| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
विनीतवत्थुवण्णना
Vinītavatthuvaṇṇanā
इदं किन्ति कथेतुकामतापुच्छा। इमातिआदि विस्सज्जनं। विनीतानि आपत्तिं त्वं भिक्खु आपन्नोतिआदिना (पारा॰ ६७) भगवता विनिच्छिनितानि वत्थूनि विनीतवत्थूनि। तं तं वत्थुं उद्धरित्वा दानतो दस्सनतो उद्दानभूता गाथा उद्दानगाथा, सङ्गहगाथा, उद्देसगाथाति वुत्तं होति। वत्थु गाथाति तेन खो पन समयेन अञ्ञतरो भिक्खूतिआदिका विनीतवत्थुपाळियेव तेसं तेसं विनीतवत्थूनं गन्थनतो ‘‘वत्थुगाथा’’ति वुत्ता , न छन्दोविचितिलक्खणेन। उद्दानगाथानं वत्थु वत्थुगाथाति एवं वा एत्थ अत्थो दट्ठब्बो। एत्थाति विनीतवत्थूसु। दुतियादीनन्ति दुतियपाराजिकादीनं। यं पस्सित्वा चित्तकारादयो सिप्पिका चित्तकम्मादीनि सिक्खन्ति, तं पटिच्छन्नकरूपं, पटिमारूपन्ति अत्थो।
Idaṃkinti kathetukāmatāpucchā. Imātiādi vissajjanaṃ. Vinītāni āpattiṃ tvaṃ bhikkhu āpannotiādinā (pārā. 67) bhagavatā vinicchinitāni vatthūni vinītavatthūni. Taṃ taṃ vatthuṃ uddharitvā dānato dassanato uddānabhūtā gāthā uddānagāthā, saṅgahagāthā, uddesagāthāti vuttaṃ hoti. Vatthu gāthāti tena kho pana samayena aññataro bhikkhūtiādikā vinītavatthupāḷiyeva tesaṃ tesaṃ vinītavatthūnaṃ ganthanato ‘‘vatthugāthā’’ti vuttā , na chandovicitilakkhaṇena. Uddānagāthānaṃ vatthu vatthugāthāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Etthāti vinītavatthūsu. Dutiyādīnanti dutiyapārājikādīnaṃ. Yaṃ passitvā cittakārādayo sippikā cittakammādīni sikkhanti, taṃ paṭicchannakarūpaṃ, paṭimārūpanti attho.
६७. पुरिमानि द्वेति मक्कटीवज्जिपुत्तकवत्थूनि द्वे। तानिपि भगवता विनीतभावेन पुन विनीतवत्थूसु पक्खित्तानि। तत्थ तस्स कुक्कुच्चं अहोसीतिआदि पन किञ्चापि तेसं पठमं कुक्कुच्चं न उप्पन्नं, भिक्खूहि पन भगवता च गरहित्वा वुत्तवचनं सन्धाय पच्छा उप्पन्नत्तं सन्धाय वुत्तं। भगवतो एतमत्थं आरोचेसुन्तिआदि च भिक्खूहि आनन्दत्थेरेन च पठमं भगवतो आरोचिते, भगवता च तेसं पाराजिकत्ते पकासिते भीता ते सयम्पि गन्त्वा अत्तनो कुक्कुच्चं पच्छा आरोचेन्ति एव। ‘‘सच्चं किर त्व’’न्तिआदिना भगवता पुट्ठा पन ‘‘सच्चं भगवा’’ति पटिजाननवसेनापि आरोचेन्ति। भगवापि आपत्तिं त्वन्तिआदिना तेसं पाराजिकत्तं विनिच्छिनोति एव। अनुपञ्ञत्तिकथायं पन तं सब्बं अवत्वा अनुपञ्ञत्तिया अनुगुणमेव किञ्चिमत्तं वुत्तं, इधापि तेसं वत्थूनं भगवता विनीतभावदस्सनत्थं एवं वुत्तन्ति वेदितब्बं। केचि इमं अधिप्पायं अमनसिकत्वा ‘‘अञ्ञानेवेतानि वत्थूनी’’ति वदन्ति। कुसेति कुसतिणानि। केसेहीति मनुस्सकेसेहि।
67.Purimāni dveti makkaṭīvajjiputtakavatthūni dve. Tānipi bhagavatā vinītabhāvena puna vinītavatthūsu pakkhittāni. Tattha tassa kukkuccaṃ ahosītiādi pana kiñcāpi tesaṃ paṭhamaṃ kukkuccaṃ na uppannaṃ, bhikkhūhi pana bhagavatā ca garahitvā vuttavacanaṃ sandhāya pacchā uppannattaṃ sandhāya vuttaṃ. Bhagavato etamatthaṃ ārocesuntiādi ca bhikkhūhi ānandattherena ca paṭhamaṃ bhagavato ārocite, bhagavatā ca tesaṃ pārājikatte pakāsite bhītā te sayampi gantvā attano kukkuccaṃ pacchā ārocenti eva. ‘‘Saccaṃ kira tva’’ntiādinā bhagavatā puṭṭhā pana ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti paṭijānanavasenāpi ārocenti. Bhagavāpi āpattiṃ tvantiādinā tesaṃ pārājikattaṃ vinicchinoti eva. Anupaññattikathāyaṃ pana taṃ sabbaṃ avatvā anupaññattiyā anuguṇameva kiñcimattaṃ vuttaṃ, idhāpi tesaṃ vatthūnaṃ bhagavatā vinītabhāvadassanatthaṃ evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Keci imaṃ adhippāyaṃ amanasikatvā ‘‘aññānevetāni vatthūnī’’ti vadanti. Kuseti kusatiṇāni. Kesehīti manussakesehi.
६८. वण्णपोक्खरतायाति एत्थ पोक्खलं नाम समिद्धं सुन्दरञ्च, तस्स भावो ‘‘पोक्खरता’’ति र-कारं कत्वा वुत्तो, समिद्धता सुन्दरताति अत्थो। पधंसेसीति अभिभवि। न लिम्पतीति न अल्लीयति।
68.Vaṇṇapokkharatāyāti ettha pokkhalaṃ nāma samiddhaṃ sundarañca, tassa bhāvo ‘‘pokkharatā’’ti ra-kāraṃ katvā vutto, samiddhatā sundaratāti attho. Padhaṃsesīti abhibhavi. Na limpatīti na allīyati.
