| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
8. විපල්‌ලාසකථා
8. Vipallāsakathā
විපල්‌ලාසකථාවණ්‌ණනා
Vipallāsakathāvaṇṇanā
236. ඉදානි තස්‌ස කම්‌මස්‌ස පච්‌චයභූතෙ විපල්‌ලාසෙ දස්‌සෙන්‌තෙන කථිතාය සුත්‌තන්‌තපුබ්‌බඞ්‌ගමාය විපල්‌ලාසකථාය අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා. සුත්‌තන්‌තෙ තාව සඤ්‌ඤාවිපල්‌ලාසාති සඤ්‌ඤාය විපල්‌ලත්‌ථභාවා විපරීතභාවා, විපරීතසඤ්‌ඤාති අත්‌ථො. සෙසද්‌වයෙසුපි එසෙව නයො. චිත්‌තකිච්‌චස්‌ස දුබ්‌බලට්‌ඨානෙ දිට්‌ඨිවිරහිතාය අකුසලසඤ්‌ඤාය සකකිච්‌චස්‌ස බලවකාලෙ සඤ්‌ඤාවිපල්‌ලාසො. දිට්‌ඨිවිරහිතස්‌සෙව අකුසලචිත්‌තස්‌ස සකකිච්‌චස්‌ස බලවකාලෙ චිත්‌තවිපල්‌ලාසො. දිට්‌ඨිසම්‌පයුත්‌තෙ චිත්‌තෙ දිට්‌ඨිවිපල්‌ලාසො. තස්‌මා සබ්‌බදුබ්‌බලො සඤ්‌ඤාවිපල්‌ලාසො, තතො බලවතරො චිත්‌තවිපල්‌ලාසො, සබ්‌බබලවතරො දිට්‌ඨිවිපල්‌ලාසො. අජාතබුද්‌ධිදාරකස්‌ස කහාපණදස්‌සනං විය හි සඤ්‌ඤා ආරම්‌මණස්‌ස උපට්‌ඨානාකාරමත්‌තග්‌ගහණතො. ගාමිකපුරිසස්‌ස කහාපණදස්‌සනං විය චිත්‌තං ලක්‌ඛණපටිවෙධස්‌සාපි සම්‌පාපනතො. කම්‌මාරස්‌ස මහාසණ්‌ඩාසෙන අයොගහණං විය දිට්‌ඨි අභිනිවිස්‌ස පරාමසනතො. අනිච්‌චෙ නිච්‌චන්‌ති සඤ්‌ඤාවිපල්‌ලාසොති අනිච්‌චෙ වත්‌ථුස්‌මිං ‘‘නිච්‌චං ඉද’’න්‌ති එවං ගහෙත්‌වා උප්‌පජ්‌ජනකසඤ්‌ඤා සඤ්‌ඤාවිපල්‌ලාසො. ඉමිනා නයෙන සබ්‌බපදෙසු අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. න සඤ්‌ඤාවිපල්‌ලාසො න චිත්‌තවිපල්‌ලාසො න දිට්‌ඨිවිපල්‌ලාසොති චතූසු වත්‌ථූසු ද්‌වාදසන්‌නං විපල්‌ලාසග්‌ගාහානං අභාවා යාථාවග්‌ගහණං වුත්‌තං.
236. Idāni tassa kammassa paccayabhūte vipallāse dassentena kathitāya suttantapubbaṅgamāya vipallāsakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Suttante tāva saññāvipallāsāti saññāya vipallatthabhāvā viparītabhāvā, viparītasaññāti attho. Sesadvayesupi eseva nayo. Cittakiccassa dubbalaṭṭhāne diṭṭhivirahitāya akusalasaññāya sakakiccassa balavakāle saññāvipallāso. Diṭṭhivirahitasseva akusalacittassa sakakiccassa balavakāle cittavipallāso. Diṭṭhisampayutte citte diṭṭhivipallāso. Tasmā sabbadubbalo saññāvipallāso, tato balavataro cittavipallāso, sabbabalavataro diṭṭhivipallāso. Ajātabuddhidārakassa kahāpaṇadassanaṃ viya hi saññā ārammaṇassa upaṭṭhānākāramattaggahaṇato. Gāmikapurisassa kahāpaṇadassanaṃ viya cittaṃ lakkhaṇapaṭivedhassāpi sampāpanato. Kammārassa mahāsaṇḍāsena ayogahaṇaṃ viya diṭṭhi abhinivissa parāmasanato. Anicce niccanti saññāvipallāsoti anicce vatthusmiṃ ‘‘niccaṃ ida’’nti evaṃ gahetvā uppajjanakasaññā saññāvipallāso. Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo. Na saññāvipallāso na cittavipallāso na diṭṭhivipallāsoti catūsu vatthūsu dvādasannaṃ vipallāsaggāhānaṃ abhāvā yāthāvaggahaṇaṃ vuttaṃ.
