| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
विनीतवत्थुवण्णना
Vinītavatthuvaṇṇanā
१८०. मरणत्थिकाव हुत्वाति इमस्स कायस्स भेदेन सग्गपापनाधिप्पायत्ता अत्थतो मरणत्थिकाव हुत्वा एवंअधिप्पायिनो मरणत्थिका नाम होन्तीति अत्तनो मरणत्थिकभावं अजानन्ता आपन्ना पाराजिकं। न हि ते ‘‘अत्तनो चित्तप्पवत्तिं न जानन्ती’’ति वुच्चन्ति। वोहारवसेनाति पुब्बभागवोहारवसेन। सन्निट्ठाने पनेतं नत्थि। पासे बद्धसूकरमोचने विय न होति। यथानुसन्धिनाति अन्तरा अमरित्वाति अत्थो। अप्पटिवेक्खित्वाति अविचारेत्वा। हेट्ठिमभागे हि किस्मिञ्चि विज्जमाने वलि पञ्ञायति। दस्सितेति उद्धरित्वा ठपिते। पटिबन्धन्ति तया पटिबन्धं, परिभोगन्तरायं सङ्घस्स मा अकासीति अत्थो।
180.Maraṇatthikāva hutvāti imassa kāyassa bhedena saggapāpanādhippāyattā atthato maraṇatthikāva hutvā evaṃadhippāyino maraṇatthikā nāma hontīti attano maraṇatthikabhāvaṃ ajānantā āpannā pārājikaṃ. Na hi te ‘‘attano cittappavattiṃ na jānantī’’ti vuccanti. Vohāravasenāti pubbabhāgavohāravasena. Sanniṭṭhāne panetaṃ natthi. Pāse baddhasūkaramocane viya na hoti. Yathānusandhināti antarā amaritvāti attho. Appaṭivekkhitvāti avicāretvā. Heṭṭhimabhāge hi kismiñci vijjamāne vali paññāyati. Dassiteti uddharitvā ṭhapite. Paṭibandhanti tayā paṭibandhaṃ, paribhogantarāyaṃ saṅghassa mā akāsīti attho.
१८१-२. यस्मा किरियं दातुं न सक्का, तस्मा ‘‘पठमं लद्ध’’न्ति वुत्तं। पुब्बेपि अत्तना लद्धपिण्डपाततो पणीतपणीतं देन्तो तत्थपि अत्तकारियं अदासि। असञ्चिच्चाति एत्थ अञ्ञं आकड्ढन्तस्स अञ्ञस्स पतने सब्बेन सब्बं अभिसन्धि नत्थि। न मरणाधिप्पायस्साति पटिघो च पयोगो च अत्थि, वधकचेतना नत्थि। अजानन्तस्साति एत्थ ‘‘वत्थुअजाननवसेन अजानन्तस्स दोसो नत्थि, इदं किर तेसं नानत्तं। ‘असञ्चिच्चो अह’न्ति पाळियं न दिस्सति। अट्ठकथायं वुत्तत्ता तथारूपाय पाळिया भवितब्ब’’न्ति वदन्ति। नो चे, थुल्लच्चयन्ति एत्थ ‘‘दुक्खवेदना चे नुप्पज्जति, दुक्कटमेवा’’ति वदन्ति, वीमंसितब्बं। ‘‘मुग्गरा नाम खादनदण्डका। वेमा नाम तेसं खादनदण्डकानं हेट्ठा च उपरि च तिरियं बन्धितब्बदण्डा’’ति लिखितं। हेट्ठाव दुविधापि पठन्ति। हत्थप्पत्तो विय दिस्सति ‘‘तस्स विक्खेपो मा होतू’’ति उपच्छिन्दति। विसेसाधिगमं ब्याकरित्वा तप्पभवं सक्कारं लज्जीयन्तो आहारं उपच्छिन्दति सभागानं ब्याकतत्ता। ते हि कप्पियखेत्तं आरोचेन्ति।
