| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီ-မူလဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ဝိပာကုဒ္ဓာရကထာဝဏ္ဏနာ
Vipākuddhārakathāvaṇṇanā
ယတော ယတ္တကော စ ဝိပာကော ဟောတိ, ယသ္မိဉ္စ ဌာနေ ဝိပစ္စတိ, တံ ဒသ္သေတုံ ဝိပာကုဒ္ဓာရကထာ အာရဒ္ဓာ။ ဧတ္ထေဝာတိ ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေယေဝ။ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိဝသေန ဒ္ဝာဒသကမဂ္ဂောပိ ဟောတိ , ဒ္ဝာဒသကပ္ပကာရောပီတိ အတ္ထော။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိဝသေန အဟေတုကဋ္ဌကမ္ပိ။ အသင္ခာရိကသသင္ခာရိကာနံ သသင္ခာရိကအသင္ခာရိကဝိပာကသင္ကရံ အနိစ္ဆန္တော ဒုတိယတ္ထေရော ‘‘ဒ္ဝာဒသာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုရိမသ္သ ဟိ ပစ္စယတောသသင္ခာရိကအသင္ခာရိကဘာဝော, ဣတရေသံ ကမ္မတော။ တတိယော တိဟေတုကတော ဒုဟေတုကမ္ပိ အနိစ္ဆန္တော ‘‘ဒသာ’’တိအာဒိမာဟ။
Yato yattako ca vipāko hoti, yasmiñca ṭhāne vipaccati, taṃ dassetuṃ vipākuddhārakathā āraddhā. Etthevāti ekāya cetanāya kamme āyūhiteyeva. Duhetukapaṭisandhivasena dvādasakamaggopi hoti , dvādasakappakāropīti attho. Ahetukapaṭisandhivasena ahetukaṭṭhakampi. Asaṅkhārikasasaṅkhārikānaṃ sasaṅkhārikaasaṅkhārikavipākasaṅkaraṃ anicchanto dutiyatthero ‘‘dvādasā’’tiādimāha. Purimassa hi paccayatosasaṅkhārikaasaṅkhārikabhāvo, itaresaṃ kammato. Tatiyo tihetukato duhetukampi anicchanto ‘‘dasā’’tiādimāha.
ဣမသ္မိံ ဝိပာကုဒ္ဓာရဋ္ဌာနေ ကမ္မပဋိသန္ဓိဝဝတ္ထာနတ္ထံ သာကေတပဉ္ဟံ ဂဏ္ဟိံသု။ ကမ္မဝသေန ဝိပာကသ္သ တံတံဂုဏဒောသုသ္သဒနိမိတ္တတံ ဒသ္သေတုံ ဥသ္သဒကိတ္တနံ ဂဏ္ဟိံသု။ ဟေတုကိတ္တနံ ဣဓ ပဌမတ္ထေရသ္သ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတ္ထေရဝာဒာဒီသု ဝိသေသံ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဝက္ခာမိ။ ဉာဏသ္သ ဇစ္စန္ဓာဒိဝိပတ္တိနိမိတ္တပဋိပက္ခဘာဝတော တိဟေတုကံ အတိဒုဗ္ဗလမ္ပိ သမာနံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎန္တံ ဒုဟေတုကံ အာကဍ္ဎေယ္ယာတိ ‘‘အဟေတုကာ န ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ယံ ပန ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂေ သုဂတိယံ ဇစ္စန္ဓဗဓိရာဒိဝိပတ္တိယာ အဟေတုကဥပပတ္တိံ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ သဟေတုကောပပတ္တိံ ဒသ္သေန္တေန ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ’’စ္စေဝ (ပဋိ. မ. ၁.၂၃၂) ဝုတ္တံ။ တေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေန ကမ္မုနာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တပဋိသန္ဓိ န ဟောတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အညထာ ‘‘သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝုစ္စေယ္ယ။ တထာ ဟိ ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ? ကုသလသ္သ ကမ္မသ္သ ဇဝနက္ခဏေ တယော ဟေတူ ကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတိ ကုသလမူလပစ္စယာပိ သင္ခာရာ။ နိကန္တိက္ခဏေ ဒ္ဝေ ဟေတူ အကုသလာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတိ အကုသလမူလပစ္စယာပိ သင္ခာရာ။ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဟေတူ အဗ္ယာကတာ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတိ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏံ, ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမရူပ’’န္တိ ဝိသ္သဇ္ဇိတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တောပပတ္တိယံ။
Imasmiṃ vipākuddhāraṭṭhāne kammapaṭisandhivavatthānatthaṃ sāketapañhaṃ gaṇhiṃsu. Kammavasena vipākassa taṃtaṃguṇadosussadanimittataṃ dassetuṃ ussadakittanaṃ gaṇhiṃsu. Hetukittanaṃ idha paṭhamattherassa adhippāyena vuttaṃ. Dutiyattheravādādīsu visesaṃ tattha tattheva vakkhāmi. Ñāṇassa jaccandhādivipattinimittapaṭipakkhabhāvato tihetukaṃ atidubbalampi samānaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhantaṃ duhetukaṃ ākaḍḍheyyāti ‘‘ahetukā na hotī’’ti āha. Yaṃ pana paṭisambhidāmagge sugatiyaṃ jaccandhabadhirādivipattiyā ahetukaupapattiṃ vajjetvā gatisampattiyā sahetukopapattiṃ dassentena ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti’’cceva (paṭi. ma. 1.232) vuttaṃ. Tena ñāṇavippayuttena kammunā ñāṇasampayuttapaṭisandhi na hotīti dīpitaṃ hoti. Aññathā ‘‘sattannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hotī’’ti idampi vucceyya. Tathā hi ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti? Kusalassa kammassa javanakkhaṇe tayo hetū kusalā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati kusalamūlapaccayāpi saṅkhārā. Nikantikkhaṇe dve hetū akusalā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati akusalamūlapaccayāpi saṅkhārā. Paṭisandhikkhaṇe tayo hetū abyākatā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati nāmarūpapaccayāpi viññāṇaṃ, viññāṇapaccayāpi nāmarūpa’’nti vissajjitaṃ ñāṇasampayuttopapattiyaṃ.