ගාථාසු අනත්‌තනි ච අත්‌තාති අනත්‌තනි අත්‌තාති එවංසඤ්‌ඤිනොති අත්‌ථො. මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිහතාති න කෙවලං සඤ්‌ඤිනොව, සඤ්‌ඤාය විය උප්‌පජ්‌ජමානාය මිච්‌ඡාදිට්‌ඨියාපි හතා. ඛිත්‌තචිත්‌තාති සඤ්‌ඤාදිට්‌ඨීහි විය උප්‌පජ්‌ජමානෙන ඛිත්‌තෙන විබ්‌භන්‌තෙන චිත්‌තෙන සමන්‌නාගතා. විසඤ්‌ඤිනොති දෙසනාමත්‌තමෙතං, විපරීතසඤ්‌ඤාචිත්‌තදිට්‌ඨිනොති අත්‌ථො. අථ වා සඤ්‌ඤාපුබ්‌බඞ්‌ගමත්‌තා දිට්‌ඨියා පඨමං චතූහි පදෙහි සඤ්‌ඤාවිපල්‌ලාසො වුත්‌තො, තතො මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිහතාති දිට්‌ඨිවිපල්‌ලාසො, ඛිත්‌තචිත්‌තාති චිත්‌තවිපල්‌ලාසො. විසඤ්‌ඤිනොති තීහි විපල්‌ලාසග්‌ගාහෙහි පකතිසඤ්‌ඤාවිරහිතා මොහං ගතා ‘‘මුච්‌ඡිතො විසවෙගෙන, විසඤ්‌ඤී සමපජ්‌ජථා’’තිඑත්‌ථ (ජා. 2.22.328) විය. තෙ යොගයුත්‌තා මාරස්‌සාති තෙ ජනා සත්‌තා මාරස්‌ස යොගෙ යුත්‌තා නාම හොන්‌ති. අයොගක්‌ඛෙමිනොති චතූහි යොගෙහි ඊතීහි ඛෙමං නිබ්‌බානං අප්‌පත්‌තා. සත්‌තා ගච්‌ඡන්‌ති සංසාරන්‌ති තෙයෙව පුග්‌ගලා සංසාරං සංසරන්‌ති. කස්‌මා? ජාතිමරණගාමිනො හි තෙ, තස්‌මා සංසරන්‌තීති අත්‌ථො. බුද්‌ධාති චතුසච්‌චබුද්‌ධා සබ්‌බඤ්‌ඤුනො. කාලත්‌තයසාධාරණවසෙන බහුවචනං. ලොකස්‌මින්‌ති ඔකාසලොකෙ. පභඞ්‌කරාති ලොකස්‌ස පඤ්‌ඤාලොකං කරා. ඉමං ධම්‌මං පකාසෙන්‌තීති විපල්‌ලාසප්‌පහානං ධම්‌මං ජොතෙන්‌ති. දුක්‌ඛූපසමගාමිනන්‌ති දුක්‌ඛවූපසමං නිබ්‌බානං ගච්‌ඡන්‌තං. තෙසං සුත්‌වානාති තෙසං බුද්‌ධානං ධම්‌මං සුත්‌වාන. සප්‌පඤ්‌ඤාති භබ්‌බභූතා පඤ්‌ඤවන්‌තො. සචිත්‌තං පච්‌චලද්‌ධූති විපල්‌ලාසවජ්‌ජිතං සකචිත්‌තං පටිලභිත්‌වා. පටිඅලද්‌ධූති පදච්‌ඡෙදො. අථ වා පටිලභිංසු පටිඅලද්‌ධුන්‌ති පදච්‌ඡෙදො. අනිච්‌චතො දක්‌ඛුන්‌ති අනිච්‌චවසෙනෙව අද්‌දසංසු. අනත්‌තනි අනත්‌තාති අනත්‌තානං අනත්‌තාති අද්‌දක්‌ඛුං. අථ වා අනත්‌තනි වත්‌ථුස්‌මිං අත්‌තා නත්‌ථීති අද්‌දක්‌ඛුං. සම්‌මාදිට්‌ඨිසමාදානාති ගහිතසම්‌මාදස්‌සනා. සබ්‌බං දුක්‌ඛං උපච්‌චගුන්‌ති සකලං වට්‌ටදුක්‌ඛං සමතික්‌කන්‌තා.
