Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഖുദ്ദസിക്ഖാ-മൂലസിക്ഖാ • Khuddasikkhā-mūlasikkhā

    ൫൦. വിപസ്സനാനിദ്ദേസവണ്ണനാ

    50. Vipassanāniddesavaṇṇanā

    ൪൭൧-൨. നാമരൂപം പരിഗ്ഗയ്ഹാതി ഏത്ഥ (വിസുദ്ധി॰ ൨.൬൬൨ ആദയോ) നാമരൂപപരിഗ്ഗഹം കാതുകാമേന താവ ഠപേത്വാ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം അവസേസേസു യം കിഞ്ചി ഝാനം സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠായ വിതക്കാദീനി ഝാനങ്ഗാനി ച തംസമ്പയുത്തേ ച ഫസ്സാദയോ ധമ്മേ ലക്ഖണരസപച്ചുപട്ഠാനപദട്ഠാനവസേന പരിച്ഛിന്ദിത്വാ ‘‘സബ്ബമേതം ആരമ്മണാഭിമുഖം നമനതോ നമനട്ഠേന നാമ’’ന്തി വവത്ഥപേതബ്ബം. തതോ തസ്സ പച്ചയം പരിയേസന്തോ ‘‘ഹദയവത്ഥും നിസ്സായ വത്തതീ’’തി പസ്സതി, പുന വത്ഥുസ്സ പച്ചയഭൂതാനി ച ഉപാദാരൂപാനി ച പസ്സിത്വാ ‘‘ഇദം സബ്ബം രുപ്പനതോ വികാരാപത്തിതോ രൂപ’’ന്തി പരിഗ്ഗണ്ഹാതി. പുന തദുഭയം ‘‘നമനലക്ഖണം നാമം, രുപ്പനലക്ഖണം രൂപ’’ന്തി ഏവം സങ്ഖേപതോ നാമരൂപം വവത്ഥപേതി. ഇദം സബ്ബം സമഥയാനികവസേന വുത്തം. വിപസ്സനായാനികോ പന ചതുധാതുവവത്ഥാനമുഖേന ഭൂതുപാദായരൂപാനി പരിച്ഛിന്ദിത്വാ ‘‘സബ്ബമേതം രുപ്പനതോ രൂപ’’ന്തി പസ്സതി. തതോ ഏവം പരിച്ഛിന്നരൂപസ്സ ചക്ഖാദീനി നിസ്സായ പവത്തമാനാ അരൂപധമ്മാപി ആപാഥമാഗച്ഛന്തി. തതോ സബ്ബേപി തേ അരൂപധമ്മേ നമനലക്ഖണേന ഏകതോ കത്വാ ‘‘ഏതം നാമ’’ന്തി പസ്സതി. സോ ‘‘ഇദം നാമം, ഇദം രൂപ’’ന്തി ദ്വേധാ വവത്ഥപേതി. ഏവം വവത്ഥപേത്വാ ‘‘നാമരൂപതോ ഉദ്ധം അഞ്ഞോ സത്തോ വാ പുഗ്ഗലോ വാ പോസോ വാ ദേവോ വാ ബ്രഹ്മാ വാ നത്ഥീ’’തി പസ്സതി.

