| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
វិបាកុទ្ធារកថាវណ្ណនា
Vipākuddhārakathāvaṇṇanā
យតោ យត្តកោ ច វិបាកោ ហោតិ, យស្មិញ្ច ឋានេ វិបច្ចតិ, តំ ទស្សេតុំ វិបាកុទ្ធារកថា អារទ្ធា។ ឯត្ថេវាតិ ឯកាយ ចេតនាយ កម្មេ អាយូហិតេយេវ។ ទុហេតុកបដិសន្ធិវសេន ទ្វាទសកមគ្គោបិ ហោតិ , ទ្វាទសកប្បការោបីតិ អត្ថោ។ អហេតុកបដិសន្ធិវសេន អហេតុកដ្ឋកម្បិ។ អសង្ខារិកសសង្ខារិកានំ សសង្ខារិកអសង្ខារិកវិបាកសង្ករំ អនិច្ឆន្តោ ទុតិយត្ថេរោ ‘‘ទ្វាទសា’’តិអាទិមាហ។ បុរិមស្ស ហិ បច្ចយតោសសង្ខារិកអសង្ខារិកភាវោ, ឥតរេសំ កម្មតោ។ តតិយោ តិហេតុកតោ ទុហេតុកម្បិ អនិច្ឆន្តោ ‘‘ទសា’’តិអាទិមាហ។
Yato yattako ca vipāko hoti, yasmiñca ṭhāne vipaccati, taṃ dassetuṃ vipākuddhārakathā āraddhā. Etthevāti ekāya cetanāya kamme āyūhiteyeva. Duhetukapaṭisandhivasena dvādasakamaggopi hoti , dvādasakappakāropīti attho. Ahetukapaṭisandhivasena ahetukaṭṭhakampi. Asaṅkhārikasasaṅkhārikānaṃ sasaṅkhārikaasaṅkhārikavipākasaṅkaraṃ anicchanto dutiyatthero ‘‘dvādasā’’tiādimāha. Purimassa hi paccayatosasaṅkhārikaasaṅkhārikabhāvo, itaresaṃ kammato. Tatiyo tihetukato duhetukampi anicchanto ‘‘dasā’’tiādimāha.
ឥមស្មិំ វិបាកុទ្ធារដ្ឋានេ កម្មបដិសន្ធិវវត្ថានត្ថំ សាកេតបញ្ហំ គណ្ហិំសុ។ កម្មវសេន វិបាកស្ស តំតំគុណទោសុស្សទនិមិត្តតំ ទស្សេតុំ ឧស្សទកិត្តនំ គណ្ហិំសុ។ ហេតុកិត្តនំ ឥធ បឋមត្ថេរស្ស អធិប្បាយេន វុត្តំ។ ទុតិយត្ថេរវាទាទីសុ វិសេសំ តត្ថ តត្ថេវ វក្ខាមិ។ ញាណស្ស ជច្ចន្ធាទិវិបត្តិនិមិត្តបដិបក្ខភាវតោ តិហេតុកំ អតិទុព្ពលម្បិ សមានំ បដិសន្ធិំ អាកឌ្ឍន្តំ ទុហេតុកំ អាកឌ្ឍេយ្យាតិ ‘‘អហេតុកា ន ហោតី’’តិ អាហ។ យំ បន បដិសម្ភិទាមគ្គេ សុគតិយំ ជច្ចន្ធពធិរាទិវិបត្តិយា អហេតុកឧបបត្តិំ វជ្ជេត្វា គតិសម្បត្តិយា សហេតុកោបបត្តិំ ទស្សេន្តេន ‘‘គតិសម្បត្តិយា ញាណសម្បយុត្តេ កតមេសំ អដ្ឋន្នំ ហេតូនំ បច្ចយា ឧបបត្តិ ហោតិ’’ច្ចេវ (បដិ. ម. ១.២៣២) វុត្តំ។ តេន ញាណវិប្បយុត្តេន កម្មុនា ញាណសម្បយុត្តបដិសន្ធិ ន ហោតីតិ ទីបិតំ ហោតិ។ អញ្ញថា ‘‘សត្តន្នំ ហេតូនំ បច្ចយា ឧបបត្តិ ហោតី’’តិ ឥទម្បិ វុច្ចេយ្យ។ តថា ហិ ‘‘គតិសម្បត្តិយា ញាណសម្បយុត្តេ កតមេសំ អដ្ឋន្នំ ហេតូនំ បច្ចយា ឧបបត្តិ ហោតិ? កុសលស្ស កម្មស្ស ជវនក្ខណេ តយោ ហេតូ កុសលា តស្មិំ ខណេ ជាតចេតនាយ សហជាតបច្ចយា ហោន្តិ។ តេន វុច្ចតិ កុសលមូលបច្ចយាបិ សង្ខារា។ និកន្តិក្ខណេ ទ្វេ ហេតូ អកុសលា តស្មិំ ខណេ ជាតចេតនាយ សហជាតបច្ចយា ហោន្តិ។ តេន វុច្ចតិ អកុសលមូលបច្ចយាបិ សង្ខារា។ បដិសន្ធិក្ខណេ តយោ ហេតូ អព្យាកតា តស្មិំ ខណេ ជាតចេតនាយ សហជាតបច្ចយា ហោន្តិ។ តេន វុច្ចតិ នាមរូបបច្ចយាបិ វិញ្ញាណំ, វិញ្ញាណបច្ចយាបិ នាមរូប’’ន្តិ វិស្សជ្ជិតំ ញាណសម្បយុត្តោបបត្តិយំ។
Imasmiṃ vipākuddhāraṭṭhāne kammapaṭisandhivavatthānatthaṃ sāketapañhaṃ gaṇhiṃsu. Kammavasena vipākassa taṃtaṃguṇadosussadanimittataṃ dassetuṃ ussadakittanaṃ gaṇhiṃsu. Hetukittanaṃ idha paṭhamattherassa adhippāyena vuttaṃ. Dutiyattheravādādīsu visesaṃ tattha tattheva vakkhāmi. Ñāṇassa jaccandhādivipattinimittapaṭipakkhabhāvato tihetukaṃ atidubbalampi samānaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhantaṃ duhetukaṃ ākaḍḍheyyāti ‘‘ahetukā na hotī’’ti āha. Yaṃ pana paṭisambhidāmagge sugatiyaṃ jaccandhabadhirādivipattiyā ahetukaupapattiṃ vajjetvā gatisampattiyā sahetukopapattiṃ dassentena ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti’’cceva (paṭi. ma. 1.232) vuttaṃ. Tena ñāṇavippayuttena kammunā ñāṇasampayuttapaṭisandhi na hotīti dīpitaṃ hoti. Aññathā ‘‘sattannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hotī’’ti idampi vucceyya. Tathā hi ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti? Kusalassa kammassa javanakkhaṇe tayo hetū kusalā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati kusalamūlapaccayāpi saṅkhārā. Nikantikkhaṇe dve hetū akusalā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati akusalamūlapaccayāpi saṅkhārā. Paṭisandhikkhaṇe tayo hetū abyākatā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati nāmarūpapaccayāpi viññāṇaṃ, viññāṇapaccayāpi nāmarūpa’’nti vissajjitaṃ ñāṇasampayuttopapattiyaṃ.
