī’’ti codanatthaṃ puna atthi cittantiādi āraddhaṃ. Paravādināpi tathārūpaṃ cittaṃ apassantena sabbaṃ paṭikkhittaṃ. Atha naṃ sakavādī ‘‘dveyeva koṭiyo, tatiyā natthī’’ti anubodhento nanu rattañceva arattañcātiādimāha. Tassattho – nanu bhadramukha, rāgasampayuttaṃ cittaṃ rattaṃ vippayuttaṃ arattanti dveva koṭiyo, rajjamānaṃ nāma tatiyā koṭi natthīti? Duṭṭhādīsupi eseva nayo. Atha naṃ āmantāti paṭijānitvā ṭhitaṃ. Vimuttipakkhepi dveyeva koṭiyo dassetuṃ hañci rattañcevātiādimāha. Tassattho – yadi etā dve koṭiyo sampaṭicchasi, avimuttañceva vimuttañcā ti imāpi sampaṭiccha. Kilesasampayuttañhi cittaṃ avimuttaṃ, vippayuttaṃ vimuttaṃ. Vimuccamānaṃ nāmāti paramatthato tatiyā koṭi natthīti.
विमुच्चमानकथावण्णना।
Vimuccamānakathāvaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / कथावत्थुपाळि • Kathāvatthupāḷi / (२४) ४. विमुच्चमानकथा • (24) 4. Vimuccamānakathā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ४. विमुच्चमानकथावण्णना • 4. Vimuccamānakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ४. विमुच्चमानकथावण्णना • 4. Vimuccamānakathāvaṇṇanā
