| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
9. විපස්‌සනාකථා
9. Vipassanākathā
විපස්‌සනාකථාවණ්‌ණනා
Vipassanākathāvaṇṇanā
36. ඉදානි විපස්‌සනාපටිසංයුත්‌තාය සතිපට්‌ඨානකථාය අනන්‌තරං විපස්‌සනාපභෙදං දස්‌සෙන්‌තෙන කථිතාය සුත්‌තන්‌තපුබ්‌බඞ්‌ගමාය විපස්‌සනාකථාය අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා. තත්‌ථ සුත්‌තන්‌තෙ තාව සොඉති සබ්‌බනාමත්‌තා යො වා සො වා සබ්‌බොපි සඞ්‌ගහිතො හොති. වතාති එකංසත්‌ථෙ නිපාතො. කඤ්‌චි සඞ්‌ඛාරන්‌ති අප්‌පමත්‌තකම්‌පි සඞ්‌ඛාරං. අනුලොමිකාය ඛන්‌තියාති එත්‌ථ විපස්‌සනාඤාණමෙව ලොකුත්‌තරමග්‌ගං අනුලොමෙතීති අනුලොමිකං, තදෙව ඛන්‌තිමපෙක්‌ඛිත්‌වා අනුලොමිකා. සබ්‌බසඞ්‌ඛාරා තස්‌ස අනිච්‌චතො දුක්‌ඛතො අනත්‌තතො ඛමන්‌ති රුච්‌චන්‌තීති ඛන්‌ති. සා මුදුකා මජ්‌ඣිමා තික්‌ඛාති තිවිධා. කලාපසම්‌මසනාදිකා උදයබ්‌බයඤාණපරියොසානා මුදුකානුලොමිකා ඛන්‌ති. භඞ්‌ගානුපස්‌සනාදිකා සඞ්‌ඛාරුපෙක්‌ඛාඤාණපරියොසානා මජ්‌ඣිමානුලොමිකා ඛන්‌ති. අනුලොමඤාණං තික්‌ඛානුලොමිකා ඛන්‌ති. සමන්‌නාගතොති උපෙතො. නෙතං ඨානං විජ්‌ජතීති යථාවුත්‌තං එතං ඨානං එතං කාරණං න විජ්‌ජති. සම්‌මත්‌තනියාමන්‌ති එත්‌ථ ‘‘හිතසුඛාවහො මෙ භවිස්‌සතී’’ති එවං ආසීසතො තථෙව සම්‌භවතො අසුභාදීසු ච අසුභන්‌තිආදිඅවිපරීතප්‌පවත්‌තිසබ්‌භාවතො ච සම්‌මා සභාවොති සම්‌මත්‌තො, අනන්‌තරඵලදානාය අරහත්‌තුප්‌පත්‌තියා ච නියාමභූතත්‌තා නියාමො, නිච්‌ඡයොති අත්‌ථො. සම්‌මත්‌තො ච සො නියාමො චාති සම්‌මත්‌තනියාමො. කො සො? ලොකුත්‌තරමග්‌ගො, විසෙසතො පන සොතාපත්‌තිමග්‌ගො. තෙන හි මග්‌ගනියාමෙන නියතත්‌තා ‘‘නියතො සම්‌බොධිපරායණො’’ති (පාරා. 21; දී. නි. 1.373) වුත්‌තං. තං සම්‌මත්‌තනියාමං ඔක්‌කමිස්‌සති පවිසිස්‌සතීති එතං අට්‌ඨානන්‌ති අත්‌ථො. ගොත්‍රභුනො පන මග්‌ගස්‌ස ආවජ්‌ජනට්‌ඨානියත්‌තා තං අනාදියිත්‌වා අනුලොමිකඛන්‌තියා අනන්‌තරං සම්‌මත්‌තනියාමොක්‌කමනං වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. අථ වා අට්‌ඨාරසසු මහාවිපස්‌සනාසු ගොත්‍රභු විවට්‌ටනානුපස්‌සනා හොතීති අනුලොමිකඛන්‌තියා එව සඞ්‌ගහිතා හොති. චතූසුපි සුත්‌තන්‌තෙසු ඉමිනාව නයෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. එතෙහි අනුලොමිකඛන්‌තිසම්‌මත්‌තනියාමචතුඅරියඵලවසෙන ච ඡ ධම්‌මාති ඡක්‌කනිපාතෙ (අ. නි. 6.98, 101) චත්‌තාරො සුත්‌තන්‌තා වුත්‌තා. කණ්‌හපක්‌ඛසුක්‌කපක්‌ඛද්‌වයවසෙන හි චත්‌තාරො සුත්‌තන්‌තාව හොන්‌තීති.