Gāthāsu anattani ca attāti anattani attāti evaṃsaññinoti attho. Micchādiṭṭhihatāti na kevalaṃ saññinova, saññāya viya uppajjamānāya micchādiṭṭhiyāpi hatā. Khittacittāti saññādiṭṭhīhi viya uppajjamānena khittena vibbhantena cittena samannāgatā. Visaññinoti desanāmattametaṃ, viparītasaññācittadiṭṭhinoti attho. Atha vā saññāpubbaṅgamattā diṭṭhiyā paṭhamaṃ catūhi padehi saññāvipallāso vutto, tato micchādiṭṭhihatāti diṭṭhivipallāso, khittacittāti cittavipallāso. Visaññinoti tīhi vipallāsaggāhehi pakatisaññāvirahitā mohaṃ gatā ‘‘mucchito visavegena, visaññī samapajjathā’’tiettha (jā. 2.22.328) viya. Te yogayuttā mārassāti te janā sattā mārassa yoge yuttā nāma honti. Ayogakkheminoti catūhi yogehi ītīhi khemaṃ nibbānaṃ appattā. Sattā gacchanti saṃsāranti teyeva puggalā saṃsāraṃ saṃsaranti. Kasmā? Jātimaraṇagāmino hi te, tasmā saṃsarantīti attho. Buddhāti catusaccabuddhā sabbaññuno. Kālattayasādhāraṇavasena bahuvacanaṃ. Lokasminti okāsaloke. Pabhaṅkarāti lokassa paññālokaṃ karā. Imaṃ dhammaṃ pakāsentīti vipallāsappahānaṃ dhammaṃ jotenti. Dukkhūpasamagāminanti dukkhavūpasamaṃ nibbānaṃ gacchantaṃ. Tesaṃ sutvānāti tesaṃ buddhānaṃ dhammaṃ sutvāna. Sappaññāti bhabbabhūtā paññavanto. Sacittaṃ paccaladdhūti vipallāsavajjitaṃ sakacittaṃ paṭilabhitvā. Paṭialaddhūti padacchedo. Atha vā paṭilabhiṃsu paṭialaddhunti padacchedo. Aniccato dakkhunti aniccavaseneva addasaṃsu. Anattani anattāti anattānaṃ anattāti addakkhuṃ. Atha vā anattani vatthusmiṃ attā natthīti addakkhuṃ. Sammādiṭṭhisamādānāti gahitasammādassanā. Sabbaṃ dukkhaṃ upaccagunti sakalaṃ vaṭṭadukkhaṃ samatikkantā.