६९. एवरूपा परिवत्तलिङ्गा भिक्खुनियो अत्थतो एकतो उपसम्पन्नापि उभतोसङ्घे उपसम्पन्नासुयेव सङ्गय्हन्ति भिक्खूपसम्पदाय भिक्खुनीउपसम्पदतोपि उक्कट्ठत्ता। पाळियं ‘‘ताहि आपत्तीहि अनापत्ति’’न्ति उपयोगवचनं कत्वा अनुजानामीति पदेन सम्बन्धितब्बं। इत्थिलिङ्गन्ति थनादिकं इत्थिसण्ठानं वुत्तन्ति आह – ‘‘पुरिस…पे॰… इत्थिसण्ठानं उप्पन्न’’न्ति। तं नानन्तरिकतो पन ‘‘पुरिसिन्द्रियम्पि अन्तरहितं, इत्थिन्द्रियञ्च उप्पन्न’’न्ति वुत्तमेव होति, एवं उपरिपि लिङ्गग्गहणेनेव इत्थिन्द्रियादिग्गहणं वेदितब्बं। ताति आपत्तियो, तस्स वुट्ठातुन्ति इमिना सम्बन्धो, ताहि आपत्तीहि वुट्ठापेतुन्ति अत्थो। कथन्ति आह ता सब्बापि भिक्खुनीहि कातब्बन्तिआदि। तेन पटिच्छन्नायपि अप्पटिच्छन्नायपि गरुकापत्तिया पक्खमानत्तचरणादिकं विधिं दस्सेति।
69. Evarūpā parivattaliṅgā bhikkhuniyo atthato ekato upasampannāpi ubhatosaṅghe upasampannāsuyeva saṅgayhanti bhikkhūpasampadāya bhikkhunīupasampadatopi ukkaṭṭhattā. Pāḷiyaṃ ‘‘tāhi āpattīhi anāpatti’’nti upayogavacanaṃ katvā anujānāmīti padena sambandhitabbaṃ. Itthiliṅganti thanādikaṃ itthisaṇṭhānaṃ vuttanti āha – ‘‘purisa…pe… itthisaṇṭhānaṃ uppanna’’nti. Taṃ nānantarikato pana ‘‘purisindriyampi antarahitaṃ, itthindriyañca uppanna’’nti vuttameva hoti, evaṃ uparipi liṅgaggahaṇeneva itthindriyādiggahaṇaṃ veditabbaṃ. Tāti āpattiyo, tassa vuṭṭhātunti iminā sambandho, tāhi āpattīhi vuṭṭhāpetunti attho. Kathanti āha tā sabbāpi bhikkhunīhi kātabbantiādi. Tena paṭicchannāyapi appaṭicchannāyapi garukāpattiyā pakkhamānattacaraṇādikaṃ vidhiṃ dasseti.
ओक्कन्तिकविनिच्छयोति पसङ्गानुगुणं ओतरणकविनिच्छयो। बलवअकुसलेनाति परदारिककम्मादिना। दुब्बलकुसलेनाति यथावुत्तबलवाकुसलोपहतसत्तिना ततो एव दुब्बलभूतेन कुसलेन। दुब्बलअकुसलेनाति पुरिसभावुप्पादकब्रह्मचरियादिबलवकुसलोपहतसत्तिना ततो एव दुब्बलभूतेन परदारिकादिअकुसलेन। सुगतियं भावद्वयस्स कुसलकम्मजत्ता अकुसलेनेव विनासो कुसलेनेव उप्पत्तीति आह उभयम्पीतिआदि। दुग्गतियं पन अकुसलेनेव उभिन्नम्पि उप्पत्ति च विनासो च, तत्थ दुब्बलबलवभावोव विसेसो।
Okkantikavinicchayoti pasaṅgānuguṇaṃ otaraṇakavinicchayo. Balavaakusalenāti paradārikakammādinā. Dubbalakusalenāti yathāvuttabalavākusalopahatasattinā tato eva dubbalabhūtena kusalena. Dubbalaakusalenāti purisabhāvuppādakabrahmacariyādibalavakusalopahatasattinā tato eva dubbalabhūtena paradārikādiakusalena. Sugatiyaṃ bhāvadvayassa kusalakammajattā akusaleneva vināso kusaleneva uppattīti āha ubhayampītiādi. Duggatiyaṃ pana akusaleneva ubhinnampi uppatti ca vināso ca, tattha dubbalabalavabhāvova viseso.
‘‘एहि मयं गमिस्सामा’’ति भिक्खुनिया सद्धिं संविधाय एकद्धानगमने पाचित्तियापत्तिपरिहारत्थं वुत्तं ‘‘संविदहनं परिमोचेत्वा’’ति। तेन एकगामक्खेत्तेपि बहिगामतो अन्तरघरं संविधाय गमनम्पि आपत्तिकरमेवाति दस्सेति। परिमोचनविधिं दस्सेन्तो आह मयन्तिआदि। बहिगामेति गामन्तरे। दुतियिका भिक्खुनी पक्कन्ता वा होतीतिआदिना (पाचि॰ ६९३) वुत्तअनापत्तिलक्खणं अनुलोमेतीति वुत्तं ‘‘गामन्तर…पे॰… अनापत्ती’’ति। कोपेत्वाति परिच्चजित्वा। लज्जिनियो…पे॰… लब्भतीति लिङ्गपरिवत्तनदुक्खपीळितस्स सङ्गहेपि असति हीनायावत्तनम्पि भवेय्याति ‘‘आपदासू’’ति वुत्तअनापत्तिअनुलोमेन वुत्तं। ताय दुतियिकं गहेत्वाव गन्तब्बं। अलज्जिनियो…पे॰… लब्भतीति अलज्जिनीहि सद्धिं एककम्मादिसंवासे आपत्तिसम्भवतो ता असन्तपक्खं भजन्तीति वुत्तं, इमिनापेतं वेदितब्बं ‘‘अलज्जिनीहि सद्धिं परिभोगो न वट्टती’’ति। यदि हि वट्टेय्य, ततोपि दुतियिकं विना गामन्तरगमनादीसु आपत्ति एव सिया सङ्गाहिकत्ता तासं सङ्गाहिकलज्जिनिगणतो विय। ञातिका न होन्ति…पे॰… वट्टतीति वदन्तीति इमिना अट्ठकथासु अनागतभावं दीपेति। तत्थापि विस्सासिकञातिकभिक्खुनियो विना भिक्खुनिभावे अरमन्तस्स मानपकतिकस्स आपदाट्ठानसम्भवेन तं वचनं अप्पटिक्खित्तम्पि तदञ्ञेसं न वट्टतियेवाति गहेतब्बं। भिक्खुभावेपीति भिक्खुकालेपि । तं निस्सायाति तं निस्सयाचरियं कत्वा। उपज्झा गहेतब्बाति उपसम्पदागहणत्थं उपज्झा गहेतब्बा।
‘‘Ehi mayaṃ gamissāmā’’ti bhikkhuniyā saddhiṃ saṃvidhāya ekaddhānagamane pācittiyāpattiparihāratthaṃ vuttaṃ ‘‘saṃvidahanaṃ parimocetvā’’ti. Tena ekagāmakkhettepi bahigāmato antaragharaṃ saṃvidhāya gamanampi āpattikaramevāti dasseti. Parimocanavidhiṃ dassento āha mayantiādi. Bahigāmeti gāmantare. Dutiyikā bhikkhunī pakkantā vā hotītiādinā (pāci. 693) vuttaanāpattilakkhaṇaṃ anulometīti vuttaṃ ‘‘gāmantara…pe… anāpattī’’ti. Kopetvāti pariccajitvā. Lajjiniyo…pe… labbhatīti liṅgaparivattanadukkhapīḷitassa saṅgahepi asati hīnāyāvattanampi bhaveyyāti ‘‘āpadāsū’’ti vuttaanāpattianulomena vuttaṃ. Tāya dutiyikaṃ gahetvāva gantabbaṃ. Alajjiniyo…pe… labbhatīti alajjinīhi saddhiṃ ekakammādisaṃvāse āpattisambhavato tā asantapakkhaṃ bhajantīti vuttaṃ, imināpetaṃ veditabbaṃ ‘‘alajjinīhi saddhiṃ paribhogo na vaṭṭatī’’ti. Yadi hi vaṭṭeyya, tatopi dutiyikaṃ vinā gāmantaragamanādīsu āpatti eva siyā saṅgāhikattā tāsaṃ saṅgāhikalajjinigaṇato viya. Ñātikā na honti…pe… vaṭṭatīti vadantīti iminā aṭṭhakathāsu anāgatabhāvaṃ dīpeti. Tatthāpi vissāsikañātikabhikkhuniyo vinā bhikkhunibhāve aramantassa mānapakatikassa āpadāṭṭhānasambhavena taṃ vacanaṃ appaṭikkhittampi tadaññesaṃ na vaṭṭatiyevāti gahetabbaṃ. Bhikkhubhāvepīti bhikkhukālepi . Taṃ nissāyāti taṃ nissayācariyaṃ katvā. Upajjhā gahetabbāti upasampadāgahaṇatthaṃ upajjhā gahetabbā.
