| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
विनीतवत्थुवण्णना
Vinītavatthuvaṇṇanā
६७. विनीतानि विनिच्छितानि वत्थूनि विनीतवत्थूनि। तेसं तेसं ‘‘तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खू’’तिआदीनं वत्थूनं पाटेक्कं नामगणनं उद्धरित्वा उद्धरित्वा ऊनाधिकदोससोधनट्ठेन उद्दाना च ता मत्रादिसिद्धिगाथाहि छन्दोविचितिलक्खणेन गाथा चाति ‘‘उद्दानगाथा नामा’’ति वुत्तं, दे, सोधने इति धातुस्स रूपं उद्दानाति वेदितब्बं। इमा पन उद्दानगाथा धम्मसङ्गाहकत्थेरेहि सङ्गीतिकाले ठपिता, कत्थाति चे? पदभाजनीयावसाने। ‘‘वत्थुगाथा नाम ‘तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खू’तिआदीनं इमेसं विनीतवत्थूनं निदानानी’’ति गण्ठिपदे वुत्तं, तस्मा तत्थ वुत्तनयेन विनीतवत्थूनि एव ‘‘वत्थुगाथा’’ति वुत्ताति वेदितब्बं। इदमेत्थ समासतो अधिप्पायनिदस्सनं – ‘‘आपत्तिं त्वं, भिक्खु, आपन्नो पाराजिक’’न्ति मूलापत्तिदस्सनवसेन वा, ‘‘अनापत्ति, भिक्खु, पाराजिकस्स, आपत्ति सङ्घादिसेसस्स, दुक्कटस्सा’’ति आपत्तिभेददस्सनवसेन वा, ‘‘अनापत्ति, भिक्खु, असादियन्तस्सा’’ति अनापत्तिदस्सनवसेन वा यानि वत्थूनि विनीतानि विनिच्छितानि, तानि विनीतवत्थूनि नाम। तेसं विनीतवत्थूनं निदानवत्थुदीपिका तन्ति वत्थुगाथा नाम। उद्दानगाथाव ‘‘वत्थुगाथा’’ति वुत्ताति एके। तेसं ‘‘इमिना लक्खणेन आयतिं विनयधरा विनयं विनिच्छिनिस्सन्ती’’ति वचनेन विरुज्झति। न हि उद्दानगाथायं किञ्चिपि विनिच्छयलक्खणं दिस्सति, उद्दानगाथानं विसुं पयोजनं वुत्तं ‘‘सुखं विनयधरा उग्गण्हिस्सन्ती’’ति, तस्मा पयोजननानत्ततोपेतं नानत्तं वेदितब्बं। तत्थायं विग्गहो – वत्थूनि एव गाथा वत्थुगाथा। विनीतवत्थुतो विसेसनत्थमेत्थ गाथाग्गहणं। उद्दानगाथातो विसेसनत्थं वत्थुग्गहणन्ति वेदितब्बं। केचि पन ‘‘गाथानं वत्थूनीति वत्तब्बे वत्थुगाथाति वुत्त’’न्ति वदन्ति। मक्कटिवत्थुं अञ्ञे तत्थ भिक्खू आरोचेसुं, इध सयमेव। तत्थ कारणस्स ‘‘भगवता सिक्खापदं पञ्ञत्त’’न्ति वुत्तत्ता वज्जिपुत्तकापि अञ्ञे एव। ‘‘तत्थ आनन्दत्थेरो, इध ते एवा’’ति अञ्ञतरस्मिं गण्ठिपदे वुत्तं। आचरियस्स अधिप्पायो पुब्बे वुत्तो, तस्मा उपपरिक्खितब्बं।
67. Vinītāni vinicchitāni vatthūni vinītavatthūni. Tesaṃ tesaṃ ‘‘tena kho pana samayena aññataro bhikkhū’’tiādīnaṃ vatthūnaṃ pāṭekkaṃ nāmagaṇanaṃ uddharitvā uddharitvā ūnādhikadosasodhanaṭṭhena uddānā ca tā matrādisiddhigāthāhi chandovicitilakkhaṇena gāthā cāti ‘‘uddānagāthānāmā’’ti vuttaṃ, de, sodhane iti dhātussa rūpaṃ uddānāti veditabbaṃ. Imā pana uddānagāthā dhammasaṅgāhakattherehi saṅgītikāle ṭhapitā, katthāti ce? Padabhājanīyāvasāne. ‘‘Vatthugāthā nāma ‘tena kho pana samayena aññataro bhikkhū’tiādīnaṃ imesaṃ vinītavatthūnaṃ nidānānī’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ, tasmā tattha vuttanayena vinītavatthūni eva ‘‘vatthugāthā’’ti vuttāti veditabbaṃ. Idamettha samāsato adhippāyanidassanaṃ – ‘‘āpattiṃ tvaṃ, bhikkhu, āpanno pārājika’’nti mūlāpattidassanavasena vā, ‘‘anāpatti, bhikkhu, pārājikassa, āpatti saṅghādisesassa, dukkaṭassā’’ti āpattibhedadassanavasena vā, ‘‘anāpatti, bhikkhu, asādiyantassā’’ti anāpattidassanavasena vā yāni vatthūni vinītāni vinicchitāni, tāni vinītavatthūni nāma. Tesaṃ vinītavatthūnaṃ nidānavatthudīpikā tanti vatthugāthā nāma. Uddānagāthāva ‘‘vatthugāthā’’ti vuttāti eke. Tesaṃ ‘‘iminā lakkhaṇena āyatiṃ vinayadharā vinayaṃ vinicchinissantī’’ti vacanena virujjhati. Na hi uddānagāthāyaṃ kiñcipi vinicchayalakkhaṇaṃ dissati, uddānagāthānaṃ visuṃ payojanaṃ vuttaṃ ‘‘sukhaṃ vinayadharā uggaṇhissantī’’ti, tasmā payojananānattatopetaṃ nānattaṃ veditabbaṃ. Tatthāyaṃ viggaho – vatthūni eva gāthā vatthugāthā. Vinītavatthuto visesanatthamettha gāthāggahaṇaṃ. Uddānagāthāto visesanatthaṃ vatthuggahaṇanti veditabbaṃ. Keci pana ‘‘gāthānaṃ vatthūnīti vattabbe vatthugāthāti vutta’’nti vadanti. Makkaṭivatthuṃ aññe tattha bhikkhū ārocesuṃ, idha sayameva. Tattha kāraṇassa ‘‘bhagavatā sikkhāpadaṃ paññatta’’nti vuttattā vajjiputtakāpi aññe eva. ‘‘Tattha ānandatthero, idha te evā’’ti aññatarasmiṃ gaṇṭhipade vuttaṃ. Ācariyassa adhippāyo pubbe vutto, tasmā upaparikkhitabbaṃ.