36. Idāni vipassanāpaṭisaṃyuttāya satipaṭṭhānakathāya anantaraṃ vipassanāpabhedaṃ dassentena kathitāya suttantapubbaṅgamāya vipassanākathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha suttante tāva soiti sabbanāmattā yo vā so vā sabbopi saṅgahito hoti. Vatāti ekaṃsatthe nipāto. Kañci saṅkhāranti appamattakampi saṅkhāraṃ. Anulomikāya khantiyāti ettha vipassanāñāṇameva lokuttaramaggaṃ anulometīti anulomikaṃ, tadeva khantimapekkhitvā anulomikā. Sabbasaṅkhārā tassa aniccato dukkhato anattato khamanti ruccantīti khanti. Sā mudukā majjhimā tikkhāti tividhā. Kalāpasammasanādikā udayabbayañāṇapariyosānā mudukānulomikā khanti. Bhaṅgānupassanādikā saṅkhārupekkhāñāṇapariyosānā majjhimānulomikā khanti. Anulomañāṇaṃ tikkhānulomikā khanti. Samannāgatoti upeto. Netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti yathāvuttaṃ etaṃ ṭhānaṃ etaṃ kāraṇaṃ na vijjati. Sammattaniyāmanti ettha ‘‘hitasukhāvaho me bhavissatī’’ti evaṃ āsīsato tatheva sambhavato asubhādīsu ca asubhantiādiaviparītappavattisabbhāvato ca sammā sabhāvoti sammatto, anantaraphaladānāya arahattuppattiyā ca niyāmabhūtattā niyāmo, nicchayoti attho. Sammatto ca so niyāmo cāti sammattaniyāmo. Ko so? Lokuttaramaggo, visesato pana sotāpattimaggo. Tena hi magganiyāmena niyatattā ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo’’ti (pārā. 21; dī. ni. 1.373) vuttaṃ. Taṃ sammattaniyāmaṃ okkamissati pavisissatīti etaṃ aṭṭhānanti attho. Gotrabhuno pana maggassa āvajjanaṭṭhāniyattā taṃ anādiyitvā anulomikakhantiyā anantaraṃ sammattaniyāmokkamanaṃ vuttanti veditabbaṃ. Atha vā aṭṭhārasasu mahāvipassanāsu gotrabhu vivaṭṭanānupassanā hotīti anulomikakhantiyā eva saṅgahitā hoti. Catūsupi suttantesu imināva nayena attho veditabbo. Etehi anulomikakhantisammattaniyāmacatuariyaphalavasena ca cha dhammāti chakkanipāte (a. ni. 6.98, 101) cattāro suttantā vuttā. Kaṇhapakkhasukkapakkhadvayavasena hi cattāro suttantāva hontīti.