    471-2.Nāmarūpaṃpariggayhāti ettha (visuddhi. 2.662 ādayo) nāmarūpapariggahaṃ kātukāmena tāva ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ avasesesu yaṃ kiñci jhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya vitakkādīni jhānaṅgāni ca taṃsampayutte ca phassādayo dhamme lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānavasena paricchinditvā ‘‘sabbametaṃ ārammaṇābhimukhaṃ namanato namanaṭṭhena nāma’’nti vavatthapetabbaṃ. Tato tassa paccayaṃ pariyesanto ‘‘hadayavatthuṃ nissāya vattatī’’ti passati, puna vatthussa paccayabhūtāni ca upādārūpāni ca passitvā ‘‘idaṃ sabbaṃ ruppanato vikārāpattito rūpa’’nti pariggaṇhāti. Puna tadubhayaṃ ‘‘namanalakkhaṇaṃ nāmaṃ, ruppanalakkhaṇaṃ rūpa’’nti evaṃ saṅkhepato nāmarūpaṃ vavatthapeti. Idaṃ sabbaṃ samathayānikavasena vuttaṃ. Vipassanāyāniko pana catudhātuvavatthānamukhena bhūtupādāyarūpāni paricchinditvā ‘‘sabbametaṃ ruppanato rūpa’’nti passati. Tato evaṃ paricchinnarūpassa cakkhādīni nissāya pavattamānā arūpadhammāpi āpāthamāgacchanti. Tato sabbepi te arūpadhamme namanalakkhaṇena ekato katvā ‘‘etaṃ nāma’’nti passati. So ‘‘idaṃ nāmaṃ, idaṃ rūpa’’nti dvedhā vavatthapeti. Evaṃ vavatthapetvā ‘‘nāmarūpato uddhaṃ añño satto vā puggalo vā poso vā devo vā brahmā vā natthī’’ti passati.

    യഥാഹി അങ്ഗസമ്ഭാരാ, ഹോതി സദ്ദോ രഥോ ഇതി;

    Yathāhi aṅgasambhārā, hoti saddo ratho iti;

    ഏവം ഖന്ധേസു സന്തേസു, ഹോതി സത്തോതി സമ്മുതി. (സം॰ നി॰ ൧.൧൭൧);

    Evaṃ khandhesu santesu, hoti sattoti sammuti. (saṃ. ni. 1.171);

    ഏവമേവ പഞ്ചസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസു സതി സത്തോ, പുഗ്ഗലോതി വാ വോഹാരമത്തോ ഹോതീതി ഏവമാദിനാ നയേന നാമരൂപാനം യാഥാവദസ്സനസങ്ഖാതേന ദിട്ഠിവിസുദ്ധിഭൂതേന ഞാണേന നാമരൂപം പരിഗ്ഗയ്ഹാതി അത്ഥോ.

    Evameva pañcasu upādānakkhandhesu sati satto, puggaloti vā vohāramatto hotīti evamādinā nayena nāmarūpānaṃ yāthāvadassanasaṅkhātena diṭṭhivisuddhibhūtena ñāṇena nāmarūpaṃ pariggayhāti attho.

    തതോ തസ്സ ച പച്ചയന്തി പുന തസ്സ നാമരൂപസ്സ പച്ചയം പരിഗ്ഗയ്ഹാതി അത്ഥോ. വുത്തനയേന നാമരൂപം പരിഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ‘‘കോ നു ഖോ ഇമസ്സ ഹേതൂ’’തി പരിയേസന്തോ അഹേതുവാദവിസമഹേതുവാദേസു ദോസം ദിസ്വാ രോഗം ദിസ്വാ തസ്സ നിദാനസമുട്ഠാനം പരിയേസന്തോ വേജ്ജോ വിയ തസ്സ ഹേതുഞ്ച പച്ചയഞ്ച പരിയേസന്തോ അവിജ്ജാ തണ്ഹാ ഉപാദാനം കമ്മന്തി ഇമേ ചത്താരോ ധമ്മേ നാമരൂപസ്സ ഉപ്പാദപച്ചയത്താ ‘‘ഹേതൂ’’തി ച ആഹാരം ഉപത്ഥമ്ഭനസ്സ പച്ചയത്താ ‘‘പച്ചയോ’’തി ച പസ്സതി. ‘‘ഇമസ്സ കായസ്സ അവിജ്ജാദയോ തയോ ധമ്മാ മാതാ വിയ ദാരകസ്സ ഉപനിസ്സയാ ഹോന്തി, കമ്മം പിതാ വിയ പുത്തസ്സ ജനകം, ആഹാരോ ധാതി വിയ ദാരകസ്സ സന്ധാരകോ’’തി ഏവം രൂപകായസ്സ പച്ചയപരിഗ്ഗഹം കത്വാ പുന ‘‘ചക്ഖുഞ്ച പടിച്ച രൂപേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണ’’ന്തിആദിനാ (സം॰ നി॰ ൨.൪൩) നയേന നാമകായസ്സപി ഹേതുപച്ചയം പരിഗ്ഗണ്ഹാതി.