ဧဝံ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တုပပတ္တိယာ စ ဝိဇ္ဇမာနာယ ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ ကတမေသံ သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ? ကုသလသ္သ ကမ္မသ္သ ဇဝနက္ခဏေ ဒ္ဝေ ဟေတူ ကုသလာ’’တိ ဝတ္ဝာ အညတ္ထ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဝိသ္သဇ္ဇနံ ကာတုန္တိ။ ယထာ ပန ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ’’တိ အဝစနတော ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ပဋိသန္ဓိ န ဟောတိ, ဧဝံ ‘‘ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ ဆန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတိ’’စ္စေဝ (ပဋိ. မ. ၁.၂၃၃) ဝတ္ဝာ ‘‘သတ္တန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ’’တိ အဝစနတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တတော ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာပိ ပဋိသန္ဓိ န ဟောတီတိ အာပန္နံ။ ဧတ္ထာပိ ဟိ န န သက္ကာ ကမ္မနိကန္တိက္ခဏေသု တယော စ ဒ္ဝေ စ ဟေတူ ယောဇေတ္ဝာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒ္ဝေ ယောဇေတုန္တိ။ ဣမသ္သ ပန ထေရသ္သ အယမဓိပ္ပာယော သိယာ ‘‘ကမ္မသရိက္ခကဝိပာကဒသ္သနဝသေန ဣဓ ပာဌော သာဝသေသော ကထိတော’’တိ။ ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ပာဌသ္သ သာဝသေသတာပတ္တီတိ စေ? န, ဒုဗ္ဗလသ္သ ဒုဟေတုကကမ္မသ္သ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဝိပာကဒာနေ အသမတ္ထတ္တာ။ တိဟေတုကသ္သ ပန အဟေတုကဝိပစ္စနေ ဝိယ ဒုဟေတုကဝိပစ္စနေပိ နတ္ထိ သမတ္ထတာဝိဃာတောတိ။ အာရမ္မဏေန ဝေဒနာ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗာတိ သန္တီရဏတဒာရမ္မဏေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိဘာဂဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာဘာဝတော ဟိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေသု ဥပေက္ခာသဟဂတာနေဝ ဟောန္တိ, ကာယဝိညာဏဉ္စ သုခသဟဂတမေဝ ပဋိဃဋ္ဋနာဝိသေသေနာတိ။
Evaṃ ñāṇavippayuttato ñāṇasampayuttupapattiyā ca vijjamānāya ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ sattannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti? Kusalassa kammassa javanakkhaṇe dve hetū kusalā’’ti vatvā aññattha ca pubbe vuttanayeneva sakkā vissajjanaṃ kātunti. Yathā pana ‘‘ñāṇasampayutte sattannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti avacanato ñāṇavippayuttato ñāṇasampayuttā paṭisandhi na hoti, evaṃ ‘‘gatisampattiyā ñāṇavippayutte channaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti’’cceva (paṭi. ma. 1.233) vatvā ‘‘sattannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti avacanato ñāṇasampayuttato ñāṇavippayuttāpi paṭisandhi na hotīti āpannaṃ. Etthāpi hi na na sakkā kammanikantikkhaṇesu tayo ca dve ca hetū yojetvā paṭisandhikkhaṇe dve yojetunti. Imassa pana therassa ayamadhippāyo siyā ‘‘kammasarikkhakavipākadassanavasena idha pāṭho sāvaseso kathito’’ti. ‘‘Ñāṇasampayutte aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti etthāpi pāṭhassa sāvasesatāpattīti ce? Na, dubbalassa duhetukakammassa ñāṇasampayuttavipākadāne asamatthattā. Tihetukassa pana ahetukavipaccane viya duhetukavipaccanepi natthi samatthatāvighātoti. Ārammaṇena vedanā parivattetabbāti santīraṇatadārammaṇe sandhāya vuttaṃ. Vibhāgaggahaṇasamatthatābhāvato hi cakkhuviññāṇādīni iṭṭhaiṭṭhamajjhattesu upekkhāsahagatāneva honti, kāyaviññāṇañca sukhasahagatameva paṭighaṭṭanāvisesenāti.
ဝိသေသဝတာ ကာလေန တဒာရမ္မဏပစ္စယသဗ္ဗဇဝနဝတာ ဝိပာကပ္ပဝတ္တိံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သံဝရာသံဝရေ။ပေ.။ ဥပဂတသ္သာ’’တိ ဝုတ္တံ အညကာလေ ပဉ္စဝိညာဏာဒိပရိပုဏ္ဏဝိပာကပ္ပဝတ္တိအဘာဝာ။ ကက္ကဋက။ပေ.။ ဘဝင္ဂောတရဏန္တိ ဧတေန ဣဒံ ဒသ္သေတိ – ကေဒာရေ ပူရေတ္ဝာ နဒီပဝေသနမဂ္ဂဘူတံ မာတိကံ အပ္ပဝိသိတ္ဝာ ကက္ကဋကမဂ္ဂာဒိနာ အမဂ္ဂေန နဒီဩတရဏံ ဝိယ စိတ္တသ္သ ဇဝိတ္ဝာ ဘဝင္ဂပ္ပဝေသနမဂ္ဂဘူတေ တဒာရမ္မဏေ အနုပ္ပန္နေ မဂ္ဂေန ဝိနာ ဘဝင္ဂောတရဏန္တိ။
Visesavatā kālena tadārammaṇapaccayasabbajavanavatā vipākappavattiṃ dassetuṃ ‘‘saṃvarāsaṃvare…pe… upagatassā’’ti vuttaṃ aññakāle pañcaviññāṇādiparipuṇṇavipākappavattiabhāvā. Kakkaṭaka…pe… bhavaṅgotaraṇanti etena idaṃ dasseti – kedāre pūretvā nadīpavesanamaggabhūtaṃ mātikaṃ appavisitvā kakkaṭakamaggādinā amaggena nadīotaraṇaṃ viya cittassa javitvā bhavaṅgappavesanamaggabhūte tadārammaṇe anuppanne maggena vinā bhavaṅgotaraṇanti.
