| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๘. วิปลฺลาสกถา
8. Vipallāsakathā
วิปลฺลาสกถาวณฺณนา
Vipallāsakathāvaṇṇanā
๒๓๖. อิทานิ ตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยภูเต วิปลฺลาเส ทเสฺสเนฺตน กถิตาย สุตฺตนฺตปุพฺพงฺคมาย วิปลฺลาสกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ สุตฺตเนฺต ตาว สญฺญาวิปลฺลาสาติ สญฺญาย วิปลฺลตฺถภาวา วิปรีตภาวา, วิปรีตสญฺญาติ อโตฺถฯ เสสทฺวเยสุปิ เอเสว นโยฯ จิตฺตกิจฺจสฺส ทุพฺพลฎฺฐาเน ทิฎฺฐิวิรหิตาย อกุสลสญฺญาย สกกิจฺจสฺส พลวกาเล สญฺญาวิปลฺลาโสฯ ทิฎฺฐิวิรหิตเสฺสว อกุสลจิตฺตสฺส สกกิจฺจสฺส พลวกาเล จิตฺตวิปลฺลาโสฯ ทิฎฺฐิสมฺปยุเตฺต จิเตฺต ทิฎฺฐิวิปลฺลาโสฯ ตสฺมา สพฺพทุพฺพโล สญฺญาวิปลฺลาโส, ตโต พลวตโร จิตฺตวิปลฺลาโส, สพฺพพลวตโร ทิฎฺฐิวิปลฺลาโสฯ อชาตพุทฺธิทารกสฺส กหาปณทสฺสนํ วิย หิ สญฺญา อารมฺมณสฺส อุปฎฺฐานาการมตฺตคฺคหณโตฯ คามิกปุริสสฺส กหาปณทสฺสนํ วิย จิตฺตํ ลกฺขณปฎิเวธสฺสาปิ สมฺปาปนโตฯ กมฺมารสฺส มหาสณฺฑาเสน อโยคหณํ วิย ทิฎฺฐิ อภินิวิสฺส ปรามสนโตฯ อนิเจฺจ นิจฺจนฺติ สญฺญาวิปลฺลาโสติ อนิเจฺจ วตฺถุสฺมิํ ‘‘นิจฺจํ อิท’’นฺติ เอวํ คเหตฺวา อุปฺปชฺชนกสญฺญา สญฺญาวิปลฺลาโสฯ อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ น สญฺญาวิปลฺลาโส น จิตฺตวิปลฺลาโส น ทิฎฺฐิวิปลฺลาโสติ จตูสุ วตฺถูสุ ทฺวาทสนฺนํ วิปลฺลาสคฺคาหานํ อภาวา ยาถาวคฺคหณํ วุตฺตํฯ
236. Idāni tassa kammassa paccayabhūte vipallāse dassentena kathitāya suttantapubbaṅgamāya vipallāsakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Suttante tāva saññāvipallāsāti saññāya vipallatthabhāvā viparītabhāvā, viparītasaññāti attho. Sesadvayesupi eseva nayo. Cittakiccassa dubbalaṭṭhāne diṭṭhivirahitāya akusalasaññāya sakakiccassa balavakāle saññāvipallāso. Diṭṭhivirahitasseva akusalacittassa sakakiccassa balavakāle cittavipallāso. Diṭṭhisampayutte citte diṭṭhivipallāso. Tasmā sabbadubbalo saññāvipallāso, tato balavataro cittavipallāso, sabbabalavataro diṭṭhivipallāso. Ajātabuddhidārakassa kahāpaṇadassanaṃ viya hi saññā ārammaṇassa upaṭṭhānākāramattaggahaṇato. Gāmikapurisassa kahāpaṇadassanaṃ viya cittaṃ lakkhaṇapaṭivedhassāpi sampāpanato. Kammārassa mahāsaṇḍāsena ayogahaṇaṃ viya diṭṭhi abhinivissa parāmasanato. Anicce niccanti saññāvipallāsoti anicce vatthusmiṃ ‘‘niccaṃ ida’’nti evaṃ gahetvā uppajjanakasaññā saññāvipallāso. Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo. Na saññāvipallāso na cittavipallāso na diṭṭhivipallāsoti catūsu vatthūsu dvādasannaṃ vipallāsaggāhānaṃ abhāvā yāthāvaggahaṇaṃ vuttaṃ.