    Tatotassa ca paccayanti puna tassa nāmarūpassa paccayaṃ pariggayhāti attho. Vuttanayena nāmarūpaṃ pariggaṇhitvā ‘‘ko nu kho imassa hetū’’ti pariyesanto ahetuvādavisamahetuvādesu dosaṃ disvā rogaṃ disvā tassa nidānasamuṭṭhānaṃ pariyesanto vejjo viya tassa hetuñca paccayañca pariyesanto avijjā taṇhā upādānaṃ kammanti ime cattāro dhamme nāmarūpassa uppādapaccayattā ‘‘hetū’’ti ca āhāraṃ upatthambhanassa paccayattā ‘‘paccayo’’ti ca passati. ‘‘Imassa kāyassa avijjādayo tayo dhammā mātā viya dārakassa upanissayā honti, kammaṃ pitā viya puttassa janakaṃ, āhāro dhāti viya dārakassa sandhārako’’ti evaṃ rūpakāyassa paccayapariggahaṃ katvā puna ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’ntiādinā (saṃ. ni. 2.43) nayena nāmakāyassapi hetupaccayaṃ pariggaṇhāti.

    ഏവം പരിഗ്ഗണ്ഹന്തോ ‘‘അതീതാനാഗതാപി ധമ്മാ ഏവമേവ പവത്തന്തീ’’തി സന്നിട്ഠാനം കരോതി. തസ്സ യാ സാ പുബ്ബന്തം ആരബ്ഭ ‘‘അഹോസിം നു ഖോ അഹം അതീതമദ്ധാനം, ന നു ഖോ അഹോസിം, കിം നു ഖോ, കഥം നു ഖോ, കിം ഹുത്വാ കിം അഹോസിം നു ഖോ അഹം അതീതമദ്ധാന’’ന്തി പഞ്ചവിധാ വിചികിച്ഛാ വുത്താ, യാപി അപരന്തം ആരബ്ഭ ‘‘ഭവിസ്സാമി നു ഖോ അഹം അനാഗതമദ്ധാനം, ന നു ഖോ, കിം നു ഖോ, കഥം നു ഖോ, കിം ഹുത്വാ കിം ഭവിസ്സാമി നു ഖോ അഹം അനാഗതമദ്ധാന’’ന്തി പഞ്ചവിധാ വുത്താ, യാപി ഏതരഹി വാ പന പച്ചുപ്പന്നം അദ്ധാനം ആരബ്ഭ ‘‘അജ്ഝത്തം കഥംകഥീ ഹോതി, അഹം നു ഖോസ്മി, നോ നു ഖോസ്മി, കിം നു ഖോസ്മി, കഥം നു ഖോസ്മി, അയം നു ഖോ സത്തോ കുതോ ആഗതോ, സോ കുഹിം ഗാമീ ഭവിസ്സതീ’’തി ഛബ്ബിധാ വിചികിച്ഛാ വുത്താ, താ സബ്ബാപി പഹീയന്തി. ഏവം പച്ചയപരിഗ്ഗഹണേന തീസു അദ്ധാസു കങ്ഖം വിതരിത്വാ ഠിതം ഞാണം ‘‘കങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധീ’’തിപി ‘‘ധമ്മട്ഠിതിഞാണ’’ന്തിപി ‘‘സമ്മാദസ്സന’’ന്തിപി വുച്ചതി.