ဧတေသု တီသု မောဃဝာရေသု ဒုတိယော ဥပပရိက္ခိတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗော။ ယဒိ ဟိ အနုလောမေ ဝေဒနာတ္တိကေ ပဋိစ္စဝာရာဒီသု ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒ္ဝေ’’တိ ‘‘န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒ္ဝေ’’တိ စ ဝုတ္တံ သိယာ, သောပိ မောဃဝာရော လဗ္ဘေယ္ယ။ ယဒိ ပန ဝောဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ, ကုသလာကုသလာနမ္ပိ သိယာ။ န ဟိ အာသေဝနပစ္စယံ လဒ္ဓုံ ယုတ္တသ္သ အာသေဝနပစ္စယဘာဝီ ဓမ္မော အာသေဝနပစ္စယောတိ အဝုတ္တော အတ္ထိ။ ဝောဋ္ဌဗ္ဗနသ္သ ပန ကုသလာကုသလာနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝော အဝုတ္တော။ ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာသေဝနပစ္စယာ။ အကုသလံ ဓမ္မံ။ပေ.။ နာသေဝနပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၉၃) ဝစနတော ပဋိက္ခိတ္တောဝ။ အထာပိ သိယာ ‘‘အသမာနဝေဒနာနံ ဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ, ဧဝမပိ ယထာ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၄၁၇) ဝုတ္တံ, ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယောတိ’’ပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဇာတိဘေဒာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဘူမိဘိန္နသ္သ ကာမာဝစရသ္သ ရူပာဝစရာဒီနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝော ဝိယ ဇာတိဘိန္နသ္သပိ ဘဝေယ္ယာတိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝ သိယာ။ အဘိန္နဇာတိကသ္သ စ ဝသေန ယထာ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ သဟေတုကာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န တု ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝေဒနာတ္တိကေပိ သင္ခိတ္တာယ ဂဏနာယ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဧကံ, န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧက’’န္တိ ဧဝံ ဂဏနာယ နိဒ္ဓာရိယမာနာယ ဝောဋ္ဌဗ္ဗနသ္သ အာသေဝနပစ္စယတ္တသ္သ အဘာဝာ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရော ဒုတိယော မောဃဝာရော ဝီမံသိတဗ္ဗော။
Etesu tīsu moghavāresu dutiyo upaparikkhitvā gahetabbo. Yadi hi anulome vedanāttike paṭiccavārādīsu ‘‘āsevanapaccayā na magge dve’’ti ‘‘na maggapaccayā āsevane dve’’ti ca vuttaṃ siyā, sopi moghavāro labbheyya. Yadi pana voṭṭhabbanampi āsevanapaccayo siyā, kusalākusalānampi siyā. Na hi āsevanapaccayaṃ laddhuṃ yuttassa āsevanapaccayabhāvī dhammo āsevanapaccayoti avutto atthi. Voṭṭhabbanassa pana kusalākusalānaṃ āsevanapaccayabhāvo avutto. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati nāsevanapaccayā. Akusalaṃ dhammaṃ…pe… nāsevanapaccayā’’ti (paṭṭhā. 1.1.93) vacanato paṭikkhittova. Athāpi siyā ‘‘asamānavedanānaṃ vasena evaṃ vutta’’nti, evamapi yathā ‘‘āvajjanā kusalānaṃ khandhānaṃ akusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayoti’’pi vattabbaṃ siyā, jātibhedā na vuttanti ce? Bhūmibhinnassa kāmāvacarassa rūpāvacarādīnaṃ āsevanapaccayabhāvo viya jātibhinnassapi bhaveyyāti vattabbo eva siyā. Abhinnajātikassa ca vasena yathā ‘‘āvajjanā sahetukānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayo’’tipi vattabbaṃ siyā, na tu vuttaṃ. Tasmā vedanāttikepi saṅkhittāya gaṇanāya ‘‘āsevanapaccayā na magge ekaṃ, na maggapaccayā āsevane eka’’nti evaṃ gaṇanāya niddhāriyamānāya voṭṭhabbanassa āsevanapaccayattassa abhāvā yathāvuttappakāro dutiyo moghavāro vīmaṃsitabbo.
ဝောဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ဝီထိဝိပာကသန္တတိယာ အာဝဋ္ဋနတော အာဝဇ္ဇနာ, တတော ဝိသဒိသသ္သ ဇဝနသ္သ ကရဏတော မနသိကာရော စ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဝောဋ္ဌဗ္ဗနံ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ, ‘‘အာဝဇ္ဇနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝောဋ္ဌဗ္ဗနတော စတုန္နံ ဝာ ပဉ္စန္နံ ဝာ ဇဝနာနံ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တံ ရူပာဒိအာဝဇ္ဇနာဒီနံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ, အယမေတသ္သ သဘာဝောတိ ဇဝနာပာရိပူရိယာ ဒုတိယော မောဃဝာရော ဒသ္သေတုံ ယုတ္တော သိယာ, အယမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ အနာဂတတ္တာ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတဗ္ဗော။ ဘဝင္ဂသ္သ ဇဝနာနုဗန္ဓနဘူတတ္တာ ‘‘တဒာရမ္မဏံ ဘဝင္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ. ၃.၁.၁၀၂) စ ဝုတ္တံ ‘‘သဟေတုကံ ဘဝင္ဂံ အဟေတုကသ္သ ဘဝင္ဂသ္သ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ, ‘‘အဟေတုကံ ဘဝင္ဂံ သဟေတုကသ္သ ဘဝင္ဂသ္သ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ စ။ ကုသလာကုသလာနံ သုခဒုက္ခဝိပာကမတ္တော ဝိပာကော န ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနံ ဝိဘာဂံ ကရောတိ, ဇဝနံ ပန ရဇ္ဇနဝိရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိဘာဂံ ကရောတီတိ ‘‘အာရမ္မဏရသံ ဇဝနမေဝ အနုဘဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
Voṭṭhabbanaṃ pana vīthivipākasantatiyā āvaṭṭanato āvajjanā, tato visadisassa javanassa karaṇato manasikāro ca. Evañca katvā paṭṭhāne ‘‘voṭṭhabbanaṃ kusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’tiādi na vuttaṃ, ‘‘āvajjanā’’icceva vuttaṃ. Tasmā voṭṭhabbanato catunnaṃ vā pañcannaṃ vā javanānaṃ ārammaṇapurejātaṃ bhavituṃ asakkontaṃ rūpādiāvajjanādīnaṃ paccayo bhavituṃ na sakkoti, ayametassa sabhāvoti javanāpāripūriyā dutiyo moghavāro dassetuṃ yutto siyā, ayampi aṭṭhakathāyaṃ anāgatattā suṭṭhu vicāretabbo. Bhavaṅgassa javanānubandhanabhūtattā ‘‘tadārammaṇaṃ bhavaṅga’’nti vuttaṃ. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.1.102) ca vuttaṃ ‘‘sahetukaṃ bhavaṅgaṃ ahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti, ‘‘ahetukaṃ bhavaṅgaṃ sahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti ca. Kusalākusalānaṃ sukhadukkhavipākamatto vipāko na iṭṭhāniṭṭhānaṃ vibhāgaṃ karoti, javanaṃ pana rajjanavirajjanādivasena iṭṭhāniṭṭhavibhāgaṃ karotīti ‘‘ārammaṇarasaṃ javanameva anubhavatī’’ti vuttaṃ.