37. කතිහාකාරෙහීතිආදිකෙ පුච්‌ඡාපුබ්‌බඞ්‌ගමෙ සුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසෙ පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධෙ අනිච්‌චතොතිආදීසු නාමරූපඤ්‌ච නාමරූපස්‌ස පච්‌චයෙ ච පරිග්‌ගහෙත්‌වා කලාපසම්‌මසනවසෙන ආරද්‌ධවිපස්‌සකො යොගාවචරො පඤ්‌චසු ඛන්‌ධෙසු එකෙකං ඛන්‌ධං අනිච්‌චන්‌තිකතාය ආදිඅන්‌තවතාය ච අනිච්‌චතො පස්‌සති . උප්‌පාදවයපටිපීළනතාය දුක්‌ඛවත්‌ථුතාය ච දුක්‌ඛතො. පච්‌චයයාපනීයතාය රොගමූලතාය ච රොගතො. දුක්‌ඛතාසූලයොගිතාය කිලෙසාසුචිපග්‌ඝරණතාය උප්‌පාදජරාභඞ්‌ගෙහි උද්‌ධුමාතපරිපක්‌කපභින්‌නතාය ච ගණ්‌ඩතො. පීළාජනකතාය අන්‌තොතුදනතාය දුන්‌නීහරණීයතාය ච සල්‌ලතො. විගරහණීයතාය අවඩ්‌ඪිආවහනතාය අඝවත්‌ථුතාය ච අඝතො. අසෙරිභාවජනකතාය ආබාධපදට්‌ඨානතාය ච ආබාධතො. අවසතාය අවිධෙය්‍යතාය ච පරතො. බ්‍යාධිජරාමරණෙහි ලුජ්‌ජනපලුජ්‌ජනතාය පලොකතො. අනෙකබ්‍යසනාවහනතාය ඊතිතො. අවිදිතානංයෙව විපුලානං අනත්‌ථානං ආවහනතො සබ්‌බූපද්‌දවවත්‌ථුතාය ච උපද්‌දවතො. සබ්‌බභයානං ආකරතාය ච දුක්‌ඛවූපසමසඞ්‌ඛාතස්‌ස පරමස්‌සාසස්‌ස පටිපක්‌ඛභූතතාය ච භයතො. අනෙකෙහි අනත්‌ථෙහි අනුබද්‌ධතාය දොසූපසට්‌ඨතාය උපසග්‌ගො විය අනධිවාසනාරහතාය ච උපසග්‌ගතො. බ්‍යාධිජරාමරණෙහි චෙව ලොභාදීහි ච ලොකධම්‌මෙහි පචලිතතාය චලතො. උපක්‌කමෙන චෙව සරසෙන ච පභඞ්‌ගුපගමනසීලතාය පභඞ්‌ගුතො. සබ්‌බාවත්‌ථනිපාතිතාය ථිරභාවස්‌ස ච අභාවතාය අද්‌ධුවතො. අතායනතාය චෙව අලබ්‌භනෙය්‍යඛෙමතාය ච අතාණතො. අල්‌ලීයිතුං අනරහතාය අල්‌ලීනානම්‌පි ච ලෙණකිච්‌චාකාරිතාය අලෙණතො . නිස්‌සිතානං භයසාරකත්‌තාභාවෙන අසරණතො. යථාපරිකප්‌පිතෙහි ධුවසුභසුඛත්‌තභාවෙහි රිත්‌තතාය රිත්‌තතො. රිත්‌තතායෙව තුච්‌ඡතො, අප්‌පකත්‌තා වා. අප්‌පකම්‌පි හි ලොකෙ තුච්‌ඡන්‌ති වුච්‌චති. සාමිනිවාසිවෙදකකාරකාධිට්‌ඨායකවිරහිතතාය සුඤ්‌ඤතො. සයඤ්‌ච අසාමිකභාවාදිතාය අනත්‌තතො. පවත්‌තිදුක්‌ඛතාය දුක්‌ඛස්‌ස ච ආදීනවතාය ආදීනවතො. අථ වා ආදීනං වාති ගච්‌ඡති පවත්‌තතීති ආදීනවො. කපණමනුස්‌සස්‌සෙතං අධිවචනං, ඛන්‌ධාපි ච කපණායෙවාති ආදීනවසදිසතාය ආදීනවතො. ජරාය චෙව මරණෙන චාති ද්‌වෙධා පරිණාමපකතිතාය විපරිණාමධම්‌මතො. දුබ්‌බලතාය ඵෙග්‌ගු විය සුඛභඤ්‌ජනීයතාය ච අසාරකතො. අඝහෙතුතාය අඝමූලතො. මිත්‌තමුඛසපත්‌තො විය විස්‌සාසඝාතිතාය වධකතො. විගතභවතාය විභවසම්‌භූතතාය ච විභවතො. ආසවපදට්‌ඨානතාය සාසවතො. හෙතුපච්‌චයෙහි අභිසඞ්‌ඛතතාය සඞ්‌ඛතතො. මච්‌චුමාරකිලෙසමාරානං ආමිසභූතතාය මාරාමිසතො. ජාතිජරාබ්‍යාධිමරණපකතිතාය ජාතිජරාබ්‍යාධිමරණධම්‌මතො. සොකපරිදෙවඋපායාසහෙතුතාය සොකපරිදෙවඋපායාසධම්‌මතො. තණ්‌හාදිට්‌ඨිදුච්‌චරිතසංකිලෙසානං විසයධම්‌මතාය සංකිලෙසිකධම්‌මතො පස්‌සති. සබ්‌බෙසු ච ඉමෙසු ‘‘පස්‌සතී’’ති පාඨසෙසො දට්‌ඨබ්‌බො.