ឯវំ ញាណវិប្បយុត្តតោ ញាណសម្បយុត្តុបបត្តិយា ច វិជ្ជមានាយ ‘‘គតិសម្បត្តិយា ញាណសម្បយុត្តេ កតមេសំ សត្តន្នំ ហេតូនំ បច្ចយា ឧបបត្តិ ហោតិ? កុសលស្ស កម្មស្ស ជវនក្ខណេ ទ្វេ ហេតូ កុសលា’’តិ វត្វា អញ្ញត្ថ ច បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ សក្កា វិស្សជ្ជនំ កាតុន្តិ។ យថា បន ‘‘ញាណសម្បយុត្តេ សត្តន្នំ ហេតូនំ បច្ចយា’’តិ អវចនតោ ញាណវិប្បយុត្តតោ ញាណសម្បយុត្តា បដិសន្ធិ ន ហោតិ, ឯវំ ‘‘គតិសម្បត្តិយា ញាណវិប្បយុត្តេ ឆន្នំ ហេតូនំ បច្ចយា ឧបបត្តិ ហោតិ’’ច្ចេវ (បដិ. ម. ១.២៣៣) វត្វា ‘‘សត្តន្នំ ហេតូនំ បច្ចយា’’តិ អវចនតោ ញាណសម្បយុត្តតោ ញាណវិប្បយុត្តាបិ បដិសន្ធិ ន ហោតីតិ អាបន្នំ។ ឯត្ថាបិ ហិ ន ន សក្កា កម្មនិកន្តិក្ខណេសុ តយោ ច ទ្វេ ច ហេតូ យោជេត្វា បដិសន្ធិក្ខណេ ទ្វេ យោជេតុន្តិ។ ឥមស្ស បន ថេរស្ស អយមធិប្បាយោ សិយា ‘‘កម្មសរិក្ខកវិបាកទស្សនវសេន ឥធ បាឋោ សាវសេសោ កថិតោ’’តិ។ ‘‘ញាណសម្បយុត្តេ អដ្ឋន្នំ ហេតូនំ បច្ចយា’’តិ ឯត្ថាបិ បាឋស្ស សាវសេសតាបត្តីតិ ចេ? ន, ទុព្ពលស្ស ទុហេតុកកម្មស្ស ញាណសម្បយុត្តវិបាកទានេ អសមត្ថត្តា។ តិហេតុកស្ស បន អហេតុកវិបច្ចនេ វិយ ទុហេតុកវិបច្ចនេបិ នត្ថិ សមត្ថតាវិឃាតោតិ។ អារម្មណេន វេទនា បរិវត្តេតព្ពាតិ សន្តីរណតទារម្មណេ សន្ធាយ វុត្តំ។ វិភាគគ្គហណសមត្ថតាភាវតោ ហិ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនិ ឥដ្ឋឥដ្ឋមជ្ឈត្តេសុ ឧបេក្ខាសហគតានេវ ហោន្តិ, កាយវិញ្ញាណញ្ច សុខសហគតមេវ បដិឃដ្ដនាវិសេសេនាតិ។
Evaṃ ñāṇavippayuttato ñāṇasampayuttupapattiyā ca vijjamānāya ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ sattannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti? Kusalassa kammassa javanakkhaṇe dve hetū kusalā’’ti vatvā aññattha ca pubbe vuttanayeneva sakkā vissajjanaṃ kātunti. Yathā pana ‘‘ñāṇasampayutte sattannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti avacanato ñāṇavippayuttato ñāṇasampayuttā paṭisandhi na hoti, evaṃ ‘‘gatisampattiyā ñāṇavippayutte channaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti’’cceva (paṭi. ma. 1.233) vatvā ‘‘sattannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti avacanato ñāṇasampayuttato ñāṇavippayuttāpi paṭisandhi na hotīti āpannaṃ. Etthāpi hi na na sakkā kammanikantikkhaṇesu tayo ca dve ca hetū yojetvā paṭisandhikkhaṇe dve yojetunti. Imassa pana therassa ayamadhippāyo siyā ‘‘kammasarikkhakavipākadassanavasena idha pāṭho sāvaseso kathito’’ti. ‘‘Ñāṇasampayutte aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti etthāpi pāṭhassa sāvasesatāpattīti ce? Na, dubbalassa duhetukakammassa ñāṇasampayuttavipākadāne asamatthattā. Tihetukassa pana ahetukavipaccane viya duhetukavipaccanepi natthi samatthatāvighātoti. Ārammaṇena vedanā parivattetabbāti santīraṇatadārammaṇe sandhāya vuttaṃ. Vibhāgaggahaṇasamatthatābhāvato hi cakkhuviññāṇādīni iṭṭhaiṭṭhamajjhattesu upekkhāsahagatāneva honti, kāyaviññāṇañca sukhasahagatameva paṭighaṭṭanāvisesenāti.
វិសេសវតា កាលេន តទារម្មណបច្ចយសព្ពជវនវតា វិបាកប្បវត្តិំ ទស្សេតុំ ‘‘សំវរាសំវរេ…បេ.… ឧបគតស្សា’’តិ វុត្តំ អញ្ញកាលេ បញ្ចវិញ្ញាណាទិបរិបុណ្ណវិបាកប្បវត្តិអភាវា។ កក្កដក…បេ.… ភវង្គោតរណន្តិ ឯតេន ឥទំ ទស្សេតិ – កេទារេ បូរេត្វា នទីបវេសនមគ្គភូតំ មាតិកំ អប្បវិសិត្វា កក្កដកមគ្គាទិនា អមគ្គេន នទីឱតរណំ វិយ ចិត្តស្ស ជវិត្វា ភវង្គប្បវេសនមគ្គភូតេ តទារម្មណេ អនុប្បន្នេ មគ្គេន វិនា ភវង្គោតរណន្តិ។
Visesavatā kālena tadārammaṇapaccayasabbajavanavatā vipākappavattiṃ dassetuṃ ‘‘saṃvarāsaṃvare…pe… upagatassā’’ti vuttaṃ aññakāle pañcaviññāṇādiparipuṇṇavipākappavattiabhāvā. Kakkaṭaka…pe… bhavaṅgotaraṇanti etena idaṃ dasseti – kedāre pūretvā nadīpavesanamaggabhūtaṃ mātikaṃ appavisitvā kakkaṭakamaggādinā amaggena nadīotaraṇaṃ viya cittassa javitvā bhavaṅgappavesanamaggabhūte tadārammaṇe anuppanne maggena vinā bhavaṅgotaraṇanti.
