| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
विनीतवत्थुवण्णना
Vinītavatthuvaṇṇanā
२२३. सेक्खभूमियन्ति इमिना झानभूमिम्पि सङ्गण्हाति। तिण्णं विवेकानन्ति कायचित्तउपधिविवेकानं। पिण्डाय चरणस्स भोजनपरियोसानताय वुत्तं ‘‘याव भोजनपअयोसान’’न्ति। अन्तरघरे भुत्वा आगच्छन्तस्सापि वुत्तनयेनेव सम्भावनिच्छाय चीवरसण्ठापनादीनि करोन्तस्स दुक्कटमेव, पाळियं पन दुक्करादिवत्थूसु ‘‘अनापत्ति अनुल्लपनाधिप्पायस्सा’’ति इदं थुल्लच्चयेनापि अनापत्तिदस्सनत्थं वुत्तं। उल्लपनाधिप्पायस्सापि हि ‘‘नावुसो, दुक्करं अञ्ञं ब्याकातु’’न्ति वुत्ते थुल्लच्चयमेव अत्तुपनायिकत्ताभावतोति दट्ठब्बं।
223.Sekkhabhūmiyanti iminā jhānabhūmimpi saṅgaṇhāti. Tiṇṇaṃ vivekānanti kāyacittaupadhivivekānaṃ. Piṇḍāya caraṇassa bhojanapariyosānatāya vuttaṃ ‘‘yāva bhojanapaayosāna’’nti. Antaraghare bhutvā āgacchantassāpi vuttanayeneva sambhāvanicchāya cīvarasaṇṭhāpanādīni karontassa dukkaṭameva, pāḷiyaṃ pana dukkarādivatthūsu ‘‘anāpatti anullapanādhippāyassā’’ti idaṃ thullaccayenāpi anāpattidassanatthaṃ vuttaṃ. Ullapanādhippāyassāpi hi ‘‘nāvuso, dukkaraṃ aññaṃ byākātu’’nti vutte thullaccayameva attupanāyikattābhāvatoti daṭṭhabbaṃ.
२२७. न दानाहं तत्थ गमिस्सामीति पुन तत्थ वसितट्ठाने न गमिस्सामि, एवं सति पठमं गतो अयं पुन च नागतो, तस्मा अरहाति मञ्ञिस्सन्तीति अधिप्पायो। तं ठानन्ति आवासं वातिआदिना पुब्बे परिच्छिन्नट्ठानं। पदसा गमनं सन्धाय कतिकाय कतत्ता यानेनातिआदि वुत्तं। विज्जामयिद्धिं सन्धाय ‘‘इद्धिया’’ति वुत्तं उल्लपनाधिप्पायस्स अभिञ्ञिद्धिया असम्भवतो। अञ्ञमञ्ञं रक्खन्तीति उल्लपनाधिप्पाये सतिपि एकस्सापि पठमगमनाभावा रक्खन्ति। सचे पन कतिकं कत्वा निसिन्नेसु एकं द्वे ठपेत्वा अवसेसा उल्लपनाधिप्पायेन एकतो गच्छन्ति, गतानं सब्बेसं पाराजिकमेव। तेसु यस्स उल्लपनाधिप्पायो नत्थि, तस्स अनापत्ति। एतन्ति हेट्ठा वुत्तं सब्बं कतिकवत्तं। नानावेरज्जकाति नानाजनपदवासिनो। सङ्घलाभोति यथावुड्ढं पापुणनककोट्ठासो। अयञ्च पटिक्खेपो अविसेसेत्वा करणं सन्धाय कतो, विसेसेत्वा पन ‘‘एत्तको असुकस्सा’’ति परिच्छिन्दित्वा अपलोकेत्वा दातुं वट्टति।
227.Na dānāhaṃ tattha gamissāmīti puna tattha vasitaṭṭhāne na gamissāmi, evaṃ sati paṭhamaṃ gato ayaṃ puna ca nāgato, tasmā arahāti maññissantīti adhippāyo. Taṃ ṭhānanti āvāsaṃ vātiādinā pubbe paricchinnaṭṭhānaṃ. Padasā gamanaṃ sandhāya katikāya katattā yānenātiādi vuttaṃ. Vijjāmayiddhiṃ sandhāya ‘‘iddhiyā’’ti vuttaṃ ullapanādhippāyassa abhiññiddhiyā asambhavato. Aññamaññaṃ rakkhantīti ullapanādhippāye satipi ekassāpi paṭhamagamanābhāvā rakkhanti. Sace pana katikaṃ katvā nisinnesu ekaṃ dve ṭhapetvā avasesā ullapanādhippāyena ekato gacchanti, gatānaṃ sabbesaṃ pārājikameva. Tesu yassa ullapanādhippāyo natthi, tassa anāpatti. Etanti heṭṭhā vuttaṃ sabbaṃ katikavattaṃ. Nānāverajjakāti nānājanapadavāsino. Saṅghalābhoti yathāvuḍḍhaṃ pāpuṇanakakoṭṭhāso. Ayañca paṭikkhepo avisesetvā karaṇaṃ sandhāya kato, visesetvā pana ‘‘ettako asukassā’’ti paricchinditvā apaloketvā dātuṃ vaṭṭati.