181-2. Yasmā kiriyaṃ dātuṃ na sakkā, tasmā ‘‘paṭhamaṃ laddha’’nti vuttaṃ. Pubbepi attanā laddhapiṇḍapātato paṇītapaṇītaṃ dento tatthapi attakāriyaṃ adāsi. Asañciccāti ettha aññaṃ ākaḍḍhantassa aññassa patane sabbena sabbaṃ abhisandhi natthi. Na maraṇādhippāyassāti paṭigho ca payogo ca atthi, vadhakacetanā natthi. Ajānantassāti ettha ‘‘vatthuajānanavasena ajānantassa doso natthi, idaṃ kira tesaṃ nānattaṃ. ‘Asañcicco aha’nti pāḷiyaṃ na dissati. Aṭṭhakathāyaṃ vuttattā tathārūpāya pāḷiyā bhavitabba’’nti vadanti. No ce, thullaccayanti ettha ‘‘dukkhavedanā ce nuppajjati, dukkaṭamevā’’ti vadanti, vīmaṃsitabbaṃ. ‘‘Muggarā nāma khādanadaṇḍakā. Vemā nāma tesaṃ khādanadaṇḍakānaṃ heṭṭhā ca upari ca tiriyaṃ bandhitabbadaṇḍā’’ti likhitaṃ. Heṭṭhāva duvidhāpi paṭhanti. Hatthappatto viya dissati ‘‘tassa vikkhepo mā hotū’’ti upacchindati. Visesādhigamaṃ byākaritvā tappabhavaṃ sakkāraṃ lajjīyanto āhāraṃ upacchindati sabhāgānaṃ byākatattā. Te hi kappiyakhettaṃ ārocenti.
१८६. अकतविञ्ञत्तियाति न विञ्ञत्तिया। सा हि अनुञ्ञातत्ता कतापि अकता वियाति अकतविञ्ञत्ति। ‘‘‘वदेय्याथ, भन्ते येनत्थो’ति एवं अकतट्ठाने विञ्ञत्ति अकतविञ्ञत्ती’’ति लिखितं। तित्थियभूतानं मातापितूनं सहत्था दातुं न वट्टतीति। पितुच्छा नाम पितुभगिनी। सचेपि न याचन्ति ‘‘याचितुं दुक्ख’’न्ति, सयं वा एवं वत्तुमसक्कोन्ता। ‘‘यदा तेसं अत्थो भविस्सती’’ति आभोगं कत्वा वा। ‘‘‘वेज्जकम्मं वा न होती’ति वचनतो याव सत्तमो कुलपरिवट्टो, ताव भेसज्जं कातुं वट्टती’’ति वदन्ति। सब्बपदेसूति महामातुयाचूळमातुयातिआदीनं।
186.Akataviññattiyāti na viññattiyā. Sā hi anuññātattā katāpi akatā viyāti akataviññatti. ‘‘‘Vadeyyātha, bhante yenattho’ti evaṃ akataṭṭhāne viññatti akataviññattī’’ti likhitaṃ. Titthiyabhūtānaṃ mātāpitūnaṃ sahatthā dātuṃ na vaṭṭatīti. Pitucchā nāma pitubhaginī. Sacepi na yācanti ‘‘yācituṃ dukkha’’nti, sayaṃ vā evaṃ vattumasakkontā. ‘‘Yadā tesaṃ attho bhavissatī’’ti ābhogaṃ katvā vā. ‘‘‘Vejjakammaṃ vā na hotī’ti vacanato yāva sattamo kulaparivaṭṭo, tāva bhesajjaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vadanti. Sabbapadesūti mahāmātuyācūḷamātuyātiādīnaṃ.
वुत्तनयेन परियेसित्वाति ‘‘सामणेरेहि वा’’तिआदिना। ‘‘न अकतविञ्ञत्तिया’’ति वदन्ति। ‘‘पच्चासीसति सचे, दुक्कट’’न्ति वदन्ति। कप्पियवसेनाति पुप्फं आनेथातिआदिना। ‘‘पूजं अकासी’ति वुत्तत्ता सयं गहेतुं न वट्टती’’ति वदन्ति।
Vuttanayena pariyesitvāti ‘‘sāmaṇerehi vā’’tiādinā. ‘‘Na akataviññattiyā’’ti vadanti. ‘‘Paccāsīsati sace, dukkaṭa’’nti vadanti. Kappiyavasenāti pupphaṃ ānethātiādinā. ‘‘Pūjaṃ akāsī’ti vuttattā sayaṃ gahetuṃ na vaṭṭatī’’ti vadanti.
