| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ವಿಪಾಕುದ್ಧಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Vipākuddhārakathāvaṇṇanā
ಯತೋ ಯತ್ತಕೋ ಚ ವಿಪಾಕೋ ಹೋತಿ, ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಠಾನೇ ವಿಪಚ್ಚತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಪಾಕುದ್ಧಾರಕಥಾ ಆರದ್ಧಾ। ಏತ್ಥೇವಾತಿ ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯ ಕಮ್ಮೇ ಆಯೂಹಿತೇಯೇವ। ದುಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ದ್ವಾದಸಕಮಗ್ಗೋಪಿ ಹೋತಿ , ದ್ವಾದಸಕಪ್ಪಕಾರೋಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅಹೇತುಕಟ್ಠಕಮ್ಪಿ। ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾನಂ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಅಸಙ್ಖಾರಿಕವಿಪಾಕಸಙ್ಕರಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ದುತಿಯತ್ಥೇರೋ ‘‘ದ್ವಾದಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪುರಿಮಸ್ಸ ಹಿ ಪಚ್ಚಯತೋಸಸಙ್ಖಾರಿಕಅಸಙ್ಖಾರಿಕಭಾವೋ, ಇತರೇಸಂ ಕಮ್ಮತೋ। ತತಿಯೋ ತಿಹೇತುಕತೋ ದುಹೇತುಕಮ್ಪಿ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ದಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Yato yattako ca vipāko hoti, yasmiñca ṭhāne vipaccati, taṃ dassetuṃ vipākuddhārakathā āraddhā. Etthevāti ekāya cetanāya kamme āyūhiteyeva. Duhetukapaṭisandhivasena dvādasakamaggopi hoti , dvādasakappakāropīti attho. Ahetukapaṭisandhivasena ahetukaṭṭhakampi. Asaṅkhārikasasaṅkhārikānaṃ sasaṅkhārikaasaṅkhārikavipākasaṅkaraṃ anicchanto dutiyatthero ‘‘dvādasā’’tiādimāha. Purimassa hi paccayatosasaṅkhārikaasaṅkhārikabhāvo, itaresaṃ kammato. Tatiyo tihetukato duhetukampi anicchanto ‘‘dasā’’tiādimāha.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಪಾಕುದ್ಧಾರಟ್ಠಾನೇ ಕಮ್ಮಪಟಿಸನ್ಧಿವವತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಸಾಕೇತಪಞ್ಹಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು। ಕಮ್ಮವಸೇನ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ತಂತಂಗುಣದೋಸುಸ್ಸದನಿಮಿತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಉಸ್ಸದಕಿತ್ತನಂ ಗಣ್ಹಿಂಸು। ಹೇತುಕಿತ್ತನಂ ಇಧ ಪಠಮತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ದುತಿಯತ್ಥೇರವಾದಾದೀಸು ವಿಸೇಸಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ವಕ್ಖಾಮಿ। ಞಾಣಸ್ಸ ಜಚ್ಚನ್ಧಾದಿವಿಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ತಿಹೇತುಕಂ ಅತಿದುಬ್ಬಲಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆಕಡ್ಢನ್ತಂ ದುಹೇತುಕಂ ಆಕಡ್ಢೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಅಹೇತುಕಾ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಯಂ ಪನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಸುಗತಿಯಂ ಜಚ್ಚನ್ಧಬಧಿರಾದಿವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಹೇತುಕಉಪಪತ್ತಿಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಹೇತುಕೋಪಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಕತಮೇಸಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತಿ’’ಚ್ಚೇವ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೩೨) ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಟಿಸನ್ಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಕತಮೇಸಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತಿ? ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಜವನಕ್ಖಣೇ ತಯೋ ಹೇತೂ ಕುಸಲಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಜಾತಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಕುಸಲಮೂಲಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾ। ನಿಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ ದ್ವೇ ಹೇತೂ ಅಕುಸಲಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಜಾತಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ತಯೋ ಹೇತೂ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಜಾತಚೇತನಾಯ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾಪಿ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೋಪಪತ್ತಿಯಂ।
Imasmiṃ vipākuddhāraṭṭhāne kammapaṭisandhivavatthānatthaṃ sāketapañhaṃ gaṇhiṃsu. Kammavasena vipākassa taṃtaṃguṇadosussadanimittataṃ dassetuṃ ussadakittanaṃ gaṇhiṃsu. Hetukittanaṃ idha paṭhamattherassa adhippāyena vuttaṃ. Dutiyattheravādādīsu visesaṃ tattha tattheva vakkhāmi. Ñāṇassa jaccandhādivipattinimittapaṭipakkhabhāvato tihetukaṃ atidubbalampi samānaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhantaṃ duhetukaṃ ākaḍḍheyyāti ‘‘ahetukā na hotī’’ti āha. Yaṃ pana paṭisambhidāmagge sugatiyaṃ jaccandhabadhirādivipattiyā ahetukaupapattiṃ vajjetvā gatisampattiyā sahetukopapattiṃ dassentena ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti’’cceva (paṭi. ma. 1.232) vuttaṃ. Tena ñāṇavippayuttena kammunā ñāṇasampayuttapaṭisandhi na hotīti dīpitaṃ hoti. Aññathā ‘‘sattannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hotī’’ti idampi vucceyya. Tathā hi ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti? Kusalassa kammassa javanakkhaṇe tayo hetū kusalā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati kusalamūlapaccayāpi saṅkhārā. Nikantikkhaṇe dve hetū akusalā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati akusalamūlapaccayāpi saṅkhārā. Paṭisandhikkhaṇe tayo hetū abyākatā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati nāmarūpapaccayāpi viññāṇaṃ, viññāṇapaccayāpi nāmarūpa’’nti vissajjitaṃ ñāṇasampayuttopapattiyaṃ.