६७-८. ञत्वाति अपुच्छित्वा सयमेव ञत्वा। पोक्खरन्ति सरीरं भेरिपोक्खरं विय। लोकिया अविकलं ‘‘सुन्दर’’न्ति वदन्ति, तस्मा वण्णपोक्खरतायाति पठमेनत्थेन विसिट्ठकायच्छवितायाति अत्थो, दुतियेन वण्णसुन्दरतायाति। ‘‘उप्पलगब्भवण्णत्ता सुवण्णवण्णा, तस्मा उप्पलवण्णाति नामं लभी’’ति गण्ठिपदे वुत्तं। नीलुप्पलवण्णा कायच्छवीति वचनं पन सामच्छविं दीपेति। लोके पन ‘‘उप्पलसमा पसत्थसामा’’ति वचनतो ‘‘या सामा सामवण्णा सामतनुमज्झा, सा पारिचरिया सग्गे मम वासो’’ति वचनतो सामच्छविका इत्थीनं पसत्था। ‘‘यावस्सा नं अन्धकार’’न्तिपि पाठो। किलेसकामेहि वत्थुकामेसु यो न लिम्पति।
67-8.Ñatvāti apucchitvā sayameva ñatvā. Pokkharanti sarīraṃ bheripokkharaṃ viya. Lokiyā avikalaṃ ‘‘sundara’’nti vadanti, tasmā vaṇṇapokkharatāyāti paṭhamenatthena visiṭṭhakāyacchavitāyāti attho, dutiyena vaṇṇasundaratāyāti. ‘‘Uppalagabbhavaṇṇattā suvaṇṇavaṇṇā, tasmā uppalavaṇṇāti nāmaṃ labhī’’ti gaṇṭhipade vuttaṃ. Nīluppalavaṇṇā kāyacchavīti vacanaṃ pana sāmacchaviṃ dīpeti. Loke pana ‘‘uppalasamā pasatthasāmā’’ti vacanato ‘‘yā sāmā sāmavaṇṇā sāmatanumajjhā, sā pāricariyā sagge mama vāso’’ti vacanato sāmacchavikā itthīnaṃ pasatthā. ‘‘Yāvassā naṃ andhakāra’’ntipi pāṭho. Kilesakāmehi vatthukāmesu yo na limpati.
६९. इत्थिलिङ्गं पातुभूतन्ति इत्थिसण्ठानं पातुभूतं, तञ्च खो पुरिसिन्द्रियस्स अन्तरधानेन इत्थिन्द्रियस्स पातुभावेन। एवं पुरिसिन्द्रियपातुभावेपि। एतेन यथा ब्रह्मानं पुरिसिन्द्रियं नुप्पज्जति, केवलं पुरिससण्ठानमेव उप्पज्जति, यथा च कस्सचि पण्डकस्स विनापि पुरिसिन्द्रियेन पुरिससण्ठानं उप्पज्जति, न तथा तेसन्ति दस्सितं होति, तं पन इत्थिन्द्रियं, पुरिसिन्द्रियं वा अन्तरधायन्तं मरन्तानं विय पटिलोमक्कमेन सत्तरसमचित्तक्खणतो पट्ठाय अन्तरधायति। पच्चुप्पन्ने इन्द्रिये निरुद्धे इतरं विसभागिन्द्रियं पातुभवति। यस्मा महानिद्दं ओक्कन्तस्सेव किरस्स विसभागिन्द्रियं पातुभवति, तस्मा ‘‘रत्तिभागे निद्दं ओक्कन्तस्सा’’ति वुत्तं। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तंयेव उपज्झं तमेव उपसम्पद’’न्ति वचनतो पवत्तिनीयेव उपज्झाया, उपसम्पदाचरिया भिक्खुनीयेव आचरियाति कत्वा तासं उपज्झायवत्तं, आचरियवत्तञ्च इमिना भिक्खुनासदासायं पातं भिक्खुनुपस्सयं गन्त्वा कातब्बं, ताहि च इमस्स विहारं आगम्म सद्धिविहारिकवत्तादि कातब्बं नु खोति चे? ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, भिक्खुनीहि सङ्गमितु’’न्ति वचनेन विनाभावदीपनतो केवलं न पुन उपज्झा गहेतब्बा, न च उपसम्पदा कातब्बाति दस्सनत्थमेव ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तंयेव उपज्झ’’न्तिआदि वुत्तन्ति वेदितब्बं। तत्थ भिक्खुनीहि सङ्गमितुन्ति भिक्खूहि विना हुत्वा भिक्खुनीहि एव सद्धिं समङ्गी भवितुं अनुजानामीति अत्थो, तस्मा इमिना पाळिलेसेन ‘‘तस्सा एव गामन्तरादीहि अनापत्ती’’ति अट्ठकथावचनं सिद्धं होति, आगन्त्वा सङ्गमितुं सक्का, यञ्च भगवता गमनं अनुञ्ञातं, तं निस्साय कुतो गामन्तरादिपच्चया आपत्ति। न हि भगवा आपत्तियं नियोजेतीति युत्तमेव तं, अञ्ञथा ‘‘या आपत्तियो भिक्खूनं भिक्खुनीहि असाधारणा, ताहि आपत्तीहि अनापत्ती’’ति पाळिवचनतो न गामन्तरादीहि अनापत्तीति आपज्जति। साधारणता आपत्तियेव ‘‘या आपत्तियो भिक्खूनं भिक्खुनीहि असाधारणा, या च भिक्खुनीहि सङ्गमन्तिया गामन्तरनदीपाररत्तिविप्पवासगणओहीयनापत्तियो, ताहि आपत्तीहि अनापत्ती’’ति न वुत्तत्ताति चे? न वुत्तं अनिट्ठप्पसङ्गतो। भिक्खुनीहि सद्धिं सङ्कन्तायपि तस्सा ता पहाय अञ्ञाहि सङ्गमन्तिया गामन्तरादीहि अनापत्ति एव सब्बकालन्ति इमस्स अनिट्ठप्पसङ्गतो तथा न वुत्तन्ति अत्थो। तत्थ गामन्तरापत्तादिवत्थुं सञ्चिच्च तस्मिं काले अज्झाचरन्तीपि सा लिङ्गपातुभावेन कारणेन अनापज्जनतो अनापत्ति। अनापज्जनट्ठेनेव वुट्ठाति नामाति वेदितब्बा। तथा योगी अनुप्पन्ने एव किलेसे निरोधेति। अबन्धनोपि पत्तो ‘‘ऊनपञ्चबन्धनो’’ति वुच्चति, सब्बसो वा पन न सावेति अप्पच्चक्खाता होति सिक्खा, एवमिध अनापन्नापि आपत्ति वुट्ठिता नाम होतीति वेदितब्बा।
69.Itthiliṅgaṃ pātubhūtanti itthisaṇṭhānaṃ pātubhūtaṃ, tañca kho purisindriyassa antaradhānena itthindriyassa pātubhāvena. Evaṃ purisindriyapātubhāvepi. Etena yathā brahmānaṃ purisindriyaṃ nuppajjati, kevalaṃ purisasaṇṭhānameva uppajjati, yathā ca kassaci paṇḍakassa vināpi purisindriyena purisasaṇṭhānaṃ uppajjati, na tathā tesanti dassitaṃ hoti, taṃ pana itthindriyaṃ, purisindriyaṃ vā antaradhāyantaṃ marantānaṃ viya paṭilomakkamena sattarasamacittakkhaṇato paṭṭhāya antaradhāyati. Paccuppanne indriye niruddhe itaraṃ visabhāgindriyaṃ pātubhavati. Yasmā mahāniddaṃ okkantasseva kirassa visabhāgindriyaṃ pātubhavati, tasmā ‘‘rattibhāge niddaṃ okkantassā’’ti vuttaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjhaṃ tameva upasampada’’nti vacanato pavattinīyeva upajjhāyā, upasampadācariyā bhikkhunīyeva ācariyāti katvā tāsaṃ upajjhāyavattaṃ, ācariyavattañca iminā bhikkhunāsadāsāyaṃ pātaṃ bhikkhunupassayaṃ gantvā kātabbaṃ, tāhi ca imassa vihāraṃ āgamma saddhivihārikavattādi kātabbaṃ nu khoti ce? ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, bhikkhunīhi saṅgamitu’’nti vacanena vinābhāvadīpanato kevalaṃ na puna upajjhā gahetabbā, na ca upasampadā kātabbāti dassanatthameva ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjha’’ntiādi vuttanti veditabbaṃ. Tattha bhikkhunīhi saṅgamitunti bhikkhūhi vinā hutvā bhikkhunīhi eva saddhiṃ samaṅgī bhavituṃ anujānāmīti attho, tasmā iminā pāḷilesena ‘‘tassā eva gāmantarādīhi anāpattī’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ siddhaṃ hoti, āgantvā saṅgamituṃ sakkā, yañca bhagavatā gamanaṃ anuññātaṃ, taṃ nissāya kuto gāmantarādipaccayā āpatti. Na hi bhagavā āpattiyaṃ niyojetīti yuttameva taṃ, aññathā ‘‘yā āpattiyo bhikkhūnaṃ bhikkhunīhi asādhāraṇā, tāhi āpattīhi anāpattī’’ti pāḷivacanato na gāmantarādīhi anāpattīti āpajjati. Sādhāraṇatā āpattiyeva ‘‘yā āpattiyo bhikkhūnaṃ bhikkhunīhi asādhāraṇā, yā ca bhikkhunīhi saṅgamantiyā gāmantaranadīpārarattivippavāsagaṇaohīyanāpattiyo, tāhi āpattīhi anāpattī’’ti na vuttattāti ce? Na vuttaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Bhikkhunīhi saddhiṃ saṅkantāyapi tassā tā pahāya aññāhi saṅgamantiyā gāmantarādīhi anāpatti eva sabbakālanti imassa aniṭṭhappasaṅgato tathā na vuttanti attho. Tattha gāmantarāpattādivatthuṃ sañcicca tasmiṃ kāle ajjhācarantīpi sā liṅgapātubhāvena kāraṇena anāpajjanato anāpatti. Anāpajjanaṭṭheneva vuṭṭhāti nāmāti veditabbā. Tathā yogī anuppanne eva kilese nirodheti. Abandhanopi patto ‘‘ūnapañcabandhano’’ti vuccati, sabbaso vā pana na sāveti appaccakkhātā hoti sikkhā, evamidha anāpannāpi āpatti vuṭṭhitā nāma hotīti veditabbā.
यस्मा पन सा पुरिसेन सहसेय्यापत्तिं अनापज्जन्तीपि सक्कोति भिक्खुनीहि सङ्गमितुं , तस्मा अनापत्तीति कत्वा अट्ठकथायं ‘‘उभिन्नम्पि सहसेय्यापत्ति होती’’ति वुत्तं। वुत्तञ्हेतं परिवारे ‘‘अपरेहिपि चतूहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति सङ्घमज्झे गणमज्झे पुग्गलस्स सन्तिके लिङ्गपातुभावेना’’ति (परि॰ ३२४)। यं पन वुत्तं परिवारे ‘‘अत्थापत्ति आपज्जन्तो वुट्ठाति वुट्ठहन्तो आपज्जती’’ति (परि॰ ३२४), तस्स सहसेय्यादिं आपज्जति असाधारणापत्तीहि वुट्ठाति, तदुभयम्पि सन्धाय वुत्तन्ति वेदितब्बं। दूरे विहारो होति पञ्चधनुसतिकं पच्छिमं, विहारतो पट्ठाय गामं पविसन्तिया गामन्तरं होतीति अत्थो। संविदहनं परिमोचेत्वाति अद्धानगमनसंविदहनं अकत्वाति अत्थो। ता कोपेत्वाति परिच्चजित्वाति अत्थो। ‘‘परिपुण्णवस्ससामणेरेनापी’’ति वचनतो अपरिपुण्णवस्सस्स उपज्झायग्गहणं नत्थीति विय दिस्सति। विनयकम्मं कत्वा ठपितोति विकप्पेत्वा ठपितो। अविकप्पितानं दसाहातिक्कमे निस्सग्गियता वेदितब्बा। पुन पटिग्गहेत्वा सत्ताहं वट्टतीति पन ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, भिक्खूनं सन्निधिं भिक्खुनीहि पटिग्गाहापेत्वा परिभुञ्जितु’’न्ति (चूळव॰ ४२१) वचनतो वुत्तं। अनपेक्खविस्सज्जनेनाति वत्थुं अनपेक्खविस्सज्जनेन वा पटिग्गहणेन वा पुन पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जिस्सामीति। पक्खमानत्तकाले पुनदेव लिङ्गं परिवत्तति छारत्तं मानत्तमेव दातब्बन्ति सचे, भिक्खुकाले अप्पटिच्छन्नाय आपत्तिया, नो पटिच्छन्नायाति नो लद्धीति आचरियो।
Yasmā pana sā purisena sahaseyyāpattiṃ anāpajjantīpi sakkoti bhikkhunīhi saṅgamituṃ , tasmā anāpattīti katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ubhinnampi sahaseyyāpatti hotī’’ti vuttaṃ. Vuttañhetaṃ parivāre ‘‘aparehipi catūhākārehi āpattiṃ āpajjati saṅghamajjhe gaṇamajjhe puggalassa santike liṅgapātubhāvenā’’ti (pari. 324). Yaṃ pana vuttaṃ parivāre ‘‘atthāpatti āpajjanto vuṭṭhāti vuṭṭhahanto āpajjatī’’ti (pari. 324), tassa sahaseyyādiṃ āpajjati asādhāraṇāpattīhi vuṭṭhāti, tadubhayampi sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Dūre vihāro hoti pañcadhanusatikaṃ pacchimaṃ, vihārato paṭṭhāya gāmaṃ pavisantiyā gāmantaraṃ hotīti attho. Saṃvidahanaṃ parimocetvāti addhānagamanasaṃvidahanaṃ akatvāti attho. Tā kopetvāti pariccajitvāti attho. ‘‘Paripuṇṇavassasāmaṇerenāpī’’ti vacanato aparipuṇṇavassassa upajjhāyaggahaṇaṃ natthīti viya dissati. Vinayakammaṃ katvā ṭhapitoti vikappetvā ṭhapito. Avikappitānaṃ dasāhātikkame nissaggiyatā veditabbā. Puna paṭiggahetvā sattāhaṃ vaṭṭatīti pana ‘‘anujānāmi, bhikkhave, bhikkhūnaṃ sannidhiṃ bhikkhunīhi paṭiggāhāpetvā paribhuñjitu’’nti (cūḷava. 421) vacanato vuttaṃ. Anapekkhavissajjanenāti vatthuṃ anapekkhavissajjanena vā paṭiggahaṇena vā puna paṭiggahetvā paribhuñjissāmīti. Pakkhamānattakāle punadeva liṅgaṃ parivattati chārattaṃ mānattameva dātabbanti sace, bhikkhukāle appaṭicchannāya āpattiyā, no paṭicchannāyāti no laddhīti ācariyo.