‘‘भणथा’’ति वुत्ते पन कातब्बं। धम्मञ्हि वत्तुं वट्टति। नो चे जानन्ति, न पादा अपनेतब्बा। अवमङ्गलन्ति हि गण्हन्ति।
‘‘Bhaṇathā’’ti vutte pana kātabbaṃ. Dhammañhi vattuṃ vaṭṭati. No ce jānanti, na pādā apanetabbā. Avamaṅgalanti hi gaṇhanti.
चोरनागस्स हि आमट्ठं दिन्ने कुज्झिस्सति, अनामट्ठं न वट्टतीति अङ्गुलन्तरे थोकं भत्तं गहेत्वा पत्ते भत्तं सब्बं अदासि, सो तेन तुस्सि। वरपोत्थकचित्तत्थरणन्ति सिब्बित्वा कातब्बत्थरणविकति। पितुराजा दमिळस्स पराजितो रोहणे सोळसवस्सानि वसित्वा मित्तामच्चपरिवुतो ‘‘रज्जं गण्हामी’’ति आगन्त्वा अन्तरामग्गे अप्पमत्तकस्स कारणा एकं अमच्चं घातापेसि। सेसा भयेन पलायन्ता अरञ्ञे अन्तरामग्गे चोरेहि विलुत्ता हम्बुगल्लकविहारं गन्त्वा तत्थ चातुनिकायिकतिस्सत्थेरो तेसं सङ्गहं कत्वा पुन आनेत्वा रञ्ञो दस्सेसि, तेहि सद्धिं रज्जं गहेत्वा राजा हम्बुगल्लकतिस्सत्थेरस्स अभयगिरिविहारं अकासि। सेसापि एकेकविहारं कारापेसुं किर।
Coranāgassa hi āmaṭṭhaṃ dinne kujjhissati, anāmaṭṭhaṃ na vaṭṭatīti aṅgulantare thokaṃ bhattaṃ gahetvā patte bhattaṃ sabbaṃ adāsi, so tena tussi. Varapotthakacittattharaṇanti sibbitvā kātabbattharaṇavikati. Piturājā damiḷassa parājito rohaṇe soḷasavassāni vasitvā mittāmaccaparivuto ‘‘rajjaṃ gaṇhāmī’’ti āgantvā antarāmagge appamattakassa kāraṇā ekaṃ amaccaṃ ghātāpesi. Sesā bhayena palāyantā araññe antarāmagge corehi viluttā hambugallakavihāraṃ gantvā tattha cātunikāyikatissatthero tesaṃ saṅgahaṃ katvā puna ānetvā rañño dassesi, tehi saddhiṃ rajjaṃ gahetvā rājā hambugallakatissattherassa abhayagirivihāraṃ akāsi. Sesāpi ekekavihāraṃ kārāpesuṃ kira.
१८७. चोरसमीपं पेसेन्तो ‘‘वाळयक्खविहारं पेसेती’’ति इमिना सदिसो। कस्मा? मरणाधिप्पायत्ता। तळाकादीसु मच्छादिग्गहणत्थं केवट्टं अञ्ञापदेसेन ‘‘तळाकतीरं गच्छा’’ति पहिणन्तस्स पाणातिपातेन भवितब्बं, ‘‘वाळयक्खविहारं पाहेसी’’ति इमस्स सदिसो। कस्मा? ‘‘मरणाधिप्पायत्ता’’ति वचनस्सानुलोमतो, अट्ठकथायम्पि ‘‘एवं वाळयक्खम्पी’’ति वुत्तत्ता।
187. Corasamīpaṃ pesento ‘‘vāḷayakkhavihāraṃ pesetī’’ti iminā sadiso. Kasmā? Maraṇādhippāyattā. Taḷākādīsu macchādiggahaṇatthaṃ kevaṭṭaṃ aññāpadesena ‘‘taḷākatīraṃ gacchā’’ti pahiṇantassa pāṇātipātena bhavitabbaṃ, ‘‘vāḷayakkhavihāraṃ pāhesī’’ti imassa sadiso. Kasmā? ‘‘Maraṇādhippāyattā’’ti vacanassānulomato, aṭṭhakathāyampi ‘‘evaṃ vāḷayakkhampī’’ti vuttattā.