37.Katihākārehītiādike pucchāpubbaṅgame suttantaniddese pañcakkhandhe aniccatotiādīsu nāmarūpañca nāmarūpassa paccaye ca pariggahetvā kalāpasammasanavasena āraddhavipassako yogāvacaro pañcasu khandhesu ekekaṃ khandhaṃ aniccantikatāya ādiantavatāya ca aniccato passati . Uppādavayapaṭipīḷanatāya dukkhavatthutāya ca dukkhato. Paccayayāpanīyatāya rogamūlatāya ca rogato. Dukkhatāsūlayogitāya kilesāsucipaggharaṇatāya uppādajarābhaṅgehi uddhumātaparipakkapabhinnatāya ca gaṇḍato. Pīḷājanakatāya antotudanatāya dunnīharaṇīyatāya ca sallato. Vigarahaṇīyatāya avaḍḍhiāvahanatāya aghavatthutāya ca aghato. Aseribhāvajanakatāya ābādhapadaṭṭhānatāya ca ābādhato. Avasatāya avidheyyatāya ca parato. Byādhijarāmaraṇehi lujjanapalujjanatāya palokato. Anekabyasanāvahanatāya ītito. Aviditānaṃyeva vipulānaṃ anatthānaṃ āvahanato sabbūpaddavavatthutāya ca upaddavato. Sabbabhayānaṃ ākaratāya ca dukkhavūpasamasaṅkhātassa paramassāsassa paṭipakkhabhūtatāya ca bhayato. Anekehi anatthehi anubaddhatāya dosūpasaṭṭhatāya upasaggo viya anadhivāsanārahatāya ca upasaggato. Byādhijarāmaraṇehi ceva lobhādīhi ca lokadhammehi pacalitatāya calato. Upakkamena ceva sarasena ca pabhaṅgupagamanasīlatāya pabhaṅguto. Sabbāvatthanipātitāya thirabhāvassa ca abhāvatāya addhuvato. Atāyanatāya ceva alabbhaneyyakhematāya ca atāṇato. Allīyituṃ anarahatāya allīnānampi ca leṇakiccākāritāya aleṇato. Nissitānaṃ bhayasārakattābhāvena asaraṇato. Yathāparikappitehi dhuvasubhasukhattabhāvehi rittatāya rittato. Rittatāyeva tucchato, appakattā vā. Appakampi hi loke tucchanti vuccati. Sāminivāsivedakakārakādhiṭṭhāyakavirahitatāya suññato. Sayañca asāmikabhāvāditāya anattato. Pavattidukkhatāya dukkhassa ca ādīnavatāya ādīnavato. Atha vā ādīnaṃ vāti gacchati pavattatīti ādīnavo. Kapaṇamanussassetaṃ adhivacanaṃ, khandhāpi ca kapaṇāyevāti ādīnavasadisatāya ādīnavato. Jarāya ceva maraṇena cāti dvedhā pariṇāmapakatitāya vipariṇāmadhammato. Dubbalatāya pheggu viya sukhabhañjanīyatāya ca asārakato. Aghahetutāya