विनयकम्मन्ति विकप्पनं सन्धाय वुत्तं। पुन कातब्बन्ति पुन विकप्पेतब्बं। पुन पटिग्गहेत्वा सत्ताहं वट्टतीति ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, भिक्खुनीनं सन्निधिं भिक्खूहि, भिक्खूनं सन्निधिं भिक्खुनीहि च पटिग्गाहापेत्वा परिभुञ्जितु’’न्ति (चूळव॰ ४२१) वचनतो पुन पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जितुं वट्टतीति दस्सनत्थं वुत्तं। सत्तमे दिवसेति इदञ्च निस्सग्गियं अनापज्जित्वाव पुनपि सत्ताहं परिभुञ्जितुं वट्टतीति दस्सनत्थं वुत्तं। पकतत्तोति अपरिवत्तलिङ्गो। रक्खतीति तं पटिग्गहणविजहनतो रक्खति, अविभत्तताय पटिग्गहणं न विजहतीति अधिप्पायो।
Vinayakammanti vikappanaṃ sandhāya vuttaṃ. Puna kātabbanti puna vikappetabbaṃ. Puna paṭiggahetvā sattāhaṃ vaṭṭatīti ‘‘anujānāmi, bhikkhave, bhikkhunīnaṃ sannidhiṃ bhikkhūhi, bhikkhūnaṃ sannidhiṃ bhikkhunīhi ca paṭiggāhāpetvā paribhuñjitu’’nti (cūḷava. 421) vacanato puna paṭiggahetvā paribhuñjituṃ vaṭṭatīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Sattame divaseti idañca nissaggiyaṃ anāpajjitvāva punapi sattāhaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭatīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Pakatattoti aparivattaliṅgo. Rakkhatīti taṃ paṭiggahaṇavijahanato rakkhati, avibhattatāya paṭiggahaṇaṃ na vijahatīti adhippāyo.
सामं गहेत्वान निक्खिपेय्याति सहत्थेन पटिग्गहेत्वान निक्खिपेय्य। परिभुञ्जन्तस्स आपत्तीति लिङ्गपरिवत्ते जाते पुन अप्पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जन्तस्स आपत्ति।
Sāmaṃ gahetvāna nikkhipeyyāti sahatthena paṭiggahetvāna nikkhipeyya. Paribhuñjantassa āpattīti liṅgaparivatte jāte puna appaṭiggahetvā paribhuñjantassa āpatti.
हीनायावत्तनेनाति एत्थ केचि ‘‘पकतत्तस्स भिक्खुनो सिक्खं अप्पच्चक्खाय ‘गिही भविस्सामी’ति गिहिलिङ्गग्गहणं हीनायावत्तन’’न्ति वदन्ति, तं न युत्तं तत्तकेन भिक्खुभावस्स अविजहनतो। अञ्ञे पन ‘‘पाराजिकं आपन्नस्स भिक्खुपटिञ्ञं पहाय गिहिलिङ्गभावूपगमनम्पि हीनायावत्तन’’न्ति वदन्ति, तं युत्तमेव। पाराजिकं आपन्नो हि तं पटिच्छादेत्वा याव भिक्खुपटिञ्ञो होति, ताव भिक्खु एव होति भिक्खूनमेव पाराजिकस्स पञ्ञत्तत्ता। ‘‘यो पन भिक्खू’’ति हि वुत्तं। तथा हि सो संवासं सादियन्तोपि थेय्यसंवासको न होति, सहसेय्यादिआपत्तिञ्च न जनेति, अत्तानं ओमसन्तस्स पाचित्तियञ्च जनेति। वुत्तञ्हि –
Hīnāyāvattanenāti ettha keci ‘‘pakatattassa bhikkhuno sikkhaṃ appaccakkhāya ‘gihī bhavissāmī’ti gihiliṅgaggahaṇaṃ hīnāyāvattana’’nti vadanti, taṃ na yuttaṃ tattakena bhikkhubhāvassa avijahanato. Aññe pana ‘‘pārājikaṃ āpannassa bhikkhupaṭiññaṃ pahāya gihiliṅgabhāvūpagamanampi hīnāyāvattana’’nti vadanti, taṃ yuttameva. Pārājikaṃ āpanno hi taṃ paṭicchādetvā yāva bhikkhupaṭiñño hoti, tāva bhikkhu eva hoti bhikkhūnameva pārājikassa paññattattā. ‘‘Yo pana bhikkhū’’ti hi vuttaṃ. Tathā hi so saṃvāsaṃ sādiyantopi theyyasaṃvāsako na hoti, sahaseyyādiāpattiñca na janeti, attānaṃ omasantassa pācittiyañca janeti. Vuttañhi –
‘‘असुद्धो होति पुग्गलो अञ्ञतरं पाराजिकं धम्मं अज्झापन्नो, तञ्चे सुद्धदिट्ठि समानो ओकासं कारापेत्वा अक्कोसाधिप्पायो वदेति, आपत्ति ओमसवादस्सा’’ति (पारा॰ ३८९)।
‘‘Asuddho hoti puggalo aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno, tañce suddhadiṭṭhi samāno okāsaṃ kārāpetvā akkosādhippāyo vadeti, āpatti omasavādassā’’ti (pārā. 389).
एके पन ‘‘पाराजिकं आपन्नानं दोसं पटिजानित्वा गिहिलिङ्गग्गहणं नाम सिक्खापच्चक्खाने समोधानं गच्छति तेनापि पटिञ्ञाय भिक्खुभावस्स विजहनतो। तेनेव विनयविनिच्छयादीसु हीनायावत्तनं सिक्खापच्चक्खाने समोधानेत्वा विसुं तं न वुत्तं। तस्मा भिक्खुनीनं विब्भमितुकामताय गिहिलिङ्गग्गहणं इध हीनायावत्तनं तासं सिक्खापच्चक्खानस्स अभावतो। तासं पटिग्गहणविजहनस्सापि सब्बसो वत्तब्बत्ता’’ति वदन्ति, तम्पि अप्पटिबाहियमेव। तस्मा पाराजिकानं भिक्खुनीनञ्च ‘‘उप्पब्बजिस्सामी’’ति गिहिलिङ्गग्गहणं हीनायावत्तनन्ति गहेतब्बं। विब्भमोतिपि एतस्सेव नामं, तेनेव तं खुद्दसिक्खायं ‘‘अच्छेदविस्सज्जनगाहविब्भमा’’ति अधिट्ठानविजहने विब्भमनामेन वुत्तं।
Eke pana ‘‘pārājikaṃ āpannānaṃ dosaṃ paṭijānitvā gihiliṅgaggahaṇaṃ nāma sikkhāpaccakkhāne samodhānaṃ gacchati tenāpi paṭiññāya bhikkhubhāvassa vijahanato. Teneva vinayavinicchayādīsu hīnāyāvattanaṃ sikkhāpaccakkhāne samodhānetvā visuṃ taṃ na vuttaṃ. Tasmā bhikkhunīnaṃ vibbhamitukāmatāya gihiliṅgaggahaṇaṃ idha hīnāyāvattanaṃ tāsaṃ sikkhāpaccakkhānassa abhāvato. Tāsaṃ paṭiggahaṇavijahanassāpi sabbaso vattabbattā’’ti vadanti, tampi appaṭibāhiyameva. Tasmā pārājikānaṃ bhikkhunīnañca ‘‘uppabbajissāmī’’ti gihiliṅgaggahaṇaṃ hīnāyāvattananti gahetabbaṃ. Vibbhamotipi etasseva nāmaṃ, teneva taṃ khuddasikkhāyaṃ ‘‘acchedavissajjanagāhavibbhamā’’ti adhiṭṭhānavijahane vibbhamanāmena vuttaṃ.