ឯតេសុ តីសុ មោឃវារេសុ ទុតិយោ ឧបបរិក្ខិត្វា គហេតព្ពោ។ យទិ ហិ អនុលោមេ វេទនាត្តិកេ បដិច្ចវារាទីសុ ‘‘អាសេវនបច្ចយា ន មគ្គេ ទ្វេ’’តិ ‘‘ន មគ្គបច្ចយា អាសេវនេ ទ្វេ’’តិ ច វុត្តំ សិយា, សោបិ មោឃវារោ លព្ភេយ្យ។ យទិ បន វោដ្ឋព្ពនម្បិ អាសេវនបច្ចយោ សិយា, កុសលាកុសលានម្បិ សិយា។ ន ហិ អាសេវនបច្ចយំ លទ្ធុំ យុត្តស្ស អាសេវនបច្ចយភាវី ធម្មោ អាសេវនបច្ចយោតិ អវុត្តោ អត្ថិ។ វោដ្ឋព្ពនស្ស បន កុសលាកុសលានំ អាសេវនបច្ចយភាវោ អវុត្តោ។ ‘‘កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ នាសេវនបច្ចយា។ អកុសលំ ធម្មំ…បេ.… នាសេវនបច្ចយា’’តិ (បដ្ឋា. ១.១.៩៣) វចនតោ បដិក្ខិត្តោវ។ អថាបិ សិយា ‘‘អសមានវេទនានំ វសេន ឯវំ វុត្ត’’ន្តិ, ឯវមបិ យថា ‘‘អាវជ្ជនា កុសលានំ ខន្ធានំ អកុសលានំ ខន្ធានំ អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ១.១.៤១៧) វុត្តំ, ឯវំ ‘‘អាសេវនបច្ចយេន បច្ចយោតិ’’បិ វត្តព្ពំ សិយា, ជាតិភេទា ន វុត្តន្តិ ចេ? ភូមិភិន្នស្ស កាមាវចរស្ស រូបាវចរាទីនំ អាសេវនបច្ចយភាវោ វិយ ជាតិភិន្នស្សបិ ភវេយ្យាតិ វត្តព្ពោ ឯវ សិយា។ អភិន្នជាតិកស្ស ច វសេន យថា ‘‘អាវជ្ជនា សហេតុកានំ ខន្ធានំ អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ វុត្តំ, ឯវំ ‘‘អាសេវនបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិបិ វត្តព្ពំ សិយា, ន តុ វុត្តំ។ តស្មា វេទនាត្តិកេបិ សង្ខិត្តាយ គណនាយ ‘‘អាសេវនបច្ចយា ន មគ្គេ ឯកំ, ន មគ្គបច្ចយា អាសេវនេ ឯក’’ន្តិ ឯវំ គណនាយ និទ្ធារិយមានាយ វោដ្ឋព្ពនស្ស អាសេវនបច្ចយត្តស្ស អភាវា យថាវុត្តប្បការោ ទុតិយោ មោឃវារោ វីមំសិតព្ពោ។
Etesu tīsu moghavāresu dutiyo upaparikkhitvā gahetabbo. Yadi hi anulome vedanāttike paṭiccavārādīsu ‘‘āsevanapaccayā na magge dve’’ti ‘‘na maggapaccayā āsevane dve’’ti ca vuttaṃ siyā, sopi moghavāro labbheyya. Yadi pana voṭṭhabbanampi āsevanapaccayo siyā, kusalākusalānampi siyā. Na hi āsevanapaccayaṃ laddhuṃ yuttassa āsevanapaccayabhāvī dhammo āsevanapaccayoti avutto atthi. Voṭṭhabbanassa pana kusalākusalānaṃ āsevanapaccayabhāvo avutto. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati nāsevanapaccayā. Akusalaṃ dhammaṃ…pe… nāsevanapaccayā’’ti (paṭṭhā. 1.1.93) vacanato paṭikkhittova. Athāpi siyā ‘‘asamānavedanānaṃ vasena evaṃ vutta’’nti, evamapi yathā ‘‘āvajjanā kusalānaṃ khandhānaṃ akusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayoti’’pi vattabbaṃ siyā, jātibhedā na vuttanti ce? Bhūmibhinnassa kāmāvacarassa rūpāvacarādīnaṃ āsevanapaccayabhāvo viya jātibhinnassapi bhaveyyāti vattabbo eva siyā. Abhinnajātikassa ca vasena yathā ‘‘āvajjanā sahetukānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayo’’tipi vattabbaṃ siyā, na tu vuttaṃ. Tasmā vedanāttikepi saṅkhittāya gaṇanāya ‘‘āsevanapaccayā na magge ekaṃ, na maggapaccayā āsevane eka’’nti evaṃ gaṇanāya niddhāriyamānāya voṭṭhabbanassa āsevanapaccayattassa abhāvā yathāvuttappakāro dutiyo moghavāro vīmaṃsitabbo.
វោដ្ឋព្ពនំ បន វីថិវិបាកសន្តតិយា អាវដ្ដនតោ អាវជ្ជនា, តតោ វិសទិសស្ស ជវនស្ស ករណតោ មនសិការោ ច។ ឯវញ្ច កត្វា បដ្ឋានេ ‘‘វោដ្ឋព្ពនំ កុសលានំ ខន្ធានំ អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទិ ន វុត្តំ, ‘‘អាវជ្ជនា’’ឥច្ចេវ វុត្តំ។ តស្មា វោដ្ឋព្ពនតោ ចតុន្នំ វា បញ្ចន្នំ វា ជវនានំ អារម្មណបុរេជាតំ ភវិតុំ អសក្កោន្តំ រូបាទិអាវជ្ជនាទីនំ បច្ចយោ ភវិតុំ ន សក្កោតិ, អយមេតស្ស សភាវោតិ ជវនាបារិបូរិយា ទុតិយោ មោឃវារោ ទស្សេតុំ យុត្តោ សិយា, អយម្បិ អដ្ឋកថាយំ អនាគតត្តា សុដ្ឋុ វិចារេតព្ពោ។ ភវង្គស្ស ជវនានុពន្ធនភូតត្តា ‘‘តទារម្មណំ ភវង្គ’’ន្តិ វុត្តំ។ បដ្ឋានេ (បដ្ឋា. ៣.១.១០២) ច វុត្តំ ‘‘សហេតុកំ ភវង្គំ អហេតុកស្ស ភវង្គស្ស អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ, ‘‘អហេតុកំ ភវង្គំ សហេតុកស្ស ភវង្គស្ស អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ច។ កុសលាកុសលានំ សុខទុក្ខវិបាកមត្តោ វិបាកោ ន ឥដ្ឋានិដ្ឋានំ វិភាគំ ករោតិ, ជវនំ បន រជ្ជនវិរជ្ជនាទិវសេន ឥដ្ឋានិដ្ឋវិភាគំ ករោតីតិ ‘‘អារម្មណរសំ ជវនមេវ អនុភវតី’’តិ វុត្តំ។
Voṭṭhabbanaṃ pana vīthivipākasantatiyā āvaṭṭanato āvajjanā, tato visadisassa javanassa karaṇato manasikāro ca. Evañca katvā paṭṭhāne ‘‘voṭṭhabbanaṃ kusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’tiādi na vuttaṃ, ‘‘āvajjanā’’icceva vuttaṃ. Tasmā voṭṭhabbanato catunnaṃ vā pañcannaṃ vā javanānaṃ ārammaṇapurejātaṃ bhavituṃ asakkontaṃ rūpādiāvajjanādīnaṃ paccayo bhavituṃ na sakkoti, ayametassa sabhāvoti javanāpāripūriyā dutiyo moghavāro dassetuṃ yutto siyā, ayampi aṭṭhakathāyaṃ anāgatattā suṭṭhu vicāretabbo. Bhavaṅgassa javanānubandhanabhūtattā ‘‘tadārammaṇaṃ bhavaṅga’’nti vuttaṃ. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.1.102) ca vuttaṃ ‘‘sahetukaṃ bhavaṅgaṃ ahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti, ‘‘ahetukaṃ bhavaṅgaṃ sahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti ca. Kusalākusalānaṃ sukhadukkhavipākamatto vipāko na iṭṭhāniṭṭhānaṃ vibhāgaṃ karoti, javanaṃ pana rajjanavirajjanādivasena iṭṭhāniṭṭhavibhāgaṃ karotīti ‘‘ārammaṇarasaṃ javanameva anubhavatī’’ti vuttaṃ.