คาถาสุ อนตฺตนิ จ อตฺตาติ อนตฺตนิ อตฺตาติ เอวํสญฺญิโนติ อโตฺถฯ มิจฺฉาทิฎฺฐิหตาติ น เกวลํ สญฺญิโนว, สญฺญาย วิย อุปฺปชฺชมานาย มิจฺฉาทิฎฺฐิยาปิ หตาฯ ขิตฺตจิตฺตาติ สญฺญาทิฎฺฐีหิ วิย อุปฺปชฺชมาเนน ขิเตฺตน วิพฺภเนฺตน จิเตฺตน สมนฺนาคตาฯ วิสญฺญิโนติ เทสนามตฺตเมตํ, วิปรีตสญฺญาจิตฺตทิฎฺฐิโนติ อโตฺถฯ อถ วา สญฺญาปุพฺพงฺคมตฺตา ทิฎฺฐิยา ปฐมํ จตูหิ ปเทหิ สญฺญาวิปลฺลาโส วุโตฺต, ตโต มิจฺฉาทิฎฺฐิหตาติ ทิฎฺฐิวิปลฺลาโส, ขิตฺตจิตฺตาติ จิตฺตวิปลฺลาโสฯ วิสญฺญิโนติ ตีหิ วิปลฺลาสคฺคาเหหิ ปกติสญฺญาวิรหิตา โมหํ คตา ‘‘มุจฺฉิโต วิสเวเคน, วิสญฺญี สมปชฺชถา’’ติเอตฺถ (ชา. ๒.๒๒.๓๒๘) วิยฯ เต โยคยุตฺตา มารสฺสาติ เต ชนา สตฺตา มารสฺส โยเค ยุตฺตา นาม โหนฺติฯ อโยคเกฺขมิโนติ จตูหิ โยเคหิ อีตีหิ เขมํ นิพฺพานํ อปฺปตฺตาฯ สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารนฺติ เตเยว ปุคฺคลา สํสารํ สํสรนฺติฯ กสฺมา? ชาติมรณคามิโน หิ เต, ตสฺมา สํสรนฺตีติ อโตฺถฯ พุทฺธาติ จตุสจฺจพุทฺธา สพฺพญฺญุโนฯ กาลตฺตยสาธารณวเสน พหุวจนํฯ โลกสฺมินฺติ โอกาสโลเกฯ ปภงฺกราติ โลกสฺส ปญฺญาโลกํ กราฯ อิมํ ธมฺมํ ปกาเสนฺตีติ วิปลฺลาสปฺปหานํ ธมฺมํ โชเตนฺติฯ ทุกฺขูปสมคามินนฺติ ทุกฺขวูปสมํ นิพฺพานํ คจฺฉนฺตํฯ เตสํ สุตฺวานาติ เตสํ พุทฺธานํ ธมฺมํ สุตฺวานฯ สปฺปญฺญาติ ภพฺพภูตา ปญฺญวโนฺตฯ สจิตฺตํ ปจฺจลทฺธูติ วิปลฺลาสวชฺชิตํ สกจิตฺตํ ปฎิลภิตฺวาฯ ปฎิอลทฺธูติ ปทเจฺฉโทฯ อถ วา ปฎิลภิํสุ ปฎิอลทฺธุนฺติ ปทเจฺฉโทฯ อนิจฺจโต ทกฺขุนฺติ อนิจฺจวเสเนว อทฺทสํสุฯ อนตฺตนิ อนตฺตาติ อนตฺตานํ อนตฺตาติ อทฺทกฺขุํฯ อถ วา อนตฺตนิ วตฺถุสฺมิํ อตฺตา นตฺถีติ อทฺทกฺขุํฯ สมฺมาทิฎฺฐิสมาทานาติ คหิตสมฺมาทสฺสนาฯ สพฺพํ ทุกฺขํ อุปจฺจคุนฺติ สกลํ วฎฺฎทุกฺขํ สมติกฺกนฺตาฯ