परिवासदानं पन नत्थीति भिक्खुनिया छादनासम्भवतो वुत्तन्ति वेदितब्बं। सचे भिक्खुनी असाधारणं पाराजिकापत्तिं आपज्जित्वा पुरिसलिङ्गं पटिलभति, भिक्खूसु उपसम्पदं न लभति, पब्बज्जं लभति, अनुपब्बजित्वा भिक्खुभावे ठितो सहसेय्यापत्तिं न जनेति। विब्भन्ताय भिक्खुनिया पुरिसलिङ्गे पातुभूते भिक्खूसु उपसम्पदं न लभति, पाराजिकं। अविब्भन्तमानस्स गहट्ठस्सेव सतो भिक्खुनीदूसकस्स सचे इत्थिलिङ्गं पातुभवति, नेव भिक्खुनीसु उपसम्पदं लभति, न पुन लिङ्गपरिवत्ते जाते भिक्खूसु वाति। भिक्खुनिया लिङ्गपरिवत्ते सति भिक्खु होति, सो चे सिक्खं पच्चक्खाय विब्भमित्वा इत्थिलिङ्गं पटिलभेय्य, भिक्खुनीसु उपसम्पदं पटिलभति उभयत्थ पुब्बे पाराजिकभावं अप्पत्तत्ता। या पन भिक्खुनी परिपुण्णद्वादसवस्सा पुरिसलिङ्गं पटिलभेय्य, उपसम्पन्नो भिक्खु एव। पुन सिक्खं पच्चक्खाय आगतो न उपसम्पादेतब्बो अपरिपुण्णवीसतिवस्सत्ता। पुन लिङ्गपरिवत्ते सति भिक्खुनीसु उपसम्पदं लभति। एवं चे कतद्वादससङ्गहस्स दारकस्स लिङ्गपरिवत्ते सति गिहिगता इत्थी होति, परिपुण्णद्वादसवस्सा उपसम्पादेतब्बा किर। भिक्खुनिया इत्थिलिङ्गन्तरधानेन, भिक्खुस्स वा पुरिसलिङ्गन्तरधानेन पक्खपण्डकभावो भवेय्य, न सा भिक्खुनी भिक्खुनीहि नासेतब्बा भिक्खु वा भिक्खूहि पुन पकतिभावापत्तिसम्भवा । पकतिपण्डकं पन सन्धाय ‘‘पण्डको नासेतब्बो’’ति वुत्तं। पक्खपण्डको हि संवासनासनाय नासेतब्बो, इतरो उभयनासनायाति अत्थो। यदि तेसं पुन पकतिभावो भवेय्य, ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तंयेव उपज्झं तमेव उपसम्पदं तानियेव वस्सानि भिक्खुनीहि सङ्गमितु’’न्ति अयं विधि सम्भवति। सचे नेसं लिङ्गन्तरं पातुभवेय्य, सो च विधि, या आपत्तियो भिक्खूनं भिक्खुनीहि साधारणा, ता आपत्तियो भिक्खुनीनं सन्तिके वुट्ठातुं असाधारणाहि अनापत्तीति अयम्पि विधि सम्भवति। यं वुत्तं परिवारे ‘‘सह पटिलाभेन पुरिमं जहति, पच्छिमे पतिट्ठाति, विञ्ञत्तियो पटिप्पस्सम्भन्ति, पञ्ञत्तियो निरुज्झन्ति, सह पटिलाभेन पच्छिमं जहति, पुरिमे पतिट्ठाति, विञ्ञत्तियो’’तिआदि, तं यथावुत्तविधिं सन्धाय वुत्तन्ति अम्हाकं खन्तीति आचरियो। इत्थिलिङ्गं, पुरिसलिङ्गं वा अन्तरधायन्तं किं सकलम्पि सरीरं गहेत्वा अन्तरधायति, उदाहु सयमेव। किञ्चेत्थ – यदि ताव सकलं सरीरं गहेत्वा अन्तरधायति, अयं पुग्गलो चुतो भवेय्य। तस्मा सामञ्ञा चुतो भवेय्य, पुन उपसम्पज्जन्तो ओपपातिको भवेय्य। अथ सयमेव अन्तरधायति, सोपि भावो तस्स विरुज्झति। इत्थिन्द्रियादीनि हि सकलम्पि सरीरं ब्यापेत्वा ठितानीति खणनिरोधो विय तेसं अन्तरधानं वेदितब्बं, तस्मा यथावुत्तदोसप्पसङ्गाभावो वेदितब्बो। अञ्ञमञ्ञं संसट्ठप्पभानं दीपानं एकप्पभानिरोधेपि इतरिस्सा ठानं विय सेससरीरट्ठानं तत्थ होतीति वेदितब्बं।
Parivāsadānaṃ pana natthīti bhikkhuniyā chādanāsambhavato vuttanti veditabbaṃ. Sace bhikkhunī asādhāraṇaṃ pārājikāpattiṃ āpajjitvā purisaliṅgaṃ paṭilabhati, bhikkhūsu upasampadaṃ na labhati, pabbajjaṃ labhati, anupabbajitvā bhikkhubhāve ṭhito sahaseyyāpattiṃ na janeti. Vibbhantāya bhikkhuniyā purisaliṅge pātubhūte bhikkhūsu upasampadaṃ na labhati, pārājikaṃ. Avibbhantamānassa gahaṭṭhasseva sato bhikkhunīdūsakassa sace itthiliṅgaṃ pātubhavati, neva bhikkhunīsu upasampadaṃ labhati, na puna liṅgaparivatte jāte bhikkhūsu vāti. Bhikkhuniyā liṅgaparivatte sati bhikkhu