អវិជ្ជមានេ ការកេ កថំ អាវជ្ជនាទិភាវេន បវត្តិ ហោតីតិ តំ ទស្សេតុំ បញ្ចវិធំ និយាមំ នាម គណ្ហិំសុ។ និយាមោ ច ធម្មានំ សភាវកិច្ចបច្ចយភាវវិសេសោវ។ តំតំសទិសផលទានន្តិ តស្ស តស្ស អត្តនោ អនុរូបផលស្ស ទានំ។ សទិសវិបាកទានន្តិ ច អនុរូបវិបាកទានន្តិ អត្ថោ។ ឥទំ វត្ថុន្តិ ឯកវចននិទ្ទេសោ ឯកគាថាវត្ថុភាវេន កតោ។ ជគតិប្បទេសោតិ យថាវុត្តតោ អញ្ញោបិ លោកប្បទេសោ។ កាលគតិឧបធិបយោគបដិពាឡ្ហញ្ហិ បាបំ ន វិបច្ចេយ្យ, ន បទេសបដិពាឡ្ហន្តិ។ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណបទដ្ឋានបដិសន្ធិយាទិធម្មានំ និយាមោ ទសសហស្សិកម្បនបច្ចយភាវោ ធម្មនិយាមោ។ អយំ ឥធ អធិប្បេតោតិ ឯតេន និយាមវសេន អាវជ្ជនាទិភាវោ, ន ការកវសេនាតិ ឯតមត្ថំ ទស្សេតិ។
Avijjamāne kārake kathaṃ āvajjanādibhāvena pavatti hotīti taṃ dassetuṃ pañcavidhaṃ niyāmaṃ nāma gaṇhiṃsu. Niyāmo ca dhammānaṃ sabhāvakiccapaccayabhāvavisesova. Taṃtaṃsadisaphaladānanti tassa tassa attano anurūpaphalassa dānaṃ. Sadisavipākadānanti ca anurūpavipākadānanti attho. Idaṃ vatthunti ekavacananiddeso ekagāthāvatthubhāvena kato. Jagatippadesoti yathāvuttato aññopi lokappadeso. Kālagatiupadhipayogapaṭibāḷhañhi pāpaṃ na vipacceyya, na padesapaṭibāḷhanti. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānapaṭisandhiyādidhammānaṃ niyāmo dasasahassikampanapaccayabhāvo dhammaniyāmo. Ayaṃ idha adhippetoti etena niyāmavasena āvajjanādibhāvo, na kārakavasenāti etamatthaṃ dasseti.
ឥមស្មិំ ឋានេតិ សោឡសវិបាកកថាឋានេ។ ទ្វាទសហិ វាហេតព្ពា នាឡិយន្តោបមា ន ទ្វាទសន្នំ ចិត្តានំ ឯកស្មិំ ទ្វារេ ឯការម្មណេ សហ កិច្ចករណវសេន វុត្តា, អថ ខោ ទ្វាទសន្នំ ឯកស្មិំ ទ្វារេ សកិច្ចករណមត្តវសេន។ អហេតុកបដិសន្ធិជនកសទិសជវនានន្តរំ អហេតុកតទារម្មណំ ទស្សេន្តោ ‘‘ចតុន្នំ បន ទុហេតុកកុសលចិត្តានំ អញ្ញតរជវនស្ស…បេ.… បតិដ្ឋាតី’’តិ អាហ។ អហេតុកបដិសន្ធិកស្ស បន តិហេតុកជវនេ ជវិតេ បដិសន្ធិទាយកេន កម្មេន អហេតុកស្ស តទារម្មណស្ស និព្ពត្តិ ន បដិសេធិតា។ ឯវំ ទុហេតុកបដិសន្ធិកស្សបិ តិហេតុកានន្តរំ ទុហេតុកតទារម្មណំ អប្បដិសិទ្ធំ ទដ្ឋព្ពំ។ បរិបុណ្ណវិបាកស្ស ច បដិសន្ធិជនកកម្មស្ស វសេនាយំ វិបាកវិភាវនា តស្សា មុខនិទស្សនមត្តមេវាតិ បវត្តិវិបាកស្ស ច ឯកស្ស តិហេតុកាទិកម្មស្ស សោឡសវិបាកចិត្តាទីនិ វុត្តនយេន យោជេតព្ពានិ។ តស្មា យេន កេនចិ កម្មុនា ឯកេន អនេកំ តទារម្មណំ បវត្តមានំ កម្មវិសេសាភាវា យេសំ តំ អនុពន្ធភូតំ, តេសំ ជវនសង្ខាតានំ បច្ចយានំ វិសេសេន វិសិដ្ឋំ ហោតីតិ ជវនេនាយំ តទារម្មណនិយាមោ វុត្តោ, ន នានាកម្មុនា និព្ពត្តមានស្ស វសេន។ ឯវញ្ច កត្វា បដ្ឋានេ (បដ្ឋា. ៣.១.៩៨) ‘‘សហេតុកេ ខន្ធេ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ អនត្តតោ វិបស្សតិ។ កុសលាកុសលេ និរុទ្ធេ អហេតុកោ វិបាកោ តទារម្មណតា ឧប្បជ្ជតី’’តិ ញាណានន្តរំ អហេតុកតទារម្មណំ, ‘‘កុសលាកុសលេ និរុទ្ធេ សហេតុកោ វិបាកោ តទារម្មណតា ឧប្បជ្ជតី’’តិ អកុសលានន្តរញ្ច សហេតុកតទារម្មណំ វុត្តំ, ន ច ‘‘តំ ឯតេន ថេរេន អទស្សិត’’ន្តិ កត្វា តស្ស បដិសេធោ កតោ ហោតីតិ។
Imasmiṃ ṭhāneti soḷasavipākakathāṭhāne. Dvādasahi vāhetabbā nāḷiyantopamā na dvādasannaṃ cittānaṃ ekasmiṃ dvāre ekārammaṇe saha kiccakaraṇavasena vuttā, atha kho dvādasannaṃ ekasmiṃ dvāre sakiccakaraṇamattavasena. Ahetukapaṭisandhijanakasadisajavanānantaraṃ ahetukatadārammaṇaṃ dassento ‘‘catunnaṃ pana duhetukakusalacittānaṃ aññatarajavanassa…pe… patiṭṭhātī’’ti āha. Ahetukapaṭisandhikassa pana tihetukajavane javite paṭisandhidāyakena kammena ahetukassa tadārammaṇassa nibbatti na paṭisedhitā. Evaṃ duhetukapaṭisandhikassapi tihetukānantaraṃ duhetukatadārammaṇaṃ appaṭisiddhaṃ daṭṭhabbaṃ. Paripuṇṇavipākassa ca paṭisandhijanakakammassa vasenāyaṃ vipākavibhāvanā tassā mukhanidassanamattamevāti pavattivipākassa ca ekassa tihetukādikammassa soḷasavipākacittādīni vuttanayena yojetabbāni. Tasmā yena kenaci kammunā ekena anekaṃ tadārammaṇaṃ pavattamānaṃ kammavisesābhāvā yesaṃ taṃ anubandhabhūtaṃ, tesaṃ javanasaṅkhātānaṃ paccayānaṃ visesena visiṭṭhaṃ hotīti javanenāyaṃ tadārammaṇaniyāmo vutto, na nānākammunā nibbattamānassa vasena. Evañca katvā paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.1.98) ‘‘sahetuke khandhe aniccato dukkhato anattato vipassati. Kusalākusale niruddhe ahetuko vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti ñāṇānantaraṃ ahetukatadārammaṇaṃ, ‘‘kusalākusale niruddhe sahetuko vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti akusalānantarañca sahetukatadārammaṇaṃ vuttaṃ, na ca ‘‘taṃ etena therena adassita’’nti katvā tassa paṭisedho kato hotīti.