အဝိဇ္ဇမာနေ ကာရကေ ကထံ အာဝဇ္ဇနာဒိဘာဝေန ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တံ ဒသ္သေတုံ ပဉ္စဝိဓံ နိယာမံ နာမ ဂဏ္ဟိံသု။ နိယာမော စ ဓမ္မာနံ သဘာဝကိစ္စပစ္စယဘာဝဝိသေသောဝ။ တံတံသဒိသဖလဒာနန္တိ တသ္သ တသ္သ အတ္တနော အနုရူပဖလသ္သ ဒာနံ။ သဒိသဝိပာကဒာနန္တိ စ အနုရူပဝိပာကဒာနန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝတ္ထုန္တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ဧကဂာထာဝတ္ထုဘာဝေန ကတော။ ဇဂတိပ္ပဒေသောတိ ယထာဝုတ္တတော အညောပိ လောကပ္ပဒေသော။ ကာလဂတိဥပဓိပယောဂပဋိဗာဠ္ဟဉ္ဟိ ပာပံ န ဝိပစ္စေယ္ယ, န ပဒေသပဋိဗာဠ္ဟန္တိ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနပဋိသန္ဓိယာဒိဓမ္မာနံ နိယာမော ဒသသဟသ္သိကမ္ပနပစ္စယဘာဝော ဓမ္မနိယာမော။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတောတိ ဧတေန နိယာမဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒိဘာဝော, န ကာရကဝသေနာတိ ဧတမတ္ထံ ဒသ္သေတိ။
Avijjamāne kārake kathaṃ āvajjanādibhāvena pavatti hotīti taṃ dassetuṃ pañcavidhaṃ niyāmaṃ nāma gaṇhiṃsu. Niyāmo ca dhammānaṃ sabhāvakiccapaccayabhāvavisesova. Taṃtaṃsadisaphaladānanti tassa tassa attano anurūpaphalassa dānaṃ. Sadisavipākadānanti ca anurūpavipākadānanti attho. Idaṃ vatthunti ekavacananiddeso ekagāthāvatthubhāvena kato. Jagatippadesoti yathāvuttato aññopi lokappadeso. Kālagatiupadhipayogapaṭibāḷhañhi pāpaṃ na vipacceyya, na padesapaṭibāḷhanti. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānapaṭisandhiyādidhammānaṃ niyāmo dasasahassikampanapaccayabhāvo dhammaniyāmo. Ayaṃ idha adhippetoti etena niyāmavasena āvajjanādibhāvo, na kārakavasenāti etamatthaṃ dasseti.
ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ သောဠသဝိပာကကထာဌာနေ။ ဒ္ဝာဒသဟိ ဝာဟေတဗ္ဗာ နာဠိယန္တောပမာ န ဒ္ဝာဒသန္နံ စိတ္တာနံ ဧကသ္မိံ ဒ္ဝာရေ ဧကာရမ္မဏေ သဟ ကိစ္စကရဏဝသေန ဝုတ္တာ, အထ ခော ဒ္ဝာဒသန္နံ ဧကသ္မိံ ဒ္ဝာရေ သကိစ္စကရဏမတ္တဝသေန။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိဇနကသဒိသဇဝနာနန္တရံ အဟေတုကတဒာရမ္မဏံ ဒသ္သေန္တော ‘‘စတုန္နံ ပန ဒုဟေတုကကုသလစိတ္တာနံ အညတရဇဝနသ္သ။ပေ.။ ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ အာဟ။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကသ္သ ပန တိဟေတုကဇဝနေ ဇဝိတေ ပဋိသန္ဓိဒာယကေန ကမ္မေန အဟေတုကသ္သ တဒာရမ္မဏသ္သ နိဗ္ဗတ္တိ န ပဋိသေဓိတာ။ ဧဝံ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကသ္သပိ တိဟေတုကာနန္တရံ ဒုဟေတုကတဒာရမ္မဏံ အပ္ပဋိသိဒ္ဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိပုဏ္ဏဝိပာကသ္သ စ ပဋိသန္ဓိဇနကကမ္မသ္သ ဝသေနာယံ ဝိပာကဝိဘာဝနာ တသ္သာ မုခနိဒသ္သနမတ္တမေဝာတိ ပဝတ္တိဝိပာကသ္သ စ ဧကသ္သ တိဟေတုကာဒိကမ္မသ္သ သောဠသဝိပာကစိတ္တာဒီနိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တသ္မာ ယေန ကေနစိ ကမ္မုနာ ဧကေန အနေကံ တဒာရမ္မဏံ ပဝတ္တမာနံ ကမ္မဝိသေသာဘာဝာ ယေသံ တံ အနုဗန္ဓဘူတံ, တေသံ ဇဝနသင္ခာတာနံ ပစ္စယာနံ ဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌံ ဟောတီတိ ဇဝနေနာယံ တဒာရမ္မဏနိယာမော ဝုတ္တော, န နာနာကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တမာနသ္သ ဝသေန။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ. ၃.၁.၉၈) ‘‘သဟေတုကေ ခန္ဓေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပသ္သတိ။ ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ အဟေတုကော ဝိပာကော တဒာရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဉာဏာနန္တရံ အဟေတုကတဒာရမ္မဏံ, ‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ သဟေတုကော ဝိပာကော တဒာရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အကုသလာနန္တရဉ္စ သဟေတုကတဒာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ, န စ ‘‘တံ ဧတေန ထေရေန အဒသ္သိတ’’န္တိ ကတ္ဝာ တသ္သ ပဋိသေဓော ကတော ဟောတီတိ။
Imasmiṃ ṭhāneti soḷasavipākakathāṭhāne. Dvādasahi vāhetabbā nāḷiyantopamā na dvādasannaṃ cittānaṃ ekasmiṃ dvāre ekārammaṇe saha kiccakaraṇavasena vuttā, atha kho dvādasannaṃ ekasmiṃ dvāre sakiccakaraṇamattavasena. Ahetukapaṭisandhijanakasadisajavanānantaraṃ ahetukatadārammaṇaṃ dassento ‘‘catunnaṃ pana duhetukakusalacittānaṃ aññatarajavanassa…pe… patiṭṭhātī’’ti āha. Ahetukapaṭisandhikassa pana tihetukajavane javite paṭisandhidāyakena kammena ahetukassa tadārammaṇassa nibbatti na paṭisedhitā. Evaṃ duhetukapaṭisandhikassapi tihetukānantaraṃ duhetukatadārammaṇaṃ appaṭisiddhaṃ daṭṭhabbaṃ. Paripuṇṇavipākassa ca paṭisandhijanakakammassa vasenāyaṃ vipākavibhāvanā tassā mukhanidassanamattamevāti pavattivipākassa ca ekassa tihetukādikammassa soḷasavipākacittādīni vuttanayena yojetabbāni. Tasmā yena kenaci kammunā ekena anekaṃ tadārammaṇaṃ pavattamānaṃ kammavisesābhāvā yesaṃ taṃ anubandhabhūtaṃ, tesaṃ javanasaṅkhātānaṃ paccayānaṃ visesena visiṭṭhaṃ hotīti javanenāyaṃ tadārammaṇaniyāmo vutto, na nānākammunā nibbattamānassa vasena. Evañca katvā paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.1.98) ‘‘sahetuke khandhe aniccato dukkhato anattato vipassati. Kusalākusale niruddhe ahetuko vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti ñāṇānantaraṃ ahetukatadārammaṇaṃ, ‘‘kusalākusale niruddhe sahetuko vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti akusalānantarañca sahetukatadārammaṇaṃ vuttaṃ, na ca ‘‘taṃ etena therena adassita’’nti katvā tassa paṭisedho kato hotīti.
