| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
વਿਪਾਕੁਦ੍ਧਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Vipākuddhārakathāvaṇṇanā
ਯਤੋ ਯਤ੍ਤਕੋ ਚ વਿਪਾਕੋ ਹੋਤਿ, ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਠਾਨੇ વਿਪਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વਿਪਾਕੁਦ੍ਧਾਰਕਥਾ ਆਰਦ੍ਧਾ। ਏਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਏਕਾਯ ਚੇਤਨਾਯ ਕਮ੍ਮੇ ਆਯੂਹਿਤੇਯੇવ। ਦੁਹੇਤੁਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਦ੍વਾਦਸਕਮਗ੍ਗੋਪਿ ਹੋਤਿ , ਦ੍વਾਦਸਕਪ੍ਪਕਾਰੋਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਹੇਤੁਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਅਹੇਤੁਕਟ੍ਠਕਮ੍ਪਿ। ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾਨਂ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕવਿਪਾਕਸਙ੍ਕਰਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਦੁਤਿਯਤ੍ਥੇਰੋ ‘‘ਦ੍વਾਦਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਹਿ ਪਚ੍ਚਯਤੋਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਭਾવੋ, ਇਤਰੇਸਂ ਕਮ੍ਮਤੋ। ਤਤਿਯੋ ਤਿਹੇਤੁਕਤੋ ਦੁਹੇਤੁਕਮ੍ਪਿ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ‘‘ਦਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Yato yattako ca vipāko hoti, yasmiñca ṭhāne vipaccati, taṃ dassetuṃ vipākuddhārakathā āraddhā. Etthevāti ekāya cetanāya kamme āyūhiteyeva. Duhetukapaṭisandhivasena dvādasakamaggopi hoti , dvādasakappakāropīti attho. Ahetukapaṭisandhivasena ahetukaṭṭhakampi. Asaṅkhārikasasaṅkhārikānaṃ sasaṅkhārikaasaṅkhārikavipākasaṅkaraṃ anicchanto dutiyatthero ‘‘dvādasā’’tiādimāha. Purimassa hi paccayatosasaṅkhārikaasaṅkhārikabhāvo, itaresaṃ kammato. Tatiyo tihetukato duhetukampi anicchanto ‘‘dasā’’tiādimāha.
ਇਮਸ੍ਮਿਂ વਿਪਾਕੁਦ੍ਧਾਰਟ੍ਠਾਨੇ ਕਮ੍ਮਪਟਿਸਨ੍ਧਿવવਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥਂ ਸਾਕੇਤਪਞ੍ਹਂ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਕਮ੍ਮવਸੇਨ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਤਂਤਂਗੁਣਦੋਸੁਸ੍ਸਦਨਿਮਿਤ੍ਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਉਸ੍ਸਦਕਿਤ੍ਤਨਂ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਹੇਤੁਕਿਤ੍ਤਨਂ ਇਧ ਪਠਮਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਤਿਯਤ੍ਥੇਰવਾਦਾਦੀਸੁ વਿਸੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ વਕ੍ਖਾਮਿ। ਞਾਣਸ੍ਸ ਜਚ੍ਚਨ੍ਧਾਦਿવਿਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਤਿਹੇਤੁਕਂ ਅਤਿਦੁਬ੍ਬਲਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਆਕਡ੍ਢਨ੍ਤਂ ਦੁਹੇਤੁਕਂ ਆਕਡ੍ਢੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਅਹੇਤੁਕਾ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਯਂ ਪਨ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੇ ਸੁਗਤਿਯਂ ਜਚ੍ਚਨ੍ਧਬਧਿਰਾਦਿવਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਹੇਤੁਕਉਪਪਤ੍ਤਿਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਹੇਤੁਕੋਪਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਕਤਮੇਸਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ’’ਚ੍ਚੇવ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੩੨) વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ‘‘ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਕਤਮੇਸਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ? ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਜવਨਕ੍ਖਣੇ ਤਯੋ ਹੇਤੂ ਕੁਸਲਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਜਾਤਚੇਤਨਾਯ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਨਿਕਨ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਦ੍વੇ ਹੇਤੂ ਅਕੁਸਲਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਜਾਤਚੇਤਨਾਯ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਤਯੋ ਹੇਤੂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਜਾਤਚੇਤਨਾਯ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾਪਿ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਂ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਪਪਤ੍ਤਿਯਂ।
Imasmiṃ vipākuddhāraṭṭhāne kammapaṭisandhivavatthānatthaṃ sāketapañhaṃ gaṇhiṃsu. Kammavasena vipākassa taṃtaṃguṇadosussadanimittataṃ dassetuṃ ussadakittanaṃ gaṇhiṃsu. Hetukittanaṃ idha paṭhamattherassa adhippāyena vuttaṃ. Dutiyattheravādādīsu visesaṃ tattha tattheva vakkhāmi. Ñāṇassa jaccandhādivipattinimittapaṭipakkhabhāvato tihetukaṃ atidubbalampi samānaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhantaṃ duhetukaṃ ākaḍḍheyyāti ‘‘ahetukā na hotī’’ti āha. Yaṃ pana paṭisambhidāmagge sugatiyaṃ jaccandhabadhirādivipattiyā ahetukaupapattiṃ vajjetvā gatisampattiyā sahetukopapattiṃ dassentena ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti’’cceva (paṭi. ma. 1.232) vuttaṃ. Tena ñāṇavippayuttena kammunā ñāṇasampayuttapaṭisandhi na hotīti dīpitaṃ hoti. Aññathā ‘‘sattannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hotī’’ti idampi vucceyya. Tathā hi ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti? Kusalassa kammassa javanakkhaṇe tayo hetū kusalā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati kusalamūlapaccayāpi saṅkhārā. Nikantikkhaṇe dve hetū akusalā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati akusalamūlapaccayāpi saṅkhārā. Paṭisandhikkhaṇe tayo hetū abyākatā tasmiṃ khaṇe jātacetanāya sahajātapaccayā honti. Tena vuccati nāmarūpapaccayāpi viññāṇaṃ, viññāṇapaccayāpi nāmarūpa’’nti vissajjitaṃ ñāṇasampayuttopapattiyaṃ.