    Evaṃ pariggaṇhanto ‘‘atītānāgatāpi dhammā evameva pavattantī’’ti sanniṭṭhānaṃ karoti. Tassa yā sā pubbantaṃ ārabbha ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhānaṃ, na nu kho ahosiṃ, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho, kiṃ hutvā kiṃ ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’nti pañcavidhā vicikicchā vuttā, yāpi aparantaṃ ārabbha ‘‘bhavissāmi nu kho ahaṃ anāgatamaddhānaṃ, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho, kiṃ hutvā kiṃ bhavissāmi nu kho ahaṃ anāgatamaddhāna’’nti pañcavidhā vuttā, yāpi etarahi vā pana paccuppannaṃ addhānaṃ ārabbha ‘‘ajjhattaṃ kathaṃkathī hoti, ahaṃ nu khosmi, no nu khosmi, kiṃ nu khosmi, kathaṃ nu khosmi, ayaṃ nu kho satto kuto āgato, so kuhiṃ gāmī bhavissatī’’ti chabbidhā vicikicchā vuttā, tā sabbāpi pahīyanti. Evaṃ paccayapariggahaṇena tīsu addhāsu kaṅkhaṃ vitaritvā ṭhitaṃ ñāṇaṃ ‘‘kaṅkhāvitaraṇavisuddhī’’tipi ‘‘dhammaṭṭhitiñāṇa’’ntipi ‘‘sammādassana’’ntipi vuccati.

    ഏത്ഥ പന തിസ്സോ ലോകിയപരിഞ്ഞാ ഞാതപരിഞ്ഞാ തീരണപരിഞ്ഞാ പഹാനപരിഞ്ഞാതി. തത്ഥ ‘‘രുപ്പനലക്ഖണം രൂപം, വേദയിതലക്ഖണാ വേദനാ’’തി ഏവം തേസം തേസം ധമ്മാനം പച്ചത്തലക്ഖണസല്ലക്ഖണവസേന പവത്താ പഞ്ഞാ ഞാതപരിഞ്ഞാനാമ. ‘‘രൂപം അനിച്ചം, വേദനാ അനിച്ചാ’’തിആദിനാ തേസംയേവ ധമ്മാനം സാമഞ്ഞലക്ഖണം ആരോപേത്വാ ലക്ഖണാരമ്മണികവിപസ്സനാപഞ്ഞാ തീരണപരിഞ്ഞാ നാമ. തേസു ഏവം പന ധമ്മേസു നിച്ചസഞ്ഞാദിപജഹനവസേന പവത്താ ലക്ഖണാരമ്മണികവിപസ്സനാ പഹാനപരിഞ്ഞാ നാമ. തത്ഥ സങ്ഖാരപരിഗ്ഗഹതോ പട്ഠായ യാവ പച്ചയപരിഗ്ഗഹാ ഞാതപരിഞ്ഞായ ഭൂമി. കലാപസമ്മസനതോ പട്ഠായ യാവ ഉദയബ്ബയാനുപസ്സനാ തീരണപരിഞ്ഞായ ഭൂമി. ഭങ്ഗാനുപസ്സനതോ പട്ഠായ പഹാനപരിഞ്ഞായ ഭൂമി. തതോ പട്ഠായ ഹി ‘‘അനിച്ചതോ അനുപസ്സന്തോ നിച്ചസഞ്ഞം പജഹതി, ദുക്ഖതോ അനുപസ്സന്തോ സുഖസഞ്ഞം, അനത്തതോ അനുപസ്സന്തോ അത്തസഞ്ഞം, നിബ്ബിന്ദന്തോ നന്ദിം, വിരജ്ജന്തോ രാഗം, നിരോധേന്തോ സമുദയം, പടിനിസ്സജ്ജന്തോ ആദാനം പജഹതീ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൫൨) ഏവം പജഹന്തോ നിച്ചസഞ്ഞാദിപഹാനസാധികാനം സത്തന്നം അനുപസ്സനാനം ആധിപച്ചം ഹോതി. ഇതി ഇമാസു പരിഞ്ഞാസു സങ്ഖാരപരിച്ഛേദസ്സ ചേവ പച്ചയപരിഗ്ഗഹസ്സ ച സാധിതത്താ ഇമിനാ യോഗിനാ ഞാതപരിഞ്ഞാ അധിഗതാ ഹോതി.