ಏವಂ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತುಪಪತ್ತಿಯಾ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ‘‘ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಕತಮೇಸಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತಿ? ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಜವನಕ್ಖಣೇ ದ್ವೇ ಹೇತೂ ಕುಸಲಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕಾತುನ್ತಿ। ಯಥಾ ಪನ ‘‘ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಸತ್ತನ್ನಂ ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಅವಚನತೋ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ‘‘ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಛನ್ನಂ ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಪತ್ತಿ ಹೋತಿ’’ಚ್ಚೇವ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೩೩) ವತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಅವಚನತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತತೋ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಪನ್ನಂ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಕಮ್ಮನಿಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇಸು ತಯೋ ಚ ದ್ವೇ ಚ ಹೇತೂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ದ್ವೇ ಯೋಜೇತುನ್ತಿ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ ‘‘ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕವಿಪಾಕದಸ್ಸನವಸೇನ ಇಧ ಪಾಠೋ ಸಾವಸೇಸೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ। ‘‘ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಹೇತೂನಂ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಪಾಠಸ್ಸ ಸಾವಸೇಸತಾಪತ್ತೀತಿ ಚೇ? ನ, ದುಬ್ಬಲಸ್ಸ ದುಹೇತುಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಪಾಕದಾನೇ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ। ತಿಹೇತುಕಸ್ಸ ಪನ ಅಹೇತುಕವಿಪಚ್ಚನೇ ವಿಯ ದುಹೇತುಕವಿಪಚ್ಚನೇಪಿ ನತ್ಥಿ ಸಮತ್ಥತಾವಿಘಾತೋತಿ। ಆರಮ್ಮಣೇನ ವೇದನಾ ಪರಿವತ್ತೇತಬ್ಬಾತಿ ಸನ್ತೀರಣತದಾರಮ್ಮಣೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ವಿಭಾಗಗ್ಗಹಣಸಮತ್ಥತಾಭಾವತೋ ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಇಟ್ಠಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇಸು ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಸುಖಸಹಗತಮೇವ ಪಟಿಘಟ್ಟನಾವಿಸೇಸೇನಾತಿ।
Evaṃ ñāṇavippayuttato ñāṇasampayuttupapattiyā ca vijjamānāya ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ sattannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti? Kusalassa kammassa javanakkhaṇe dve hetū kusalā’’ti vatvā aññattha ca pubbe vuttanayeneva sakkā vissajjanaṃ kātunti. Yathā pana ‘‘ñāṇasampayutte sattannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti avacanato ñāṇavippayuttato ñāṇasampayuttā paṭisandhi na hoti, evaṃ ‘‘gatisampattiyā ñāṇavippayutte channaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti’’cceva (paṭi. ma. 1.233) vatvā ‘‘sattannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti avacanato ñāṇasampayuttato ñāṇavippayuttāpi paṭisandhi na hotīti āpannaṃ. Etthāpi hi na na sakkā kammanikantikkhaṇesu tayo ca dve ca hetū yojetvā paṭisandhikkhaṇe dve yojetunti. Imassa pana therassa ayamadhippāyo siyā ‘‘kammasarikkhakavipākadassanavasena idha pāṭho sāvaseso kathito’’ti. ‘‘Ñāṇasampayutte aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti etthāpi pāṭhassa sāvasesatāpattīti ce? Na, dubbalassa duhetukakammassa ñāṇasampayuttavipākadāne asamatthattā. Tihetukassa pana ahetukavipaccane viya duhetukavipaccanepi natthi samatthatāvighātoti. Ārammaṇena vedanā parivattetabbāti santīraṇatadārammaṇe sandhāya vuttaṃ. Vibhāgaggahaṇasamatthatābhāvato hi cakkhuviññāṇādīni iṭṭhaiṭṭhamajjhattesu upekkhāsahagatāneva honti, kāyaviññāṇañca sukhasahagatameva paṭighaṭṭanāvisesenāti.
ವಿಸೇಸವತಾ ಕಾಲೇನ ತದಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸಬ್ಬಜವನವತಾ ವಿಪಾಕಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಂವರಾಸಂವರೇ…ಪೇ॰… ಉಪಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಞ್ಞಕಾಲೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಪರಿಪುಣ್ಣವಿಪಾಕಪ್ಪವತ್ತಿಅಭಾವಾ। ಕಕ್ಕಟಕ…ಪೇ॰… ಭವಙ್ಗೋತರಣನ್ತಿ ಏತೇನ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ಕೇದಾರೇ ಪೂರೇತ್ವಾ ನದೀಪವೇಸನಮಗ್ಗಭೂತಂ ಮಾತಿಕಂ ಅಪ್ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಕ್ಕಟಕಮಗ್ಗಾದಿನಾ ಅಮಗ್ಗೇನ ನದೀಓತರಣಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಜವಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಪ್ಪವೇಸನಮಗ್ಗಭೂತೇ ತದಾರಮ್ಮಣೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಮಗ್ಗೇನ ವಿನಾ ಭವಙ್ಗೋತರಣನ್ತಿ।
Visesavatā kālena tadārammaṇapaccayasabbajavanavatā vipākappavattiṃ dassetuṃ ‘‘saṃvarāsaṃvare…pe… upagatassā’’ti vuttaṃ aññakāle pañcaviññāṇādiparipuṇṇavipākappavattiabhāvā. Kakkaṭaka…pe… bhavaṅgotaraṇanti etena idaṃ dasseti – kedāre pūretvā nadīpavesanamaggabhūtaṃ mātikaṃ appavisitvā kakkaṭakamaggādinā amaggena nadīotaraṇaṃ viya cittassa javitvā bhavaṅgappavesanamaggabhūte tadārammaṇe anuppanne maggena vinā bhavaṅgotaraṇanti.