अनपेक्खविस्सज्जनेनाति अञ्ञस्स अदत्वाव अनत्थिकस्सेव पटिग्गहितवत्थूनं बहि छड्डनेन। केचि ‘‘पटिग्गहितवत्थूसु सापेक्खस्स पुरे पटिग्गहितभावतो परिमोचनत्थं तत्थ पटिग्गहमत्तस्स विस्सज्जनम्पि अनपेक्खविस्सज्जनमेव चीवरादिअधिट्ठानपच्चुद्धारो विया’’ति वदन्ति, तं न सुन्दरं तथावचनाभावा। यथेव हि चीवरादीसु अनपेक्खविस्सज्जनेन अधिट्ठानविजहनं वत्वापि विसुं पच्चुद्धारो च वुत्तो, एवमिधापि वत्तब्बं, यथा च चीवरादीसु कायपटिबद्धेसुपि पच्चुद्धारेन अधिट्ठानं विगच्छति, न एवमिध। इध पन पटिग्गहितवत्थुस्मिं अनपेक्खस्सापि कायतो मुत्तेयेव तस्मिं पटिग्गहणं विजहति। तथा हि वुत्तं ‘‘सतक्खत्तुम्पि परिच्चजतु, याव अत्तनो हत्थगतं पटिग्गहितमेवा’’ति। अनपेक्खविस्सज्जनेनाति एत्थ च ‘‘अनपेक्खाया’’ति एत्तकमेव वत्तब्बं अनपेक्खतं मुञ्चित्वा इध विसुं विस्सज्जनस्स अभावा। न हेत्थ पच्चुद्धारे विय विस्सज्जनविधानमत्थि। अपिच पटिग्गहणमत्तविस्सज्जने सति पुरे पटिग्गहितोपि आहारो भुञ्जितुकम्यताय उप्पन्नाय पटिग्गहणमत्तं विस्सज्जेत्वा पुन पटिग्गहेत्वा यथासुखं भुञ्जितब्बो सियाति, तथा च सन्निधिकारकसिक्खापदे वुत्ता सब्बापि विनिच्छयभेदा निरत्थका एव सियुं। वुत्तञ्हि तत्थ –
Anapekkhavissajjanenāti aññassa adatvāva anatthikasseva paṭiggahitavatthūnaṃ bahi chaḍḍanena. Keci ‘‘paṭiggahitavatthūsu sāpekkhassa pure paṭiggahitabhāvato parimocanatthaṃ tattha paṭiggahamattassa vissajjanampi anapekkhavissajjanameva cīvarādiadhiṭṭhānapaccuddhāro viyā’’ti vadanti, taṃ na sundaraṃ tathāvacanābhāvā. Yatheva hi cīvarādīsu anapekkhavissajjanena adhiṭṭhānavijahanaṃ vatvāpi visuṃ paccuddhāro ca vutto, evamidhāpi vattabbaṃ, yathā ca cīvarādīsu kāyapaṭibaddhesupi paccuddhārena adhiṭṭhānaṃ vigacchati, na evamidha. Idha pana paṭiggahitavatthusmiṃ anapekkhassāpi kāyato mutteyeva tasmiṃ paṭiggahaṇaṃ vijahati. Tathā hi vuttaṃ ‘‘satakkhattumpi pariccajatu, yāva attano hatthagataṃ paṭiggahitamevā’’ti. Anapekkhavissajjanenāti ettha ca ‘‘anapekkhāyā’’ti ettakameva vattabbaṃ anapekkhataṃ muñcitvā idha visuṃ vissajjanassa abhāvā. Na hettha paccuddhāre viya vissajjanavidhānamatthi. Apica paṭiggahaṇamattavissajjane sati pure paṭiggahitopi āhāro bhuñjitukamyatāya uppannāya paṭiggahaṇamattaṃ vissajjetvā puna paṭiggahetvā yathāsukhaṃ bhuñjitabbo siyāti, tathā ca sannidhikārakasikkhāpade vuttā sabbāpi vinicchayabhedā niratthakā eva siyuṃ. Vuttañhi tattha –
‘‘गण्ठिकपत्तस्स वा गण्ठिकन्तरे स्नेहो पविट्ठो होति…पे॰… तादिसे पत्तेपि पुनदिवसे भुञ्जन्तस्स पाचित्तिय’’न्तिआदि (पाचि॰ अट्ठ॰ २५३)।
‘‘Gaṇṭhikapattassa vā gaṇṭhikantare sneho paviṭṭho hoti…pe… tādise pattepi punadivase bhuñjantassa pācittiya’’ntiādi (pāci. aṭṭha. 253).
तत्थ पन ‘‘पटिग्गहणं अनपेक्खचित्तेन विस्सज्जेत्वा भुञ्जितब्ब’’न्ति एत्तकमेव वत्तब्बं, न च वुत्तं। कत्थचि ईदिसेसु च गण्ठिकपत्तादीसु पटिग्गहणे अपेक्खा कस्सचिपि नत्थेव तप्पहानाय वायामतो, तथापि तत्थगतआमिसे पटिग्गहणं न विगच्छति। कस्मा? भिक्खुस्स पत्ते पुन भुञ्जितुकामतापेक्खाय विज्जमानत्ता पत्तगतिके आहारेपि तस्सा वत्तनतो। न हि पत्तं अविस्सज्जेत्वा तग्गतिकं आहारं विस्सज्जेतुं सक्का, नापि आहारं अविस्सज्जेत्वा तग्गतिकं पटिग्गहणं विस्सज्जेतुं। तस्मा वत्थुनो विस्सज्जनमेव अनपेक्खविस्सज्जनं, न पटिग्गहणस्साति निट्ठमेत्थ गन्तब्बं। तेनेव सन्निधिसिक्खापदस्स अनापत्तिवारे –
Tattha pana ‘‘paṭiggahaṇaṃ anapekkhacittena vissajjetvā bhuñjitabba’’nti ettakameva vattabbaṃ, na ca vuttaṃ. Katthaci īdisesu ca gaṇṭhikapattādīsu paṭiggahaṇe apekkhā kassacipi nattheva tappahānāya vāyāmato, tathāpi tatthagataāmise paṭiggahaṇaṃ na vigacchati. Kasmā? Bhikkhussa patte puna bhuñjitukāmatāpekkhāya vijjamānattā pattagatike āhārepi tassā vattanato. Na hi pattaṃ avissajjetvā taggatikaṃ āhāraṃ vissajjetuṃ sakkā, nāpi āhāraṃ avissajjetvā taggatikaṃ paṭiggahaṇaṃ vissajjetuṃ. Tasmā vatthuno vissajjanameva anapekkhavissajjanaṃ, na paṭiggahaṇassāti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Teneva sannidhisikkhāpadassa anāpattivāre –
‘‘अन्तोसत्ताहं अधिट्ठेति, विस्सज्जेति, नस्सति, विनस्सति, डय्हति, अच्छिन्दित्वा गण्हन्ति, विस्सासं गण्हन्ति, अनुपसम्पन्नस्स चत्तेन वन्तेन मुत्तेन अनपेक्खो दत्वा पटिलभित्वा परिभुञ्जती’’ति –
‘‘Antosattāhaṃ adhiṭṭheti, vissajjeti, nassati, vinassati, ḍayhati, acchinditvā gaṇhanti, vissāsaṃ gaṇhanti, anupasampannassa cattena vantena muttena anapekkho datvā paṭilabhitvā paribhuñjatī’’ti –
एवं सब्बत्थ वत्थुविस्सज्जनमेव वुत्तं। एत्थ च ‘‘अन्तोसत्ताहं अधिट्ठेती’’ति बाहिरपरिभोगाय अधिट्ठानवचनतो वत्थुं अविस्सज्जेत्वापि केवलं अनज्झोहरितुकामताय सुद्धचित्तेन बाहिरपरिभोगत्थाय नियमनम्पि विसुं एकं पटिग्गहणविजहनकारणमेव, इदञ्च सन्धाय पटिग्गहणमत्तविस्सज्जनं वुत्तं सिया, सुवुत्तमेव सिया, तथा च ‘‘पुन पटिग्गहेत्वा परिभुञ्जिस्सामी’’ति पटिग्गहणविस्सज्जनं न वत्तब्बं सिया बाहिरपरिभोगाधिट्ठानस्स इधाधिप्पेतत्ता।
Evaṃ sabbattha vatthuvissajjanameva vuttaṃ. Ettha ca ‘‘antosattāhaṃ adhiṭṭhetī’’ti bāhiraparibhogāya adhiṭṭhānavacanato vatthuṃ avissajjetvāpi kevalaṃ anajjhoharitukāmatāya suddhacittena bāhiraparibhogatthāya niyamanampi visuṃ ekaṃ paṭiggahaṇavijahanakāraṇameva, idañca sandhāya paṭiggahaṇamattavissajjanaṃ vuttaṃ siyā, suvuttameva siyā, tathā ca ‘‘puna paṭiggahetvā paribhuñjissāmī’’ti paṭiggahaṇavissajjanaṃ na vattabbaṃ siyā bāhiraparibhogādhiṭṭhānassa idhādhippetattā.