hoti, so ce sikkhaṃ paccakkhāya vibbhamitvā itthiliṅgaṃ paṭilabheyya, bhikkhunīsu upasampadaṃ paṭilabhati ubhayattha pubbe pārājikabhāvaṃ appattattā. Yā pana bhikkhunī paripuṇṇadvādasavassā purisaliṅgaṃ paṭilabheyya, upasampanno bhikkhu eva. Puna sikkhaṃ paccakkhāya āgato na upasampādetabbo aparipuṇṇavīsativassattā. Puna liṅgaparivatte sati bhikkhunīsu upasampadaṃ labhati. Evaṃ ce katadvādasasaṅgahassa dārakassa liṅgaparivatte sati gihigatā itthī hoti, paripuṇṇadvādasavassā upasampādetabbā kira. Bhikkhuniyā itthiliṅgantaradhānena, bhikkhussa vā purisaliṅgantaradhānena pakkhapaṇḍakabhāvo bhaveyya, na sā bhikkhunī bhikkhunīhi nāsetabbā bhikkhu vā bhikkhūhi puna pakatibhāvāpattisambhavā . Pakatipaṇḍakaṃ pana sandhāya ‘‘paṇḍako nāsetabbo’’ti vuttaṃ. Pakkhapaṇḍako hi saṃvāsanāsanāya nāsetabbo, itaro ubhayanāsanāyāti attho. Yadi tesaṃ puna pakatibhāvo bhaveyya, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjhaṃ tameva upasampadaṃ tāniyeva vassāni bhikkhunīhi saṅgamitu’’nti ayaṃ vidhi sambhavati. Sace nesaṃ liṅgantaraṃ pātubhaveyya, so ca vidhi, yā āpattiyo bhikkhūnaṃ bhikkhunīhi sādhāraṇā, tā āpattiyo bhikkhunīnaṃ santike vuṭṭhātuṃ asādhāraṇāhi anāpattīti ayampi vidhi sambhavati. Yaṃ vuttaṃ parivāre ‘‘saha paṭilābhena purimaṃ jahati, pacchime patiṭṭhāti, viññattiyo paṭippassambhanti, paññattiyo nirujjhanti, saha paṭilābhena pacchimaṃ jahati, purime patiṭṭhāti, viññattiyo’’tiādi, taṃ yathāvuttavidhiṃ sandhāya vuttanti amhākaṃ khantīti ācariyo. Itthiliṅgaṃ, purisaliṅgaṃ vā antaradhāyantaṃ kiṃ sakalampi sarīraṃ gahetvā antaradhāyati, udāhu sayameva. Kiñcettha – yadi tāva sakalaṃ sarīraṃ gahetvā antaradhāyati, ayaṃ puggalo cuto bhaveyya. Tasmā sāmaññā cuto bhaveyya, puna upasampajjanto opapātiko bhaveyya. Atha sayameva antaradhāyati, sopi bhāvo tassa virujjhati. Itthindriyādīni hi sakalampi sarīraṃ byāpetvā ṭhitānīti khaṇanirodho viya tesaṃ antaradhānaṃ veditabbaṃ, tasmā yathāvuttadosappasaṅgābhāvo veditabbo. Aññamaññaṃ saṃsaṭṭhappabhānaṃ dīpānaṃ ekappabhānirodhepi itarissā ṭhānaṃ viya sesasarīraṭṭhānaṃ tattha hotīti veditabbaṃ.
७१-२. मुच्चतु वा मा वा दुक्कटमेवाति मोचनरागाभावतो। अविसयोति असादियनं नाम एवरूपे ठाने दुक्करन्ति अत्थो। मेथुनधम्मो नाम उभिन्नं वायामेन निपज्जति ‘‘तस्स द्वयंद्वयसमापत्ती’’ति वुत्तत्ता, तस्मा त्वं मा वायाम, एवं ते अनापत्ति भविस्सति, किरियञ्हेतं सिक्खापदन्ति वुत्तं होति, ‘‘आपत्तिं त्वं भिक्खु आपन्नो पाराजिक’’न्ति वचनतो अकिरियम्पेतं सिक्खापदं येभुय्येन ‘‘किरिय’’न्ति वुच्चतीति सिद्धं होति।
71-2.Muccatuvā mā vā dukkaṭamevāti mocanarāgābhāvato. Avisayoti asādiyanaṃ nāma evarūpe ṭhāne dukkaranti attho. Methunadhammo nāma ubhinnaṃ vāyāmena nipajjati ‘‘tassa dvayaṃdvayasamāpattī’’ti vuttattā, tasmā tvaṃ mā vāyāma, evaṃ te anāpatti bhavissati, kiriyañhetaṃ sikkhāpadanti vuttaṃ hoti, ‘‘āpattiṃ tvaṃ bhikkhu āpanno pārājika’’nti vacanato akiriyampetaṃ sikkhāpadaṃ yebhuyyena ‘‘kiriya’’nti vuccatīti siddhaṃ hoti.