យំ បន ជវនេន…បេ.… តំ កុសលំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ ឥទំ កុសលស្ស វិយ អកុសលស្ស សទិសោ វិបាកោ នត្ថីតិ កត្វា វុត្តំ។ សសង្ខារិកាសង្ខារិកនិយមនំ បន សន្ធាយ តស្មិំ វុត្តេ អកុសលេបិ ន តំ ន យុជ្ជតីតិ។ អដ្ឋានមេតន្តិ ឥទំ និយមិតាទិវសេន យោនិសោ អយោនិសោ វា អាវដ្ដិតេ អយោនិសោ យោនិសោ វា វវត្ថាបនស្ស អភាវំ សន្ធាយ វុត្តំ។
Yaṃpana javanena…pe… taṃ kusalaṃ sandhāya vuttanti idaṃ kusalassa viya akusalassa sadiso vipāko natthīti katvā vuttaṃ. Sasaṅkhārikāsaṅkhārikaniyamanaṃ pana sandhāya tasmiṃ vutte akusalepi na taṃ na yujjatīti. Aṭṭhānametanti idaṃ niyamitādivasena yoniso ayoniso vā āvaṭṭite ayoniso yoniso vā vavatthāpanassa abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.
បដិសិទ្ធន្តិ អវចនមេវ បដិសេធោតិ កត្វា វុត្តំ។ កាមតណ្ហានិព្ពត្តេន កម្មុនា មហគ្គតលោកុត្តរានុភវនវិបាកោ ន ហោតីតិ តត្ថ តទារម្មណាភាវោ វេទិតព្ពោ។ អាបាថគតេ វិសយេ តន្និន្នំ ភវង្គំ អាវជ្ជនំ ឧប្បាទេតីតិ អាវជ្ជនំ វិសយេ និន្នត្តា ឧប្បជ្ជតិ។ ភវង្គំ បន សព្ពទា សវិសយេ និន្នមេវាតិ វិសយន្តរវិញ្ញាណស្ស បច្ចយោ ហុត្វាបិ តទភាវា វិនា អាវជ្ជនេន សវិសយេ និន្នត្តាវ ឧប្បជ្ជតិ។ ចិណ្ណត្តាតិ អាវជ្ជនេន វិនា ពហុលំ ឧប្បន្នបុព្ពត្តា។ សមុទាចារត្តាតិ អាបាថគតេ វិសយេ បដិសន្ធិវិសយេ ច ពហុលំ ឧប្បាទិតបុព្ពត្តា។ ចិណ្ណត្តាតិ វា បុគ្គលេន អាសេវិតភាវោ វុត្តោ។ សមុទាចារត្តាតិ សយំ ពហុលំ បវត្តភាវោ។ និរោធស្ស អនន្តរបច្ចយំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនន្តិ ឥទំ តទនន្តរមេវ និរោធផុសនំ សន្ធាយ វុត្តំ, ន អរូបក្ខន្ធានំ វិយ និរោធស្ស អនន្តរបច្ចយភាវំ។ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ បន កិញ្ចិ បរិកម្មេន វិនា ឧប្បជ្ជមានំ នត្ថិ។ បរិកម្មាវជ្ជនមេវ តស្ស អាវជ្ជនន្តិ អញ្ញស្ស វិយ ឯតស្សបិ សាវជ្ជនតាយ ភវិតព្ពំ។
Paṭisiddhanti avacanameva paṭisedhoti katvā vuttaṃ. Kāmataṇhānibbattena kammunā mahaggatalokuttarānubhavanavipāko na hotīti tattha tadārammaṇābhāvo veditabbo. Āpāthagate visaye tanninnaṃ bhavaṅgaṃ āvajjanaṃ uppādetīti āvajjanaṃ visaye ninnattā uppajjati. Bhavaṅgaṃ pana sabbadā savisaye ninnamevāti visayantaraviññāṇassa paccayo hutvāpi tadabhāvā vinā āvajjanena savisaye ninnattāva uppajjati. Ciṇṇattāti āvajjanena vinā bahulaṃ uppannapubbattā. Samudācārattāti āpāthagate visaye paṭisandhivisaye ca bahulaṃ uppāditapubbattā. Ciṇṇattāti vā puggalena āsevitabhāvo vutto. Samudācārattāti sayaṃ bahulaṃ pavattabhāvo. Nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatananti idaṃ tadanantarameva nirodhaphusanaṃ sandhāya vuttaṃ, na arūpakkhandhānaṃ viya nirodhassa anantarapaccayabhāvaṃ. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana kiñci parikammena vinā uppajjamānaṃ natthi. Parikammāvajjanameva tassa āvajjananti aññassa viya etassapi sāvajjanatāya bhavitabbaṃ.