ಏತೇಸು ತೀಸು ಮೋಘವಾರೇಸು ದುತಿಯೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಯದಿ ಹಿ ಅನುಲೋಮೇ ವೇದನಾತ್ತಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಾದೀಸು ‘‘ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ನ ಮಗ್ಗೇ ದ್ವೇ’’ತಿ ‘‘ನ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಆಸೇವನೇ ದ್ವೇ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ಸೋಪಿ ಮೋಘವಾರೋ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯ। ಯದಿ ಪನ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಮ್ಪಿ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೋ ಸಿಯಾ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ। ನ ಹಿ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಂ ಲದ್ಧುಂ ಯುತ್ತಸ್ಸ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಭಾವೀ ಧಮ್ಮೋ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅವುತ್ತೋ ಅತ್ಥಿ। ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸ್ಸ ಪನ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಅವುತ್ತೋ। ‘‘ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ। ಅಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ…ಪೇ॰… ನಾಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೯೩) ವಚನತೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋವ। ಅಥಾಪಿ ಸಿಯಾ ‘‘ಅಸಮಾನವೇದನಾನಂ ವಸೇನ ಏವಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ, ಏವಮಪಿ ಯಥಾ ‘‘ಆವಜ್ಜನಾ ಕುಸಲಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೧೭) ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ‘‘ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ’’ಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಜಾತಿಭೇದಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಭೂಮಿಭಿನ್ನಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಾದೀನಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವಿಯ ಜಾತಿಭಿನ್ನಸ್ಸಪಿ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಏವ ಸಿಯಾ। ಅಭಿನ್ನಜಾತಿಕಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಯಥಾ ‘‘ಆವಜ್ಜನಾ ಸಹೇತುಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ‘‘ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ನ ತು ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ವೇದನಾತ್ತಿಕೇಪಿ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾಯ ಗಣನಾಯ ‘‘ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ನ ಮಗ್ಗೇ ಏಕಂ, ನ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಆಸೇವನೇ ಏಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಗಣನಾಯ ನಿದ್ಧಾರಿಯಮಾನಾಯ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸ್ಸ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ದುತಿಯೋ ಮೋಘವಾರೋ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬೋ।
Etesu tīsu moghavāresu dutiyo upaparikkhitvā gahetabbo. Yadi hi anulome vedanāttike paṭiccavārādīsu ‘‘āsevanapaccayā na magge dve’’ti ‘‘na maggapaccayā āsevane dve’’ti ca vuttaṃ siyā, sopi moghavāro labbheyya. Yadi pana voṭṭhabbanampi āsevanapaccayo siyā, kusalākusalānampi siyā. Na hi āsevanapaccayaṃ laddhuṃ yuttassa āsevanapaccayabhāvī dhammo āsevanapaccayoti avutto atthi. Voṭṭhabbanassa pana kusalākusalānaṃ āsevanapaccayabhāvo avutto. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati nāsevanapaccayā. Akusalaṃ dhammaṃ…pe… nāsevanapaccayā’’ti (paṭṭhā. 1.1.93) vacanato paṭikkhittova. Athāpi siyā ‘‘asamānavedanānaṃ vasena evaṃ vutta’’nti, evamapi yathā ‘‘āvajjanā kusalānaṃ khandhānaṃ akusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayoti’’pi vattabbaṃ siyā, jātibhedā na vuttanti ce? Bhūmibhinnassa kāmāvacarassa rūpāvacarādīnaṃ āsevanapaccayabhāvo viya jātibhinnassapi bhaveyyāti vattabbo eva siyā. Abhinnajātikassa ca vasena yathā ‘‘āvajjanā sahetukānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayo’’tipi vattabbaṃ siyā, na tu vuttaṃ. Tasmā vedanāttikepi saṅkhittāya gaṇanāya ‘‘āsevanapaccayā na magge ekaṃ, na maggapaccayā āsevane eka’’nti evaṃ gaṇanāya niddhāriyamānāya voṭṭhabbanassa āsevanapaccayattassa abhāvā yathāvuttappakāro dutiyo moghavāro vīmaṃsitabbo.
ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ ಪನ ವೀಥಿವಿಪಾಕಸನ್ತತಿಯಾ ಆವಟ್ಟನತೋ ಆವಜ್ಜನಾ, ತತೋ ವಿಸದಿಸಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ಕರಣತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಚ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಪಟ್ಠಾನೇ ‘‘ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ ಕುಸಲಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿ ನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಆವಜ್ಜನಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನತೋ ಚತುನ್ನಂ ವಾ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಾ ಜವನಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತಂ ಭವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ರೂಪಾದಿಆವಜ್ಜನಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಅಯಮೇತಸ್ಸ ಸಭಾವೋತಿ ಜವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ದುತಿಯೋ ಮೋಘವಾರೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ, ಅಯಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅನಾಗತತ್ತಾ ಸುಟ್ಠು ವಿಚಾರೇತಬ್ಬೋ। ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಜವನಾನುಬನ್ಧನಭೂತತ್ತಾ ‘‘ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಭವಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟ್ಠಾನೇ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೩.೧.೧೦೨) ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಹೇತುಕಂ ಭವಙ್ಗಂ ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ, ‘‘ಅಹೇತುಕಂ ಭವಙ್ಗಂ ಸಹೇತುಕಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಚ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಸುಖದುಕ್ಖವಿಪಾಕಮತ್ತೋ ವಿಪಾಕೋ ನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಭಾಗಂ ಕರೋತಿ, ಜವನಂ ಪನ ರಜ್ಜನವಿರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಭಾಗಂ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಜವನಮೇವ ಅನುಭವತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Voṭṭhabbanaṃ pana vīthivipākasantatiyā āvaṭṭanato āvajjanā, tato visadisassa javanassa karaṇato manasikāro ca. Evañca katvā paṭṭhāne ‘‘voṭṭhabbanaṃ kusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’tiādi na vuttaṃ, ‘‘āvajjanā’’icceva vuttaṃ. Tasmā voṭṭhabbanato catunnaṃ vā pañcannaṃ vā javanānaṃ ārammaṇapurejātaṃ bhavituṃ asakkontaṃ rūpādiāvajjanādīnaṃ paccayo bhavituṃ na sakkoti, ayametassa sabhāvoti javanāpāripūriyā dutiyo moghavāro dassetuṃ yutto siyā, ayampi aṭṭhakathāyaṃ anāgatattā suṭṭhu vicāretabbo. Bhavaṅgassa javanānubandhanabhūtattā ‘‘tadārammaṇaṃ bhavaṅga’’nti vuttaṃ. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.1.102) ca vuttaṃ ‘‘sahetukaṃ bhavaṅgaṃ ahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti, ‘‘ahetukaṃ bhavaṅgaṃ sahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti ca. Kusalākusalānaṃ sukhadukkhavipākamatto vipāko na iṭṭhāniṭṭhānaṃ vibhāgaṃ karoti, javanaṃ pana rajjanavirajjanādivasena iṭṭhāniṭṭhavibhāgaṃ karotīti ‘‘ārammaṇarasaṃ javanameva anubhavatī’’ti vuttaṃ.
ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಕಾರಕೇ ಕಥಂ ಆವಜ್ಜನಾದಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ನಿಯಾಮಂ ನಾಮ ಗಣ್ಹಿಂಸು। ನಿಯಾಮೋ ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಕಿಚ್ಚಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸೋವ। ತಂತಂಸದಿಸಫಲದಾನನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಫಲಸ್ಸ ದಾನಂ। ಸದಿಸವಿಪಾಕದಾನನ್ತಿ ಚ ಅನುರೂಪವಿಪಾಕದಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವತ್ಥುನ್ತಿ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಏಕಗಾಥಾವತ್ಥುಭಾವೇನ ಕತೋ। ಜಗತಿಪ್ಪದೇಸೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತತೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಲೋಕಪ್ಪದೇಸೋ। ಕಾಲಗತಿಉಪಧಿಪಯೋಗಪಟಿಬಾಳ್ಹಞ್ಹಿ ಪಾಪಂ ನ ವಿಪಚ್ಚೇಯ್ಯ, ನ ಪದೇಸಪಟಿಬಾಳ್ಹನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ನಿಯಾಮೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಕಮ್ಪನಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಧಮ್ಮನಿಯಾಮೋ। ಅಯಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಏತೇನ ನಿಯಾಮವಸೇನ ಆವಜ್ಜನಾದಿಭಾವೋ, ನ ಕಾರಕವಸೇನಾತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Avijjamāne kārake kathaṃ āvajjanādibhāvena pavatti hotīti taṃ dassetuṃ pañcavidhaṃ niyāmaṃ nāma gaṇhiṃsu. Niyāmo ca dhammānaṃ sabhāvakiccapaccayabhāvavisesova. Taṃtaṃsadisaphaladānanti tassa tassa attano anurūpaphalassa dānaṃ. Sadisavipākadānanti ca anurūpavipākadānanti attho. Idaṃ vatthunti ekavacananiddeso ekagāthāvatthubhāvena kato. Jagatippadesoti yathāvuttato aññopi lokappadeso. Kālagatiupadhipayogapaṭibāḷhañhi pāpaṃ na vipacceyya, na padesapaṭibāḷhanti. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānapaṭisandhiyādidhammānaṃ niyāmo dasasahassikampanapaccayabhāvo dhammaniyāmo. Ayaṃ idha adhippetoti etena niyāmavasena āvajjanādibhāvo, na kārakavasenāti etamatthaṃ dasseti.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇತಿ ಸೋಳಸವಿಪಾಕಕಥಾಠಾನೇ। ದ್ವಾದಸಹಿ ವಾಹೇತಬ್ಬಾ ನಾಳಿಯನ್ತೋಪಮಾ ನ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಸಹ ಕಿಚ್ಚಕರಣವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ಅಥ ಖೋ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಸಕಿಚ್ಚಕರಣಮತ್ತವಸೇನ। ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಸದಿಸಜವನಾನನ್ತರಂ ಅಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಪನ ದುಹೇತುಕಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞತರಜವನಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಪತಿಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಪನ ತಿಹೇತುಕಜವನೇ ಜವಿತೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾಯಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನ ಪಟಿಸೇಧಿತಾ। ಏವಂ ದುಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸಪಿ ತಿಹೇತುಕಾನನ್ತರಂ ದುಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಂ ಅಪ್ಪಟಿಸಿದ್ಧಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪರಿಪುಣ್ಣವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನಾಯಂ ವಿಪಾಕವಿಭಾವನಾ ತಸ್ಸಾ ಮುಖನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ಏಕಸ್ಸ ತಿಹೇತುಕಾದಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸೋಳಸವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾದೀನಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ। ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಕಮ್ಮುನಾ ಏಕೇನ ಅನೇಕಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಕಮ್ಮವಿಸೇಸಾಭಾವಾ ಯೇಸಂ ತಂ ಅನುಬನ್ಧಭೂತಂ, ತೇಸಂ ಜವನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಿಸೇಸೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಜವನೇನಾಯಂ ತದಾರಮ್ಮಣನಿಯಾಮೋ ವುತ್ತೋ, ನ ನಾನಾಕಮ್ಮುನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಸ್ಸ ವಸೇನ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಪಟ್ಠಾನೇ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೩.೧.೯೮) ‘‘ಸಹೇತುಕೇ ಖನ್ಧೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ವಿಪಸ್ಸತಿ। ಕುಸಲಾಕುಸಲೇ ನಿರುದ್ಧೇ ಅಹೇತುಕೋ ವಿಪಾಕೋ ತದಾರಮ್ಮಣತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಞಾಣಾನನ್ತರಂ ಅಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಂ, ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲೇ ನಿರುದ್ಧೇ ಸಹೇತುಕೋ ವಿಪಾಕೋ ತದಾರಮ್ಮಣತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಅಕುಸಲಾನನ್ತರಞ್ಚ ಸಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ‘‘ತಂ ಏತೇನ ಥೇರೇನ ಅದಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋ ಹೋತೀತಿ।
Imasmiṃ ṭhāneti soḷasavipākakathāṭhāne. Dvādasahi vāhetabbā nāḷiyantopamā na dvādasannaṃ cittānaṃ ekasmiṃ dvāre ekārammaṇe saha kiccakaraṇavasena vuttā, atha kho dvādasannaṃ ekasmiṃ dvāre sakiccakaraṇamattavasena. Ahetukapaṭisandhijanakasadisajavanānantaraṃ ahetukatadārammaṇaṃ dassento ‘‘catunnaṃ pana duhetukakusalacittānaṃ aññatarajavanassa…pe… patiṭṭhātī’’ti āha. Ahetukapaṭisandhikassa pana tihetukajavane javite paṭisandhidāyakena kammena ahetukassa tadārammaṇassa nibbatti na paṭisedhitā. Evaṃ duhetukapaṭisandhikassapi tihetukānantaraṃ duhetukatadārammaṇaṃ appaṭisiddhaṃ daṭṭhabbaṃ. Paripuṇṇavipākassa ca paṭisandhijanakakammassa vasenāyaṃ vipākavibhāvanā tassā mukhanidassanamattamevāti pavattivipākassa ca ekassa tihetukādikammassa soḷasavipākacittādīni vuttanayena yojetabbāni. Tasmā yena kenaci kammunā ekena anekaṃ tadārammaṇaṃ pavattamānaṃ kammavisesābhāvā yesaṃ taṃ anubandhabhūtaṃ, tesaṃ javanasaṅkhātānaṃ paccayānaṃ visesena visiṭṭhaṃ hotīti javanenāyaṃ tadārammaṇaniyāmo vutto, na nānākammunā nibbattamānassa vasena. Evañca katvā paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.1.98) ‘‘sahetuke khandhe aniccato dukkhato anattato vipassati. Kusalākusale niruddhe ahetuko vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti ñāṇānantaraṃ ahetukatadārammaṇaṃ, ‘‘kusalākusale niruddhe sahetuko vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti akusalānantarañca sahetukatadārammaṇaṃ vuttaṃ, na ca ‘‘taṃ etena therena adassita’’nti katvā tassa paṭisedho kato hotīti.