७३-४. ‘‘पाराजिकभयेन आकासगतमेव कत्वा पवेसनादीनि करोन्तस्स सहसा तालुकं वा पस्सं वा अङ्गजातं छुपति चे, दुक्कटमेवा’’ति वदन्ति। कस्मा? न मेथुनरागत्ताति, वीमंसितब्बं। दन्तानं बाहिरभावो ओट्ठानं बाहिरभावो विय थुल्लच्चयवत्थु होतीति वुत्तं ‘‘बहि निक्खन्तदन्ते जिव्हाय च थुल्लच्चय’’न्ति। तं पुग्गलं विसञ्ञिं कत्वाति वचनेन सो पुग्गलो खित्तचित्तो नाम होतीति दस्सितं होति। यो पन पुग्गलो न विसञ्ञीकतो, सो चे अत्तनो अङ्गजातस्स धातुघट्टनचरिणिज्झिणिकादिसञ्ञाय सादियति, मेथुनसञ्ञाय अभावतो विसञ्ञीपक्खमेव भजतीति तस्स अनापत्तिच्छाया दिस्सति। ‘‘मेथुनमेतं मञ्ञे कस्सचि अमनुस्सस्सा’’ति ञत्वा सादियन्तस्स आपत्ति एव। पण्डकस्स मेथुनधम्मन्ति पण्डकस्स वच्चमग्गे वा मुखे वा, भुम्मत्थे वा सामिवचनं। अवेदयन्तस्सपि सेवनचित्तवसेन आपत्ति सन्थतेनेव सेवने विय।
73-4. ‘‘Pārājikabhayena ākāsagatameva katvā pavesanādīni karontassa sahasā tālukaṃ vā passaṃ vā aṅgajātaṃ chupati ce, dukkaṭamevā’’ti vadanti. Kasmā? Na methunarāgattāti, vīmaṃsitabbaṃ. Dantānaṃ bāhirabhāvo oṭṭhānaṃ bāhirabhāvo viya thullaccayavatthu hotīti vuttaṃ ‘‘bahi nikkhantadante jivhāya ca thullaccaya’’nti. Taṃ puggalaṃ visaññiṃ katvāti vacanena so puggalo khittacitto nāma hotīti dassitaṃ hoti. Yo pana puggalo na visaññīkato, so ce attano aṅgajātassa dhātughaṭṭanacariṇijjhiṇikādisaññāya sādiyati, methunasaññāya abhāvato visaññīpakkhameva bhajatīti tassa anāpatticchāyā dissati. ‘‘Methunametaṃ maññe kassaci amanussassā’’ti ñatvā sādiyantassa āpatti eva. Paṇḍakassa methunadhammanti paṇḍakassa vaccamagge vā mukhe vā, bhummatthe vā sāmivacanaṃ. Avedayantassapi sevanacittavasena āpatti santhateneva sevane viya.
उपहतिन्द्रियवत्थुस्मिं ‘‘एतमत्थं आरोचेसुं, सो आरोचेसी’’ति दुविधो पाठो अत्थि। तत्थ ‘‘आरोचेसु’’न्ति वुत्तपाठो ‘‘वेदियि वा सो भिक्खवे’’ति वुत्तत्ता सुन्दरं, अञ्ञथा ‘‘आपत्तिं त्वं भिक्खू’’ति वत्तब्बं सिया। ‘‘वेदिया वा’’ति दीपवासिनो पठन्ति किर, मेथुनधम्मस्स पुब्बपयोगा हत्थग्गाहादयो, तस्मा ‘‘दुक्कटमेवस्स होती’’ति इमिना पुरिमपदेन सम्बन्धो। यस्मा पन दुक्कटमेवस्स होति, तस्मा याव सीसं न पापुणाति पुग्गलो, ताव दुक्कटे तिट्ठतीति सम्बन्धो वेदितब्बो। सीसं नाम मग्गपटिपादनं। ‘‘सीसं न पापुणातीति पाराजिकं न होति ताव पुब्बपयोगदुक्कटे तिट्ठती’’ति अञ्ञतरस्मिं गण्ठिपदे लिखितं । उच्चालिङ्गपाणकदट्ठेनाति एत्थ भावनिट्ठापच्चयो वेदितब्बो। दट्ठेन दंसेन खादनेनाति हि अत्थतो एकं।
Upahatindriyavatthusmiṃ ‘‘etamatthaṃ ārocesuṃ, so ārocesī’’ti duvidho pāṭho atthi. Tattha ‘‘ārocesu’’nti vuttapāṭho ‘‘vediyi vā so bhikkhave’’ti vuttattā sundaraṃ, aññathā ‘‘āpattiṃ tvaṃ bhikkhū’’ti vattabbaṃ siyā. ‘‘Vediyā vā’’ti dīpavāsino paṭhanti kira, methunadhammassa pubbapayogā hatthaggāhādayo, tasmā ‘‘dukkaṭamevassa hotī’’ti iminā purimapadena sambandho. Yasmā pana dukkaṭamevassa hoti, tasmā yāva sīsaṃ na pāpuṇāti puggalo, tāva dukkaṭe tiṭṭhatīti sambandho veditabbo. Sīsaṃ nāma maggapaṭipādanaṃ. ‘‘Sīsaṃ na pāpuṇātīti pārājikaṃ na hoti tāva pubbapayogadukkaṭe tiṭṭhatī’’ti aññatarasmiṃ gaṇṭhipade likhitaṃ . Uccāliṅgapāṇakadaṭṭhenāti ettha bhāvaniṭṭhāpaccayo veditabbo. Daṭṭhena daṃsena khādanenāti hi atthato ekaṃ.
७६-७. सङ्गामसीसे युद्धमुखे योधपुरिसो वियायं भिक्खूति ‘‘सङ्गामसीसयोधो भिक्खू’’ति वुच्चति। रुक्खसूचिद्वारं उपिलवाय, एकेन वा बहूहि वा कण्टकेहि थकितब्बं कण्टकद्वारं। दुस्सद्वारं साणिद्वारञ्च दुस्ससाणिद्वारं। ‘‘किलञ्जसाणी’’तिआदिना वुत्तं सब्बम्पि दुस्ससाणियमेव सङ्गहेत्वा वुत्तं। एकसदिसत्ता ‘‘एक’’न्ति वुत्तं। आकासतलेति हम्मियतलेति अत्थो। अयञ्हेत्थ सङ्खेपोति इदानि वत्तब्बं सन्धाय वुत्तं। ‘‘किञ्चि करोन्ता निसिन्ना होन्तीति वुत्तत्ता निपन्नानं आपुच्छनं न वट्टती’’ति वदन्ति। ‘‘यथापरिच्छेदमेव च न उट्ठाति, तस्स आपत्तियेवा’’ति किञ्चापि अविसेसेन वुत्तं, अनादरियदुक्कटापत्ति एव तत्थ अधिप्पेता। कथं पञ्ञायतीति? ‘‘रत्तिं द्वारं विवरित्वा निपन्नो अरुणे उग्गते उट्ठहति, अनापत्ती’’ति वुत्तत्ता, महापच्चरियं विसेसेत्वा ‘‘अनादरियदुक्कटापि न मुच्चती’’ति वुत्तत्ता च, तेन इतरस्मा दुक्कटा मुच्चतीति अधिप्पायो। यथापरिच्छेदमेव च न उट्ठाति, तस्स आपत्तियेवाति एत्थ न अनादरियदुक्कटं सन्धाय वुत्तं। यथापरिच्छेदमेवाति अवधारणत्ता परिच्छेदतो अब्भन्तरे न होतीति वुत्तं होति। पुन ‘‘सुपती’’ति वुत्तट्ठाने विय सन्निट्ठानं गहेत्वा वुत्तं। एवं निपज्जन्तोति निपज्जनकाले आपज्जितब्बदुक्कटमेव सन्धाय वुत्तं, तस्मा यथापरिच्छेदेन उट्ठहन्तस्स द्वे दुक्कटानीति वुत्तं होतीति। अन्धकट्ठकथायम्पि ‘‘यदि रत्तिं द्वारं असंवरित्वा निपन्नो ‘दिवा वुट्ठहिस्सामी’ति, अनादरिये आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति वुत्तं, एत्थापि ‘‘निपन्नो’’ति वुत्तत्ता ‘‘अरुणे उट्ठिते उट्ठाही’’ति न वुत्तत्ता च जानितब्बं। ‘‘महापच्चरियं अनादरियदुक्कटमेव सन्धाय वुत्तं, न अट्ठकथायं वुत्तदुक्कट’’न्ति एके वदन्ति। तस्स अनापत्तीति अत्थतो अनिपन्नत्ता वुत्तं। ‘‘सचे पन रत्तिं संवरित्वा निपन्नो, अरुणुट्ठानसमये कोचि विवरति, द्वारजग्गनादीनि अकत्वा निपन्नस्स आपत्तियेव। कस्मा? आपत्तिखेत्तत्ता’’ति वदन्ति।
76-7. Saṅgāmasīse yuddhamukhe yodhapuriso viyāyaṃ bhikkhūti ‘‘saṅgāmasīsayodho bhikkhū’’ti vuccati. Rukkhasūcidvāraṃ upilavāya, ekena vā bahūhi vā kaṇṭakehi thakitabbaṃ kaṇṭakadvāraṃ. Dussadvāraṃ sāṇidvārañca dussasāṇidvāraṃ. ‘‘Kilañjasāṇī’’tiādinā vuttaṃ sabbampi dussasāṇiyameva saṅgahetvā vuttaṃ. Ekasadisattā ‘‘eka’’nti vuttaṃ. Ākāsataleti hammiyataleti attho. Ayañhettha saṅkhepoti idāni vattabbaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Kiñci karontā nisinnā hontīti vuttattā nipannānaṃ āpucchanaṃ na vaṭṭatī’’ti vadanti. ‘‘Yathāparicchedameva ca na uṭṭhāti, tassa āpattiyevā’’ti kiñcāpi avisesena vuttaṃ, anādariyadukkaṭāpatti eva tattha adhippetā. Kathaṃ paññāyatīti? ‘‘Rattiṃ dvāraṃ vivaritvā nipanno aruṇe uggate uṭṭhahati, anāpattī’’ti vuttattā, mahāpaccariyaṃ visesetvā ‘‘anādariyadukkaṭāpi na muccatī’’ti vuttattā ca, tena itarasmā dukkaṭā muccatīti adhippāyo. Yathāparicchedameva ca na uṭṭhāti, tassa āpattiyevāti ettha na anādariyadukkaṭaṃ sandhāya vuttaṃ. Yathāparicchedamevāti avadhāraṇattā paricchedato abbhantare na hotīti vuttaṃ hoti. Puna ‘‘supatī’’ti vuttaṭṭhāne viya sanniṭṭhānaṃ gahetvā vuttaṃ. Evaṃ nipajjantoti nipajjanakāle āpajjitabbadukkaṭameva sandhāya vuttaṃ, tasmā yathāparicchedena uṭṭhahantassa dve dukkaṭānīti vuttaṃ hotīti. Andhakaṭṭhakathāyampi ‘‘yadi rattiṃ dvāraṃ asaṃvaritvā nipanno ‘divā vuṭṭhahissāmī’ti, anādariye āpatti dukkaṭassā’’ti vuttaṃ, etthāpi ‘‘nipanno’’ti vuttattā ‘‘aruṇe uṭṭhite uṭṭhāhī’’ti na vuttattā ca jānitabbaṃ. ‘‘Mahāpaccariyaṃ anādariyadukkaṭameva sandhāya vuttaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ vuttadukkaṭa’’nti eke vadanti. Tassa anāpattīti atthato anipannattā vuttaṃ. ‘‘Sace pana rattiṃ saṃvaritvā nipanno, aruṇuṭṭhānasamaye koci vivarati, dvārajagganādīni akatvā nipannassa āpattiyeva. Kasmā? Āpattikhettattā’’ti vadanti.
यस्मा यक्खगहितकोपि विसञ्ञीभूतो विय खित्तचित्तो नाम होति, अस्स पाराजिकापत्तितो अनापत्ति, पगेव अञ्ञतो, तस्मा ‘‘यक्खगहितको विय विसञ्ञीभूतोपि न मुच्चती’’ति यं महापच्चरियं वुत्तं, तं पुब्बे सञ्चिच्च दिवा निपन्नो पच्छा यक्खगहितकोपि विसञ्ञीभूतोपि न मुच्चति निपज्जनपयोगक्खणे एव आपन्नत्ताति अधिप्पायेन वुत्तं। बन्धित्वा निपज्जापितोव मुच्चतीति न यक्खगहितकादीस्वेव, सोपि याव सयमेव सयनाधिप्पायो न होति, ताव मुच्चति। यदा किलन्तो हुत्वा निद्दायितुकामताय सयनाधिप्पायो होति, तदा संवरापेत्वा, जग्गापेत्वा वा आभोगं वा कत्वा निद्दायितब्बं, अञ्ञथा आपत्ति। सभागो चे नत्थि, न पस्सति वा, न गन्तुं वा सक्कोति। चिरम्पि अधिवासेत्वा पच्छा वेदनाट्टो हुत्वा अनाभोगेनेव सयति, तस्स ‘‘अनापत्ति वेदनाट्टस्सा’’ति वचनेन अनापत्ति, तस्सापि अविसयत्ता आपत्ति न दिस्सतीति विसञ्ञीभावेनेव सुपन्तस्स ‘‘अनापत्ति खित्तचित्तस्सा’’ति वचनेन न दिस्सति। आचरिया पन एवं न कथयन्तीति अविसेसेन ‘‘न दिस्सती’’ति न कथयन्ति, यदि सञ्ञं अप्पटिलभित्वा सयति, अवसवत्तत्ता आपत्ति न दिस्सति, सचे सञ्ञं पटिलभित्वापि किलन्तकायत्ता सयनं सादियन्तो सुपति, तस्स यस्मा अवसवत्तत्तं न दिस्सति, तस्मा आपत्ति एवाति कथयन्तीति अधिप्पायो।
Yasmā yakkhagahitakopi visaññībhūto viya khittacitto nāma hoti, assa pārājikāpattito anāpatti, pageva aññato, tasmā ‘‘yakkhagahitako viya visaññībhūtopi na muccatī’’ti yaṃ mahāpaccariyaṃ vuttaṃ, taṃ pubbe sañcicca divā nipanno pacchā yakkhagahitakopi visaññībhūtopi na muccati nipajjanapayogakkhaṇe eva āpannattāti adhippāyena vuttaṃ. Bandhitvā nipajjāpitova muccatīti na yakkhagahitakādīsveva, sopi yāva sayameva sayanādhippāyo na hoti, tāva muccati. Yadā kilanto hutvā niddāyitukāmatāya sayanādhippāyo hoti, tadā saṃvarāpetvā, jaggāpetvā vā ābhogaṃ vā katvā niddāyitabbaṃ, aññathā āpatti. Sabhāgo ce natthi, na passati vā, na gantuṃ vā sakkoti. Cirampi adhivāsetvā pacchā vedanāṭṭo hutvā anābhogeneva sayati, tassa ‘‘anāpatti vedanāṭṭassā’’ti vacanena anāpatti, tassāpi avisayattā āpatti na dissatīti visaññībhāveneva supantassa ‘‘anāpatti khittacittassā’’ti vacanena na dissati. Ācariyā pana evaṃ na kathayantīti avisesena ‘‘na dissatī’’ti na kathayanti, yadi saññaṃ appaṭilabhitvā sayati, avasavattattā āpatti na dissati, sace saññaṃ paṭilabhitvāpi kilantakāyattā sayanaṃ sādiyanto supati, tassa yasmā avasavattattaṃ na dissati, tasmā āpatti evāti kathayantīti adhippāyo.