सारत्थदीपनियञ्हि (सारत्थ॰ दी॰ पाराजिककण्ड २.६९) ‘‘अनपेक्खविस्सज्जनेनाति एत्थ अञ्ञस्स अदत्वाव अनत्थिकताय ‘नत्थि इमिना कम्मं न दानि नं परिभुञ्जिस्सामी’ति वत्थूसु वा, ‘पुन पटिग्गहेत्वा पटिभुञ्जिस्सामी’ति पटिग्गहणे वा अनपेक्खविस्सज्जनेना’’ति एवं परिभुञ्जितुकामस्सेव पटिग्गहणमत्तविस्सज्जनम्पि पटिग्गहणविजहनकारणं वुत्तं, तं न गहेतब्बं। पुरिममेव पन बाहिरपरिभोगाधिट्ठानं गहेतब्बं। इदं पन अट्ठकथासु ‘‘अनपेक्खविस्सज्जनसङ्खाते विस्सज्जेती’’ति वुत्तपाळिपदत्थे सङ्गहेत्वा विसुं न वुत्तं। नस्सति, विनस्सति, डय्हति, विस्सासं वा गण्हन्तीति इमानि पन पदानि अच्छिन्दित्वा गण्हन्तीति इमस्मिं पदे सङ्गहितानीति वेदितब्बं।
Sāratthadīpaniyañhi (sārattha. dī. pārājikakaṇḍa 2.69) ‘‘anapekkhavissajjanenāti ettha aññassa adatvāva anatthikatāya ‘natthi iminā kammaṃ na dāni naṃ paribhuñjissāmī’ti vatthūsu vā, ‘puna paṭiggahetvā paṭibhuñjissāmī’ti paṭiggahaṇe vā anapekkhavissajjanenā’’ti evaṃ paribhuñjitukāmasseva paṭiggahaṇamattavissajjanampi paṭiggahaṇavijahanakāraṇaṃ vuttaṃ, taṃ na gahetabbaṃ. Purimameva pana bāhiraparibhogādhiṭṭhānaṃ gahetabbaṃ. Idaṃ pana aṭṭhakathāsu ‘‘anapekkhavissajjanasaṅkhāte vissajjetī’’ti vuttapāḷipadatthe saṅgahetvā visuṃ na vuttaṃ. Nassati, vinassati, ḍayhati, vissāsaṃ vā gaṇhantīti imāni pana padāni acchinditvā gaṇhantīti imasmiṃ pade saṅgahitānīti veditabbaṃ.
अच्छिन्दित्वा गहणेनाति अनुपसम्पन्नानं बलक्कारादिना अच्छिन्दित्वा गहणेन। उपसम्पन्नानञ्हि अच्छिन्दनविस्सासग्गाहेसु पटिग्गहणं न विजहति। एत्थाति भिक्खुविहारे। उपरोपकाति तेन रोपिता रुक्खगच्छा। तेरससु सम्मुतीसूति भत्तुद्देसकसेनासनपञ्ञापकभण्डागारिकचीवरपटिग्गाहकचीवरभाजकयागुभाजकफलभाजकखज्जभाजकअप्पमत्तकविस्सज्जकसादियगाहापकपत्तगाहापकआरामिकपेसकसामणेरपेसकसम्मुतिसङ्खातासु तेरससु सम्मुतीसु।
Acchinditvā gahaṇenāti anupasampannānaṃ balakkārādinā acchinditvā gahaṇena. Upasampannānañhi acchindanavissāsaggāhesu paṭiggahaṇaṃ na vijahati. Etthāti bhikkhuvihāre. Uparopakāti tena ropitā rukkhagacchā. Terasasusammutīsūti bhattuddesakasenāsanapaññāpakabhaṇḍāgārikacīvarapaṭiggāhakacīvarabhājakayāgubhājakaphalabhājakakhajjabhājakaappamattakavissajjakasādiyagāhāpakapattagāhāpakaārāmikapesakasāmaṇerapesakasammutisaṅkhātāsu terasasu sammutīsu.
पच्छिमिकाय सेनासनग्गाहे पटिप्पस्सद्धेपि अप्पटिप्पस्सद्धेपि कथिनत्थारस्स, तम्मूलकानं पञ्चानिसंसानञ्च अभावस्स समानत्ता तत्थ विज्जमानम्पि सेनासनग्गाहपटिप्पस्सद्धिं अदस्सेत्वा तत्थ भिक्खूहि कत्तब्बं सङ्गहमेव दस्सेतुं सचे पच्छिमिकायातिआदि वुत्तं। सचे अकुसलविपाके …पे॰… छारत्तं मानत्तमेव दातब्बन्ति इदं पटिच्छन्नाय साधारणापत्तिया परिवसन्तस्स असमादिन्नपरिवासस्स वा लिङ्गे परिवत्ते पक्खमानत्तं चरन्तस्स वसेन वुत्तं। सचे पनस्स पक्खमानत्ते असमादिन्ने एव पुन लिङ्गं परिवत्तति, परिवासं दत्वा परिवुत्थपरिवासस्सेव छारत्तं मानत्तं दातब्बं। परिवासदानं नत्थि भिक्खुकाले अप्पटिच्छन्नभावतो। सचे पन भिक्खुकालेपि सञ्चिच्च नारोचेति, आपत्ति पटिच्छन्नाव होति, आपत्तिपटिच्छन्नभावतो परिवासो च दातब्बोति वदन्ति। पाराजिकं आपन्नानं इत्थिपुरिसानं लिङ्गे परिवत्तेपि पाराजिकत्तस्स एकस्मिं अत्तभावे अविजहनतो पुन उपसम्पदा न दातब्बाति गहेतब्बं। तेनेव तेसं सीसच्छिन्नपुरिसादयो निदस्सिता।
Pacchimikāya senāsanaggāhe paṭippassaddhepi appaṭippassaddhepi kathinatthārassa, tammūlakānaṃ pañcānisaṃsānañca abhāvassa samānattā tattha vijjamānampi senāsanaggāhapaṭippassaddhiṃ adassetvā tattha bhikkhūhi kattabbaṃ saṅgahameva dassetuṃ sace pacchimikāyātiādi vuttaṃ. Sace akusalavipāke …pe… chārattaṃ mānattameva dātabbanti idaṃ paṭicchannāya sādhāraṇāpattiyā parivasantassa asamādinnaparivāsassa vā liṅge parivatte pakkhamānattaṃ carantassa vasena vuttaṃ. Sace panassa pakkhamānatte asamādinne eva puna liṅgaṃ parivattati, parivāsaṃ datvā parivutthaparivāsasseva chārattaṃ mānattaṃ dātabbaṃ. Parivāsadānaṃ natthi bhikkhukāle appaṭicchannabhāvato. Sace pana bhikkhukālepi sañcicca nāroceti, āpatti paṭicchannāva hoti, āpattipaṭicchannabhāvato parivāso ca dātabboti vadanti. Pārājikaṃ āpannānaṃ itthipurisānaṃ liṅge parivattepi pārājikattassa ekasmiṃ attabhāve avijahanato puna upasampadā na dātabbāti gahetabbaṃ. Teneva tesaṃ sīsacchinnapurisādayo nidassitā.