ಯಂ ಪನ ಜವನೇನ…ಪೇ॰… ತಂ ಕುಸಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಯ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಸದಿಸೋ ವಿಪಾಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾಸಙ್ಖಾರಿಕನಿಯಮನಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ವುತ್ತೇ ಅಕುಸಲೇಪಿ ನ ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ಅಟ್ಠಾನಮೇತನ್ತಿ ಇದಂ ನಿಯಮಿತಾದಿವಸೇನ ಯೋನಿಸೋ ಅಯೋನಿಸೋ ವಾ ಆವಟ್ಟಿತೇ ಅಯೋನಿಸೋ ಯೋನಿಸೋ ವಾ ವವತ್ಥಾಪನಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
Yaṃpana javanena…pe… taṃ kusalaṃ sandhāya vuttanti idaṃ kusalassa viya akusalassa sadiso vipāko natthīti katvā vuttaṃ. Sasaṅkhārikāsaṅkhārikaniyamanaṃ pana sandhāya tasmiṃ vutte akusalepi na taṃ na yujjatīti. Aṭṭhānametanti idaṃ niyamitādivasena yoniso ayoniso vā āvaṭṭite ayoniso yoniso vā vavatthāpanassa abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.
ಪಟಿಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಅವಚನಮೇವ ಪಟಿಸೇಧೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮತಣ್ಹಾನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಾನುಭವನವಿಪಾಕೋ ನ ಹೋತೀತಿ ತತ್ಥ ತದಾರಮ್ಮಣಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆಪಾಥಗತೇ ವಿಸಯೇ ತನ್ನಿನ್ನಂ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಜ್ಜನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಆವಜ್ಜನಂ ವಿಸಯೇ ನಿನ್ನತ್ತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಭವಙ್ಗಂ ಪನ ಸಬ್ಬದಾ ಸವಿಸಯೇ ನಿನ್ನಮೇವಾತಿ ವಿಸಯನ್ತರವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹುತ್ವಾಪಿ ತದಭಾವಾ ವಿನಾ ಆವಜ್ಜನೇನ ಸವಿಸಯೇ ನಿನ್ನತ್ತಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಚಿಣ್ಣತ್ತಾತಿ ಆವಜ್ಜನೇನ ವಿನಾ ಬಹುಲಂ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬತ್ತಾ। ಸಮುದಾಚಾರತ್ತಾತಿ ಆಪಾಥಗತೇ ವಿಸಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಸಯೇ ಚ ಬಹುಲಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಪುಬ್ಬತ್ತಾ। ಚಿಣ್ಣತ್ತಾತಿ ವಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಆಸೇವಿತಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ಸಮುದಾಚಾರತ್ತಾತಿ ಸಯಂ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಭಾವೋ। ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ಇದಂ ತದನನ್ತರಮೇವ ನಿರೋಧಫುಸನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ವಿಯ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವಂ। ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪರಿಕಮ್ಮೇನ ವಿನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ನತ್ಥಿ। ಪರಿಕಮ್ಮಾವಜ್ಜನಮೇವ ತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನನ್ತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಯ ಏತಸ್ಸಪಿ ಸಾವಜ್ಜನತಾಯ ಭವಿತಬ್ಬಂ।
Paṭisiddhanti avacanameva paṭisedhoti katvā vuttaṃ. Kāmataṇhānibbattena kammunā mahaggatalokuttarānubhavanavipāko na hotīti tattha tadārammaṇābhāvo veditabbo. Āpāthagate visaye tanninnaṃ bhavaṅgaṃ āvajjanaṃ uppādetīti āvajjanaṃ visaye ninnattā uppajjati. Bhavaṅgaṃ pana sabbadā savisaye ninnamevāti visayantaraviññāṇassa paccayo hutvāpi tadabhāvā vinā āvajjanena savisaye ninnattāva uppajjati. Ciṇṇattāti āvajjanena vinā bahulaṃ uppannapubbattā. Samudācārattāti āpāthagate visaye paṭisandhivisaye ca bahulaṃ uppāditapubbattā. Ciṇṇattāti vā puggalena āsevitabhāvo vutto. Samudācārattāti sayaṃ bahulaṃ pavattabhāvo. Nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatananti idaṃ tadanantarameva nirodhaphusanaṃ sandhāya vuttaṃ, na arūpakkhandhānaṃ viya nirodhassa anantarapaccayabhāvaṃ. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana kiñci parikammena vinā uppajjamānaṃ natthi. Parikammāvajjanameva tassa āvajjananti aññassa viya etassapi sāvajjanatāya bhavitabbaṃ.