२२८. धम्मधातूति सब्बञ्ञुतञ्ञाणं, धम्मानं सभावो वा। उपपत्तीति अत्तभावं सन्धाय वदति। दुस्सद्धापया होन्तीति पुथुज्जने सन्धाय वुत्तं, न लक्खणत्थेरादिके अरियपुग्गले । वितुडेन्तीति विनिविज्झित्वा डेन्ति गच्छन्ति, फासुळन्तरिकायो छिद्दावछिद्दं कत्वा ताहि गच्छन्तीति निस्सक्कवसेन अत्थो। वितुदेन्तीति पाठे फासुळन्तरिकाहीति आधारत्थे निस्सक्कवचनं। लोहतुण्डेहीति काळलोहमयेहि तुण्डेहि। अच्छरियं वताति गरहितब्बताय अच्छरं पहरितुं युत्तरूपं। चक्खुभूताति लोकस्स चक्खु विय भूता सञ्जाता, चक्खुसदिसातिपि अत्थो। तस्सेव कम्मस्साति येन गोघातककम्मेनेव निरये निब्बत्तो, तस्सेवाति अत्थे गय्हमाने एकाय चेतनाय बहुपटिसन्धियो होन्तीति आपज्जति, न चेतं युत्तं एकस्स अम्बादिबीजस्स अनेकङ्कुरुप्पत्ति वियाति तं परिहरन्तो आह तस्स नानाचेतनाहि आयूहितस्सातिआदि, तेन गोघातककम्मक्खणे पुब्बचेतना अपरचेतना सन्निट्ठापकचेतनाति एकस्मिम्पि पाणातिपाते बहू चेतना होन्ति, नानापाणातिपातेसु वत्तब्बमेव नत्थि। तत्थ एकाय चेतनाय नरके पचित्वा तदञ्ञचेतनासु एकाय अपरापरियचेतनाय इमस्मिं पेतत्तभावे निब्बत्तोति दस्सेति, तेनाह ‘‘अवसेसकम्मं वा कम्मनिमित्तं वा’’ति। एत्थ च कम्मसरिक्खविपाकुप्पत्तिं सन्धाय कम्मकम्मनिमित्तानमेव गहणं कतं, न गतिनिमित्तस्स, तेनाह ‘‘अट्ठिरासियेव निमित्तं अहोसी’’ति। पाळियं वितच्छेन्तीति तुण्डेहि तच्छेन्तो विय लुञ्चन्ति। विराजेन्तीति विलिखन्ति।
228.Dhammadhātūti sabbaññutaññāṇaṃ, dhammānaṃ sabhāvo vā. Upapattīti attabhāvaṃ sandhāya vadati. Dussaddhāpayā hontīti puthujjane sandhāya vuttaṃ, na lakkhaṇattherādike ariyapuggale . Vituḍentīti vinivijjhitvā ḍenti gacchanti, phāsuḷantarikāyo chiddāvachiddaṃ katvā tāhi gacchantīti nissakkavasena attho. Vitudentīti pāṭhe phāsuḷantarikāhīti ādhāratthe nissakkavacanaṃ. Lohatuṇḍehīti kāḷalohamayehi tuṇḍehi. Acchariyaṃ vatāti garahitabbatāya accharaṃ paharituṃ yuttarūpaṃ. Cakkhubhūtāti lokassa cakkhu viya bhūtā sañjātā, cakkhusadisātipi attho. Tasseva kammassāti yena goghātakakammeneva niraye nibbatto, tassevāti atthe gayhamāne ekāya cetanāya bahupaṭisandhiyo hontīti āpajjati, na cetaṃ yuttaṃ ekassa ambādibījassa anekaṅkuruppatti viyāti taṃ pariharanto āha tassa nānācetanāhi āyūhitassātiādi, tena goghātakakammakkhaṇe pubbacetanā aparacetanā sanniṭṭhāpakacetanāti ekasmimpi pāṇātipāte