aghamūlato. Mittamukhasapatto viya vissāsaghātitāya vadhakato. Vigatabhavatāya vibhavasambhūtatāya ca vibhavato. Āsavapadaṭṭhānatāya sāsavato. Hetupaccayehi abhisaṅkhatatāya saṅkhatato. Maccumārakilesamārānaṃ āmisabhūtatāya mārāmisato. Jātijarābyādhimaraṇapakatitāya jātijarābyādhimaraṇadhammato. Sokaparidevaupāyāsahetutāya sokaparidevaupāyāsadhammato. Taṇhādiṭṭhiduccaritasaṃkilesānaṃ visayadhammatāya saṃkilesikadhammato passati. Sabbesu ca imesu ‘‘passatī’’ti pāṭhaseso daṭṭhabbo.
38. පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධෙති සමූහතො වුත්‌තෙපි එකෙකඛන්‌ධවසෙන අත්‌ථවණ්‌ණනා කලාපසම්‌මසනඤාණනිද්‌දෙසෙ විසුං විසුං ආගතත්‌තා පරියොසානෙ ච විසුං විසුං ඛන්‌ධානං වසෙන අනුපස්‌සනානං ගණිතත්‌තා සමූහෙ පවත්‌තවචනානං අවයවෙපි පවත්‌තිසම්‌භවතො ච කතාති වෙදිතබ්‌බා, විසුං විසුං පවත්‌තසම්‌මසනානං එකතො සඞ්‌ඛිපිත්‌වා වචනවසෙන වා ‘‘පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධෙ’’ති වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ‘‘එකප්‌පහාරෙන පඤ්‌චහි ඛන්‌ධෙහි වුට්‌ඨාතී’’ති (විසුද්‌ධි. 2.783) අට්‌ඨකථාවචනසබ්‌භාවතො වා පඤ්‌චන්‌නං ඛන්‌ධානං එකතො සම්‌මසනං වා යුජ්‌ජතියෙවාති. පඤ්‌චන්‌නං ඛන්‌ධානං නිරොධො නිච්‌චං නිබ්‌බානන්‌ති පස්‌සන්‌තොතිආදීනවඤාණනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තනයෙන විපස්‌සනාකාලෙ සන්‌තිපදඤාණවසෙන නිච්‌චං නිබ්‌බානන්‌ති පස්‌සන්‌තො. සම්‌මත්‌තනියාමං ඔක්‌කමතීති මග්‌ගක්‌ඛණෙ ඔක්‌කමති, ඵලක්‌ඛණෙ පන ඔක්‌කන්‌තො නාම හොති. එසෙව නයො සබ්‌බෙසුපි නියාමොක්‌කමනපරියායෙසු. ආරොග්‍යන්‌ති ආරොග්‍යභූතං. විසල්‌ලන්‌ති සල්‌ලවිරහිතං. එසෙව නයො ඊදිසෙසු. අනාබාධන්‌ති ආබාධවිරහිතං, ආබාධපටිපක්‌ඛභූතං වා. එස නයො ඊදිසෙසු. අපරප්‌පච්‌චයන්‌ති අඤ්‌ඤපච්‌චයවිරහිතං. උපස්‌සග්‌ගතොති ච අනුපස්‌සග්‌ගන්‌ති ච කෙචි සංයොගං කත්‌වා පඨන්‌ති. පරමසුඤ්‌ඤන්‌ති සබ්‌බසඞ්‌ඛාරසුඤ්‌ඤත්‌තා උත්‌තමත්‌තා ච පරමසුඤ්‌ඤං. පරමත්‌ථන්‌ති සඞ්‌ඛතාසඞ්‌ඛතානං අග්‌ගභූතත්‌තා උත්‌තමත්‌ථං . ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසවසෙන නපුංසකවචනං. නිබ්‌බානස්‌ස ච සුඤ්‌ඤත්‌තා අනත්‌තත්‌තා ච ඉමස්‌මිං ද්‌වයෙ පටිලොමපරියායො න වුත්‌තො. අනාසවන්‌ති ආසවවිරහිතං. නිරාමිසන්‌ති ආමිසවිරහිතං. අජාතන්‌ති ජාතිවිරහිතත්‌තා අනුප්‌පන්‌නං. අමතන්‌ති භඞ්‌ගාභාවතො මරණවිරහිතං. මරණම්‌පි හි නපුංසකභාවවචනවසෙන ‘‘මත’’න්‌ති වුච්‌චති.