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸ ನ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ನಿನ್ನಾದಿತಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾ ಅತದತ್ಥಪರಿಕಮ್ಮಭಾವೇ ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಅಥ ಚ ತಂ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಅಸತಿಪಿ ನಿರಾವಜ್ಜನುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ನಿನ್ನಾದಿಭಾವೇ ನಿರಾವಜ್ಜನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಾನಿ ಫಲಚಿತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾವಜ್ಜನಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ಗೋತ್ರಭುವೋದಾನಾನಿ ನಿದಸ್ಸನಾನಿ ಸಿಯುಂ ತೇಹೇವ ಏತೇಸಂ ನಿರಾವಜ್ಜನತಾಸಿದ್ಧಿತೋ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಚ ‘‘ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ಮಹಗ್ಗತಾರಮ್ಮಣಂ ಅನುಲೋಮಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಮಾನಾರಮ್ಮಣಾವಜ್ಜನರಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಾನಿ ಫಲಚಿತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಏವಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಾನಿ ನ ವಜ್ಜೇತಬ್ಬಾನಿ ಸಿಯುಂ, ಗೋತ್ರಭುವೋದಾನಾನಿ ಪನ ಯದಿಪಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚಿಣ್ಣಾನಿ ಸಮುದಾಚಾರಾನಿ ಚ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣನ್ತರೇ ಚಿಣ್ಣಸಮುದಾಚಾರಾನೇವ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಾನಿ ಚ ಮಗ್ಗವೀಥಿತೋ ಉದ್ಧಂ ತದತ್ಥಪರಿಕಮ್ಮಸಬ್ಭಾವಾತಿ ತೇಸಂ ಗಹಣಂ ನ ಕತಂ, ಅನುಲೋಮಾನನ್ತರಞ್ಚ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ಚಿಣ್ಣಂ ಸಮುದಾಚಾರಂ, ನ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಾನನ್ತರಂ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಸ್ಸ ವಿಯ ತದತ್ಥಪರಿಕಮ್ಮಾಭಾವಾತಿ ‘‘ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ತಞ್ಚ ನಿದಸ್ಸನಂ। ಆರಮ್ಮಣೇನ ಪನ ವಿನಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇದಂ ಏತಸ್ಸ ಮಹಗ್ಗತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾಭಾವಾ ಪುಚ್ಛಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣನಿದ್ಧಾರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
Ayaṃ panetthādhippāyo daṭṭhabbo – nevasaññānāsaññāyatanassa na nirodhassa anantarapaccayabhāve ninnāditā aññattha diṭṭhā atadatthaparikammabhāve ca uppattiyā, atha ca taṃ tassa anantarapaccayo hoti, tathā ca uppajjati. Evaṃ yathāvuttā manoviññāṇadhātu asatipi nirāvajjanuppattiyaṃ ninnādibhāve nirāvajjanā uppajjatīti. Evañca katvā ‘‘ariyamaggacittaṃ maggānantarāni phalacittānī’’ti idaṃ vuttaṃ. Yadi hi nibbānārammaṇāvajjanābhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ siyā, gotrabhuvodānāni nidassanāni siyuṃ teheva etesaṃ nirāvajjanatāsiddhito. Phalasamāpattikāle ca ‘‘parittārammaṇaṃ mahaggatārammaṇaṃ anulomaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti vacanato samānārammaṇāvajjanarahitattā ‘‘maggānantarāni phalacittānī’’ti evaṃ phalasamāpatticittāni na vajjetabbāni siyuṃ, gotrabhuvodānāni pana yadipi nibbāne ciṇṇāni samudācārāni ca na honti, ārammaṇantare ciṇṇasamudācārāneva. Phalasamāpatticittāni ca maggavīthito uddhaṃ tadatthaparikammasabbhāvāti tesaṃ gahaṇaṃ na kataṃ, anulomānantarañca phalasamāpatticittaṃ ciṇṇaṃ samudācāraṃ, na nevasaññānāsaññāyatanānantaraṃ maggānantarassa viya tadatthaparikammābhāvāti ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassā’’ti tañca nidassanaṃ. Ārammaṇena pana vinā nuppajjatīti idaṃ etassa mahaggatārammaṇattābhāvā pucchaṃ kāretvā ārammaṇaniddhāraṇatthaṃ vuttaṃ.
ತತ್ಥಾತಿ ವಿಪಾಕಕಥಾಯಂ। ಜಚ್ಚನ್ಧಪೀಠಸಪ್ಪಿಉಪಮಾನಿದಸ್ಸನಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯೇನ ವಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ವಿಸಯಗ್ಗಾಹೋತಿ ಇದಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಸವಿಸಯಗ್ಗಹಣೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವಿಪಾಕಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಉಪನಿಸ್ಸಯತೋ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ದಸ್ಸನಾದಿಅತ್ಥತೋ ಚ ತಸ್ಸೇವ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಮತ್ಥಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಹದಯವತ್ಥುಮೇವಾತಿ ಯಥಾ ಪುರಿಮಚಿತ್ತಾನಿ ಹದಯವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಚ ಪಸಾದವತ್ಥುಅನುಗತಾನಿ ಚ ಅಞ್ಞಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಭವಙ್ಗಂ, ತಂ ಪನೇತಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣನ್ತರರಹಿತಂ ಕೇವಲಂ ಹದಯವತ್ಥುಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಹದಯರೂಪವತ್ಥುಕನ್ತಿ ಇಧಾಪಿ ಅಞ್ಞವತ್ಥಾನುಗತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮಕ್ಕಟಕಸ್ಸ ಹಿ ಸುತ್ತಾರೋಹಣಂ ವಿಯ ಪಸಾದವತ್ಥುಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ಸುತ್ತೇನ ಗಮನಾದೀನಿ ವಿಯ ತದನುಗತಾನಿ ಸೇಸಚಿತ್ತಾನೀತಿ। ಸುತ್ತಘಟ್ಟನಮಕ್ಕಟಕಚಲನಾನಿ ವಿಯ ಪಸಾದಘಟ್ಟನಭವಙ್ಗಚಲನಾನಿ ಸಹ ಹೋನ್ತೀತಿ ದೀಪನತೋ ‘‘ಏಕೇಕಂ…ಪೇ॰… ಆಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಪಿ ದೀಪೇತಿ।
Tatthāti vipākakathāyaṃ. Jaccandhapīṭhasappiupamānidassanaṃ vipākassa nissayena vinā appavattidassanatthaṃ. Visayaggāhoti idaṃ cakkhādīnaṃ savisayaggahaṇena cakkhuviññāṇādivipākassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Upanissayato cakkhādīnaṃ dassanādiatthato ca tasseva vipākassa dassanatthaṃ ‘‘upanissayamatthaso’’ti vuttaṃ. Hadayavatthumevāti yathā purimacittāni hadayavatthunissitāni ca pasādavatthuanugatāni ca aññārammaṇāni honti, na evaṃ bhavaṅgaṃ, taṃ panetaṃ vatthārammaṇantararahitaṃ kevalaṃ hadayavatthumeva nissāya pavattatīti vuttaṃ hoti. Hadayarūpavatthukanti idhāpi aññavatthānugatanti adhippāyo veditabbo. Makkaṭakassa hi suttārohaṇaṃ viya pasādavatthukaṃ cittaṃ, suttena gamanādīni viya tadanugatāni sesacittānīti. Suttaghaṭṭanamakkaṭakacalanāni viya pasādaghaṭṭanabhavaṅgacalanāni saha hontīti dīpanato ‘‘ekekaṃ…pe… āgacchatī’’tipi dīpeti.
ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಆವಟ್ಟಿತಕಾಲೋತಿ ಇದಂ ದೋವಾರಿಕಸದಿಸಾನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಪಾದಪರಿಮಜ್ಜಕಸದಿಸಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾದಾನಸದಿಸೋ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಏವ ಭವಙ್ಗಾವಟ್ಟನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತುಆದೀನಂ ಅದಿಸ್ವಾವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದಿಕರಣಂ ಗಾಳ್ಹಗ್ಗಹಣಮತ್ತಪುಥುಲಚತುರಸ್ಸಭಾವವಿಜಾನನಮತ್ತಕಹಾಪಣಭಾವವಿಜಾನನಮತ್ತಕಮ್ಮೋಪನಯನಮತ್ತಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಗಾಳ್ಹಗ್ಗಾಹಕಾದೀನಂ ಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ತಂಸಮಾನಭಾವೋ ಚ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದೀನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Bhavaṅgassa āvaṭṭitakāloti idaṃ dovārikasadisānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ pādaparimajjakasadisassa āvajjanassa saññādānasadiso anantarapaccayabhāvo eva bhavaṅgāvaṭṭananti katvā vuttaṃ. Vipākamanodhātuādīnaṃ adisvāva sampaṭicchanādikaraṇaṃ gāḷhaggahaṇamattaputhulacaturassabhāvavijānanamattakahāpaṇabhāvavijānanamattakammopanayanamattasāmaññavasena vuttaṃ, na gāḷhaggāhakādīnaṃ kahāpaṇadassanassa abhāvo taṃsamānabhāvo ca sampaṭicchanādīnaṃ adhippetoti veditabbo.
ಪಣ್ಡರಂ ಏತನ್ತಿ ಪಣ್ಡರರೂಪದಸ್ಸನಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ದೀಪನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಸವನಾದಿವಸೇನ। ಸನ್ತಾಪನವಸೇನ ಗುಳಸೀಲೋ ಗುಳಪ್ಪಯೋಜನೋ ವಾ ಗೋಳಿಯಕೋ। ಉಪನಿಸ್ಸಯತೋತಿ ನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅಸತಿ ಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಇಧ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಆಲೋಕಸನ್ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಆಲೋಕೇ ಸತಿ ಸಬ್ಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತಂ। ಮನ್ದಥಾಮಗತಂ ನಾಮ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಪವತ್ತಮಾನಂ।
Paṇḍaraṃetanti paṇḍararūpadassanasāmaññato cakkhuviññāṇameva dassanakiccaṃ sādhetīti dīpanaṃ veditabbaṃ. Evaṃ sotadvārādīsupi yojetabbaṃ savanādivasena. Santāpanavasena guḷasīlo guḷappayojano vā goḷiyako. Upanissayatoti na upanissayapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ. Yasmiṃ pana asati yo na hoti, so idha ‘‘upanissayo’’ti adhippeto. Ālokasannissitanti idampi āloke sati sabbhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na upanissayapaccayataṃ. Mandathāmagataṃ nāma kiriyacittassa paccayabhāvaṃ anupagantvā sayameva pavattamānaṃ.
ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಸಸಙ್ಖಾರಿಕೇಸು ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿರುದ್ಧಸಭಾವೇನ ವಿಪಾಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕವಿಪಾಕೇಸು, ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕವಿಪಾಕೇಸು ದೋಸಂ ದಿಸ್ವಾ। ಅಹೇತುಕಾನಂ ಪನ ರೂಪಾದೀಸು ಅಭಿನಿಪಾತಮತ್ತಾದಿಕಿಚ್ಚಾನಂ ನ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕವಿರುದ್ಧೋ ಸಭಾವೋತಿ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕತಾ ನತ್ಥಿ, ಅಸಙ್ಖಾರಿಕವಿರುದ್ಧಸಭಾವಾಭಾವಾ ನಾಪಿ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕತಾತಿ ಉಭಯಾವಿರೋಧಾ ಉಭಯೇನಪಿ ತೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ಅನುಜಾನಾತಿ। ಚಿತ್ತನಿಯಾಮನ್ತಿ ತದಾರಮ್ಮಣನಿಯಾಮಂ। ಕಿರಿಯತೋ ಪಞ್ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ…ಪೇ॰… ಪತಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಕಿರಿಯಜವನಾನನ್ತರಞ್ಚ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ। ಪಟ್ಠಾನೇ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೩.೯೪) ಪನ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲೇ ನಿರುದ್ಧೇ ವಿಪಾಕೋ ತದಾರಮ್ಮಣತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾನಮೇವ ಅನನ್ತರಾ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಚ ‘‘ಸೇಕ್ಖಾ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವಾ ಕುಸಲಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೦೬) ಕುಸಲಾಕುಸಲಜವನಮೇವ ವತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಅಬ್ಯಾಕತಾನನ್ತರಂ, ನ ಚ ಕತ್ಥಚಿ ಕಿರಿಯಾನನ್ತರಂ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ದಿಸ್ಸತಿ। ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಅವಚನೇ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ ಏಸೋ ಥೇರವಾದೋ। ವಿಪ್ಫಾರಿಕಞ್ಹಿ ಜವನಂ ನಾವಂ ವಿಯ ನದೀಸೋತೋ ಭವಙ್ಗಂ ಅನುಬನ್ಧತೀತಿ ಯುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖವತೋ ಸನ್ತವುತ್ತಿಂ ಕಿರಿಯಜವನಂ ಪಣ್ಣಪುಟಂ ವಿಯ ನದೀಸೋತೋತಿ।
Asaṅkhārikasasaṅkhārikesudosaṃ disvāti na kammassa viruddhasabhāvena vipākena bhavitabbanti asaṅkhārikakammassa sasaṅkhārikavipākesu, sasaṅkhārikakammassa ca asaṅkhārikavipākesu dosaṃ disvā. Ahetukānaṃ pana rūpādīsu abhinipātamattādikiccānaṃ na sasaṅkhārikaviruddho sabhāvoti asaṅkhārikatā natthi, asaṅkhārikaviruddhasabhāvābhāvā nāpi sasaṅkhārikatāti ubhayāvirodhā ubhayenapi tesaṃ nibbattiṃ anujānāti. Cittaniyāmanti tadārammaṇaniyāmaṃ. Kiriyato pañcāti imesaṃ…pe… patiṭṭhātīti kiriyajavanānantarañca tadārammaṇaṃ vuttaṃ. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.3.94) pana ‘‘kusalākusale niruddhe vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti vipākadhammadhammānameva anantarā tadārammaṇaṃ vuttaṃ. Kusalattike ca ‘‘sekkhā vā puthujjanā vā kusalaṃ aniccato’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.406) kusalākusalajavanameva vatvā tadanantaraṃ tadārammaṇaṃ vuttaṃ, na abyākatānantaraṃ, na ca katthaci kiriyānantaraṃ tadārammaṇassa vuttaṭṭhānaṃ dissati. Vijjamāne ca tasmiṃ avacane kāraṇaṃ natthi, tasmā upaparikkhitabbo eso theravādo. Vipphārikañhi javanaṃ nāvaṃ viya nadīsoto bhavaṅgaṃ anubandhatīti yuttaṃ, na pana chaḷaṅgupekkhavato santavuttiṃ kiriyajavanaṃ paṇṇapuṭaṃ viya nadīsototi.