ਏવਂ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੁਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਯ ‘‘ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਕਤਮੇਸਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ? ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਜવਨਕ੍ਖਣੇ ਦ੍વੇ ਹੇਤੂ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਸਕ੍ਕਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ‘‘ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਅવਚਨਤੋ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਛਨ੍ਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ’’ਚ੍ਚੇવ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੩੩) વਤ੍વਾ ‘‘ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਅવਚਨਤੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤੋ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਆਪਨ੍ਨਂ। ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਹਿ ਨ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਮ੍ਮਨਿਕਨ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਸੁ ਤਯੋ ਚ ਦ੍વੇ ਚ ਹੇਤੂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਦ੍વੇ ਯੋਜੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਯਮਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਸਿਯਾ ‘‘ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕવਿਪਾਕਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਇਧ ਪਾਠੋ ਸਾવਸੇਸੋ ਕਥਿਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਪਾਠਸ੍ਸ ਸਾવਸੇਸਤਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਦੁਬ੍ਬਲਸ੍ਸ ਦੁਹੇਤੁਕਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਪਾਕਦਾਨੇ ਅਸਮਤ੍ਥਤ੍ਤਾ। ਤਿਹੇਤੁਕਸ੍ਸ ਪਨ ਅਹੇਤੁਕવਿਪਚ੍ਚਨੇ વਿਯ ਦੁਹੇਤੁਕવਿਪਚ੍ਚਨੇਪਿ ਨਤ੍ਥਿ ਸਮਤ੍ਥਤਾવਿਘਾਤੋਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣੇਨ વੇਦਨਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਸਨ੍ਤੀਰਣਤਦਾਰਮ੍ਮਣੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਭਾਗਗ੍ਗਹਣਸਮਤ੍ਥਤਾਭਾવਤੋ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ ਇਟ੍ਠਇਟ੍ਠਮਜ੍ਝਤ੍ਤੇਸੁ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਸੁਖਸਹਗਤਮੇવ ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਾવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ।
Evaṃ ñāṇavippayuttato ñāṇasampayuttupapattiyā ca vijjamānāya ‘‘gatisampattiyā ñāṇasampayutte katamesaṃ sattannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti? Kusalassa kammassa javanakkhaṇe dve hetū kusalā’’ti vatvā aññattha ca pubbe vuttanayeneva sakkā vissajjanaṃ kātunti. Yathā pana ‘‘ñāṇasampayutte sattannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti avacanato ñāṇavippayuttato ñāṇasampayuttā paṭisandhi na hoti, evaṃ ‘‘gatisampattiyā ñāṇavippayutte channaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hoti’’cceva (paṭi. ma. 1.233) vatvā ‘‘sattannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti avacanato ñāṇasampayuttato ñāṇavippayuttāpi paṭisandhi na hotīti āpannaṃ. Etthāpi hi na na sakkā kammanikantikkhaṇesu tayo ca dve ca hetū yojetvā paṭisandhikkhaṇe dve yojetunti. Imassa pana therassa ayamadhippāyo siyā ‘‘kammasarikkhakavipākadassanavasena idha pāṭho sāvaseso kathito’’ti. ‘‘Ñāṇasampayutte aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā’’ti etthāpi pāṭhassa sāvasesatāpattīti ce? Na, dubbalassa duhetukakammassa ñāṇasampayuttavipākadāne asamatthattā. Tihetukassa pana ahetukavipaccane viya duhetukavipaccanepi natthi samatthatāvighātoti. Ārammaṇena vedanā parivattetabbāti santīraṇatadārammaṇe sandhāya vuttaṃ. Vibhāgaggahaṇasamatthatābhāvato hi cakkhuviññāṇādīni iṭṭhaiṭṭhamajjhattesu upekkhāsahagatāneva honti, kāyaviññāṇañca sukhasahagatameva paṭighaṭṭanāvisesenāti.
વਿਸੇਸવਤਾ ਕਾਲੇਨ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਸਬ੍ਬਜવਨવਤਾ વਿਪਾਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਂવਰਾਸਂવਰੇ…ਪੇ॰… ਉਪਗਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞਕਾਲੇ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਪਰਿਪੁਣ੍ਣવਿਪਾਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਅਭਾવਾ। ਕਕ੍ਕਟਕ…ਪੇ॰… ਭવਙ੍ਗੋਤਰਣਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ – ਕੇਦਾਰੇ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਨਦੀਪવੇਸਨਮਗ੍ਗਭੂਤਂ ਮਾਤਿਕਂ ਅਪ੍ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਕਕ੍ਕਟਕਮਗ੍ਗਾਦਿਨਾ ਅਮਗ੍ਗੇਨ ਨਦੀਓਤਰਣਂ વਿਯ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਜવਿਤ੍વਾ ਭવਙ੍ਗਪ੍ਪવੇਸਨਮਗ੍ਗਭੂਤੇ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਮਗ੍ਗੇਨ વਿਨਾ ਭવਙ੍ਗੋਤਰਣਨ੍ਤਿ।
Visesavatā kālena tadārammaṇapaccayasabbajavanavatā vipākappavattiṃ dassetuṃ ‘‘saṃvarāsaṃvare…pe… upagatassā’’ti vuttaṃ aññakāle pañcaviññāṇādiparipuṇṇavipākappavattiabhāvā. Kakkaṭaka…pe… bhavaṅgotaraṇanti etena idaṃ dasseti – kedāre pūretvā nadīpavesanamaggabhūtaṃ mātikaṃ appavisitvā kakkaṭakamaggādinā amaggena nadīotaraṇaṃ viya cittassa javitvā bhavaṅgappavesanamaggabhūte tadārammaṇe anuppanne maggena vinā bhavaṅgotaraṇanti.
ਏਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਮੋਘવਾਰੇਸੁ ਦੁਤਿਯੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਯਦਿ ਹਿ ਅਨੁਲੋਮੇ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕੇ ਪਟਿਚ੍ਚવਾਰਾਦੀਸੁ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਮਗ੍ਗੇ ਦ੍વੇ’’ਤਿ ‘‘ਨ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਾ ਆਸੇવਨੇ ਦ੍વੇ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ, ਸੋਪਿ ਮੋਘવਾਰੋ ਲਬ੍ਭੇਯ੍ਯ। ਯਦਿ ਪਨ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਮ੍ਪਿ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੋ ਸਿਯਾ, ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਮ੍ਪਿ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਂ ਲਦ੍ਧੁਂ ਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਭਾવੀ ਧਮ੍ਮੋ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅવੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਿ। વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਸ੍ਸ ਪਨ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਅવੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਾਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ। ਅਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ…ਪੇ॰… ਨਾਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੯੩) વਚਨਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋવ। ਅਥਾਪਿ ਸਿਯਾ ‘‘ਅਸਮਾਨવੇਦਨਾਨਂ વਸੇਨ ਏવਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ, ਏવਮਪਿ ਯਥਾ ‘‘ਆવਜ੍ਜਨਾ ਕੁਸਲਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੧੭) વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ’’ਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਜਾਤਿਭੇਦਾ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਭੂਮਿਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਾਮਾવਚਰਸ੍ਸ ਰੂਪਾવਚਰਾਦੀਨਂ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વਿਯ ਜਾਤਿਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸਪਿ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਏવ ਸਿਯਾ। ਅਭਿਨ੍ਨਜਾਤਿਕਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਯਥਾ ‘‘ਆવਜ੍ਜਨਾ ਸਹੇਤੁਕਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਤੁ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕੇਪਿ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤਾਯ ਗਣਨਾਯ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਮਗ੍ਗੇ ਏਕਂ, ਨ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚਯਾ ਆਸੇવਨੇ ਏਕ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਗਣਨਾਯ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਯਮਾਨਾਯ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਸ੍ਸ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਦੁਤਿਯੋ ਮੋਘવਾਰੋ વੀਮਂਸਿਤਬ੍ਬੋ।
Etesu tīsu moghavāresu dutiyo upaparikkhitvā gahetabbo. Yadi hi anulome vedanāttike paṭiccavārādīsu ‘‘āsevanapaccayā na magge dve’’ti ‘‘na maggapaccayā āsevane dve’’ti ca vuttaṃ siyā, sopi moghavāro labbheyya. Yadi pana voṭṭhabbanampi āsevanapaccayo siyā, kusalākusalānampi siyā. Na hi āsevanapaccayaṃ laddhuṃ yuttassa āsevanapaccayabhāvī dhammo āsevanapaccayoti avutto atthi. Voṭṭhabbanassa pana kusalākusalānaṃ āsevanapaccayabhāvo avutto. ‘‘Kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati nāsevanapaccayā. Akusalaṃ dhammaṃ…pe… nāsevanapaccayā’’ti (paṭṭhā. 1.1.93) vacanato paṭikkhittova. Athāpi siyā ‘‘asamānavedanānaṃ vasena evaṃ vutta’’nti, evamapi yathā ‘‘āvajjanā kusalānaṃ khandhānaṃ akusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayoti’’pi vattabbaṃ siyā, jātibhedā na vuttanti ce? Bhūmibhinnassa kāmāvacarassa rūpāvacarādīnaṃ āsevanapaccayabhāvo viya jātibhinnassapi bhaveyyāti vattabbo eva siyā. Abhinnajātikassa ca vasena yathā ‘‘āvajjanā sahetukānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘āsevanapaccayena paccayo’’tipi vattabbaṃ siyā, na tu vuttaṃ. Tasmā vedanāttikepi saṅkhittāya gaṇanāya ‘‘āsevanapaccayā na magge ekaṃ, na maggapaccayā āsevane eka’’nti evaṃ gaṇanāya niddhāriyamānāya voṭṭhabbanassa āsevanapaccayattassa abhāvā yathāvuttappakāro dutiyo moghavāro vīmaṃsitabbo.
વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਂ ਪਨ વੀਥਿવਿਪਾਕਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਆવਟ੍ਟਨਤੋ ਆવਜ੍ਜਨਾ, ਤਤੋ વਿਸਦਿਸਸ੍ਸ ਜવਨਸ੍ਸ ਕਰਣਤੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਚ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ‘‘વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਆવਜ੍ਜਨਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਤੋ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ વਾ ਜવਨਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪੁਰੇਜਾਤਂ ਭવਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਂ ਰੂਪਾਦਿਆવਜ੍ਜਨਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਯਮੇਤਸ੍ਸ ਸਭਾવੋਤਿ ਜવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਦੁਤਿਯੋ ਮੋਘવਾਰੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤੋ ਸਿਯਾ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਅਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬੋ। ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਜવਨਾਨੁਬਨ੍ਧਨਭੂਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਭવਙ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟ੍ਠਾਨੇ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੩.੧.੧੦੨) ਚ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਹੇਤੁਕਂ ਭવਙ੍ਗਂ ਅਹੇਤੁਕਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ, ‘‘ਅਹੇਤੁਕਂ ਭવਙ੍ਗਂ ਸਹੇਤੁਕਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ ਚ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਮਤ੍ਤੋ વਿਪਾਕੋ ਨ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਨਂ વਿਭਾਗਂ ਕਰੋਤਿ, ਜવਨਂ ਪਨ ਰਜ੍ਜਨવਿਰਜ੍ਜਨਾਦਿવਸੇਨ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠવਿਭਾਗਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਂ ਜવਨਮੇવ ਅਨੁਭવਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Voṭṭhabbanaṃ pana vīthivipākasantatiyā āvaṭṭanato āvajjanā, tato visadisassa javanassa karaṇato manasikāro ca. Evañca katvā paṭṭhāne ‘‘voṭṭhabbanaṃ kusalānaṃ khandhānaṃ anantarapaccayena paccayo’’tiādi na vuttaṃ, ‘‘āvajjanā’’icceva vuttaṃ. Tasmā voṭṭhabbanato catunnaṃ vā pañcannaṃ vā javanānaṃ ārammaṇapurejātaṃ bhavituṃ asakkontaṃ rūpādiāvajjanādīnaṃ paccayo bhavituṃ na sakkoti, ayametassa sabhāvoti javanāpāripūriyā dutiyo moghavāro dassetuṃ yutto siyā, ayampi aṭṭhakathāyaṃ anāgatattā suṭṭhu vicāretabbo. Bhavaṅgassa javanānubandhanabhūtattā ‘‘tadārammaṇaṃ bhavaṅga’’nti vuttaṃ. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.1.102) ca vuttaṃ ‘‘sahetukaṃ bhavaṅgaṃ ahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti, ‘‘ahetukaṃ bhavaṅgaṃ sahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti ca. Kusalākusalānaṃ sukhadukkhavipākamatto vipāko na iṭṭhāniṭṭhānaṃ vibhāgaṃ karoti, javanaṃ pana rajjanavirajjanādivasena iṭṭhāniṭṭhavibhāgaṃ karotīti ‘‘ārammaṇarasaṃ javanameva anubhavatī’’ti vuttaṃ.
ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਕਾਰਕੇ ਕਥਂ ਆવਜ੍ਜਨਾਦਿਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਨਿਯਾਮਂ ਨਾਮ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਨਿਯਾਮੋ ਚ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવਕਿਚ੍ਚਪਚ੍ਚਯਭਾવવਿਸੇਸੋવ। ਤਂਤਂਸਦਿਸਫਲਦਾਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨੁਰੂਪਫਲਸ੍ਸ ਦਾਨਂ। ਸਦਿਸવਿਪਾਕਦਾਨਨ੍ਤਿ ਚ ਅਨੁਰੂਪવਿਪਾਕਦਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ વਤ੍ਥੁਨ੍ਤਿ ਏਕવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਏਕਗਾਥਾવਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਕਤੋ। ਜਗਤਿਪ੍ਪਦੇਸੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਲੋਕਪ੍ਪਦੇਸੋ। ਕਾਲਗਤਿਉਪਧਿਪਯੋਗਪਟਿਬਾਲ਼੍ਹਞ੍ਹਿ ਪਾਪਂ ਨ વਿਪਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਨ ਪਦੇਸਪਟਿਬਾਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਿਯਾਮੋ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਕਮ੍ਪਨਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਧਮ੍ਮਨਿਯਾਮੋ। ਅਯਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਏਤੇਨ ਨਿਯਾਮવਸੇਨ ਆવਜ੍ਜਨਾਦਿਭਾવੋ, ਨ ਕਾਰਕવਸੇਨਾਤਿ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Avijjamāne kārake kathaṃ āvajjanādibhāvena pavatti hotīti taṃ dassetuṃ pañcavidhaṃ niyāmaṃ nāma gaṇhiṃsu. Niyāmo ca dhammānaṃ sabhāvakiccapaccayabhāvavisesova. Taṃtaṃsadisaphaladānanti tassa tassa attano anurūpaphalassa dānaṃ. Sadisavipākadānanti ca anurūpavipākadānanti attho. Idaṃ vatthunti ekavacananiddeso ekagāthāvatthubhāvena kato. Jagatippadesoti yathāvuttato aññopi lokappadeso. Kālagatiupadhipayogapaṭibāḷhañhi pāpaṃ na vipacceyya, na padesapaṭibāḷhanti. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānapaṭisandhiyādidhammānaṃ niyāmo dasasahassikampanapaccayabhāvo dhammaniyāmo. Ayaṃ idha adhippetoti etena niyāmavasena āvajjanādibhāvo, na kārakavasenāti etamatthaṃ dasseti.
ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇਤਿ ਸੋਲ਼ਸવਿਪਾਕਕਥਾਠਾਨੇ। ਦ੍વਾਦਸਹਿ વਾਹੇਤਬ੍ਬਾ ਨਾਲ਼ਿਯਨ੍ਤੋਪਮਾ ਨ ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਾਰੇ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਸਹ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਾਰੇ ਸਕਿਚ੍ਚਕਰਣਮਤ੍ਤવਸੇਨ। ਅਹੇਤੁਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਕਸਦਿਸਜવਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਅਹੇਤੁਕਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਨ ਦੁਹੇਤੁਕਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਜવਨਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਹੇਤੁਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਸ੍ਸ ਪਨ ਤਿਹੇਤੁਕਜવਨੇ ਜવਿਤੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਯਕੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਅਹੇਤੁਕਸ੍ਸ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਨ ਪਟਿਸੇਧਿਤਾ। ਏવਂ ਦੁਹੇਤੁਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਸ੍ਸਪਿ ਤਿਹੇਤੁਕਾਨਨ੍ਤਰਂ ਦੁਹੇਤੁਕਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅਪ੍ਪਟਿਸਿਦ੍ਧਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਕਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨਾਯਂ વਿਪਾਕવਿਭਾવਨਾ ਤਸ੍ਸਾ ਮੁਖਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਚ ਏਕਸ੍ਸ ਤਿਹੇਤੁਕਾਦਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸવਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਾਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਏਕੇਨ ਅਨੇਕਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਕਮ੍ਮવਿਸੇਸਾਭਾવਾ ਯੇਸਂ ਤਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਭੂਤਂ, ਤੇਸਂ ਜવਨਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਿਸੇਸੇਨ વਿਸਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤੀਤਿ ਜવਨੇਨਾਯਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਨਿਯਾਮੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਨਾਨਾਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ વਸੇਨ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਪਟ੍ਠਾਨੇ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੩.੧.੯੮) ‘‘ਸਹੇਤੁਕੇ ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ વਿਪਸ੍ਸਤਿ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇ ਅਹੇਤੁਕੋ વਿਪਾਕੋ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਅਹੇਤੁਕਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ, ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇ ਸਹੇਤੁਕੋ વਿਪਾਕੋ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਅਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਰਞ੍ਚ ਸਹੇਤੁਕਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਚ ‘‘ਤਂ ਏਤੇਨ ਥੇਰੇਨ ਅਦਸ੍ਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸੇਧੋ ਕਤੋ ਹੋਤੀਤਿ।
Imasmiṃ ṭhāneti soḷasavipākakathāṭhāne. Dvādasahi vāhetabbā nāḷiyantopamā na dvādasannaṃ cittānaṃ ekasmiṃ dvāre ekārammaṇe saha kiccakaraṇavasena vuttā, atha kho dvādasannaṃ ekasmiṃ dvāre sakiccakaraṇamattavasena. Ahetukapaṭisandhijanakasadisajavanānantaraṃ ahetukatadārammaṇaṃ dassento ‘‘catunnaṃ pana duhetukakusalacittānaṃ aññatarajavanassa…pe… patiṭṭhātī’’ti āha. Ahetukapaṭisandhikassa pana tihetukajavane javite paṭisandhidāyakena kammena ahetukassa tadārammaṇassa nibbatti na paṭisedhitā. Evaṃ duhetukapaṭisandhikassapi tihetukānantaraṃ duhetukatadārammaṇaṃ appaṭisiddhaṃ daṭṭhabbaṃ. Paripuṇṇavipākassa ca paṭisandhijanakakammassa vasenāyaṃ vipākavibhāvanā tassā mukhanidassanamattamevāti pavattivipākassa ca ekassa tihetukādikammassa soḷasavipākacittādīni vuttanayena yojetabbāni. Tasmā yena kenaci kammunā ekena anekaṃ tadārammaṇaṃ pavattamānaṃ kammavisesābhāvā yesaṃ taṃ anubandhabhūtaṃ, tesaṃ javanasaṅkhātānaṃ paccayānaṃ visesena visiṭṭhaṃ hotīti javanenāyaṃ tadārammaṇaniyāmo vutto, na nānākammunā nibbattamānassa vasena. Evañca katvā paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.1.98) ‘‘sahetuke khandhe aniccato dukkhato anattato vipassati. Kusalākusale niruddhe ahetuko vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti ñāṇānantaraṃ ahetukatadārammaṇaṃ, ‘‘kusalākusale niruddhe sahetuko vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti akusalānantarañca sahetukatadārammaṇaṃ vuttaṃ, na ca ‘‘taṃ etena therena adassita’’nti katvā tassa paṭisedho kato hotīti.