អយំ បនេត្ថាធិប្បាយោ ទដ្ឋព្ពោ – នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនស្ស ន និរោធស្ស អនន្តរបច្ចយភាវេ និន្នាទិតា អញ្ញត្ថ ទិដ្ឋា អតទត្ថបរិកម្មភាវេ ច ឧប្បត្តិយា, អថ ច តំ តស្ស អនន្តរបច្ចយោ ហោតិ, តថា ច ឧប្បជ្ជតិ។ ឯវំ យថាវុត្តា មនោវិញ្ញាណធាតុ អសតិបិ និរាវជ្ជនុប្បត្តិយំ និន្នាទិភាវេ និរាវជ្ជនា ឧប្បជ្ជតីតិ។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘អរិយមគ្គចិត្តំ មគ្គានន្តរានិ ផលចិត្តានី’’តិ ឥទំ វុត្តំ។ យទិ ហិ និព្ពានារម្មណាវជ្ជនាភាវំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ សិយា, គោត្រភុវោទានានិ និទស្សនានិ សិយុំ តេហេវ ឯតេសំ និរាវជ្ជនតាសិទ្ធិតោ។ ផលសមាបត្តិកាលេ ច ‘‘បរិត្តារម្មណំ មហគ្គតារម្មណំ អនុលោមំ ផលសមាបត្តិយា អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ វចនតោ សមានារម្មណាវជ្ជនរហិតត្តា ‘‘មគ្គានន្តរានិ ផលចិត្តានី’’តិ ឯវំ ផលសមាបត្តិចិត្តានិ ន វជ្ជេតព្ពានិ សិយុំ, គោត្រភុវោទានានិ បន យទិបិ និព្ពានេ ចិណ្ណានិ សមុទាចារានិ ច ន ហោន្តិ, អារម្មណន្តរេ ចិណ្ណសមុទាចារានេវ។ ផលសមាបត្តិចិត្តានិ ច មគ្គវីថិតោ ឧទ្ធំ តទត្ថបរិកម្មសព្ភាវាតិ តេសំ គហណំ ន កតំ, អនុលោមានន្តរញ្ច ផលសមាបត្តិចិត្តំ ចិណ្ណំ សមុទាចារំ, ន នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនានន្តរំ មគ្គានន្តរស្ស វិយ តទត្ថបរិកម្មាភាវាតិ ‘‘និរោធា វុដ្ឋហន្តស្សា’’តិ តញ្ច និទស្សនំ។ អារម្មណេន បន វិនា នុប្បជ្ជតីតិ ឥទំ ឯតស្ស មហគ្គតារម្មណត្តាភាវា បុច្ឆំ ការេត្វា អារម្មណនិទ្ធារណត្ថំ វុត្តំ។
Ayaṃ panetthādhippāyo daṭṭhabbo – nevasaññānāsaññāyatanassa na nirodhassa anantarapaccayabhāve ninnāditā aññattha diṭṭhā atadatthaparikammabhāve ca uppattiyā, atha ca taṃ tassa anantarapaccayo hoti, tathā ca uppajjati. Evaṃ yathāvuttā manoviññāṇadhātu asatipi nirāvajjanuppattiyaṃ ninnādibhāve nirāvajjanā uppajjatīti. Evañca katvā ‘‘ariyamaggacittaṃ maggānantarāni phalacittānī’’ti idaṃ vuttaṃ. Yadi hi nibbānārammaṇāvajjanābhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ siyā, gotrabhuvodānāni nidassanāni siyuṃ teheva etesaṃ nirāvajjanatāsiddhito. Phalasamāpattikāle ca ‘‘parittārammaṇaṃ mahaggatārammaṇaṃ anulomaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti vacanato samānārammaṇāvajjanarahitattā ‘‘maggānantarāni phalacittānī’’ti evaṃ phalasamāpatticittāni na vajjetabbāni siyuṃ, gotrabhuvodānāni pana yadipi nibbāne ciṇṇāni samudācārāni ca na honti, ārammaṇantare ciṇṇasamudācārāneva. Phalasamāpatticittāni ca maggavīthito uddhaṃ tadatthaparikammasabbhāvāti tesaṃ gahaṇaṃ na kataṃ, anulomānantarañca phalasamāpatticittaṃ ciṇṇaṃ samudācāraṃ, na nevasaññānāsaññāyatanānantaraṃ maggānantarassa viya tadatthaparikammābhāvāti ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassā’’ti tañca nidassanaṃ. Ārammaṇena pana vinā nuppajjatīti idaṃ etassa mahaggatārammaṇattābhāvā pucchaṃ kāretvā ārammaṇaniddhāraṇatthaṃ vuttaṃ.
តត្ថាតិ វិបាកកថាយំ។ ជច្ចន្ធបីឋសប្បិឧបមានិទស្សនំ វិបាកស្ស និស្សយេន វិនា អប្បវត្តិទស្សនត្ថំ។ វិសយគ្គាហោតិ ឥទំ ចក្ខាទីនំ សវិសយគ្គហណេន ចក្ខុវិញ្ញាណាទិវិបាកស្ស ទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ ឧបនិស្សយតោ ចក្ខាទីនំ ទស្សនាទិអត្ថតោ ច តស្សេវ វិបាកស្ស ទស្សនត្ថំ ‘‘ឧបនិស្សយមត្ថសោ’’តិ វុត្តំ។ ហទយវត្ថុមេវាតិ យថា បុរិមចិត្តានិ ហទយវត្ថុនិស្សិតានិ ច បសាទវត្ថុអនុគតានិ ច អញ្ញារម្មណានិ ហោន្តិ, ន ឯវំ ភវង្គំ, តំ បនេតំ វត្ថារម្មណន្តររហិតំ កេវលំ ហទយវត្ថុមេវ និស្សាយ បវត្តតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ហទយរូបវត្ថុកន្តិ ឥធាបិ អញ្ញវត្ថានុគតន្តិ អធិប្បាយោ វេទិតព្ពោ។ មក្កដកស្ស ហិ សុត្តារោហណំ វិយ បសាទវត្ថុកំ ចិត្តំ, សុត្តេន គមនាទីនិ វិយ តទនុគតានិ សេសចិត្តានីតិ។ សុត្តឃដ្ដនមក្កដកចលនានិ វិយ បសាទឃដ្ដនភវង្គចលនានិ សហ ហោន្តីតិ ទីបនតោ ‘‘ឯកេកំ…បេ.… អាគច្ឆតី’’តិបិ ទីបេតិ។
Tatthāti vipākakathāyaṃ. Jaccandhapīṭhasappiupamānidassanaṃ vipākassa nissayena vinā appavattidassanatthaṃ. Visayaggāhoti idaṃ cakkhādīnaṃ savisayaggahaṇena cakkhuviññāṇādivipākassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Upanissayato cakkhādīnaṃ dassanādiatthato ca tasseva vipākassa dassanatthaṃ ‘‘upanissayamatthaso’’ti vuttaṃ. Hadayavatthumevāti yathā purimacittāni hadayavatthunissitāni ca pasādavatthuanugatāni ca aññārammaṇāni honti, na evaṃ bhavaṅgaṃ, taṃ panetaṃ vatthārammaṇantararahitaṃ kevalaṃ hadayavatthumeva nissāya pavattatīti vuttaṃ hoti. Hadayarūpavatthukanti idhāpi aññavatthānugatanti adhippāyo veditabbo. Makkaṭakassa hi suttārohaṇaṃ viya pasādavatthukaṃ cittaṃ, suttena gamanādīni viya tadanugatāni sesacittānīti. Suttaghaṭṭanamakkaṭakacalanāni viya pasādaghaṭṭanabhavaṅgacalanāni saha hontīti dīpanato ‘‘ekekaṃ…pe… āgacchatī’’tipi dīpeti.