७१. तथेवाति मुच्चतु वा मा वाति इममत्थं अतिदिसति। अञ्ञेसन्ति पुथुज्जने सन्धाय वुत्तं। तेसञ्हि ईदिसे ठाने असादियनं दुक्करं सोतापन्नादिअरियानं तत्थ दुक्करत्ताभावा। न हि अरिया पाराजिकादिलोकवज्जापत्तिं आपज्जन्ति।
71.Tathevāti muccatu vā mā vāti imamatthaṃ atidisati. Aññesanti puthujjane sandhāya vuttaṃ. Tesañhi īdise ṭhāne asādiyanaṃ dukkaraṃ sotāpannādiariyānaṃ tattha dukkarattābhāvā. Na hi ariyā pārājikādilokavajjāpattiṃ āpajjanti.
७३. सुफुसिताति उपरिमाय दन्तपन्तिया हेट्ठिमा दन्तपन्ति आहच्च ठिता, अविवटाति अत्थो। तेनाह ‘‘अन्तोमुखे ओकासो नत्थी’’ति। उप्पाटिते पन ओट्ठमंसे दन्ते सुयेव उपक्कमन्तस्स थुल्लच्चयन्ति निमित्तेन बहिनिमित्ते छुपनत्ता वुत्तं। बहिनिक्खन्तदन्तजिव्हासुपि एसेव नयो। निज्झामतण्हिका नाम लोमकूपेहि समुट्ठितअग्गिजालाहि दड्ढसरीरताय अतिविय तसितरूपा। आदि-सद्देन खुप्पिपासासुरा अट्ठिचम्मावसिट्ठा भयानकसरीरा पेतियो सङ्गहिता। विसञ्ञं कत्वाति यथा सो कतम्पि उपक्कमं न जानाति, एवं कत्वा। तेन च विसञ्ञी अहुत्वा सादियन्तस्स पाराजिकमेवाति दस्सेति। उपहतकायप्पसादोति वातपित्तादिदोसेहि कायविञ्ञाणानुप्पादकभावेन दूसितकायप्पसादो, न पन विनट्ठकायप्पसादो। सीसे पत्तेति मग्गेन मग्गप्पटिपादने जाते। अप्पवेसेतुकामताय एव निमित्तेन निमित्तछुपने थुल्लच्चयं वुत्तं, सेवेतुकामस्स पन तत्थापि दुक्कटमेवाति आह ‘‘दुक्खटमेव सामन्त’’न्ति।
73.Suphusitāti uparimāya dantapantiyā heṭṭhimā dantapanti āhacca ṭhitā, avivaṭāti attho. Tenāha ‘‘antomukhe okāso natthī’’ti. Uppāṭite pana oṭṭhamaṃse dante suyeva upakkamantassa thullaccayanti nimittena bahinimitte chupanattā vuttaṃ. Bahinikkhantadantajivhāsupi eseva nayo. Nijjhāmataṇhikā nāma lomakūpehi samuṭṭhitaaggijālāhi daḍḍhasarīratāya ativiya tasitarūpā. Ādi-saddena khuppipāsāsurā aṭṭhicammāvasiṭṭhā bhayānakasarīrā petiyo saṅgahitā. Visaññaṃ katvāti yathā so katampi upakkamaṃ na jānāti, evaṃ katvā. Tena ca visaññī ahutvā sādiyantassa pārājikamevāti dasseti. Upahatakāyappasādoti vātapittādidosehi kāyaviññāṇānuppādakabhāvena dūsitakāyappasādo, na pana vinaṭṭhakāyappasādo. Sīse patteti maggena maggappaṭipādane jāte. Appavesetukāmatāya eva nimittena nimittachupane thullaccayaṃ vuttaṃ, sevetukāmassa pana tatthāpi dukkaṭamevāti āha ‘‘dukkhaṭameva sāmanta’’nti.
७४. जाति-सद्देन सुमनपुप्फपरियायेन तन्निस्सयो गुम्बो अधिप्पेतोति आह ‘‘जातिपुप्फगुम्बान’’न्ति। तेन च जातिया उपलक्खितं वनं जातियावनन्ति अलुत्तसमासोति दस्सेति। एकरसन्ति वीथिचित्तेहि असम्मिस्सं।
74. Jāti-saddena sumanapupphapariyāyena tannissayo gumbo adhippetoti āha ‘‘jātipupphagumbāna’’nti. Tena ca jātiyā upalakkhitaṃ vanaṃ jātiyāvananti aluttasamāsoti dasseti. Ekarasanti vīthicittehi asammissaṃ.