महापदुमत्थेरवादे यक्खगहितको खित्तचित्तको मुच्चति। बन्धित्वा निपज्जापितो असयनाधिप्पायत्ता, वेदनाट्टत्ता च मुच्चतीति अधिप्पायो। एवं सन्ते पाळिअट्ठकथा, थेरवादो च समेति, तस्मा तेसं तेसं विनिच्छयानं अयमेव अधिप्पायोति नो खन्तीति आचरियो, अनुगण्ठिपदे पन यक्खगहितकोपि विसञ्ञीभूतोपि न मुच्चति नाम, पाराजिकं आपज्जितुं भब्बो सो अन्तरन्तरा सञ्ञापटिलाभतोति अधिप्पायो। ‘‘बन्धित्वा निपज्जापितो वा’’ति कुरुन्दीवचनेन एकभङ्गेन निपन्नोपि न मुच्चतीति चे? मुच्चतियेव। कस्मा? अत्थतो अनिपन्नत्ता। कुरुन्दीवादेन महाअट्ठकथावादो समेति। कस्मा? अवसवत्तसामञ्ञतो। किञ्चापि समेति, आचरिया पन एवं न कथयन्ति। न केवलं तेयेव, महापदुमत्थेरोपीति दस्सनत्थं ‘‘महापदुमत्थेरेना’’ति वुत्तं। महापदुमत्थेरवादे ‘‘पाराजिकं आपज्जितुं अभब्बो यक्खगहितको नामा’’ति च वुत्तं, तत्थ आचरिया पन एवं वदन्ति ‘‘सचे ओक्कन्तनिद्दो अजानन्तोपि पादे मञ्चकं आरोपेति, आपत्तियेवाति वुत्तत्ता यो पन पतित्वा तत्थेव सयति न वुट्ठाति, तस्स आपत्ति अन्तरन्तरा जानन्तस्सापि अजानन्तस्सापि होती’’ति । सब्बट्ठकथासु वुत्तवचनानि सम्पिण्डेत्वा दस्सेतुं ‘‘इध को मुच्चति को न मुच्चती’’ति वुत्तं। यक्खगहितको वा विसञ्ञीभूतो वा न केवलं पाराजिकं आपज्जितुं भब्बो एव, सब्बोपि आपज्जति। एवं ‘‘बन्धित्वा निपज्जापितोव मुच्चती’’ति वचनेन तस्सपि अवसवत्तत्ता ‘‘आपत्ति न दिस्सती’’ति एवं न कथयन्ति। यस्मा उम्मत्तकखित्तचित्तवेदनाट्टेसु अञ्ञतरो न होति, तस्मा ‘‘आपत्तियेवा’’ति कथयन्ति। इदं किर सब्बं न सङ्गीतिं आरुळ्हं। ‘‘पवेसनं सादियतीतिआदिना वुत्तत्ता अकिरियापि होतीति वदन्ति, तं न गहेतब्बं, यदा पन सादियति, तदा सुखुमापि विञ्ञत्ति होति एवाति इध किरिया एवा’’ति अनुगण्ठिपदे वुत्तं।
Mahāpadumattheravāde yakkhagahitako khittacittako muccati. Bandhitvā nipajjāpito asayanādhippāyattā, vedanāṭṭattā ca muccatīti adhippāyo. Evaṃ sante pāḷiaṭṭhakathā, theravādo ca sameti, tasmā tesaṃ tesaṃ vinicchayānaṃ ayameva adhippāyoti no khantīti ācariyo, anugaṇṭhipade pana yakkhagahitakopi visaññībhūtopi na muccati nāma, pārājikaṃ āpajjituṃ bhabbo so antarantarā saññāpaṭilābhatoti adhippāyo. ‘‘Bandhitvā nipajjāpito vā’’ti kurundīvacanena ekabhaṅgena nipannopi na muccatīti ce? Muccatiyeva. Kasmā? Atthato anipannattā. Kurundīvādena mahāaṭṭhakathāvādo sameti. Kasmā? Avasavattasāmaññato. Kiñcāpi sameti, ācariyā pana evaṃ na kathayanti. Na kevalaṃ teyeva, mahāpadumattheropīti dassanatthaṃ ‘‘mahāpadumattherenā’’ti vuttaṃ. Mahāpadumattheravāde ‘‘pārājikaṃ āpajjituṃ abhabbo yakkhagahitako nāmā’’ti ca vuttaṃ, tattha ācariyā pana evaṃ vadanti ‘‘sace okkantaniddo ajānantopi pāde mañcakaṃ āropeti, āpattiyevāti vuttattā yo pana patitvā tattheva sayati na vuṭṭhāti, tassa āpatti antarantarā jānantassāpi ajānantassāpi hotī’’ti . Sabbaṭṭhakathāsu vuttavacanāni sampiṇḍetvā dassetuṃ ‘‘idha ko muccati ko na muccatī’’ti vuttaṃ. Yakkhagahitako vā visaññībhūto vā na kevalaṃ pārājikaṃ āpajjituṃ bhabbo eva, sabbopi āpajjati. Evaṃ ‘‘bandhitvā nipajjāpitova muccatī’’ti vacanena tassapi avasavattattā ‘‘āpatti na dissatī’’ti evaṃ na kathayanti. Yasmā ummattakakhittacittavedanāṭṭesu aññataro na hoti, tasmā ‘‘āpattiyevā’’ti kathayanti. Idaṃ kira sabbaṃ na saṅgītiṃ āruḷhaṃ. ‘‘Pavesanaṃ sādiyatītiādinā vuttattā akiriyāpi hotīti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ, yadā pana sādiyati, tadā sukhumāpi viññatti hoti evāti idha kiriyā evā’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ.
पठमपाराजिकवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