ਯਂ ਪਨ ਜવਨੇਨ…ਪੇ॰… ਤਂ ਕੁਸਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਕੁਸਲਸ੍ਸ વਿਯ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਸਦਿਸੋ વਿਪਾਕੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾਸਙ੍ਖਾਰਿਕਨਿਯਮਨਂ ਪਨ ਸਨ੍ਧਾਯ ਤਸ੍ਮਿਂ વੁਤ੍ਤੇ ਅਕੁਸਲੇਪਿ ਨ ਤਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਨਿਯਮਿਤਾਦਿવਸੇਨ ਯੋਨਿਸੋ ਅਯੋਨਿਸੋ વਾ ਆવਟ੍ਟਿਤੇ ਅਯੋਨਿਸੋ ਯੋਨਿਸੋ વਾ વવਤ੍ਥਾਪਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।
Yaṃpana javanena…pe… taṃ kusalaṃ sandhāya vuttanti idaṃ kusalassa viya akusalassa sadiso vipāko natthīti katvā vuttaṃ. Sasaṅkhārikāsaṅkhārikaniyamanaṃ pana sandhāya tasmiṃ vutte akusalepi na taṃ na yujjatīti. Aṭṭhānametanti idaṃ niyamitādivasena yoniso ayoniso vā āvaṭṭite ayoniso yoniso vā vavatthāpanassa abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.
ਪਟਿਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਅવਚਨਮੇવ ਪਟਿਸੇਧੋਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਮਹਗ੍ਗਤਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨੁਭવਨવਿਪਾਕੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਆਪਾਥਗਤੇ વਿਸਯੇ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਂ ਭવਙ੍ਗਂ ਆવਜ੍ਜਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ ਆવਜ੍ਜਨਂ વਿਸਯੇ ਨਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਭવਙ੍ਗਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਦਾ ਸવਿਸਯੇ ਨਿਨ੍ਨਮੇવਾਤਿ વਿਸਯਨ੍ਤਰવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੁਤ੍વਾਪਿ ਤਦਭਾવਾ વਿਨਾ ਆવਜ੍ਜਨੇਨ ਸવਿਸਯੇ ਨਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਚਿਣ੍ਣਤ੍ਤਾਤਿ ਆવਜ੍ਜਨੇਨ વਿਨਾ ਬਹੁਲਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਸਮੁਦਾਚਾਰਤ੍ਤਾਤਿ ਆਪਾਥਗਤੇ વਿਸਯੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਸਯੇ ਚ ਬਹੁਲਂ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਪੁਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਚਿਣ੍ਣਤ੍ਤਾਤਿ વਾ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਆਸੇવਿਤਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਮੁਦਾਚਾਰਤ੍ਤਾਤਿ ਸਯਂ ਬਹੁਲਂ ਪવਤ੍ਤਭਾવੋ। ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਂ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਨਿਰੋਧਫੁਸਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਿਯ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ। ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਰਿਕਮ੍ਮੇਨ વਿਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਪਰਿਕਮ੍ਮਾવਜ੍ਜਨਮੇવ ਤਸ੍ਸ ਆવਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਯ ਏਤਸ੍ਸਪਿ ਸਾવਜ੍ਜਨਤਾਯ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ।
Paṭisiddhanti avacanameva paṭisedhoti katvā vuttaṃ. Kāmataṇhānibbattena kammunā mahaggatalokuttarānubhavanavipāko na hotīti tattha tadārammaṇābhāvo veditabbo. Āpāthagate visaye tanninnaṃ bhavaṅgaṃ āvajjanaṃ uppādetīti āvajjanaṃ visaye ninnattā uppajjati. Bhavaṅgaṃ pana sabbadā savisaye ninnamevāti visayantaraviññāṇassa paccayo hutvāpi tadabhāvā vinā āvajjanena savisaye ninnattāva uppajjati. Ciṇṇattāti āvajjanena vinā bahulaṃ uppannapubbattā. Samudācārattāti āpāthagate visaye paṭisandhivisaye ca bahulaṃ uppāditapubbattā. Ciṇṇattāti vā puggalena āsevitabhāvo vutto. Samudācārattāti sayaṃ bahulaṃ pavattabhāvo. Nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatananti idaṃ tadanantarameva nirodhaphusanaṃ sandhāya vuttaṃ, na arūpakkhandhānaṃ viya nirodhassa anantarapaccayabhāvaṃ. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana kiñci parikammena vinā uppajjamānaṃ natthi. Parikammāvajjanameva tassa āvajjananti aññassa viya etassapi sāvajjanatāya bhavitabbaṃ.
ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ – ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਸ੍ਸ ਨ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਨਿਨ੍ਨਾਦਿਤਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਾ ਅਤਦਤ੍ਥਪਰਿਕਮ੍ਮਭਾવੇ ਚ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਅਥ ਚ ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਅਸਤਿਪਿ ਨਿਰਾવਜ੍ਜਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਨਿਨ੍ਨਾਦਿਭਾવੇ ਨਿਰਾવਜ੍ਜਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਮਗ੍ਗਾਨਨ੍ਤਰਾਨਿ ਫਲਚਿਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾવਜ੍ਜਨਾਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ, ਗੋਤ੍ਰਭੁવੋਦਾਨਾਨਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਸਿਯੁਂ ਤੇਹੇવ ਏਤੇਸਂ ਨਿਰਾવਜ੍ਜਨਤਾਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਚ ‘‘ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਮਹਗ੍ਗਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅਨੁਲੋਮਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਸਮਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾવਜ੍ਜਨਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਗ੍ਗਾਨਨ੍ਤਰਾਨਿ ਫਲਚਿਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਨ વਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਾਨਿ ਸਿਯੁਂ, ਗੋਤ੍ਰਭੁવੋਦਾਨਾਨਿ ਪਨ ਯਦਿਪਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚਿਣ੍ਣਾਨਿ ਸਮੁਦਾਚਾਰਾਨਿ ਚ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਰੇ ਚਿਣ੍ਣਸਮੁਦਾਚਾਰਾਨੇવ। ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਚ ਮਗ੍ਗવੀਥਿਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਤਦਤ੍ਥਪਰਿਕਮ੍ਮਸਬ੍ਭਾવਾਤਿ ਤੇਸਂ ਗਹਣਂ ਨ ਕਤਂ, ਅਨੁਲੋਮਾਨਨ੍ਤਰਞ੍ਚ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਚਿਣ੍ਣਂ ਸਮੁਦਾਚਾਰਂ, ਨ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਮਗ੍ਗਾਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ વਿਯ ਤਦਤ੍ਥਪਰਿਕਮ੍ਮਾਭਾવਾਤਿ ‘‘ਨਿਰੋਧਾ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਤਞ੍ਚ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਆਰਮ੍ਮਣੇਨ ਪਨ વਿਨਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਇਦਂ ਏਤਸ੍ਸ ਮਹਗ੍ਗਤਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾਭਾવਾ ਪੁਚ੍ਛਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਨਿਦ੍ਧਾਰਣਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Ayaṃ panetthādhippāyo daṭṭhabbo – nevasaññānāsaññāyatanassa na nirodhassa anantarapaccayabhāve ninnāditā aññattha diṭṭhā atadatthaparikammabhāve ca uppattiyā, atha ca taṃ tassa anantarapaccayo hoti, tathā ca uppajjati. Evaṃ yathāvuttā manoviññāṇadhātu asatipi nirāvajjanuppattiyaṃ ninnādibhāve nirāvajjanā uppajjatīti. Evañca katvā ‘‘ariyamaggacittaṃ maggānantarāni phalacittānī’’ti idaṃ vuttaṃ. Yadi hi nibbānārammaṇāvajjanābhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ siyā, gotrabhuvodānāni nidassanāni siyuṃ teheva etesaṃ nirāvajjanatāsiddhito. Phalasamāpattikāle ca ‘‘parittārammaṇaṃ mahaggatārammaṇaṃ anulomaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti vacanato samānārammaṇāvajjanarahitattā ‘‘maggānantarāni phalacittānī’’ti evaṃ phalasamāpatticittāni na vajjetabbāni siyuṃ, gotrabhuvodānāni pana yadipi nibbāne ciṇṇāni samudācārāni ca na honti, ārammaṇantare ciṇṇasamudācārāneva. Phalasamāpatticittāni ca maggavīthito uddhaṃ tadatthaparikammasabbhāvāti tesaṃ gahaṇaṃ na kataṃ, anulomānantarañca phalasamāpatticittaṃ ciṇṇaṃ samudācāraṃ, na nevasaññānāsaññāyatanānantaraṃ maggānantarassa viya tadatthaparikammābhāvāti ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassā’’ti tañca nidassanaṃ. Ārammaṇena pana vinā nuppajjatīti idaṃ etassa mahaggatārammaṇattābhāvā pucchaṃ kāretvā ārammaṇaniddhāraṇatthaṃ vuttaṃ.
ਤਤ੍ਥਾਤਿ વਿਪਾਕਕਥਾਯਂ। ਜਚ੍ਚਨ੍ਧਪੀਠਸਪ੍ਪਿਉਪਮਾਨਿਦਸ੍ਸਨਂ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ વਿਨਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। વਿਸਯਗ੍ਗਾਹੋਤਿ ਇਦਂ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਸવਿਸਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਤੋ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਦਸ੍ਸਨਾਦਿਅਤ੍ਥਤੋ ਚ ਤਸ੍ਸੇવ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਮਤ੍ਥਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਹਦਯવਤ੍ਥੁਮੇવਾਤਿ ਯਥਾ ਪੁਰਿਮਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨਿਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਚ ਪਸਾਦવਤ੍ਥੁਅਨੁਗਤਾਨਿ ਚ ਅਞ੍ਞਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਏવਂ ਭવਙ੍ਗਂ, ਤਂ ਪਨੇਤਂ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਰਰਹਿਤਂ ਕੇવਲਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਹਦਯਰੂਪવਤ੍ਥੁਕਨ੍ਤਿ ਇਧਾਪਿ ਅਞ੍ਞવਤ੍ਥਾਨੁਗਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮਕ੍ਕਟਕਸ੍ਸ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਾਰੋਹਣਂ વਿਯ ਪਸਾਦવਤ੍ਥੁਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਗਮਨਾਦੀਨਿ વਿਯ ਤਦਨੁਗਤਾਨਿ ਸੇਸਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਘਟ੍ਟਨਮਕ੍ਕਟਕਚਲਨਾਨਿ વਿਯ ਪਸਾਦਘਟ੍ਟਨਭવਙ੍ਗਚਲਨਾਨਿ ਸਹ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦੀਪਨਤੋ ‘‘ਏਕੇਕਂ…ਪੇ॰… ਆਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿਪਿ ਦੀਪੇਤਿ।
Tatthāti vipākakathāyaṃ. Jaccandhapīṭhasappiupamānidassanaṃ vipākassa nissayena vinā appavattidassanatthaṃ. Visayaggāhoti idaṃ cakkhādīnaṃ savisayaggahaṇena cakkhuviññāṇādivipākassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Upanissayato cakkhādīnaṃ dassanādiatthato ca tasseva vipākassa dassanatthaṃ ‘‘upanissayamatthaso’’ti vuttaṃ. Hadayavatthumevāti yathā purimacittāni hadayavatthunissitāni ca pasādavatthuanugatāni ca aññārammaṇāni honti, na evaṃ bhavaṅgaṃ, taṃ panetaṃ vatthārammaṇantararahitaṃ kevalaṃ hadayavatthumeva nissāya pavattatīti vuttaṃ hoti. Hadayarūpavatthukanti idhāpi aññavatthānugatanti adhippāyo veditabbo. Makkaṭakassa hi suttārohaṇaṃ viya pasādavatthukaṃ cittaṃ, suttena gamanādīni viya tadanugatāni sesacittānīti. Suttaghaṭṭanamakkaṭakacalanāni viya pasādaghaṭṭanabhavaṅgacalanāni saha hontīti dīpanato ‘‘ekekaṃ…pe… āgacchatī’’tipi dīpeti.
ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਆવਟ੍ਟਿਤਕਾਲੋਤਿ ਇਦਂ ਦੋવਾਰਿਕਸਦਿਸਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਪਾਦਪਰਿਮਜ੍ਜਕਸਦਿਸਸ੍ਸ ਆવਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞਾਦਾਨਸਦਿਸੋ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਏવ ਭવਙ੍ਗਾવਟ੍ਟਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਪਾਕਮਨੋਧਾਤੁਆਦੀਨਂ ਅਦਿਸ੍વਾવ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਾਦਿਕਰਣਂ ਗਾਲ਼੍ਹਗ੍ਗਹਣਮਤ੍ਤਪੁਥੁਲਚਤੁਰਸ੍ਸਭਾવવਿਜਾਨਨਮਤ੍ਤਕਹਾਪਣਭਾવવਿਜਾਨਨਮਤ੍ਤਕਮ੍ਮੋਪਨਯਨਮਤ੍ਤਸਾਮਞ੍ਞવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਗਾਲ਼੍ਹਗ੍ਗਾਹਕਾਦੀਨਂ ਕਹਾਪਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਤਂਸਮਾਨਭਾવੋ ਚ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਾਦੀਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Bhavaṅgassa āvaṭṭitakāloti idaṃ dovārikasadisānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ pādaparimajjakasadisassa āvajjanassa saññādānasadiso anantarapaccayabhāvo eva bhavaṅgāvaṭṭananti katvā vuttaṃ. Vipākamanodhātuādīnaṃ adisvāva sampaṭicchanādikaraṇaṃ gāḷhaggahaṇamattaputhulacaturassabhāvavijānanamattakahāpaṇabhāvavijānanamattakammopanayanamattasāmaññavasena vuttaṃ, na gāḷhaggāhakādīnaṃ kahāpaṇadassanassa abhāvo taṃsamānabhāvo ca sampaṭicchanādīnaṃ adhippetoti veditabbo.
ਪਣ੍ਡਰਂ ਏਤਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਰਰੂਪਦਸ੍ਸਨਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ ਦਸ੍ਸਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਤੀਤਿ ਦੀਪਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ ਸવਨਾਦਿવਸੇਨ। ਸਨ੍ਤਾਪਨવਸੇਨ ਗੁਲ਼ਸੀਲੋ ਗੁਲ਼ਪ੍ਪਯੋਜਨੋ વਾ ਗੋਲ਼ਿਯਕੋ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਤੋਤਿ ਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਅਸਤਿ ਯੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਇਧ ‘‘ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਆਲੋਕਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਆਲੋਕੇ ਸਤਿ ਸਬ੍ਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਤਂ। ਮਨ੍ਦਥਾਮਗਤਂ ਨਾਮ ਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਅਨੁਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਯਮੇવ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ।
Paṇḍaraṃetanti paṇḍararūpadassanasāmaññato cakkhuviññāṇameva dassanakiccaṃ sādhetīti dīpanaṃ veditabbaṃ. Evaṃ sotadvārādīsupi yojetabbaṃ savanādivasena. Santāpanavasena guḷasīlo guḷappayojano vā goḷiyako. Upanissayatoti na upanissayapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ. Yasmiṃ pana asati yo na hoti, so idha ‘‘upanissayo’’ti adhippeto. Ālokasannissitanti idampi āloke sati sabbhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na upanissayapaccayataṃ. Mandathāmagataṃ nāma kiriyacittassa paccayabhāvaṃ anupagantvā sayameva pavattamānaṃ.
ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕੇਸੁ ਦੋਸਂ ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਰੁਦ੍ਧਸਭਾવੇਨ વਿਪਾਕੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕવਿਪਾਕੇਸੁ, ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕવਿਪਾਕੇਸੁ ਦੋਸਂ ਦਿਸ੍વਾ। ਅਹੇਤੁਕਾਨਂ ਪਨ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਅਭਿਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਾਦਿਕਿਚ੍ਚਾਨਂ ਨ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਸਭਾવੋਤਿ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਤਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕવਿਰੁਦ੍ਧਸਭਾવਾਭਾવਾ ਨਾਪਿ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਤਾਤਿ ਉਭਯਾવਿਰੋਧਾ ਉਭਯੇਨਪਿ ਤੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਨਿਯਾਮਨ੍ਤਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਨਿਯਾਮਂ। ਕਿਰਿਯਤੋ ਪਞ੍ਚਾਤਿ ਇਮੇਸਂ…ਪੇ॰… ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਕਿਰਿਯਜવਨਾਨਨ੍ਤਰਞ੍ਚ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟ੍ਠਾਨੇ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੩.੯੪) ਪਨ ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇ વਿਪਾਕੋ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਧਮ੍ਮਾਨਮੇવ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ ਚ ‘‘ਸੇਕ੍ਖਾ વਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ વਾ ਕੁਸਲਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੦੬) ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਜવਨਮੇવ વਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾਨਨ੍ਤਰਂ, ਨ ਚ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਿਰਿਯਾਨਨ੍ਤਰਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਚ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅવਚਨੇ ਕਾਰਣਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋ ਏਸੋ ਥੇਰવਾਦੋ। વਿਪ੍ਫਾਰਿਕਞ੍ਹਿ ਜવਨਂ ਨਾવਂ વਿਯ ਨਦੀਸੋਤੋ ਭવਙ੍ਗਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖવਤੋ ਸਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਂ ਕਿਰਿਯਜવਨਂ ਪਣ੍ਣਪੁਟਂ વਿਯ ਨਦੀਸੋਤੋਤਿ।
Asaṅkhārikasasaṅkhārikesudosaṃ disvāti na kammassa viruddhasabhāvena vipākena bhavitabbanti asaṅkhārikakammassa sasaṅkhārikavipākesu, sasaṅkhārikakammassa ca asaṅkhārikavipākesu dosaṃ disvā. Ahetukānaṃ pana rūpādīsu abhinipātamattādikiccānaṃ na sasaṅkhārikaviruddho sabhāvoti asaṅkhārikatā natthi, asaṅkhārikaviruddhasabhāvābhāvā nāpi sasaṅkhārikatāti ubhayāvirodhā ubhayenapi tesaṃ nibbattiṃ anujānāti. Cittaniyāmanti tadārammaṇaniyāmaṃ. Kiriyato pañcāti imesaṃ…pe… patiṭṭhātīti kiriyajavanānantarañca tadārammaṇaṃ vuttaṃ. Paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.3.94) pana ‘‘kusalākusale niruddhe vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti vipākadhammadhammānameva anantarā tadārammaṇaṃ vuttaṃ. Kusalattike ca ‘‘sekkhā vā puthujjanā vā kusalaṃ aniccato’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.406) kusalākusalajavanameva vatvā tadanantaraṃ tadārammaṇaṃ vuttaṃ, na abyākatānantaraṃ, na ca katthaci kiriyānantaraṃ tadārammaṇassa vuttaṭṭhānaṃ dissati. Vijjamāne ca tasmiṃ avacane kāraṇaṃ natthi, tasmā upaparikkhitabbo eso theravādo. Vipphārikañhi javanaṃ nāvaṃ viya nadīsoto bhavaṅgaṃ anubandhatīti yuttaṃ, na pana chaḷaṅgupekkhavato santavuttiṃ kiriyajavanaṃ paṇṇapuṭaṃ viya nadīsototi.