Gāthāsu anattani ca attāti anattani attāti evaṃsaññinoti attho. Micchādiṭṭhihatāti na kevalaṃ saññinova, saññāya viya uppajjamānāya micchādiṭṭhiyāpi hatā. Khittacittāti saññādiṭṭhīhi viya uppajjamānena khittena vibbhantena cittena samannāgatā. Visaññinoti desanāmattametaṃ, viparītasaññācittadiṭṭhinoti attho. Atha vā saññāpubbaṅgamattā diṭṭhiyā paṭhamaṃ catūhi padehi saññāvipallāso vutto, tato micchādiṭṭhihatāti diṭṭhivipallāso, khittacittāti cittavipallāso. Visaññinoti tīhi vipallāsaggāhehi pakatisaññāvirahitā mohaṃ gatā ‘‘mucchito visavegena, visaññī samapajjathā’’tiettha (jā. 2.22.328) viya. Te yogayuttā mārassāti te janā sattā mārassa yoge yuttā nāma honti. Ayogakkheminoti catūhi yogehi ītīhi khemaṃ nibbānaṃ appattā. Sattā gacchanti saṃsāranti teyeva puggalā saṃsāraṃ saṃsaranti. Kasmā? Jātimaraṇagāmino hi te, tasmā saṃsarantīti attho. Buddhāti catusaccabuddhā sabbaññuno. Kālattayasādhāraṇavasena bahuvacanaṃ. Lokasminti okāsaloke. Pabhaṅkarāti lokassa paññālokaṃ karā. Imaṃ dhammaṃ pakāsentīti vipallāsappahānaṃ dhammaṃ jotenti. Dukkhūpasamagāminanti dukkhavūpasamaṃ nibbānaṃ gacchantaṃ. Tesaṃ sutvānāti tesaṃ buddhānaṃ dhammaṃ sutvāna. Sappaññāti bhabbabhūtā paññavanto. Sacittaṃ paccaladdhūti vipallāsavajjitaṃ sakacittaṃ paṭilabhitvā. Paṭialaddhūti padacchedo. Atha vā paṭilabhiṃsu paṭialaddhunti padacchedo. Aniccato dakkhunti aniccavaseneva addasaṃsu. Anattani anattāti anattānaṃ anattāti addakkhuṃ. Atha vā anattani vatthusmiṃ attā natthīti addakkhuṃ. Sammādiṭṭhisamādānāti gahitasammādassanā. Sabbaṃ dukkhaṃ upaccagunti sakalaṃ vaṭṭadukkhaṃ samatikkantā.