    Ettha pana tisso lokiyapariññā ñātapariññā tīraṇapariññā pahānapariññāti. Tattha ‘‘ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ, vedayitalakkhaṇā vedanā’’ti evaṃ tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ paccattalakkhaṇasallakkhaṇavasena pavattā paññā ñātapariññānāma. ‘‘Rūpaṃ aniccaṃ, vedanā aniccā’’tiādinā tesaṃyeva dhammānaṃ sāmaññalakkhaṇaṃ āropetvā lakkhaṇārammaṇikavipassanāpaññā tīraṇapariññā nāma. Tesu evaṃ pana dhammesu niccasaññādipajahanavasena pavattā lakkhaṇārammaṇikavipassanā pahānapariññā nāma. Tattha saṅkhārapariggahato paṭṭhāya yāva paccayapariggahā ñātapariññāya bhūmi. Kalāpasammasanato paṭṭhāya yāva udayabbayānupassanā tīraṇapariññāya bhūmi. Bhaṅgānupassanato paṭṭhāya pahānapariññāya bhūmi. Tato paṭṭhāya hi ‘‘aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ, anattato anupassanto attasaññaṃ, nibbindanto nandiṃ, virajjanto rāgaṃ, nirodhento samudayaṃ, paṭinissajjanto ādānaṃ pajahatī’’ti (paṭi. ma. 1.52) evaṃ pajahanto niccasaññādipahānasādhikānaṃ sattannaṃ anupassanānaṃ ādhipaccaṃ hoti. Iti imāsu pariññāsu saṅkhāraparicchedassa ceva paccayapariggahassa ca sādhitattā iminā yoginā ñātapariññā adhigatā hoti.

    പുന ‘‘യം കിഞ്ചി രൂപം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അജ്ഝത്തം വാ ബഹിദ്ധാ വാ ഓളാരികം വാ സുഖുമം വാ ഹീനം വാ പണീതം വാ യം ദൂരേ സന്തികേ വാ, സബ്ബം രൂപം ഹുത്വാ അഭാവതോ അനിച്ചം, ഉദയബ്ബയപ്പടിപീളിതത്താ ദുക്ഖം, അവസവത്തിത്താ അനത്താ. യാ കാചി വേദനാ, യാ കാചി സഞ്ഞാ, യേ കേചി സങ്ഖാരാ, യം കിഞ്ചി വിഞ്ഞാണം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അജ്ഝത്തം വാ ബഹിദ്ധാ വാ ഓളാരികം വാ സുഖുമം വാ ഹീനം വാ പണീതം വാ യം ദൂരേ സന്തികേ വാ, സബ്ബം വിഞ്ഞാണം ഹുത്വാ അഭാവതോ അനിച്ചം, ഉദയബ്ബയപ്പടിപീളിതത്താ ദുക്ഖം, അവസവത്തിത്താ അനത്താ’’തി ഏവമാദിനാ നയേന കലാപസമ്മസനം കരോതി. ഇദം സന്ധായ വുത്തം ‘‘തിലക്ഖണം ആരോപേത്വാന സങ്ഖാരേ സമ്മസന്തോ’’തി.

    Puna ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ rūpaṃ hutvā abhāvato aniccaṃ, udayabbayappaṭipīḷitattā dukkhaṃ, avasavattittā anattā. Yā kāci vedanā, yā kāci saññā, ye keci saṅkhārā, yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ viññāṇaṃ hutvā abhāvato aniccaṃ, udayabbayappaṭipīḷitattā dukkhaṃ, avasavattittā anattā’’ti evamādinā nayena kalāpasammasanaṃ karoti. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘tilakkhaṇaṃ āropetvāna saṅkhāre sammasanto’’ti.

