| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
๔. วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา
4. Vimuccamānakathāvaṇṇanā
๓๖๖. อิทานิ วิมุจฺจมานกถา นาม โหติฯ ตตฺถ เยสํ ‘‘ฌาเนน วิกฺขมฺภนวิมุตฺติยา วิมุตฺตํ, มคฺคกฺขเณ สมุเจฺฉทวิมุตฺติยา วิมุจฺจมานํ นาม โหตี’’ติ ลทฺธิ, เต สนฺธาย วิมุตฺตํ วิมุจฺจมานนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฎิญฺญา อิตรสฯ
366. Idāni vimuccamānakathā nāma hoti. Tattha yesaṃ ‘‘jhānena vikkhambhanavimuttiyā vimuttaṃ, maggakkhaṇe samucchedavimuttiyā vimuccamānaṃ nāma hotī’’ti laddhi, te sandhāya vimuttaṃ vimuccamānanti pucchā sakavādissa, paṭiññā itarasa.
ปุน เอกเทสนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตตฺถ เอกเทสนฺติ ภาวนปุํสกํฯ ยถา วิมุตฺตํ, เอกเทเสน วา เอกเทเส วา อวิมุตฺตํ โหติ กิํ เอวํ เอกเทสํ วิมุตฺตํ, เอกเทสํ อวิมุตฺตนฺติ ปุจฺฉติฯ กิํ การณา เอวํ ปุจฺฉตีติ? ‘‘วิมุตฺตํ วิมุจฺจมาน’’นฺติ วิปฺปกตภาเวน วุตฺตตฺตาฯ ยถา หิ กริยมานา กฎาทโย วิปฺปกตตฺตา เอกเทเสน กตา เอกเทเสน อกตา โหนฺติ, ตถา อิทมฺปิ เอกเทสํ วิมุตฺตํ เอกเทสํ อวิมุตฺตนฺติ อาปชฺชติฯ ตโต ปรวาที กฎาทีนํ วิย จิตฺตสฺส เอกเทสาภาวา ปฐมปเญฺห ปฎิกฺขิปิตฺวา ทุติเย วิมุจฺจมานสฺส อปรินิฎฺฐิตวิมุตฺติตาย ปฎิชานาติฯ โลกิยชฺฌานกฺขณํ วา สนฺธาย ปฎิกฺขิปติฯ น หิ ตํ ตทา สมุเจฺฉทวิมุตฺติยา วิมุจฺจมานํฯ โลกุตฺตรชฺฌานกฺขณํ สนฺธาย ปฎิชานาติฯ ตญฺหิ ตทา สมุเจฺฉทวิมุตฺติยา วิมุเตฺตกเทเสน วิมุจฺจมานนฺติสฺส ลทฺธิฯ ตโต สกวาที ‘‘ยทิ เต เอกเมว จิตฺตํ เอกเทสํ วิมุตฺตํ เอกเทสํ อวิมุตฺตํ, เอวํ สเนฺต โย เอเกเนว จิเตฺตน โสตาปโนฺน โหติ, โสปิ เต เอกเทสํ โสตาปโนฺน, เอกเทสํ น โสตาปโนฺน อาปชฺชตี’’ติ โจทนตฺถํ เอกเทสํ โสตาปโนฺนติอาทิมาหฯ อิตโร ตํ วิธานํ อปสฺสโนฺต ปฎิกฺขิปติฯ เสสวาเรสุปิ เอเสว นโยฯ
Puna ekadesanti pucchā sakavādissa. Tattha ekadesanti bhāvanapuṃsakaṃ. Yathā vimuttaṃ, ekadesena vā ekadese vā avimuttaṃ hoti kiṃ evaṃ ekadesaṃ vimuttaṃ, ekadesaṃ avimuttanti pucchati. Kiṃ kāraṇā evaṃ pucchatīti? ‘‘Vimuttaṃ vimuccamāna’’nti vippakatabhāvena vuttattā. Yathā hi kariyamānā kaṭādayo vippakatattā ekadesena katā ekadesena akatā honti, tathā idampi ekadesaṃ vimuttaṃ ekadesaṃ avimuttanti āpajjati. Tato paravādī kaṭādīnaṃ viya cittassa ekadesābhāvā paṭhamapañhe paṭikkhipitvā dutiye vimuccamānassa apariniṭṭhitavimuttitāya paṭijānāti. Lokiyajjhānakkhaṇaṃ vā sandhāya paṭikkhipati. Na hi taṃ tadā samucchedavimuttiyā vimuccamānaṃ. Lokuttarajjhānakkhaṇaṃ sandhāya paṭijānāti. Tañhi tadā samucchedavimuttiyā vimuttekadesena vimuccamānantissa laddhi. Tato sakavādī ‘‘yadi te ekameva cittaṃ ekadesaṃ vimuttaṃ ekadesaṃ avimuttaṃ, evaṃ sante yo ekeneva cittena sotāpanno hoti, sopi te ekadesaṃ sotāpanno, ekadesaṃ na sotāpanno āpajjatī’’ti codanatthaṃ ekadesaṃ sotāpannotiādimāha. Itaro taṃ vidhānaṃ apassanto paṭikkhipati. Sesavāresupi eseva nayo.