ភវង្គស្ស អាវដ្ដិតកាលោតិ ឥទំ ទោវារិកសទិសានំ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ បាទបរិមជ្ជកសទិសស្ស អាវជ្ជនស្ស សញ្ញាទានសទិសោ អនន្តរបច្ចយភាវោ ឯវ ភវង្គាវដ្ដនន្តិ កត្វា វុត្តំ។ វិបាកមនោធាតុអាទីនំ អទិស្វាវ សម្បដិច្ឆនាទិករណំ គាឡ្ហគ្គហណមត្តបុថុលចតុរស្សភាវវិជាននមត្តកហាបណភាវវិជាននមត្តកម្មោបនយនមត្តសាមញ្ញវសេន វុត្តំ, ន គាឡ្ហគ្គាហកាទីនំ កហាបណទស្សនស្ស អភាវោ តំសមានភាវោ ច សម្បដិច្ឆនាទីនំ អធិប្បេតោតិ វេទិតព្ពោ។
Bhavaṅgassa āvaṭṭitakāloti idaṃ dovārikasadisānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ pādaparimajjakasadisassa āvajjanassa saññādānasadiso anantarapaccayabhāvo eva bhavaṅgāvaṭṭananti katvā vuttaṃ. Vipākamanodhātuādīnaṃ adisvāva sampaṭicchanādikaraṇaṃ gāḷhaggahaṇamattaputhulacaturassabhāvavijānanamattakahāpaṇabhāvavijānanamattakammopanayanamattasāmaññavasena vuttaṃ, na gāḷhaggāhakādīnaṃ kahāpaṇadassanassa abhāvo taṃsamānabhāvo ca sampaṭicchanādīnaṃ adhippetoti veditabbo.
បណ្ឌរំ ឯតន្តិ បណ្ឌររូបទស្សនសាមញ្ញតោ ចក្ខុវិញ្ញាណមេវ ទស្សនកិច្ចំ សាធេតីតិ ទីបនំ វេទិតព្ពំ។ ឯវំ សោតទ្វារាទីសុបិ យោជេតព្ពំ សវនាទិវសេន។ សន្តាបនវសេន គុឡសីលោ គុឡប្បយោជនោ វា គោឡិយកោ។ ឧបនិស្សយតោតិ ន ឧបនិស្សយបច្ចយំ សន្ធាយ វុត្តំ។ យស្មិំ បន អសតិ យោ ន ហោតិ, សោ ឥធ ‘‘ឧបនិស្សយោ’’តិ អធិប្បេតោ។ អាលោកសន្និស្សិតន្តិ ឥទម្បិ អាលោកេ សតិ សព្ភាវំ សន្ធាយ វុត្តំ, ន ឧបនិស្សយបច្ចយតំ។ មន្ទថាមគតំ នាម កិរិយចិត្តស្ស បច្ចយភាវំ អនុបគន្ត្វា សយមេវ បវត្តមានំ។
Paṇḍaraṃetanti paṇḍararūpadassanasāmaññato cakkhuviññāṇameva dassanakiccaṃ sādhetīti dīpanaṃ veditabbaṃ. Evaṃ sotadvārādīsupi yojetabbaṃ savanādivasena. Santāpanavasena guḷasīlo guḷappayojano vā goḷiyako. Upanissayatoti na upanissayapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ. Yasmiṃ pana asati yo na hoti, so idha ‘‘upanissayo’’ti adhippeto. Ālokasannissitanti idampi āloke sati sabbhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na upanissayapaccayataṃ. Mandathāmagataṃ nāma kiriyacittassa paccayabhāvaṃ anupagantvā sayameva pavattamānaṃ.
អសង្ខារិកសសង្ខារិកេសុ ទោសំ ទិស្វាតិ ន កម្មស្ស វិរុទ្ធសភាវេន វិបាកេន ភវិតព្ពន្តិ អសង្ខារិកកម្មស្ស សសង្ខារិកវិបាកេសុ, សសង្ខារិកកម្មស្ស ច អសង្ខារិកវិបាកេសុ ទោសំ ទិស្វា។ អហេតុកានំ បន រូបាទីសុ អភិនិបាតមត្តាទិកិច្ចានំ ន សសង្ខារិកវិរុទ្ធោ សភាវោតិ អសង្ខារិកតា នត្ថិ, អសង្ខារិកវិរុទ្ធសភាវាភាវា នាបិ សសង្ខារិកតាតិ ឧភយាវិរោធា ឧភយេនបិ តេសំ និព្ពត្តិំ អនុជានាតិ។ ចិត្តនិយាមន្តិ តទារម្មណនិយាមំ។ កិរិយតោ បញ្ចាតិ ឥមេសំ…បេ.… បតិដ្ឋាតីតិ កិរិយជវនានន្តរញ្ច តទារម្មណំ វុត្តំ។ បដ្ឋានេ (បដ្ឋា. ១.៣.៩៤) បន ‘‘កុសលាកុសលេ និរុទ្ធេ វិបាកោ តទារម្មណតា ឧប្បជ្ជតី’’តិ វិបាកធម្មធម្មានមេវ អនន្តរា តទារម្មណំ វុត្តំ។ កុសលត្តិកេ ច ‘‘សេក្ខា វា បុថុជ្ជនា វា កុសលំ អនិច្ចតោ’’តិអាទិនា (បដ្ឋា. ១.១.៤០៦) កុសលាកុសលជវនមេវ វត្វា តទនន្តរំ តទារម្មណំ វុត្តំ, ន អព្យាកតានន្តរំ, ន ច កត្ថចិ កិរិយានន្តរំ តទារម្មណស្ស វុត្តដ្ឋានំ ទិស្សតិ។ វិជ្ជមានេ ច តស្មិំ អវចនេ ការណំ នត្ថិ, តស្មា ឧបបរិក្ខិតព្ពោ ឯសោ ថេរវាទោ។ វិប្ផារិកញ្ហិ ជវនំ នាវំ វិយ នទីសោតោ ភវង្គំ អនុពន្ធតីតិ យុត្តំ, ន បន ឆឡង្គុបេក្ខវតោ សន្តវុត្តិំ កិរិយជវនំ បណ្ណបុដំ វិយ នទីសោតោតិ។
Asaṅkhārikasasaṅkhārikesudosaṃ disvāti na kammassa viruddhasabhāvena vipākena bhavitabbanti asaṅkhārikakammassa sasaṅkhārikavipākesu, sasaṅkhārikakammassa ca asaṅkhārikavipākesu dosaṃ disvā. Ahetukānaṃ pana rūpādīsu abhinipātamattādikiccānaṃ na sasaṅkhārikaviruddho sabhāvoti asaṅkhārikatā natthi, asaṅkhārikaviruddhasabhāvābhāvā nāpi sasaṅkhārikatāti ubhayāvirodhā ubhayenapi tesaṃ nibbattiṃ anujānāti. Cittaniyāmanti tadārammaṇaniyāmaṃ. Kiriyato pañcāti imesaṃ…pe… patiṭṭhātīti kiriyajavanānantarañca tadārammaṇaṃ vuttaṃ. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.3.94) pana ‘‘kusalākusale niruddhe vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti vipākadhammadhammānameva anantarā tadārammaṇaṃ vuttaṃ. Kusalattike ca ‘‘sekkhā vā puthujjanā vā kusalaṃ aniccato’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.406) kusalākusalajavanameva vatvā tadanantaraṃ tadārammaṇaṃ vuttaṃ, na abyākatānantaraṃ, na ca katthaci kiriyānantaraṃ tadārammaṇassa vuttaṭṭhānaṃ dissati. Vijjamāne ca tasmiṃ avacane kāraṇaṃ natthi, tasmā upaparikkhitabbo eso theravādo. Vipphārikañhi javanaṃ nāvaṃ viya nadīsoto bhavaṅgaṃ anubandhatīti yuttaṃ, na pana chaḷaṅgupekkhavato santavuttiṃ kiriyajavanaṃ paṇṇapuṭaṃ viya nadīsototi.