७७. उप्पन्ने वत्थुम्हीति इत्थीहि कतअज्झाचारवत्थुस्मिं। रुक्खसूचिकण्टकद्वारन्ति रुक्खसूचिद्वारं कण्टकद्वारं, एवमेव वा पाठो। तत्थ यं उभोसु पस्सेसु रुक्खथम्भे निखनित्वा तत्थ मज्झे विज्झित्वा द्वे तिस्सो रुक्खसूचियो पवेसेत्वा करोन्ति, तं रुक्खसूचिद्वारं नाम। पवेसननिक्खमनकाले पन अपनेत्वा थकनकयोग्गेन कण्टकसाखापटलेन युत्तं द्वारं कण्टकद्वारं नाम। गामद्वारस्स पिधानत्थं पदरेन कण्टकसाखादीहि वा कतस्स कवाटस्स उदुक्खलपासरहितताय एकेन संवरितुं विवरितुञ्च असक्कुणेय्यस्स हेट्ठा एकं चक्कं योजेन्ति, येन परिवत्तमानेन तं कवाटं सुखथकनं होति, तं सन्धाय वुत्तं ‘‘चक्कलकयुत्तद्वार’’न्ति। चक्कमेव हि लातब्बट्ठेन संवरणविवरणत्थाय गहेतब्बट्ठेन चक्कलकं, तेन युत्तम्पि कवाटं चक्कलकं नाम, तेन युत्तं द्वारं चक्कलकयुत्तद्वारं। महाद्वारेसु पन द्वे तीणिपि चक्कलकानि योजेन्तीति आह फलकेसूतिआदि। किटिकासूति वेळुपेसिकाहि कण्टकसाखादीहि च कतथकनकेसु। संसरणकिटिकद्वारन्ति चक्कलकयन्तेन संसरणकिटिकायुत्तमहाद्वारं। गोप्फेत्वाति आवुणित्वा, रज्जूहि गन्थेत्वा वा। एकं दुस्ससाणिद्वारमेवाति एत्थ किलञ्जसाणिद्वारम्पि सङ्गहं गच्छति तग्गतिकत्ता। अथ भिक्खू…पे॰… निसिन्ना होन्तीति इदं भिक्खूनं सन्निहितभावदस्सनत्थं वुत्तं। निपन्नेपि आभोगं कातुं वट्टति, निपज्जित्वा निद्दायन्ते पन आभोगं कातुं न वट्टति असन्तपक्खे ठितत्ता। रहो निसज्जाय विय द्वारसंवरणं नाम मातुगामानं पवेसननिवारणत्थं अनुञ्ञातन्ति आह भिक्खुनिं वातिआदि। निस्सेणिं आरोपेत्वाति इदं हेट्ठिमतलस्स सद्वारबन्धताय वुत्तं। चतूसु दिसासु परिक्खित्तस्स कुट्टस्स एकाबद्धताय ‘‘एककुट्टके’’ति वुत्तं। पच्छिमानं भारोति पाळिया आगच्छन्ते सन्धाय वुत्तं। येन केनचि परिक्खित्तेति एत्थ परिक्खेपस्स उब्बेधतो पमाणं सहसेय्यप्पहोनके वुत्तसदिसमेव।
77.Uppanne vatthumhīti itthīhi kataajjhācāravatthusmiṃ. Rukkhasūcikaṇṭakadvāranti rukkhasūcidvāraṃ kaṇṭakadvāraṃ, evameva vā pāṭho. Tattha yaṃ ubhosu passesu rukkhathambhe nikhanitvā tattha majjhe vijjhitvā dve tisso rukkhasūciyo pavesetvā karonti, taṃ rukkhasūcidvāraṃ nāma. Pavesananikkhamanakāle pana apanetvā thakanakayoggena kaṇṭakasākhāpaṭalena yuttaṃ dvāraṃ kaṇṭakadvāraṃ nāma. Gāmadvārassa pidhānatthaṃ padarena kaṇṭakasākhādīhi vā katassa kavāṭassa udukkhalapāsarahitatāya ekena saṃvarituṃ vivarituñca asakkuṇeyyassa heṭṭhā ekaṃ cakkaṃ yojenti, yena parivattamānena taṃ kavāṭaṃ sukhathakanaṃ hoti, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘cakkalakayuttadvāra’’nti. Cakkameva hi lātabbaṭṭhena saṃvaraṇavivaraṇatthāya gahetabbaṭṭhena cakkalakaṃ, tena yuttampi kavāṭaṃ cakkalakaṃ nāma, tena yuttaṃ dvāraṃ cakkalakayuttadvāraṃ. Mahādvāresu pana dve tīṇipi cakkalakāni yojentīti āha phalakesūtiādi. Kiṭikāsūti veḷupesikāhi kaṇṭakasākhādīhi ca katathakanakesu. Saṃsaraṇakiṭikadvāranti cakkalakayantena saṃsaraṇakiṭikāyuttamahādvāraṃ. Gopphetvāti āvuṇitvā, rajjūhi ganthetvā vā. Ekaṃ dussasāṇidvāramevāti ettha kilañjasāṇidvārampi saṅgahaṃ gacchati taggatikattā. Atha bhikkhū…pe… nisinnā hontīti idaṃ bhikkhūnaṃ sannihitabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Nipannepi ābhogaṃ kātuṃ vaṭṭati, nipajjitvā niddāyante pana ābhogaṃ kātuṃ na vaṭṭati asantapakkhe ṭhitattā. Raho nisajjāya viya dvārasaṃvaraṇaṃ nāma mātugāmānaṃ pavesananivāraṇatthaṃ anuññātanti āha bhikkhuniṃ vātiādi. Nisseṇiṃ āropetvāti idaṃ heṭṭhimatalassa sadvārabandhatāya vuttaṃ. Catūsu disāsu parikkhittassa kuṭṭassa ekābaddhatāya ‘‘ekakuṭṭake’’ti vuttaṃ. Pacchimānaṃ bhāroti pāḷiyā āgacchante sandhāya vuttaṃ. Yena kenaci parikkhitteti ettha parikkhepassa ubbedhato pamāṇaṃ sahaseyyappahonake vuttasadisameva.
महापरिवेणन्ति महन्तं अङ्गणं, तेन च बहुजनसञ्चारं दस्सेति, तेनाह महाबोधीतिआदि। अरुणे उग्गते वुट्ठहति, अनापत्ति अनापत्तिखेत्तभूताय रत्तिया सुद्धचित्तेन निपन्नत्ता। पबुज्झित्वा पुन सुपति आपत्तीति अरुणे उग्गते पबुज्झित्वा अरुणुग्गमनं ञत्वा वा अञत्वा वा अनुट्ठहित्वा सयितसन्तानेन सुपति उट्ठहित्वा कत्तब्बस्स द्वारसंवरणादिनो अकतत्ता अकिरियसमुट्ठाना आपत्ति होति अनापत्तिखेत्ते कतनिपज्जनकिरियाय अनङ्गत्ता। अयञ्हि आपत्ति ईदिसे ठाने अकिरिया, दिवा असंवरित्वा निपज्जनक्खणे किरिया च अचित्तका चाति वेदितब्बा। पुरारुणा पबुज्झित्वापि याव अरुणुग्गमना सयन्तस्सापि पुरिमनयेन आपत्तियेव। अरुणे उग्गते वुट्ठहिस्सामीति…पे॰… आपत्तियेवाति एत्थ कदा तस्स आपत्तीति? वुच्चते – न ताव रत्तियं ‘‘दिवा आपज्जति नो रत्ति’’न्ति (परि॰ ३२३) वुत्तत्ता। ‘‘अनादरियदुक्कटा न मुच्चती’’ति वुत्तदुक्कटं पन दिवासयनदुक्कटमेव न होति अनादरियदुक्कटत्ता। एवं अरुणुग्गमने पन अचित्तकं अकिरियसमुट्ठानं आपत्तिं आपज्जतीति वेदितब्बं। सो सचे द्वारं संवरित्वा ‘‘अरुणे उग्गते वुट्ठहिस्सामी’’ति निपज्जति, द्वारे च अञ्ञेहि अरुणुग्गमनकाले विवटेपि तस्स अनापत्तियेव द्वारपिदहनस्स रत्तिदिवाभागेसु विसेसाभावा। आपत्तिआपज्जनस्सेव कालविसेसो इच्छितब्बो, न तप्परिहारस्साति गहेतब्बं, ‘‘द्वारं असंवरित्वा रत्तिं निपज्जती’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ १.७७) हि वुत्तं। दिवा संवरित्वा निपन्नस्स केनचि विवटेपि द्वारे अनापत्तियेव। अत्तनापि अनुट्ठहित्वाव सति पच्चये विवटेपि अनापत्तीति वदन्ति। यथापरिच्छेदमेव च न वुट्ठातीति अरुणे उग्गतेयेव उट्ठाति। आपत्तियेवाति मूलापत्तिंयेव सन्धाय वुत्तं, अनादरियआपत्ति पन पुरारुणा उट्ठितस्सापि तस्स होतेव ‘‘दुक्कटा न मुच्चती’’ति वुत्तत्ता, दुक्कटा न मुच्चतीति च पुरारुणा उट्ठहित्वा मूलापत्तिया मुत्तोपि अनादरियदुक्कटा न मुच्चतीति अधिप्पायो।
Mahāpariveṇanti mahantaṃ aṅgaṇaṃ, tena ca bahujanasañcāraṃ dasseti, tenāha mahābodhītiādi. Aruṇe uggate vuṭṭhahati, anāpatti anāpattikhettabhūtāya rattiyā suddhacittena nipannattā. Pabujjhitvā puna supati āpattīti aruṇe uggate pabujjhitvā aruṇuggamanaṃ ñatvā vā añatvā vā anuṭṭhahitvā sayitasantānena supati uṭṭhahitvā kattabbassa dvārasaṃvaraṇādino akatattā akiriyasamuṭṭhānā āpatti hoti anāpattikhette katanipajjanakiriyāya anaṅgattā. Ayañhi āpatti īdise ṭhāne akiriyā, divā asaṃvaritvā nipajjanakkhaṇe kiriyā ca acittakā cāti veditabbā. Purāruṇā pabujjhitvāpi yāva aruṇuggamanā sayantassāpi purimanayena āpattiyeva. Aruṇe uggate vuṭṭhahissāmīti…pe… āpattiyevāti ettha kadā tassa āpattīti? Vuccate – na tāva rattiyaṃ ‘‘divā āpajjati no ratti’’nti (pari. 323) vuttattā. ‘‘Anādariyadukkaṭā na muccatī’’ti vuttadukkaṭaṃ pana divāsayanadukkaṭameva na hoti anādariyadukkaṭattā. Evaṃ aruṇuggamane pana acittakaṃ akiriyasamuṭṭhānaṃ āpattiṃ āpajjatīti veditabbaṃ. So sace dvāraṃ saṃvaritvā ‘‘aruṇe uggate vuṭṭhahissāmī’’ti nipajjati, dvāre ca aññehi aruṇuggamanakāle vivaṭepi tassa anāpattiyeva dvārapidahanassa rattidivābhāgesu visesābhāvā. Āpattiāpajjanasseva kālaviseso icchitabbo, na tapparihārassāti gahetabbaṃ, ‘‘dvāraṃ asaṃvaritvā rattiṃ nipajjatī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.77) hi vuttaṃ. Divā saṃvaritvā nipannassa kenaci vivaṭepi dvāre anāpattiyeva. Attanāpi anuṭṭhahitvāva sati paccaye vivaṭepi anāpattīti vadanti. Yathāparicchedameva ca na vuṭṭhātīti aruṇe uggateyeva uṭṭhāti. Āpattiyevāti mūlāpattiṃyeva sandhāya vuttaṃ, anādariyaāpatti pana purāruṇā uṭṭhitassāpi tassa hoteva ‘‘dukkaṭā na muccatī’’ti vuttattā, dukkaṭā na muccatīti ca purāruṇā uṭṭhahitvā mūlāpattiyā muttopi anādariyadukkaṭā na muccatīti adhippāyo.