ਪਿਣ੍ਡਜવਨਂ ਜવਤੀਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਿਰਿਯਜવਨਾਨਿ ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਕਥਿਤਾਨੀਤਿ ਤਥਾ ਕਥਿਤਾਨਿ ਜવਨਾਨਿ ਪਿਣ੍ਡਿਤਾਨਿ વਿਯ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ વਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਹੁਤ੍વਾ ਜવਿਤਾਨੇવ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਇਮਞ੍ਚ ਪਨ ਪਿਣ੍ਡਜવਨਂ વਦਨ੍ਤੇਨ ਅਕੁਸਲਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿਯੇવ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦ੍વਾਦਸੁਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਜવਨਾਨਿ ਪਿਣ੍ਡਿਤਾਨਿ વਿਯ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਪਨ ‘‘ਕੁਸਲਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਰਾਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ , ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਕੁਸਲੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇ વਿਪਾਕੋ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਤਰਾਨਿ ਦ੍વੇ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤવਿਚਿਕਿਚ੍ਛੁਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਾਨਿਪਿ ਕੁਸਲવਿਪਾਕੇ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪਿਣ੍ਡੇਤਬ੍ਬਾਨਿ ਸਿਯੁਂ। ਤੇਸਂ ਪਨ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਅਹੇਤੁਕવਿਪਾਕੇਨੇવ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਸੋ ਚ ਸਨ੍ਤੀਰਣਭਾવੇਨੇવ ਗਹਿਤੋਤਿ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਹੇਤੁਕੇ ਚ ਪਿਣ੍ਡੇਤਬ੍ਬਂ ਨਾਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਨ ਪਿਣ੍ਡੇਤੀਤਿ।
Piṇḍajavanaṃ javatīti kusalākusalakiriyajavanāni piṇḍetvā kathitānīti tathā kathitāni javanāni piṇḍitāni viya vuttāni, ekasmiṃ vā tadārammaṇe piṇḍetvā dassitāni hutvā javitāneva vuttāni. Imañca pana piṇḍajavanaṃ vadantena akusalato cattāriyeva upekkhāsahagatāni gahetvā dvādasupekkhāsahagatajavanāni piṇḍitāni viya vuttāni. Paṭṭhāne pana ‘‘kusalaṃ assādeti abhinandati, taṃ ārabbha rāgo uppajjati. Diṭṭhi, vicikicchā , uddhaccaṃ, domanassaṃ uppajjati. Akusale niruddhe vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’ti vuttattā itarāni dve iṭṭhārammaṇe pavattavicikicchuddhaccasahagatānipi kusalavipāke tadārammaṇe piṇḍetabbāni siyuṃ. Tesaṃ pana anantaraṃ ahetukavipākeneva tadārammaṇena bhavitabbaṃ, so ca santīraṇabhāveneva gahitoti apubbaṃ gahetabbaṃ natthi. Ahetuke ca piṇḍetabbaṃ nārahantīti adhippāyena na piṇḍetīti.
ਤਿਹੇਤੁਕਜવਨਾવਸਾਨੇ ਪਨੇਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਦੁਤਿਯવਾਦੇ ਤਿਹੇਤੁਕਜવਨਾવਸਾਨੇ ਤਿਹੇਤੁਕਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਂ વਦਤਿ ਜવਨਸਮਾਨਤ੍ਤਾ, ਨਾਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ। ਪਠਮਤ੍ਥੇਰੇਨ ਅਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਹੇਤੁਕਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ, ਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਹੇਤੁਕਤਦਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਕਂ ਤਿਹੇਤੁਕਕਮ੍ਮਂ ਦੁਹੇਤੁਕਾਹੇਤੁਕਂ વਿਪਾਕਂ ਜਨਯਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਿਹੇਤੁਕਜવਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਨ ਜਨੇਤੀਤਿ ਨ ਏਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏવਂ ਯੁਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਅવੁਤ੍ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਥ વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਥੇਰવਾਦੇ ਯੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਸਸਙ੍ਖਾਰਾਸਙ੍ਖਾਰવਿਧਾਨਾਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਤੇਨੇવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਯੁਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਨ੍ਤਰਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਨ੍ਤਰੇਨ ਆਲੋਲ਼ੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਹੇਤੁਸਦਿਸਮੇવਾਤਿ ਜਨਕਕਮ੍ਮਹੇਤੁਸਦਿਸਮੇવ। ਮਹਾਪਕਰਣੇ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਮਹਾਪਕਰਣੇ ਆਗਤਪਾਲ਼ਿਯਾ ਪਾਕਟਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਿਧਾਨਂ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વਦਤਿ।
Tihetukajavanāvasāne panetthāti etasmiṃ dutiyavāde tihetukajavanāvasāne tihetukatadārammaṇaṃ yuttanti dassetuṃ yuttaṃ vadati javanasamānattā, nālabbhamānattā aññassa. Paṭhamattherena akusalānantaraṃ vuttassa ahetukatadārammaṇassa, kusalānantaraṃ vuttassa ca sahetukatadārammaṇassa akusalānantaraṃ uppattiṃ vadantassa hi paṭisandhijanakaṃ tihetukakammaṃ duhetukāhetukaṃ vipākaṃ janayantampi tihetukajavanānantaraṃ na janetīti na ettha kāraṇaṃ dissatīti evaṃ yuttaṃ gahetabbaṃ avuttampīti adhippāyo. Atha vā tasmiṃ tasmiṃ theravāde yena adhippāyena sasaṅkhārāsaṅkhāravidhānādi vuttaṃ, taṃ teneva adhippāyena yuttaṃ gahetabbaṃ, na adhippāyantaraṃ adhippāyantarena āloḷetabbanti attho. Hetusadisamevāti janakakammahetusadisameva. Mahāpakaraṇe āvi bhavissatīti mahāpakaraṇe āgatapāḷiyā pākaṭaṃ uppattividhānaṃ āvi bhavissatīti adhippāyena vadati.
ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲવਿਪਾਕਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Kāmāvacarakusalavipākakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