පහීනාපහීනපුච්‌ඡාය දිට්‌ඨිසම්‌පන්‌නස්‌සාති සොතාපන්‌නස්‌ස. දුක්‌ඛෙ සුඛන්‌ති සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති. චිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජතීති මොහකාලුස්‌සියස්‌ස අප්‌පහීනත්‌තා සඤ්‌ඤාමත්‌තං වා චිත්‌තමත්‌තං වා උප්‌පජ්‌ජති, අනාගාමිස්‌සපි උප්‌පජ්‌ජති, කිං පන සොතාපන්‌නස්‌ස. ඉමෙ ද්‌වෙ අරහතොයෙව පහීනා. අසුභෙ සුභන්‌ති සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති. චිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජතීති සකදාගාමිස්‌සපි උප්‌පජ්‌ජති, කිං පන සොතාපන්‌නස්‌ස. ඉමෙ ද්‌වෙ අනාගාමිස්‌ස පහීනාති අට්‌ඨකථායං වුත්‌තං. තස්‌මා ඉදං ද්‌වයං සොතාපන්‌නසකදාගාමිනො සන්‌ධාය වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. අනාගාමිනො කාමරාගස්‌ස පහීනත්‌තා ‘‘අසුභෙ සුභ’’න්‌ති සඤ්‌ඤාචිත්‌තවිපල්‌ලාසානඤ්‌ච පහානං වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ද්‌වීසු වත්‌ථූසූතිආදීහි පදෙහි පහීනාපහීනෙ නිගමෙත්‌වා දස්‌සෙති. තත්‌ථ ‘‘අනිච්‌චෙ නිච්‌ච’’න්‌ති, ‘‘අනත්‌තනි අත්‌තා’’ති ඉමෙසු ද්‌වීසු වත්‌ථූසු ඡ විපල්‌ලාසා පහීනා. ‘‘දුක්‌ඛෙ සුඛ’’න්‌ති, ‘‘අසුභෙ සුභ’’න්‌ති ඉමෙසු ද්‌වීසු වත්‌ථූසු ද්‌වෙ දිට්‌ඨිවිපල්‌ලාසා පහීනා. කෙසුචි පොත්‌ථකෙසු ද්‌වෙති පඨමං ලිඛිතං, පච්‌ඡා ඡාති. චතූසු වත්‌ථූසූති චත්‌තාරි එකතො කත්‌වා වුත්‌තං. අට්‌ඨාති ද්‌වීසු ඡ, ද්‌වීසු ද්‌වෙති අට්‌ඨ. චත්‌තාරොති දුක්‌ඛාසුභවත්‌ථූසු එකෙකස්‌මිං ද්‌වෙ ද්‌වෙ සඤ්‌ඤාචිත්‌තවිපල්‌ලාසාති චත්‌තාරො. කෙසුචි පොත්‌ථකෙසු ‘‘ඡ ද්‌වීසූ’’ති වුත්‌තට්‌ඨානෙසුපි එවමෙව ලිඛිතන්‌ති.
Pahīnāpahīnapucchāya diṭṭhisampannassāti sotāpannassa. Dukkhe sukhanti saññā uppajjati. Cittaṃ uppajjatīti mohakālussiyassa appahīnattā saññāmattaṃ vā cittamattaṃ vā uppajjati, anāgāmissapi uppajjati, kiṃ pana sotāpannassa. Ime dve arahatoyeva pahīnā. Asubhe subhanti saññā uppajjati. Cittaṃ uppajjatīti sakadāgāmissapi uppajjati, kiṃ pana sotāpannassa. Ime dve anāgāmissa pahīnāti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tasmā idaṃ dvayaṃ sotāpannasakadāgāmino sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Anāgāmino kāmarāgassa pahīnattā ‘‘asubhe subha’’nti saññācittavipallāsānañca pahānaṃ vuttanti veditabbaṃ. Dvīsuvatthūsūtiādīhi padehi pahīnāpahīne nigametvā dasseti. Tattha ‘‘anicce nicca’’nti, ‘‘anattani attā’’ti imesu dvīsu vatthūsu cha vipallāsā pahīnā. ‘‘Dukkhe sukha’’nti, ‘‘asubhe subha’’nti imesu dvīsu vatthūsu dve diṭṭhivipallāsā pahīnā. Kesuci potthakesu dveti paṭhamaṃ likhitaṃ, pacchā chāti. Catūsu vatthūsūti cattāri ekato katvā vuttaṃ. Aṭṭhāti dvīsu cha, dvīsu dveti aṭṭha. Cattāroti dukkhāsubhavatthūsu ekekasmiṃ dve dve saññācittavipallāsāti cattāro. Kesuci potthakesu ‘‘cha dvīsū’’ti vuttaṭṭhānesupi evameva likhitanti.
විපල්‌ලාසකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Vipallāsakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 8. විපල්‌ලාසකථා • 8. Vipallāsakathā