ಪಿಣ್ಡಜವನಂ ಜವತೀತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಿರಿಯಜವನಾನಿ ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಕಥಿತಾನೀತಿ ತಥಾ ಕಥಿತಾನಿ ಜವನಾನಿ ಪಿಣ್ಡಿತಾನಿ ವಿಯ ವುತ್ತಾನಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾ ತದಾರಮ್ಮಣೇ ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಜವಿತಾನೇವ ವುತ್ತಾನಿ। ಇಮಞ್ಚ ಪನ ಪಿಣ್ಡಜವನಂ ವದನ್ತೇನ ಅಕುಸಲತೋ ಚತ್ತಾರಿಯೇವ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ದ್ವಾದಸುಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಜವನಾನಿ ಪಿಣ್ಡಿತಾನಿ ವಿಯ ವುತ್ತಾನಿ। ಪಟ್ಠಾನೇ ಪನ ‘‘ಕುಸಲಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ತಂ ಆರಬ್ಭ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ದಿಟ್ಠಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ , ಉದ್ಧಚ್ಚಂ, ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಕುಸಲೇ ನಿರುದ್ಧೇ ವಿಪಾಕೋ ತದಾರಮ್ಮಣತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇತರಾನಿ ದ್ವೇ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಾನಿಪಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕೇ ತದಾರಮ್ಮಣೇ ಪಿಣ್ಡೇತಬ್ಬಾನಿ ಸಿಯುಂ। ತೇಸಂ ಪನ ಅನನ್ತರಂ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕೇನೇವ ತದಾರಮ್ಮಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಸೋ ಚ ಸನ್ತೀರಣಭಾವೇನೇವ ಗಹಿತೋತಿ ಅಪುಬ್ಬಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ। ಅಹೇತುಕೇ ಚ ಪಿಣ್ಡೇತಬ್ಬಂ ನಾರಹನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ನ ಪಿಣ್ಡೇತೀತಿ।
Piṇḍajavanaṃ javatīti kusalākusalakiriyajavanāni piṇḍetvā kathitānīti tathā kathitāni javanāni piṇḍitāni viya vuttāni, ekasmiṃ vā tadārammaṇe piṇḍetvā dassitāni hutvā javitāneva vuttāni. Imañca pana piṇḍajavanaṃ vadantena akusalato cattāriyeva upekkhāsahagatāni gahetvā dvādasupekkhāsahagatajavanāni piṇḍitāni viya vuttāni. Paṭṭhāne pana ‘‘kusalaṃ assādeti abhinandati, taṃ ārabbha rāgo uppajjati. Diṭṭhi, vicikicchā , uddhaccaṃ, domanassaṃ uppajjati. Akusale niruddhe vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti vuttattā itarāni dve iṭṭhārammaṇe pavattavicikicchuddhaccasahagatānipi kusalavipāke tadārammaṇe piṇḍetabbāni siyuṃ. Tesaṃ pana anantaraṃ ahetukavipākeneva tadārammaṇena bhavitabbaṃ, so ca santīraṇabhāveneva gahitoti apubbaṃ gahetabbaṃ natthi. Ahetuke ca piṇḍetabbaṃ nārahantīti adhippāyena na piṇḍetīti.
ತಿಹೇತುಕಜವನಾವಸಾನೇ ಪನೇತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ದುತಿಯವಾದೇ ತಿಹೇತುಕಜವನಾವಸಾನೇ ತಿಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯುತ್ತಂ ವದತಿ ಜವನಸಮಾನತ್ತಾ, ನಾಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ। ಪಠಮತ್ಥೇರೇನ ಅಕುಸಲಾನನ್ತರಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ, ಕುಸಲಾನನ್ತರಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಸಹೇತುಕತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವದನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಜನಕಂ ತಿಹೇತುಕಕಮ್ಮಂ ದುಹೇತುಕಾಹೇತುಕಂ ವಿಪಾಕಂ ಜನಯನ್ತಮ್ಪಿ ತಿಹೇತುಕಜವನಾನನ್ತರಂ ನ ಜನೇತೀತಿ ನ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಯುತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಅವುತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಥ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಥೇರವಾದೇ ಯೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಸಸಙ್ಖಾರಾಸಙ್ಖಾರವಿಧಾನಾದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತೇನೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಯುತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತರಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯನ್ತರೇನ ಆಲೋಳೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹೇತುಸದಿಸಮೇವಾತಿ ಜನಕಕಮ್ಮಹೇತುಸದಿಸಮೇವ। ಮಹಾಪಕರಣೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಮಹಾಪಕರಣೇ ಆಗತಪಾಳಿಯಾ ಪಾಕಟಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಿಧಾನಂ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದತಿ।
Tihetukajavanāvasāne panetthāti etasmiṃ dutiyavāde tihetukajavanāvasāne tihetukatadārammaṇaṃ yuttanti dassetuṃ yuttaṃ vadati javanasamānattā, nālabbhamānattā aññassa. Paṭhamattherena akusalānantaraṃ vuttassa ahetukatadārammaṇassa, kusalānantaraṃ vuttassa ca sahetukatadārammaṇassa akusalānantaraṃ uppattiṃ vadantassa hi paṭisandhijanakaṃ tihetukakammaṃ duhetukāhetukaṃ vipākaṃ janayantampi tihetukajavanānantaraṃ na janetīti na ettha kāraṇaṃ dissatīti evaṃ yuttaṃ gahetabbaṃ avuttampīti adhippāyo. Atha vā tasmiṃ tasmiṃ theravāde yena adhippāyena sasaṅkhārāsaṅkhāravidhānādi vuttaṃ, taṃ teneva adhippāyena yuttaṃ gahetabbaṃ, na adhippāyantaraṃ adhippāyantarena āloḷetabbanti attho. Hetusadisamevāti janakakammahetusadisameva. Mahāpakaraṇe āvi bhavissatīti mahāpakaraṇe āgatapāḷiyā pākaṭaṃ uppattividhānaṃ āvi bhavissatīti adhippāyena vadati.
ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Kāmāvacarakusalavipākakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