bahū cetanā honti, nānāpāṇātipātesu vattabbameva natthi. Tattha ekāya cetanāya narake pacitvā tadaññacetanāsu ekāya aparāpariyacetanāya imasmiṃ petattabhāve nibbattoti dasseti, tenāha ‘‘avasesakammaṃ vā kammanimittaṃ vā’’ti. Ettha ca kammasarikkhavipākuppattiṃ sandhāya kammakammanimittānameva gahaṇaṃ kataṃ, na gatinimittassa, tenāha ‘‘aṭṭhirāsiyeva nimittaṃ ahosī’’ti. Pāḷiyaṃ vitacchentīti tuṇḍehi tacchento viya luñcanti. Virājentīti vilikhanti.
२२९. वल्लूरविक्कयेनाति सुक्खापितमंसविक्कयेन। निप्पक्खचम्मेति विगतपक्खलोमचम्मे। एकं मिगन्ति दीपकमिगं। कारणाहीति घातनाहि। ञत्वाति कम्मट्ठानं ञत्वा।
229.Vallūravikkayenāti sukkhāpitamaṃsavikkayena. Nippakkhacammeti vigatapakkhalomacamme. Ekaṃ miganti dīpakamigaṃ. Kāraṇāhīti ghātanāhi. Ñatvāti kammaṭṭhānaṃ ñatvā.
२३०. मङ्गनवसेन उलतीति मङ्गुलि, विरूपबीभच्छभावेन पवत्ततीति अत्थो। चित्तकेळिन्ति चित्तरुचियं अनाचारकीळं।
230. Maṅganavasena ulatīti maṅguli, virūpabībhacchabhāvena pavattatīti attho. Cittakeḷinti cittaruciyaṃ anācārakīḷaṃ.
२३१. निस्सेवालपणककद्दमोति तिलबीजकादिसेवालेन नीलमण्डूकपिट्ठिवण्णेन उदकपिट्ठे उदकं नीलवण्णं कुरुमानेन पणकेन कद्दमेन च विरहितो। उण्हभावेन तपनतो तपं उदकं अस्साति तपोदकाति वत्तब्बे क-कारलोपं कत्वा ‘‘तपोदा’’ति वुच्चति। पेतलोकोति पकट्ठेन अकुसलकम्मेन सुगतितो दुग्गतिं इतानं गतानं लोको समूहो, निवासट्ठानं वा। कतहत्थाति धनुसिप्पे सुट्ठु सिक्खितहत्था, अविरज्झनलक्खवेधाति अत्थो। सिप्पदस्सनवसेन राजकुलादीसु राजसमूहं उपेच्च कतं असनं सरक्खेपो एतेसन्ति कतुपासना, सब्बत्थ दस्सितसिप्पाति अत्थो। पभग्गोति पभञ्जितो, पराजितोति अत्थो।
231.Nissevālapaṇakakaddamoti tilabījakādisevālena nīlamaṇḍūkapiṭṭhivaṇṇena udakapiṭṭhe udakaṃ nīlavaṇṇaṃ kurumānena paṇakena kaddamena ca virahito. Uṇhabhāvena tapanato tapaṃ udakaṃ assāti tapodakāti vattabbe ka-kāralopaṃ katvā ‘‘tapodā’’ti vuccati. Petalokoti pakaṭṭhena akusalakammena sugatito duggatiṃ itānaṃ gatānaṃ loko samūho, nivāsaṭṭhānaṃ vā. Katahatthāti dhanusippe suṭṭhu sikkhitahatthā, avirajjhanalakkhavedhāti attho. Sippadassanavasena rājakulādīsu rājasamūhaṃ upecca kataṃ asanaṃ sarakkhepo etesanti katupāsanā, sabbattha dassitasippāti attho. Pabhaggoti pabhañjito, parājitoti attho.