ယံ ပန ဇဝနေန။ပေ.။ တံ ကုသလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ ကုသလသ္သ ဝိယ အကုသလသ္သ သဒိသော ဝိပာကော နတ္ထီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ သသင္ခာရိကာသင္ခာရိကနိယမနံ ပန သန္ဓာယ တသ္မိံ ဝုတ္တေ အကုသလေပိ န တံ န ယုဇ္ဇတီတိ။ အဋ္ဌာနမေတန္တိ ဣဒံ နိယမိတာဒိဝသေန ယောနိသော အယောနိသော ဝာ အာဝဋ္ဋိတေ အယောနိသော ယောနိသော ဝာ ဝဝတ္ထာပနသ္သ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
Yaṃpana javanena…pe… taṃ kusalaṃ sandhāya vuttanti idaṃ kusalassa viya akusalassa sadiso vipāko natthīti katvā vuttaṃ. Sasaṅkhārikāsaṅkhārikaniyamanaṃ pana sandhāya tasmiṃ vutte akusalepi na taṃ na yujjatīti. Aṭṭhānametanti idaṃ niyamitādivasena yoniso ayoniso vā āvaṭṭite ayoniso yoniso vā vavatthāpanassa abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.
ပဋိသိဒ္ဓန္တိ အဝစနမေဝ ပဋိသေဓောတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ကာမတဏ္ဟာနိဗ္ဗတ္တေန ကမ္မုနာ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရာနုဘဝနဝိပာကော န ဟောတီတိ တတ္ထ တဒာရမ္မဏာဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာပာထဂတေ ဝိသယေ တန္နိန္နံ ဘဝင္ဂံ အာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အာဝဇ္ဇနံ ဝိသယေ နိန္နတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဘဝင္ဂံ ပန သဗ္ဗဒာ သဝိသယေ နိန္နမေဝာတိ ဝိသယန္တရဝိညာဏသ္သ ပစ္စယော ဟုတ္ဝာပိ တဒဘာဝာ ဝိနာ အာဝဇ္ဇနေန သဝိသယေ နိန္နတ္တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိဏ္ဏတ္တာတိ အာဝဇ္ဇနေန ဝိနာ ဗဟုလံ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗတ္တာ။ သမုဒာစာရတ္တာတိ အာပာထဂတေ ဝိသယေ ပဋိသန္ဓိဝိသယေ စ ဗဟုလံ ဥပ္ပာဒိတပုဗ္ဗတ္တာ။ စိဏ္ဏတ္တာတိ ဝာ ပုဂ္ဂလေန အာသေဝိတဘာဝော ဝုတ္တော။ သမုဒာစာရတ္တာတိ သယံ ဗဟုလံ ပဝတ္တဘာဝော။ နိရောဓသ္သ အနန္တရပစ္စယံ နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဣဒံ တဒနန္တရမေဝ နိရောဓဖုသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န အရူပက္ခန္ဓာနံ ဝိယ နိရောဓသ္သ အနန္တရပစ္စယဘာဝံ။ နေဝသညာနာသညာယတနံ ပန ကိဉ္စိ ပရိကမ္မေန ဝိနာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နတ္ထိ။ ပရိကမ္မာဝဇ္ဇနမေဝ တသ္သ အာဝဇ္ဇနန္တိ အညသ္သ ဝိယ ဧတသ္သပိ သာဝဇ္ဇနတာယ ဘဝိတဗ္ဗံ။
Paṭisiddhanti avacanameva paṭisedhoti katvā vuttaṃ. Kāmataṇhānibbattena kammunā mahaggatalokuttarānubhavanavipāko na hotīti tattha tadārammaṇābhāvo veditabbo. Āpāthagate visaye tanninnaṃ bhavaṅgaṃ āvajjanaṃ uppādetīti āvajjanaṃ visaye ninnattā uppajjati. Bhavaṅgaṃ pana sabbadā savisaye ninnamevāti visayantaraviññāṇassa paccayo hutvāpi tadabhāvā vinā āvajjanena savisaye ninnattāva uppajjati. Ciṇṇattāti āvajjanena vinā bahulaṃ uppannapubbattā. Samudācārattāti āpāthagate visaye paṭisandhivisaye ca bahulaṃ uppāditapubbattā. Ciṇṇattāti vā puggalena āsevitabhāvo vutto. Samudācārattāti sayaṃ bahulaṃ pavattabhāvo. Nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatananti idaṃ tadanantarameva nirodhaphusanaṃ sandhāya vuttaṃ, na arūpakkhandhānaṃ viya nirodhassa anantarapaccayabhāvaṃ. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana kiñci parikammena vinā uppajjamānaṃ natthi. Parikammāvajjanameva tassa āvajjananti aññassa viya etassapi sāvajjanatāya bhavitabbaṃ.