อุปฺปาทกฺขณปเญฺห ยทิ เอกเมว จิตฺตํ วิมุตฺตญฺจ วิมุจฺจมานญฺจ, เอกสฺมิํ ขเณ วิมุตฺตํ เอกสฺมิํ วิมุจฺจมานํ อาปชฺชติฯ กิํ เต เอวรูปํ จิตฺตนฺติ อโตฺถฯ
Uppādakkhaṇapañhe yadi ekameva cittaṃ vimuttañca vimuccamānañca, ekasmiṃ khaṇe vimuttaṃ ekasmiṃ vimuccamānaṃ āpajjati. Kiṃ te evarūpaṃ cittanti attho.
๓๖๗. สุตฺตสาธเน ปฐมสุตฺตํ ปรวาทิสฺสฯ ตตฺราสฺสายมธิปฺปาโย – วิมุจฺจตีติ วิปฺปกตนิเทฺทโสฯ ตสฺมา ยํ ตสฺส โยคิโน เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต เอเตหิ อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ตํ วิมุจฺจมานํ นาม โหตีติฯ ทุติยสุตฺตํ สกวาทิสฺสฯ ตตฺราสฺสายมธิปฺปาโย – ยทิ เต วิมุจฺจตีติ วจนโต วิมุตฺตํ วิมุจฺจมานํ, อิธ วิมุจฺจตีติ วจนาภาวโต วิมุตฺตเมว สิยา, น วิมุจฺจมานนฺติฯ
367. Suttasādhane paṭhamasuttaṃ paravādissa. Tatrāssāyamadhippāyo – vimuccatīti vippakataniddeso. Tasmā yaṃ tassa yogino evaṃ jānato evaṃ passato etehi āsavehi cittaṃ vimuccati, taṃ vimuccamānaṃ nāma hotīti. Dutiyasuttaṃ sakavādissa. Tatrāssāyamadhippāyo – yadi te vimuccatīti vacanato vimuttaṃ vimuccamānaṃ, idha vimuccatīti vacanābhāvato vimuttameva siyā, na vimuccamānanti.
อิทานิ ‘‘ยถา เต วิปฺปกตวิมุตฺติตาย วิมุจฺจมานํ, กิํ เอวํ วิปฺปกตราคาทิตาย รชฺชมานาทีนิปิ อตฺถี’’ติ โจทนตฺถํ ปุน อตฺถิ จิตฺตนฺติอาทิ อารทฺธํฯ ปรวาทินาปิ ตถารูปํ จิตฺตํ อปสฺสเนฺตน สพฺพํ ปฎิกฺขิตฺตํฯ อถ นํ สกวาที ‘‘เทฺวเยว โกฎิโย, ตติยา นตฺถี’’ติ อนุโพเธโนฺต นนุ รตฺตเญฺจว อรตฺตญฺจาติอาทิมาหฯ ตสฺสโตฺถ – นนุ ภทฺรมุข, ราคสมฺปยุตฺตํ จิตฺตํ รตฺตํ วิปฺปยุตฺตํ อรตฺตนฺติ เทฺวว โกฎิโย, รชฺชมานํ นาม ตติยา โกฎิ นตฺถีติ? ทุฎฺฐาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อถ นํ อามนฺตาติ ปฎิชานิตฺวา ฐิตํฯ วิมุตฺติปเกฺขปิ เทฺวเยว โกฎิโย ทเสฺสตุํ หญฺจิ รตฺตเญฺจวาติอาทิมาหฯ ตสฺสโตฺถ – ยทิ เอตา เทฺว โกฎิโย สมฺปฎิจฺฉสิ, อวิมุตฺตเญฺจว วิมุตฺตญฺจา ติ อิมาปิ สมฺปฎิจฺฉฯ กิเลสสมฺปยุตฺตญฺหิ จิตฺตํ อวิมุตฺตํ, วิปฺปยุตฺตํ วิมุตฺตํฯ วิมุจฺจมานํ นามาติ ปรมตฺถโต ตติยา โกฎิ นตฺถีติฯ
Idāni ‘‘yathā te vippakatavimuttitāya vimuccamānaṃ, kiṃ evaṃ vippakatarāgāditāya rajjamānādīnipi atthī’’ti codanatthaṃ puna atthi cittantiādi āraddhaṃ. Paravādināpi tathārūpaṃ cittaṃ apassantena sabbaṃ paṭikkhittaṃ. Atha naṃ sakavādī ‘‘dveyeva koṭiyo, tatiyā natthī’’ti anubodhento nanu rattañceva arattañcātiādimāha. Tassattho – nanu bhadramukha, rāgasampayuttaṃ cittaṃ rattaṃ vippayuttaṃ arattanti dveva koṭiyo, rajjamānaṃ nāma tatiyā koṭi natthīti? Duṭṭhādīsupi eseva nayo. Atha naṃ āmantāti paṭijānitvā ṭhitaṃ. Vimuttipakkhepi dveyeva koṭiyo dassetuṃ hañci rattañcevātiādimāha. Tassattho – yadi etā dve koṭiyo sampaṭicchasi, avimuttañceva vimuttañcā ti imāpi sampaṭiccha. Kilesasampayuttañhi cittaṃ avimuttaṃ, vippayuttaṃ vimuttaṃ. Vimuccamānaṃ nāmāti paramatthato tatiyā koṭi natthīti.
วิมุจฺจมานกถาวณฺณนาฯ
Vimuccamānakathāvaṇṇanā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / กถาวตฺถุปาฬิ • Kathāvatthupāḷi / (๒๔) ๔. วิมุจฺจมานกถา • (24) 4. Vimuccamānakathā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๔. วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา • 4. Vimuccamānakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ๔. วิมุจฺจมานกถาวณฺณนา • 4. Vimuccamānakathāvaṇṇanā