    ഏവം സങ്ഖാരേസു അനിച്ചദുക്ഖഅനത്തവസേന കലാപസമ്മസനം കത്വാ പുന സങ്ഖാരാനം ഉദയബ്ബയമേവ പസ്സതി. കഥം? ‘‘അവിജ്ജാസമുദയാ (പടി॰ മ॰ ൧.൫൦) രൂപസമുദയോ, തണ്ഹാകമ്മആഹാരസമുദയാ രൂപസമുദയോ’തി ഏവം രൂപക്ഖന്ധസ്സ പച്ചയസമുദയദസ്സനട്ഠേന രൂപക്ഖന്ധസ്സ ഉദയം പസ്സതി, നിബ്ബത്തിലക്ഖണം പസ്സന്തോപി രൂപക്ഖന്ധസ്സ ഉദയം പസ്സതീ’’തി ഏവം പഞ്ചഹാകാരേഹി രൂപക്ഖന്ധസ്സ ഉദയം പസ്സതി. ‘‘അവിജ്ജാനിരോധാ രൂപനിരോധോ, തണ്ഹാകമ്മആഹാരനിരോധാ രൂപനിരോധോ’തി ഏവം രൂപക്ഖന്ധസ്സ പച്ചയനിരോധദസ്സനട്ഠേന രൂപക്ഖന്ധസ്സ വയം പസ്സതി, വിപരിണാമലക്ഖണം പസ്സന്തോപി രൂപക്ഖന്ധസ്സ വയം പസ്സതീ’’തി ഏവം പഞ്ചഹാകാരേഹി വയം പസ്സതി. തഥാ ‘‘അവിജ്ജാസമുദയാ വേദനാസമുദയോ, തണ്ഹാകമ്മഫസ്സസമുദയാ വേദനാസമുദയോ’’തി വേദനാക്ഖന്ധസ്സ, നിബ്ബത്തിലക്ഖണം പസ്സന്തോപി വേദനാക്ഖന്ധസ്സ ഉദയം പസ്സതി. ‘‘അവിജ്ജാനിരോധാ വേദനാനിരോധോ, തണ്ഹാകമ്മഫസ്സനിരോധാ വേദനാനിരോധോ’’തി വേദനാക്ഖന്ധസ്സ, വിപരിണാമലക്ഖണം പസ്സന്തോപി വേദനാക്ഖന്ധസ്സ വയം പസ്സതി. ഏവം സഞ്ഞാക്ഖന്ധാദീസുപി. അയം പന വിസേസോ – വിഞ്ഞാണക്ഖന്ധസ്സ ഫസ്സട്ഠാനേ നാമരൂപസമുദയാ, നാമരൂപനിരോധാതി യോജേതബ്ബം. ഏവം ഏകേകസ്മിം ഖന്ധേ പച്ചയസമുദയവസേന ച നിബ്ബത്തിലക്ഖണവസേന ച പച്ചയനിരോധവസേന ച വിപരിണാമലക്ഖണവസേന ച ഉദയബ്ബയദസ്സനേന ദസ ദസ കത്വാ പഞ്ഞാസ ലക്ഖണാനി വുത്താനി. തേസം വസേന ഏവം രൂപസ്സ ഉദയോ രൂപസ്സ വയോതി പച്ചയതോ ചേവ ലക്ഖണതോ ച വിത്ഥാരേന മനസികാരം കരോതി.

    Evaṃ saṅkhāresu aniccadukkhaanattavasena kalāpasammasanaṃ katvā puna saṅkhārānaṃ udayabbayameva passati. Kathaṃ? ‘‘Avijjāsamudayā (paṭi. ma. 1.50) rūpasamudayo, taṇhākammaāhārasamudayā rūpasamudayo’ti evaṃ rūpakkhandhassa paccayasamudayadassanaṭṭhena rūpakkhandhassa udayaṃ passati, nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passatī’’ti evaṃ pañcahākārehi rūpakkhandhassa udayaṃ passati. ‘‘Avijjānirodhā rūpanirodho, taṇhākammaāhāranirodhā rūpanirodho’ti evaṃ rūpakkhandhassa paccayanirodhadassanaṭṭhena rūpakkhandhassa vayaṃ passati, vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa vayaṃ passatī’’ti evaṃ pañcahākārehi vayaṃ passati. Tathā ‘‘avijjāsamudayā vedanāsamudayo, taṇhākammaphassasamudayā vedanāsamudayo’’ti vedanākkhandhassa, nibbattilakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa udayaṃ passati. ‘‘Avijjānirodhā vedanānirodho, taṇhākammaphassanirodhā vedanānirodho’’ti vedanākkhandhassa, vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa vayaṃ passati. Evaṃ saññākkhandhādīsupi. Ayaṃ pana viseso – viññāṇakkhandhassa phassaṭṭhāne nāmarūpasamudayā, nāmarūpanirodhāti yojetabbaṃ. Evaṃ ekekasmiṃ khandhe paccayasamudayavasena ca nibbattilakkhaṇavasena ca paccayanirodhavasena ca vipariṇāmalakkhaṇavasena ca udayabbayadassanena dasa dasa katvā paññāsa lakkhaṇāni vuttāni. Tesaṃ vasena evaṃ rūpassa udayo rūpassa vayoti paccayato ceva lakkhaṇato ca vitthārena manasikāraṃ karoti.