38.Pañcakkhandheti samūhato vuttepi ekekakhandhavasena atthavaṇṇanā kalāpasammasanañāṇaniddese visuṃ visuṃ āgatattā pariyosāne ca visuṃ visuṃ khandhānaṃ vasena anupassanānaṃ gaṇitattā samūhe pavattavacanānaṃ avayavepi pavattisambhavato ca katāti veditabbā, visuṃ visuṃ pavattasammasanānaṃ ekato saṅkhipitvā vacanavasena vā ‘‘pañcakkhandhe’’ti vuttanti veditabbaṃ. ‘‘Ekappahārena pañcahi khandhehi vuṭṭhātī’’ti (visuddhi. 2.783) aṭṭhakathāvacanasabbhāvato vā pañcannaṃ khandhānaṃ ekato sammasanaṃ vā yujjatiyevāti. Pañcannaṃ khandhānaṃ nirodho niccaṃ nibbānanti passantotiādīnavañāṇaniddese vuttanayena vipassanākāle santipadañāṇavasena niccaṃ nibbānanti passanto. Sammattaniyāmaṃ okkamatīti maggakkhaṇe okkamati, phalakkhaṇe pana okkanto nāma hoti. Eseva nayo sabbesupi niyāmokkamanapariyāyesu. Ārogyanti ārogyabhūtaṃ. Visallanti sallavirahitaṃ. Eseva nayo īdisesu. Anābādhanti ābādhavirahitaṃ, ābādhapaṭipakkhabhūtaṃ vā. Esa nayo īdisesu. Aparappaccayanti aññapaccayavirahitaṃ. Upassaggatoti ca anupassagganti ca keci saṃyogaṃ katvā paṭhanti. Paramasuññanti sabbasaṅkhārasuññattā uttamattā ca paramasuññaṃ. Paramatthanti saṅkhatāsaṅkhatānaṃ aggabhūtattā uttamatthaṃ . Liṅgavipallāsavasena napuṃsakavacanaṃ. Nibbānassa ca suññattā anattattā ca imasmiṃ dvaye paṭilomapariyāyo na vutto. Anāsavanti āsavavirahitaṃ. Nirāmisanti āmisavirahitaṃ. Ajātanti jātivirahitattā anuppannaṃ. Amatanti bhaṅgābhāvato maraṇavirahitaṃ. Maraṇampi hi napuṃsakabhāvavacanavasena ‘‘mata’’nti vuccati.