အယံ ပနေတ္ထာဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – နေဝသညာနာသညာယတနသ္သ န နိရောဓသ္သ အနန္တရပစ္စယဘာဝေ နိန္နာဒိတာ အညတ္ထ ဒိဋ္ဌာ အတဒတ္ထပရိကမ္မဘာဝေ စ ဥပ္ပတ္တိယာ, အထ စ တံ တသ္သ အနန္တရပစ္စယော ဟောတိ, တထာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာ မနောဝိညာဏဓာတု အသတိပိ နိရာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိယံ နိန္နာဒိဘာဝေ နိရာဝဇ္ဇနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ‘‘အရိယမဂ္ဂစိတ္တံ မဂ္ဂာနန္တရာနိ ဖလစိတ္တာနီ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာဝဇ္ဇနာဘာဝံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ သိယာ, ဂောတ္ရဘုဝောဒာနာနိ နိဒသ္သနာနိ သိယုံ တေဟေဝ ဧတေသံ နိရာဝဇ္ဇနတာသိဒ္ဓိတော။ ဖလသမာပတ္တိကာလေ စ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏံ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ အနုလောမံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝစနတော သမာနာရမ္မဏာဝဇ္ဇနရဟိတတ္တာ ‘‘မဂ္ဂာနန္တရာနိ ဖလစိတ္တာနီ’’တိ ဧဝံ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တာနိ န ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ သိယုံ, ဂောတ္ရဘုဝောဒာနာနိ ပန ယဒိပိ နိဗ္ဗာနေ စိဏ္ဏာနိ သမုဒာစာရာနိ စ န ဟောန္တိ, အာရမ္မဏန္တရေ စိဏ္ဏသမုဒာစာရာနေဝ။ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တာနိ စ မဂ္ဂဝီထိတော ဥဒ္ဓံ တဒတ္ထပရိကမ္မသဗ္ဘာဝာတိ တေသံ ဂဟဏံ န ကတံ, အနုလောမာနန္တရဉ္စ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တံ စိဏ္ဏံ သမုဒာစာရံ, န နေဝသညာနာသညာယတနာနန္တရံ မဂ္ဂာနန္တရသ္သ ဝိယ တဒတ္ထပရိကမ္မာဘာဝာတိ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တသ္သာ’’တိ တဉ္စ နိဒသ္သနံ။ အာရမ္မဏေန ပန ဝိနာ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ဧတသ္သ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတ္တာဘာဝာ ပုစ္ဆံ ကာရေတ္ဝာ အာရမ္မဏနိဒ္ဓာရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။
Ayaṃ panetthādhippāyo daṭṭhabbo – nevasaññānāsaññāyatanassa na nirodhassa anantarapaccayabhāve ninnāditā aññattha diṭṭhā atadatthaparikammabhāve ca uppattiyā, atha ca taṃ tassa anantarapaccayo hoti, tathā ca uppajjati. Evaṃ yathāvuttā manoviññāṇadhātu asatipi nirāvajjanuppattiyaṃ ninnādibhāve nirāvajjanā uppajjatīti. Evañca katvā ‘‘ariyamaggacittaṃ maggānantarāni phalacittānī’’ti idaṃ vuttaṃ. Yadi hi nibbānārammaṇāvajjanābhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ siyā, gotrabhuvodānāni nidassanāni siyuṃ teheva etesaṃ nirāvajjanatāsiddhito. Phalasamāpattikāle ca ‘‘parittārammaṇaṃ mahaggatārammaṇaṃ anulomaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti vacanato samānārammaṇāvajjanarahitattā ‘‘maggānantarāni phalacittānī’’ti evaṃ phalasamāpatticittāni na vajjetabbāni siyuṃ, gotrabhuvodānāni pana yadipi nibbāne ciṇṇāni samudācārāni ca na honti, ārammaṇantare ciṇṇasamudācārāneva. Phalasamāpatticittāni ca maggavīthito uddhaṃ tadatthaparikammasabbhāvāti tesaṃ gahaṇaṃ na kataṃ, anulomānantarañca phalasamāpatticittaṃ ciṇṇaṃ samudācāraṃ, na nevasaññānāsaññāyatanānantaraṃ maggānantarassa viya tadatthaparikammābhāvāti ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassā’’ti tañca nidassanaṃ. Ārammaṇena pana vinā nuppajjatīti idaṃ etassa mahaggatārammaṇattābhāvā pucchaṃ kāretvā ārammaṇaniddhāraṇatthaṃ vuttaṃ.
တတ္ထာတိ ဝိပာကကထာယံ။ ဇစ္စန္ဓပီဌသပ္ပိဥပမာနိဒသ္သနံ ဝိပာကသ္သ နိသ္သယေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တိဒသ္သနတ္ထံ။ ဝိသယဂ္ဂာဟောတိ ဣဒံ စက္ခာဒီနံ သဝိသယဂ္ဂဟဏေန စက္ခုဝိညာဏာဒိဝိပာကသ္သ ဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဥပနိသ္သယတော စက္ခာဒီနံ ဒသ္သနာဒိအတ္ထတော စ တသ္သေဝ ဝိပာကသ္သ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဥပနိသ္သယမတ္ထသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟဒယဝတ္ထုမေဝာတိ ယထာ ပုရိမစိတ္တာနိ ဟဒယဝတ္ထုနိသ္သိတာနိ စ ပသာဒဝတ္ထုအနုဂတာနိ စ အညာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ, န ဧဝံ ဘဝင္ဂံ, တံ ပနေတံ ဝတ္ထာရမ္မဏန္တရရဟိတံ ကေဝလံ ဟဒယဝတ္ထုမေဝ နိသ္သာယ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟဒယရူပဝတ္ထုကန္တိ ဣဓာပိ အညဝတ္ထာနုဂတန္တိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မက္ကဋကသ္သ ဟိ သုတ္တာရောဟဏံ ဝိယ ပသာဒဝတ္ထုကံ စိတ္တံ, သုတ္တေန ဂမနာဒီနိ ဝိယ တဒနုဂတာနိ သေသစိတ္တာနီတိ။ သုတ္တဃဋ္ဋနမက္ကဋကစလနာနိ ဝိယ ပသာဒဃဋ္ဋနဘဝင္ဂစလနာနိ သဟ ဟောန္တီတိ ဒီပနတော ‘‘ဧကေကံ။ပေ.။ အာဂစ္ဆတီ’’တိပိ ဒီပေတိ။
Tatthāti vipākakathāyaṃ. Jaccandhapīṭhasappiupamānidassanaṃ vipākassa nissayena vinā appavattidassanatthaṃ. Visayaggāhoti idaṃ cakkhādīnaṃ savisayaggahaṇena cakkhuviññāṇādivipākassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Upanissayato cakkhādīnaṃ dassanādiatthato ca tasseva vipākassa dassanatthaṃ ‘‘upanissayamatthaso’’ti vuttaṃ. Hadayavatthumevāti yathā purimacittāni hadayavatthunissitāni ca pasādavatthuanugatāni ca aññārammaṇāni honti, na evaṃ bhavaṅgaṃ, taṃ panetaṃ vatthārammaṇantararahitaṃ kevalaṃ hadayavatthumeva nissāya pavattatīti vuttaṃ hoti. Hadayarūpavatthukanti idhāpi aññavatthānugatanti adhippāyo veditabbo. Makkaṭakassa hi suttārohaṇaṃ viya pasādavatthukaṃ cittaṃ, suttena gamanādīni viya tadanugatāni sesacittānīti. Suttaghaṭṭanamakkaṭakacalanāni viya pasādaghaṭṭanabhavaṅgacalanāni saha hontīti dīpanato ‘‘ekekaṃ…pe… āgacchatī’’tipi dīpeti.