निद्दावसेन निपज्जतीति वोहारवसेन वुत्तं, पादानं पन भूमितो अमोचितत्ता अयं निपन्नो नाम न होति, तेनेव अनापत्ति वुत्ता। अपस्साय सुपन्तस्साति कटिट्ठितो उद्धं पिट्ठिकण्टके अप्पमत्तकम्पि पदेसं भूमिं अफुसापेत्वा थम्भादिं अपस्साय सुपन्तस्स। कटिट्ठिं पन भूमिं फुसापेन्तस्स सयनं नाम होति। पिट्ठिपसारणलक्खणा हि सेय्या। दीघवन्दनादीसुपि तिरियं पिट्ठिकण्टकानं पसारितत्ता निपज्जनमेवाति आपत्ति परिहरितब्बाव ‘‘वन्दामीति पादमूले निपज्जी’’तिआदीसु निपज्जनस्सेव वुत्तत्ता। तस्सापि अनापत्ति पतनक्खणे अविसयत्ता, विसये जाते सहसा वुट्ठितत्ता च। यस्स पन विसञ्ञिताय पच्छापि अविसयो, एतस्स अनापत्तियेव पतितक्खणे विय। तत्थेव सयति न वुट्ठातीति इमिना विसयेपि अकरणं दस्सेति, तेनेव ‘‘तस्स आपत्ती’’ति वुत्तं।
Niddāvasena nipajjatīti vohāravasena vuttaṃ, pādānaṃ pana bhūmito amocitattā ayaṃ nipanno nāma na hoti, teneva anāpatti vuttā. Apassāya supantassāti kaṭiṭṭhito uddhaṃ piṭṭhikaṇṭake appamattakampi padesaṃ bhūmiṃ aphusāpetvā thambhādiṃ apassāya supantassa. Kaṭiṭṭhiṃ pana bhūmiṃ phusāpentassa sayanaṃ nāma hoti. Piṭṭhipasāraṇalakkhaṇā hi seyyā. Dīghavandanādīsupi tiriyaṃ piṭṭhikaṇṭakānaṃ pasāritattā nipajjanamevāti āpatti pariharitabbāva ‘‘vandāmīti pādamūle nipajjī’’tiādīsu nipajjanasseva vuttattā. Tassāpi anāpatti patanakkhaṇe avisayattā, visaye jāte sahasā vuṭṭhitattā ca. Yassa pana visaññitāya pacchāpi avisayo, etassa anāpattiyeva patitakkhaṇe viya. Tattheva sayati na vuṭṭhātīti iminā visayepi akaraṇaṃ dasseti, teneva ‘‘tassa āpattī’’ti vuttaṃ.
एकभङ्गेनाति उभो पादे भूमितो अमोचेत्वाव एकपस्सेन सरीरं भञ्जित्वा निपन्नो। महाअट्ठकथायं पन महापदुमत्थेरेन वुत्तन्ति सम्बन्धो, तेन ‘‘महाअट्ठकथाय लिखितमहापदुमत्थेरवादो अय’’न्ति दस्सेति। तत्थ सुपन्तस्सापि अविसयत्तमत्थीति महापदुमत्थेरेन ‘‘अविसयत्ता पन आपत्ति न दिस्सती’’ति वुत्तं। आचरिया पन सुपन्तस्स विसञ्ञत्ताभावेन विसयत्ता अनापत्तिं न कथयन्ति। विसञ्ञत्ते सति अनापत्तियेव। द्वे पन जनातिआदिपि महाअट्ठकथायमेव वचनं, तदेव पच्छा वुत्तत्ता पमाणं। यक्खगहितग्गहणेनेव चेत्थ विसञ्ञीभूतोपि सङ्गहितो। एकभङ्गेन निपन्नो पन अनिपन्नत्ता आपत्तितो मुच्चतियेवाति गहेतब्बं।
Ekabhaṅgenāti ubho pāde bhūmito amocetvāva ekapassena sarīraṃ bhañjitvā nipanno. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana mahāpadumattherena vuttanti sambandho, tena ‘‘mahāaṭṭhakathāya likhitamahāpadumattheravādo aya’’nti dasseti. Tattha supantassāpi avisayattamatthīti mahāpadumattherena ‘‘avisayattā pana āpatti na dissatī’’ti vuttaṃ. Ācariyā pana supantassa visaññattābhāvena visayattā anāpattiṃ na kathayanti. Visaññatte sati anāpattiyeva. Dve pana janātiādipi mahāaṭṭhakathāyameva vacanaṃ, tadeva pacchā vuttattā pamāṇaṃ. Yakkhagahitaggahaṇeneva cettha visaññībhūtopi saṅgahito. Ekabhaṅgena nipanno pana anipannattā āpattito muccatiyevāti gahetabbaṃ.
७८. अपदेति आकासे। पदन्ति पदवळञ्जं, तेनाह ‘‘आकासे पद’’न्ति। एतदग्गन्ति एसो अग्गो। यदिदन्ति यो अयं। सेसं उत्तानमेव।
78.Apadeti ākāse. Padanti padavaḷañjaṃ, tenāha ‘‘ākāse pada’’nti. Etadagganti eso aggo. Yadidanti yo ayaṃ. Sesaṃ uttānameva.
इति समन्तपासादिकाय विनयट्ठकथाय विमतिविनोदनियं
Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vimativinodaniyaṃ
पठमपाराजिकवण्णनानयो निट्ठितो।
Paṭhamapārājikavaṇṇanānayo niṭṭhito.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पठमपाराजिकं • 1. Paṭhamapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