39. එවමිමාය පටිපාටියා වුත්‌තාසු ආකාරභෙදභින්‌නාසු චත්‌තාලීසාය අනුපස්‌සනාසු සභාවසඞ්‌ගහවසෙන තීසුයෙව අනුපස්‌සනාසු එකසඞ්‌ගහං කරොන්‌තො අනිච්‌චතොති අනිච්‌චානුපස්‌සනාතිආදිමාහ. තාසු යථානුරූපං අනිච්‌චදුක්‌ඛානත්‌තත්‌තෙ යොජනා කාතබ්‌බා. අවසානෙ පනෙතා විසුං විසුං ගණනවසෙන දස්‌සිතා. ගණනාසු ච ගණනපටිපාටිවසෙන පඨමං අනත්‌තානුපස්‌සනා ගණිතා. තත්‌ථ පඤ්‌චවීසතීති ‘‘පරතො රිත්‌තතො තුච්‌ඡතො සුඤ්‌ඤතො අනත්‌තතො’’ති එකෙකස්‌මිං ඛන්‌ධෙ පඤ්‌ච පඤ්‌ච කත්‌වා පඤ්‌චසු ඛන්‌ධෙසු පඤ්‌චවීසති අනත්‌තානුපස්‌සනා. පඤ්‌ඤාසාති ‘‘අනිච්‌චතො පලොකතො චලතො පභඞ්‌ගුතො අද්‌ධුවතො විපරිණාමධම්‌මතො අසාරකතො විභවතො සඞ්‌ඛතතො මරණධම්‌මතො’’ති එකෙකස්‌මිං ඛන්‌ධෙ දස දස කත්‌වා පඤ්‌චසු ඛන්‌ධෙසු පඤ්‌ඤාසං අනිච්‌චානුපස්‌සනා. සතං පඤ්‌චවීසති චෙවාති සෙසා ‘‘දුක්‌ඛතො රොගතො’’තිආදයො එකෙකස්‌මිං ඛන්‌ධෙ පඤ්‌චවීසති පඤ්‌චවීසති කත්‌වා පඤ්‌චසු ඛන්‌ධෙසු පඤ්‌චවීසතිසතං දුක්‌ඛානුපස්‌සනා. යානි දුක්‌ඛෙ පවුච්‌චරෙති යා අනුපස්‌සනා දුක්‌ඛෙ ඛන්‌ධපඤ්‌චකෙ ගණනවසෙන පවුච්‌චන්‌ති, තා සතං පඤ්‌චවීසති චෙවාති සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. ‘‘යානී’’ති චෙත්‌ථ ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසො දට්‌ඨබ්‌බොති.
39. Evamimāya paṭipāṭiyā vuttāsu ākārabhedabhinnāsu cattālīsāya anupassanāsu sabhāvasaṅgahavasena tīsuyeva anupassanāsu ekasaṅgahaṃ karonto aniccatoti aniccānupassanātiādimāha. Tāsu yathānurūpaṃ aniccadukkhānattatte yojanā kātabbā. Avasāne panetā visuṃ visuṃ gaṇanavasena dassitā. Gaṇanāsu ca gaṇanapaṭipāṭivasena paṭhamaṃ anattānupassanā gaṇitā. Tattha pañcavīsatīti ‘‘parato rittato tucchato suññato anattato’’ti ekekasmiṃ khandhe pañca pañca katvā pañcasu khandhesu pañcavīsati anattānupassanā. Paññāsāti ‘‘aniccato palokato calato pabhaṅguto addhuvato vipariṇāmadhammato asārakato vibhavato saṅkhatato maraṇadhammato’’ti ekekasmiṃ khandhe dasa dasa katvā pañcasu khandhesu paññāsaṃ aniccānupassanā. Sataṃ pañcavīsati cevāti sesā ‘‘dukkhato rogato’’tiādayo ekekasmiṃ khandhe pañcavīsati pañcavīsati katvā pañcasu khandhesu pañcavīsatisataṃ dukkhānupassanā. Yāni dukkhe pavuccareti yā anupassanā dukkhe khandhapañcake gaṇanavasena pavuccanti, tā sataṃ pañcavīsati cevāti sambandho veditabbo. ‘‘Yānī’’ti cettha liṅgavipallāso daṭṭhabboti.
විපස්‌සනාකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Vipassanākathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 9. විපස්‌සනාකථා • 9. Vipassanākathā