ဘဝင္ဂသ္သ အာဝဋ္ဋိတကာလောတိ ဣဒံ ဒောဝာရိကသဒိသာနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပာဒပရိမဇ္ဇကသဒိသသ္သ အာဝဇ္ဇနသ္သ သညာဒာနသဒိသော အနန္တရပစ္စယဘာဝော ဧဝ ဘဝင္ဂာဝဋ္ဋနန္တိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ဝိပာကမနောဓာတုအာဒီနံ အဒိသ္ဝာဝ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိကရဏံ ဂာဠ္ဟဂ္ဂဟဏမတ္တပုထုလစတုရသ္သဘာဝဝိဇာနနမတ္တကဟာပဏဘာဝဝိဇာနနမတ္တကမ္မောပနယနမတ္တသာမညဝသေန ဝုတ္တံ, န ဂာဠ္ဟဂ္ဂာဟကာဒီနံ ကဟာပဏဒသ္သနသ္သ အဘာဝော တံသမာနဘာဝော စ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ အဓိပ္ပေတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Bhavaṅgassa āvaṭṭitakāloti idaṃ dovārikasadisānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ pādaparimajjakasadisassa āvajjanassa saññādānasadiso anantarapaccayabhāvo eva bhavaṅgāvaṭṭananti katvā vuttaṃ. Vipākamanodhātuādīnaṃ adisvāva sampaṭicchanādikaraṇaṃ gāḷhaggahaṇamattaputhulacaturassabhāvavijānanamattakahāpaṇabhāvavijānanamattakammopanayanamattasāmaññavasena vuttaṃ, na gāḷhaggāhakādīnaṃ kahāpaṇadassanassa abhāvo taṃsamānabhāvo ca sampaṭicchanādīnaṃ adhippetoti veditabbo.
ပဏ္ဍရံ ဧတန္တိ ပဏ္ဍရရူပဒသ္သနသာမညတော စက္ခုဝိညာဏမေဝ ဒသ္သနကိစ္စံ သာဓေတီတိ ဒီပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သောတဒ္ဝာရာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ သဝနာဒိဝသေန။ သန္တာပနဝသေန ဂုဠသီလော ဂုဠပ္ပယောဇနော ဝာ ဂောဠိယကော။ ဥပနိသ္သယတောတိ န ဥပနိသ္သယပစ္စယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ပန အသတိ ယော န ဟောတိ, သော ဣဓ ‘‘ဥပနိသ္သယော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ အာလောကသန္နိသ္သိတန္တိ ဣဒမ္ပိ အာလောကေ သတိ သဗ္ဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ဥပနိသ္သယပစ္စယတံ။ မန္ဒထာမဂတံ နာမ ကိရိယစိတ္တသ္သ ပစ္စယဘာဝံ အနုပဂန္တ္ဝာ သယမေဝ ပဝတ္တမာနံ။
Paṇḍaraṃetanti paṇḍararūpadassanasāmaññato cakkhuviññāṇameva dassanakiccaṃ sādhetīti dīpanaṃ veditabbaṃ. Evaṃ sotadvārādīsupi yojetabbaṃ savanādivasena. Santāpanavasena guḷasīlo guḷappayojano vā goḷiyako. Upanissayatoti na upanissayapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ. Yasmiṃ pana asati yo na hoti, so idha ‘‘upanissayo’’ti adhippeto. Ālokasannissitanti idampi āloke sati sabbhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na upanissayapaccayataṃ. Mandathāmagataṃ nāma kiriyacittassa paccayabhāvaṃ anupagantvā sayameva pavattamānaṃ.
အသင္ခာရိကသသင္ခာရိကေသု ဒောသံ ဒိသ္ဝာတိ န ကမ္မသ္သ ဝိရုဒ္ဓသဘာဝေန ဝိပာကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အသင္ခာရိကကမ္မသ္သ သသင္ခာရိကဝိပာကေသု, သသင္ခာရိကကမ္မသ္သ စ အသင္ခာရိကဝိပာကေသု ဒောသံ ဒိသ္ဝာ။ အဟေတုကာနံ ပန ရူပာဒီသု အဘိနိပာတမတ္တာဒိကိစ္စာနံ န သသင္ခာရိကဝိရုဒ္ဓော သဘာဝောတိ အသင္ခာရိကတာ နတ္ထိ, အသင္ခာရိကဝိရုဒ္ဓသဘာဝာဘာဝာ နာပိ သသင္ခာရိကတာတိ ဥဘယာဝိရောဓာ ဥဘယေနပိ တေသံ နိဗ္ဗတ္တိံ အနုဇာနာတိ။ စိတ္တနိယာမန္တိ တဒာရမ္မဏနိယာမံ။ ကိရိယတော ပဉ္စာတိ ဣမေသံ။ပေ.။ ပတိဋ္ဌာတီတိ ကိရိယဇဝနာနန္တရဉ္စ တဒာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ. ၁.၃.၉၄) ပန ‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပာကော တဒာရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝိပာကဓမ္မဓမ္မာနမေဝ အနန္တရာ တဒာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ ကုသလတ္တိကေ စ ‘‘သေက္ခာ ဝာ ပုထုဇ္ဇနာ ဝာ ကုသလံ အနိစ္စတော’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၄၀၆) ကုသလာကုသလဇဝနမေဝ ဝတ္ဝာ တဒနန္တရံ တဒာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ, န အဗ္ယာကတာနန္တရံ, န စ ကတ္ထစိ ကိရိယာနန္တရံ တဒာရမ္မဏသ္သ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ ဒိသ္သတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေ စ တသ္မိံ အဝစနေ ကာရဏံ နတ္ထိ, တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော ဧသော ထေရဝာဒော။ ဝိပ္ဖာရိကဉ္ဟိ ဇဝနံ နာဝံ ဝိယ နဒီသောတော ဘဝင္ဂံ အနုဗန္ဓတီတိ ယုတ္တံ, န ပန ဆဠင္ဂုပေက္ခဝတော သန္တဝုတ္တိံ ကိရိယဇဝနံ ပဏ္ဏပုဋံ ဝိယ နဒီသောတောတိ။
Asaṅkhārikasasaṅkhārikesudosaṃ disvāti na kammassa viruddhasabhāvena vipākena bhavitabbanti asaṅkhārikakammassa sasaṅkhārikavipākesu, sasaṅkhārikakammassa ca asaṅkhārikavipākesu dosaṃ disvā. Ahetukānaṃ pana rūpādīsu abhinipātamattādikiccānaṃ na sasaṅkhārikaviruddho sabhāvoti asaṅkhārikatā natthi, asaṅkhārikaviruddhasabhāvābhāvā nāpi sasaṅkhārikatāti ubhayāvirodhā ubhayenapi tesaṃ nibbattiṃ anujānāti. Cittaniyāmanti tadārammaṇaniyāmaṃ. Kiriyato pañcāti imesaṃ…pe… patiṭṭhātīti kiriyajavanānantarañca tadārammaṇaṃ vuttaṃ. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.3.94) pana ‘‘kusalākusale niruddhe vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti vipākadhammadhammānameva anantarā tadārammaṇaṃ vuttaṃ. Kusalattike ca ‘‘sekkhā vā puthujjanā vā kusalaṃ aniccato’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.406) kusalākusalajavanameva vatvā tadanantaraṃ tadārammaṇaṃ vuttaṃ, na abyākatānantaraṃ, na ca katthaci kiriyānantaraṃ tadārammaṇassa vuttaṭṭhānaṃ dissati. Vijjamāne ca tasmiṃ avacane kāraṇaṃ natthi, tasmā upaparikkhitabbo eso theravādo. Vipphārikañhi javanaṃ nāvaṃ viya nadīsoto bhavaṅgaṃ anubandhatīti yuttaṃ, na pana chaḷaṅgupekkhavato santavuttiṃ kiriyajavanaṃ paṇṇapuṭaṃ viya nadīsototi.