    തസ്സേവം കരോതോ ‘‘ഇതി കിര ഇമേ ധമ്മാ അഹുത്വാ സമ്ഭോന്തി, ഹുത്വാ പടിവേന്തീ’’തി ഞാണം വിസദം ഹോതി. ‘‘ഏവം കിര ഇമേ ധമ്മാ അനുപ്പന്നാ ഉപ്പജ്ജന്തി, ഉപ്പന്നാ നിരുജ്ഝന്തീ’’തി നിച്ചം നവാവ ഹുത്വാ സങ്ഖാരാ ഉപട്ഠഹന്തി. ന കേവലഞ്ച നിച്ചം നവാ, സൂരിയുഗ്ഗമനേ ഉസ്സാവബിന്ദു വിയ, ഉദകബുബ്ബുളോ വിയ, ഉദകേ ദണ്ഡരാജി വിയ, ആരഗ്ഗേ സാസപോ വിയ, വിജ്ജുപ്പാദോ വിയ ച പരിത്തട്ഠായിനോ. മായാമരീചിസുപിനഅലാതചക്കഗന്ധബ്ബനഗരഫേണപിണ്ഡകദലിആദയോ വിയ നിസ്സാരാ ഹുത്വാ ഉപട്ഠഹന്തി. ഏത്താവതാ ചാനേന വയധമ്മമേവ ഉപ്പജ്ജതി, ഉപ്പന്നഞ്ച വയം ഉപേതീതി ഇമിനാ ആകാരേന സമപഞ്ഞാസ ലക്ഖണാനി പടിവിജ്ഝിത്വാ ഠിതം ഉദയബ്ബയാനുപസ്സനം നാമ പഠമം തരുണവിപസ്സനാഞാണം അധിഗതം ഹോതി, യസ്സാധിഗമാ ആരദ്ധവിപസ്സകോതി സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി.

    Tassevaṃ karoto ‘‘iti kira ime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti ñāṇaṃ visadaṃ hoti. ‘‘Evaṃ kira ime dhammā anuppannā uppajjanti, uppannā nirujjhantī’’ti niccaṃ navāva hutvā saṅkhārā upaṭṭhahanti. Na kevalañca niccaṃ navā, sūriyuggamane ussāvabindu viya, udakabubbuḷo viya, udake daṇḍarāji viya, āragge sāsapo viya, vijjuppādo viya ca parittaṭṭhāyino. Māyāmarīcisupinaalātacakkagandhabbanagarapheṇapiṇḍakadaliādayo viya nissārā hutvā upaṭṭhahanti. Ettāvatā cānena vayadhammameva uppajjati, uppannañca vayaṃ upetīti iminā ākārena samapaññāsa lakkhaṇāni paṭivijjhitvā ṭhitaṃ udayabbayānupassanaṃ nāma paṭhamaṃ taruṇavipassanāñāṇaṃ adhigataṃ hoti, yassādhigamā āraddhavipassakoti saṅkhyaṃ gacchati.