१८९. तं तत्रट्ठितं छिन्दन्तन्ति तं-सद्दो एकच्चेसु नत्थि। इतरेसु पाराजिकथुल्लच्चयं आपन्नाति अत्थो। ‘‘इमं छिन्दित्वा सीघं गन्त्वा सङ्घस्स पत्तचीवरं दस्सामी’’ति कुसलचित्तेनपि छिन्दितुं न वट्टति अननुञ्ञातत्ता। अञ्ञस्स पन भिक्खुनो वट्टति अनुञ्ञातत्ता।
189.Taṃ tatraṭṭhitaṃ chindantanti taṃ-saddo ekaccesu natthi. Itaresu pārājikathullaccayaṃ āpannāti attho. ‘‘Imaṃ chinditvā sīghaṃ gantvā saṅghassa pattacīvaraṃ dassāmī’’ti kusalacittenapi chindituṃ na vaṭṭati ananuññātattā. Aññassa pana bhikkhuno vaṭṭati anuññātattā.
१९०. कथं? कुटिरक्खणत्थञ्हि भगवता पटग्गिदानादि अनुञ्ञातं, कुटि नामेसा भिक्खूनं अत्थाय। तस्मा ‘‘भिक्खुरक्खणत्थं अञ्ञस्स भिक्खुस्स वट्टती’ति वत्तब्बमेत्थ नत्थी’’ति वुत्तं। यदि एवं अच्छिन्नचीवरस्स नग्गभावप्पटिच्छादनत्थं भूतगामपातब्यता भगवता अनुञ्ञाता, जीवितरक्खणत्थञ्च सप्पदट्ठकाले अनुञ्ञातं, तस्मा ‘‘अपि जीवितं परिच्चजितब्बं, न च रुक्खो वा छिन्दितब्बो’’तिआदि न वत्तब्बं सिया, तस्मा तं निदस्सनं अप्पमाणं, अट्ठकथाचरियो एवेत्थ पमाणं। एत्थ पनायं आचरियस्स तक्को – अरियपुग्गलेसुपि सत्ता नग्गियं पस्सित्वा अप्पसादं कत्वा निरयूपगा भविस्सन्ति , तथा सप्पा च डंसित्वा, तेसं पापविमोचनत्थं भूतगामपातब्यता अनुञ्ञाता। दानपतीनं चित्तरक्खणत्थं पटग्गिदानादि। अञ्ञथा लोकस्स पुञ्ञन्तरायो, सङ्घस्स च लाभन्तरायो होति। वधकस्स पन चित्तहितकरणं नत्थि, तं पन अवीतिक्कमं, जीवितपरिच्चजनं पस्सित्वा वा ‘‘अहो दुक्करं कत’’न्ति पसादमेव लभेय्युन्ति अत्तनो न वट्टति, अञ्ञस्स वट्टति। अञ्ञथा तित्थियानं असद्धम्मसिद्धियाति। गण्ठिपदे पन ‘‘जीवितत्थाय रुक्खं छिन्दन्तस्स अत्तसिनेहवसेन छिन्दनतो अकुसलत्ता न वट्टति, अञ्ञस्स वट्टती’’ति लिखितं। अनेकेसु रुक्खेन ओत्थतेसु, ओपाते वा पतितेसु अञ्ञेन अञ्ञस्सत्थाय रुक्खछेदनादि कातुं वट्टति, कस्मा? परपरित्ताणाधिप्पायतोति। परित्तन्ति रक्खणं, तं दस्सेतुं ‘‘समन्ता भूमितच्छन’’न्तिआदि वुत्तं।
190. Kathaṃ? Kuṭirakkhaṇatthañhi bhagavatā paṭaggidānādi anuññātaṃ, kuṭi nāmesā bhikkhūnaṃ atthāya. Tasmā ‘‘bhikkhurakkhaṇatthaṃ aññassa bhikkhussa vaṭṭatī’ti vattabbamettha natthī’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ acchinnacīvarassa naggabhāvappaṭicchādanatthaṃ bhūtagāmapātabyatā bhagavatā anuññātā, jīvitarakkhaṇatthañca sappadaṭṭhakāle anuññātaṃ, tasmā ‘‘api jīvitaṃ pariccajitabbaṃ, na ca rukkho vā chinditabbo’’tiādi na vattabbaṃ siyā, tasmā taṃ nidassanaṃ appamāṇaṃ, aṭṭhakathācariyo evettha pamāṇaṃ. Ettha panāyaṃ ācariyassa takko – ariyapuggalesupi sattā naggiyaṃ passitvā appasādaṃ katvā nirayūpagā bhavissanti , tathā sappā ca ḍaṃsitvā, tesaṃ pāpavimocanatthaṃ bhūtagāmapātabyatā anuññātā. Dānapatīnaṃ cittarakkhaṇatthaṃ paṭaggidānādi. Aññathā lokassa puññantarāyo, saṅghassa ca lābhantarāyo hoti. Vadhakassa pana cittahitakaraṇaṃ natthi, taṃ pana avītikkamaṃ, jīvitapariccajanaṃ passitvā vā ‘‘aho dukkaraṃ kata’’nti pasādameva labheyyunti attano na vaṭṭati, aññassa vaṭṭati. Aññathā titthiyānaṃ asaddhammasiddhiyāti. Gaṇṭhipade pana ‘‘jīvitatthāya rukkhaṃ chindantassa attasinehavasena chindanato akusalattā na vaṭṭati, aññassa vaṭṭatī’’ti likhitaṃ. Anekesu rukkhena otthatesu, opāte vā patitesu aññena aññassatthāya rukkhachedanādi kātuṃ vaṭṭati, kasmā? Paraparittāṇādhippāyatoti. Parittanti rakkhaṇaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘samantā bhūmitacchana’’ntiādi vuttaṃ.
१९१. तीहि मारिते पन विसङ्केतन्ति एत्थ तीसु एकेन मारितेपि ‘‘खेत्तमेव ओतिण्णत्ता पाराजिक’’न्ति वुत्तत्ता तयोपि एकतो हुत्वा मारेन्ति चे, आपज्जति, तेनेव वुत्तं ‘‘परिच्छेदब्भन्तरे वा अविसङ्केत’’न्ति। ‘‘परिच्छेदातिक्कमे पन सब्बत्थ विसङ्केतं होती’’ति वुत्तत्ता द्विन्नं बलं गहेत्वा ततियो चे मारेति आपज्जति विय दिस्सति, वीमंसितब्बं। ‘‘द्वे मारेन्तू’’ति वुत्ते एकेन वा द्वीहि वा मारिते पाराजिकन्ति ‘‘द्विन्नं पहारानं मरणे सति द्वे मारिता नाम होन्ति, असति एकोव होति, तस्मा विजानितब्ब’’न्ति वदन्ति।
191.Tīhi mārite pana visaṅketanti ettha tīsu ekena māritepi ‘‘khettameva otiṇṇattā pārājika’’nti vuttattā tayopi ekato hutvā mārenti ce, āpajjati, teneva vuttaṃ ‘‘paricchedabbhantare vā avisaṅketa’’nti. ‘‘Paricchedātikkame pana sabbattha visaṅketaṃ hotī’’ti vuttattā dvinnaṃ balaṃ gahetvā tatiyo ce māreti āpajjati viya dissati, vīmaṃsitabbaṃ. ‘‘Dve mārentū’’ti vutte ekena vā dvīhi vā mārite pārājikanti ‘‘dvinnaṃ pahārānaṃ maraṇe sati dve māritā nāma honti, asati ekova hoti, tasmā vijānitabba’’nti vadanti.
ततियपाराजिकवण्णना निट्ठिता।
Tatiyapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ३. ततियपाराजिकं • 3. Tatiyapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ३. ततियपाराजिकं • 3. Tatiyapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