ပိဏ္ဍဇဝနံ ဇဝတီတိ ကုသလာကုသလကိရိယဇဝနာနိ ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ကထိတာနီတိ တထာ ကထိတာနိ ဇဝနာနိ ပိဏ္ဍိတာနိ ဝိယ ဝုတ္တာနိ, ဧကသ္မိံ ဝာ တဒာရမ္မဏေ ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ဒသ္သိတာနိ ဟုတ္ဝာ ဇဝိတာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ ဣမဉ္စ ပန ပိဏ္ဍဇဝနံ ဝဒန္တေန အကုသလတော စတ္တာရိယေဝ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ ဂဟေတ္ဝာ ဒ္ဝာဒသုပေက္ခာသဟဂတဇဝနာနိ ပိဏ္ဍိတာနိ ဝိယ ဝုတ္တာနိ။ ပဋ္ဌာနေ ပန ‘‘ကုသလံ အသ္သာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ, တံ အာရဗ္ဘ ရာဂော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒိဋ္ဌိ, ဝိစိကိစ္ဆာ , ဥဒ္ဓစ္စံ, ဒောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပာကော တဒာရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရာနိ ဒ္ဝေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ပဝတ္တဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတာနိပိ ကုသလဝိပာကေ တဒာရမ္မဏေ ပိဏ္ဍေတဗ္ဗာနိ သိယုံ။ တေသံ ပန အနန္တရံ အဟေတုကဝိပာကေနေဝ တဒာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ, သော စ သန္တီရဏဘာဝေနေဝ ဂဟိတောတိ အပုဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗံ နတ္ထိ။ အဟေတုကေ စ ပိဏ္ဍေတဗ္ဗံ နာရဟန္တီတိ အဓိပ္ပာယေန န ပိဏ္ဍေတီတိ။
Piṇḍajavanaṃ javatīti kusalākusalakiriyajavanāni piṇḍetvā kathitānīti tathā kathitāni javanāni piṇḍitāni viya vuttāni, ekasmiṃ vā tadārammaṇe piṇḍetvā dassitāni hutvā javitāneva vuttāni. Imañca pana piṇḍajavanaṃ vadantena akusalato cattāriyeva upekkhāsahagatāni gahetvā dvādasupekkhāsahagatajavanāni piṇḍitāni viya vuttāni. Paṭṭhāne pana ‘‘kusalaṃ assādeti abhinandati, taṃ ārabbha rāgo uppajjati. Diṭṭhi, vicikicchā , uddhaccaṃ, domanassaṃ uppajjati. Akusale niruddhe vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti vuttattā itarāni dve iṭṭhārammaṇe pavattavicikicchuddhaccasahagatānipi kusalavipāke tadārammaṇe piṇḍetabbāni siyuṃ. Tesaṃ pana anantaraṃ ahetukavipākeneva tadārammaṇena bhavitabbaṃ, so ca santīraṇabhāveneva gahitoti apubbaṃ gahetabbaṃ natthi. Ahetuke ca piṇḍetabbaṃ nārahantīti adhippāyena na piṇḍetīti.
တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ ပနေတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဒုတိယဝာဒေ တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ တိဟေတုကတဒာရမ္မဏံ ယုတ္တန္တိ ဒသ္သေတုံ ယုတ္တံ ဝဒတိ ဇဝနသမာနတ္တာ, နာလဗ္ဘမာနတ္တာ အညသ္သ။ ပဌမတ္ထေရေန အကုသလာနန္တရံ ဝုတ္တသ္သ အဟေတုကတဒာရမ္မဏသ္သ, ကုသလာနန္တရံ ဝုတ္တသ္သ စ သဟေတုကတဒာရမ္မဏသ္သ အကုသလာနန္တရံ ဥပ္ပတ္တိံ ဝဒန္တသ္သ ဟိ ပဋိသန္ဓိဇနကံ တိဟေတုကကမ္မံ ဒုဟေတုကာဟေတုကံ ဝိပာကံ ဇနယန္တမ္ပိ တိဟေတုကဇဝနာနန္တရံ န ဇနေတီတိ န ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒိသ္သတီတိ ဧဝံ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ အဝုတ္တမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝာ တသ္မိံ တသ္မိံ ထေရဝာဒေ ယေန အဓိပ္ပာယေန သသင္ခာရာသင္ခာရဝိဓာနာဒိ ဝုတ္တံ, တံ တေနေဝ အဓိပ္ပာယေန ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ, န အဓိပ္ပာယန္တရံ အဓိပ္ပာယန္တရေန အာလောဠေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဟေတုသဒိသမေဝာတိ ဇနကကမ္မဟေတုသဒိသမေဝ။ မဟာပကရဏေ အာဝိ ဘဝိသ္သတီတိ မဟာပကရဏေ အာဂတပာဠိယာ ပာကဋံ ဥပ္ပတ္တိဝိဓာနံ အာဝိ ဘဝိသ္သတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။
Tihetukajavanāvasāne panetthāti etasmiṃ dutiyavāde tihetukajavanāvasāne tihetukatadārammaṇaṃ yuttanti dassetuṃ yuttaṃ vadati javanasamānattā, nālabbhamānattā aññassa. Paṭhamattherena akusalānantaraṃ vuttassa ahetukatadārammaṇassa, kusalānantaraṃ vuttassa ca sahetukatadārammaṇassa akusalānantaraṃ uppattiṃ vadantassa hi paṭisandhijanakaṃ tihetukakammaṃ duhetukāhetukaṃ vipākaṃ janayantampi tihetukajavanānantaraṃ na janetīti na ettha kāraṇaṃ dissatīti evaṃ yuttaṃ gahetabbaṃ avuttampīti adhippāyo. Atha vā tasmiṃ tasmiṃ theravāde yena adhippāyena sasaṅkhārāsaṅkhāravidhānādi vuttaṃ, taṃ teneva adhippāyena yuttaṃ gahetabbaṃ, na adhippāyantaraṃ adhippāyantarena āloḷetabbanti attho. Hetusadisamevāti janakakammahetusadisameva. Mahāpakaraṇe āvi bhavissatīti mahāpakaraṇe āgatapāḷiyā pākaṭaṃ uppattividhānaṃ āvi bhavissatīti adhippāyena vadati.
ကာမာဝစရကုသလဝိပာကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Kāmāvacarakusalavipākakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