२३२. आनेञ्जसमाधिन्ति अरूपसमापत्तियं निरुद्धे सतिपि सद्दकण्टकेन उट्ठानारहो रूपावचरसमाधियेव इध वत्तब्बोति आह अनेजं अचलन्तिआदि। समाधिपरिपन्थकेति वितक्कादिके सन्धाय वदति, इदं पन पठमबोधियं उप्पन्नम्पि वत्थुं अनाचारमत्तवसेन भिक्खूहि चोदितेपि भगवता ‘‘अनापत्ति, भिक्खवे, मोग्गल्लानस्सा’’ति (पारा॰ २२८) एवं आयतिं अत्तना पञ्ञपियमानपाराजिकानुगुणं तदा एव विनीतन्ति धम्मसङ्गाहकत्थेरेहि पच्छा पञ्ञत्तस्स इमस्स सिक्खापदस्स विनीतवत्थुभावेन सङ्गहमारोपितन्ति दट्ठब्बं। सावकानं उप्पटिपाटिया अनुस्सरणाभावं दस्सेतुं ‘‘न उप्पटिपाटिया’’ति वुत्तं। दुक्करं कतन्ति अनन्तरे पञ्चकप्पसतिके काले विञ्ञाणसन्ततिं अदिस्वापि असम्मुय्हित्वा परतो ततियत्तभावे दिट्ठचुतिचित्तेन सद्धिं वत्तमानभवपटिसन्धिया अनुमानेनापि कारियकारणाभावगहणं नाम सावकानं दुक्करत्ता वुत्तं। पटिविद्धाति पटिविद्धसदिसा। यथा नाम सत्तधा फालितस्स चामरवाललोमस्स एकाय अग्गकोटिया अपरस्स वाललोमंसुनो कोटिं दूरे ठत्वा विज्झेय्य आवुनन्तो विय पटिपादेय्य, एवमेव इमिनापि दुक्करं कतन्ति वुत्तं होति। एतदग्गन्ति एसो अग्गो। यदिदन्ति यो अयं।
232.Āneñjasamādhinti arūpasamāpattiyaṃ niruddhe satipi saddakaṇṭakena uṭṭhānāraho rūpāvacarasamādhiyeva idha vattabboti āha anejaṃ acalantiādi. Samādhiparipanthaketi vitakkādike sandhāya vadati, idaṃ pana paṭhamabodhiyaṃ uppannampi vatthuṃ anācāramattavasena bhikkhūhi coditepi bhagavatā ‘‘anāpatti, bhikkhave, moggallānassā’’ti (pārā. 228) evaṃ āyatiṃ attanā paññapiyamānapārājikānuguṇaṃ tadā eva vinītanti dhammasaṅgāhakattherehi pacchā paññattassa imassa sikkhāpadassa vinītavatthubhāvena saṅgahamāropitanti daṭṭhabbaṃ. Sāvakānaṃ uppaṭipāṭiyā anussaraṇābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘na uppaṭipāṭiyā’’ti vuttaṃ. Dukkaraṃ katanti anantare pañcakappasatike kāle viññāṇasantatiṃ adisvāpi asammuyhitvā parato tatiyattabhāve diṭṭhacuticittena saddhiṃ vattamānabhavapaṭisandhiyā anumānenāpi kāriyakāraṇābhāvagahaṇaṃ nāma sāvakānaṃ dukkarattā vuttaṃ. Paṭividdhāti paṭividdhasadisā. Yathā nāma sattadhā phālitassa cāmaravālalomassa ekāya aggakoṭiyā aparassa vālalomaṃsuno koṭiṃ dūre ṭhatvā vijjheyya āvunanto viya paṭipādeyya, evameva imināpi dukkaraṃ katanti vuttaṃ hoti. Etadagganti eso aggo. Yadidanti yo ayaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. चतुत्थपाराजिकं • 4. Catutthapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ४. चतुत्थपाराजिकं • 4. Catutthapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / विनीतवत्थुवण्णना • Vinītavatthuvaṇṇanā