ปหีนาปหีนปุจฺฉาย ทิฎฺฐิสมฺปนฺนสฺสาติ โสตาปนฺนสฺสฯ ทุเกฺข สุขนฺติ สญฺญา อุปฺปชฺชติฯ จิตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ โมหกาลุสฺสิยสฺส อปฺปหีนตฺตา สญฺญามตฺตํ วา จิตฺตมตฺตํ วา อุปฺปชฺชติ, อนาคามิสฺสปิ อุปฺปชฺชติ, กิํ ปน โสตาปนฺนสฺสฯ อิเม เทฺว อรหโตเยว ปหีนาฯ อสุเภ สุภนฺติ สญฺญา อุปฺปชฺชติฯ จิตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ สกทาคามิสฺสปิ อุปฺปชฺชติ, กิํ ปน โสตาปนฺนสฺสฯ อิเม เทฺว อนาคามิสฺส ปหีนาติ อฎฺฐกถายํ วุตฺตํฯ ตสฺมา อิทํ ทฺวยํ โสตาปนฺนสกทาคามิโน สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อนาคามิโน กามราคสฺส ปหีนตฺตา ‘‘อสุเภ สุภ’’นฺติ สญฺญาจิตฺตวิปลฺลาสานญฺจ ปหานํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ทฺวีสุ วตฺถูสูติอาทีหิ ปเทหิ ปหีนาปหีเน นิคเมตฺวา ทเสฺสติฯ ตตฺถ ‘‘อนิเจฺจ นิจฺจ’’นฺติ, ‘‘อนตฺตนิ อตฺตา’’ติ อิเมสุ ทฺวีสุ วตฺถูสุ ฉ วิปลฺลาสา ปหีนาฯ ‘‘ทุเกฺข สุข’’นฺติ, ‘‘อสุเภ สุภ’’นฺติ อิเมสุ ทฺวีสุ วตฺถูสุ เทฺว ทิฎฺฐิวิปลฺลาสา ปหีนาฯ เกสุจิ โปตฺถเกสุ เทฺวติ ปฐมํ ลิขิตํ, ปจฺฉา ฉาติฯ จตูสุ วตฺถูสูติ จตฺตาริ เอกโต กตฺวา วุตฺตํฯ อฎฺฐาติ ทฺวีสุ ฉ, ทฺวีสุ เทฺวติ อฎฺฐฯ จตฺตาโรติ ทุกฺขาสุภวตฺถูสุ เอเกกสฺมิํ เทฺว เทฺว สญฺญาจิตฺตวิปลฺลาสาติ จตฺตาโรฯ เกสุจิ โปตฺถเกสุ ‘‘ฉ ทฺวีสู’’ติ วุตฺตฎฺฐาเนสุปิ เอวเมว ลิขิตนฺติฯ
Pahīnāpahīnapucchāya diṭṭhisampannassāti sotāpannassa. Dukkhe sukhanti saññā uppajjati. Cittaṃ uppajjatīti mohakālussiyassa appahīnattā saññāmattaṃ vā cittamattaṃ vā uppajjati, anāgāmissapi uppajjati, kiṃ pana sotāpannassa. Ime dve arahatoyeva pahīnā. Asubhe subhanti saññā uppajjati. Cittaṃ uppajjatīti sakadāgāmissapi uppajjati, kiṃ pana sotāpannassa. Ime dve anāgāmissa pahīnāti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tasmā idaṃ dvayaṃ sotāpannasakadāgāmino sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Anāgāmino kāmarāgassa pahīnattā ‘‘asubhe subha’’nti saññācittavipallāsānañca pahānaṃ vuttanti veditabbaṃ. Dvīsuvatthūsūtiādīhi padehi pahīnāpahīne nigametvā dasseti. Tattha ‘‘anicce nicca’’nti, ‘‘anattani attā’’ti imesu dvīsu vatthūsu cha vipallāsā pahīnā. ‘‘Dukkhe sukha’’nti, ‘‘asubhe subha’’nti imesu dvīsu vatthūsu dve diṭṭhivipallāsā pahīnā. Kesuci potthakesu dveti paṭhamaṃ likhitaṃ, pacchā chāti. Catūsu vatthūsūti cattāri ekato katvā vuttaṃ. Aṭṭhāti dvīsu cha, dvīsu dveti aṭṭha. Cattāroti dukkhāsubhavatthūsu ekekasmiṃ dve dve saññācittavipallāsāti cattāro. Kesuci potthakesu ‘‘cha dvīsū’’ti vuttaṭṭhānesupi evameva likhitanti.
วิปลฺลาสกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Vipallāsakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๘. วิปลฺลาสกถา • 8. Vipallāsakathā