បិណ្ឌជវនំ ជវតីតិ កុសលាកុសលកិរិយជវនានិ បិណ្ឌេត្វា កថិតានីតិ តថា កថិតានិ ជវនានិ បិណ្ឌិតានិ វិយ វុត្តានិ, ឯកស្មិំ វា តទារម្មណេ បិណ្ឌេត្វា ទស្សិតានិ ហុត្វា ជវិតានេវ វុត្តានិ។ ឥមញ្ច បន បិណ្ឌជវនំ វទន្តេន អកុសលតោ ចត្តារិយេវ ឧបេក្ខាសហគតានិ គហេត្វា ទ្វាទសុបេក្ខាសហគតជវនានិ បិណ្ឌិតានិ វិយ វុត្តានិ។ បដ្ឋានេ បន ‘‘កុសលំ អស្សាទេតិ អភិនន្ទតិ, តំ អារព្ភ រាគោ ឧប្បជ្ជតិ។ ទិដ្ឋិ, វិចិកិច្ឆា , ឧទ្ធច្ចំ, ទោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ។ អកុសលេ និរុទ្ធេ វិបាកោ តទារម្មណតា ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តត្តា ឥតរានិ ទ្វេ ឥដ្ឋារម្មណេ បវត្តវិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហគតានិបិ កុសលវិបាកេ តទារម្មណេ បិណ្ឌេតព្ពានិ សិយុំ។ តេសំ បន អនន្តរំ អហេតុកវិបាកេនេវ តទារម្មណេន ភវិតព្ពំ, សោ ច សន្តីរណភាវេនេវ គហិតោតិ អបុព្ពំ គហេតព្ពំ នត្ថិ។ អហេតុកេ ច បិណ្ឌេតព្ពំ នារហន្តីតិ អធិប្បាយេន ន បិណ្ឌេតីតិ។
Piṇḍajavanaṃ javatīti kusalākusalakiriyajavanāni piṇḍetvā kathitānīti tathā kathitāni javanāni piṇḍitāni viya vuttāni, ekasmiṃ vā tadārammaṇe piṇḍetvā dassitāni hutvā javitāneva vuttāni. Imañca pana piṇḍajavanaṃ vadantena akusalato cattāriyeva upekkhāsahagatāni gahetvā dvādasupekkhāsahagatajavanāni piṇḍitāni viya vuttāni. Paṭṭhāne pana ‘‘kusalaṃ assādeti abhinandati, taṃ ārabbha rāgo uppajjati. Diṭṭhi, vicikicchā , uddhaccaṃ, domanassaṃ uppajjati. Akusale niruddhe vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti vuttattā itarāni dve iṭṭhārammaṇe pavattavicikicchuddhaccasahagatānipi kusalavipāke tadārammaṇe piṇḍetabbāni siyuṃ. Tesaṃ pana anantaraṃ ahetukavipākeneva tadārammaṇena bhavitabbaṃ, so ca santīraṇabhāveneva gahitoti apubbaṃ gahetabbaṃ natthi. Ahetuke ca piṇḍetabbaṃ nārahantīti adhippāyena na piṇḍetīti.
តិហេតុកជវនាវសានេ បនេត្ថាតិ ឯតស្មិំ ទុតិយវាទេ តិហេតុកជវនាវសានេ តិហេតុកតទារម្មណំ យុត្តន្តិ ទស្សេតុំ យុត្តំ វទតិ ជវនសមានត្តា, នាលព្ភមានត្តា អញ្ញស្ស។ បឋមត្ថេរេន អកុសលានន្តរំ វុត្តស្ស អហេតុកតទារម្មណស្ស, កុសលានន្តរំ វុត្តស្ស ច សហេតុកតទារម្មណស្ស អកុសលានន្តរំ ឧប្បត្តិំ វទន្តស្ស ហិ បដិសន្ធិជនកំ តិហេតុកកម្មំ ទុហេតុកាហេតុកំ វិបាកំ ជនយន្តម្បិ តិហេតុកជវនានន្តរំ ន ជនេតីតិ ន ឯត្ថ ការណំ ទិស្សតីតិ ឯវំ យុត្តំ គហេតព្ពំ អវុត្តម្បីតិ អធិប្បាយោ។ អថ វា តស្មិំ តស្មិំ ថេរវាទេ យេន អធិប្បាយេន សសង្ខារាសង្ខារវិធានាទិ វុត្តំ, តំ តេនេវ អធិប្បាយេន យុត្តំ គហេតព្ពំ, ន អធិប្បាយន្តរំ អធិប្បាយន្តរេន អាលោឡេតព្ពន្តិ អត្ថោ។ ហេតុសទិសមេវាតិ ជនកកម្មហេតុសទិសមេវ។ មហាបករណេ អាវិ ភវិស្សតីតិ មហាបករណេ អាគតបាឡិយា បាកដំ ឧប្បត្តិវិធានំ អាវិ ភវិស្សតីតិ អធិប្បាយេន វទតិ។
Tihetukajavanāvasāne panetthāti etasmiṃ dutiyavāde tihetukajavanāvasāne tihetukatadārammaṇaṃ yuttanti dassetuṃ yuttaṃ vadati javanasamānattā, nālabbhamānattā aññassa. Paṭhamattherena akusalānantaraṃ vuttassa ahetukatadārammaṇassa, kusalānantaraṃ vuttassa ca sahetukatadārammaṇassa akusalānantaraṃ uppattiṃ vadantassa hi paṭisandhijanakaṃ tihetukakammaṃ duhetukāhetukaṃ vipākaṃ janayantampi tihetukajavanānantaraṃ na janetīti na ettha kāraṇaṃ dissatīti evaṃ yuttaṃ gahetabbaṃ avuttampīti adhippāyo. Atha vā tasmiṃ tasmiṃ theravāde yena adhippāyena sasaṅkhārāsaṅkhāravidhānādi vuttaṃ, taṃ teneva adhippāyena yuttaṃ gahetabbaṃ, na adhippāyantaraṃ adhippāyantarena āloḷetabbanti attho. Hetusadisamevāti janakakammahetusadisameva. Mahāpakaraṇe āvi bhavissatīti mahāpakaraṇe āgatapāḷiyā pākaṭaṃ uppattividhānaṃ āvi bhavissatīti adhippāyena vadati.
កាមាវចរកុសលវិបាកកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kāmāvacarakusalavipākakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