    അഥസ്സ ആരദ്ധവിപസ്സകസ്സ കുലപുത്തസ്സ ഓഭാസോ ഞാണം പീതി പസ്സദ്ധി സുഖം അധിമോക്ഖോ പഗ്ഗഹോ ഉപട്ഠാനം ഉപേക്ഖാ നികന്തീതി ദസ വിപസ്സനുപക്കിലേസാ ഉപ്പജ്ജന്തി. ഏത്ഥ ഓഭാസോ നാമ വിപസ്സനാക്ഖണേ ഞാണസ്സ ബലവത്താ ലോഹിതം പസീദതി, തേന ഛവിതോ ഓഭാസോ നിബ്ബത്തതി, തം ദിസ്വാ അയം യോഗീ ‘‘മഗ്ഗോ മയാ പത്തോ’’തി തമേവ ഓഭാസം അസ്സാദേതി. ഞാണന്തി വിപസ്സനാഞാണമേവേതം, സങ്ഖാരേ സമ്മസന്തസ്സ സൂരം പസന്നം ഹുത്വാ പവത്തമാനം ദിസ്വാ പുബ്ബേ വിയ ‘‘മഗ്ഗോ’’തി അസ്സാദേതി. പീതീതി വിപസ്സനാപീതി ഏവ. തസ്സ ഹി തസ്മിം ഖണേ പഞ്ചവിധാ പീതി ഉപ്പജ്ജതി. പസ്സദ്ധീതി വിപസ്സനാപസ്സദ്ധി. തസ്മിം സമയേ നേവ കായചിത്താനം ദരഥോ ഗാരവതാ കക്ഖളതാ അകമ്മഞ്ഞതാ ഗേലഞ്ഞതാ വങ്കതാ ഹോതി. സുഖം വിപസ്സനാസുഖമേവ. തസ്സ കിര തസ്മിം സമയേ സകലസരീരം ഠപിതവട്ടി വിയ അഭിസന്ദയമാനം അതിപണീതം സുഖം ഉപ്പജ്ജതി.

    Athassa āraddhavipassakassa kulaputtassa obhāso ñāṇaṃ pīti passaddhi sukhaṃ adhimokkho paggaho upaṭṭhānaṃ upekkhā nikantīti dasa vipassanupakkilesā uppajjanti. Ettha obhāso nāma vipassanākkhaṇe ñāṇassa balavattā lohitaṃ pasīdati, tena chavito obhāso nibbattati, taṃ disvā ayaṃ yogī ‘‘maggo mayā patto’’ti tameva obhāsaṃ assādeti. Ñāṇanti vipassanāñāṇamevetaṃ, saṅkhāre sammasantassa sūraṃ pasannaṃ hutvā pavattamānaṃ disvā pubbe viya ‘‘maggo’’ti assādeti. Pītīti vipassanāpīti eva. Tassa hi tasmiṃ khaṇe pañcavidhā pīti uppajjati. Passaddhīti vipassanāpassaddhi. Tasmiṃ samaye neva kāyacittānaṃ daratho gāravatā kakkhaḷatā akammaññatā gelaññatā vaṅkatā hoti. Sukhaṃ vipassanāsukhameva. Tassa kira tasmiṃ samaye sakalasarīraṃ ṭhapitavaṭṭi viya abhisandayamānaṃ atipaṇītaṃ sukhaṃ uppajjati.

    അധിമോക്ഖോ നാമ വിപസ്സനാക്ഖണേ പവത്താ സദ്ധാ. തസ്മിം ഖണേ ചിത്തചേതസികാനം അതിവിയ പസാദഭൂതാ ബലവതീ സദ്ധാ ഉപ്പജ്ജതി. പഗ്ഗഹോ നാമ വിപസ്സനാസമ്പയുത്തം വീരിയം. തസ്മിഞ്ഹി ഖണേ അസിഥിലമനച്ചാരദ്ധം സുപഗ്ഗഹിതം വീരിയം ഉപ്പജ്ജതി. ഉപട്ഠാനന്തി വിപസ്സനാസമ്പയുത്താ സതി. തസ്മിഞ്ഹി ഖണേ സുപട്ഠിതാ സതി ഉപ്പജ്ജതി. ഉപേക്ഖാതി ദുവിധാ വിപസ്സനാവജ്ജനവസേന . തസ്മിം ഖണേ സബ്ബസങ്ഖാരഗ്ഗഹണേ മജ്ഝത്തഭൂതവിപസ്സനുപേക്ഖാസങ്ഖാതം ഞാണം ബലവന്തം ഹുത്വാ ഉപ്പജ്ജതി, മനോദ്വാരേ ആവജ്ജനുപേക്ഖാ ച, സാവ തം തം ഠാനം ആവജ്ജേന്തസ്സ സൂരാ തിഖിണാ ഹുത്വാ വഹതി. നികന്തി വിപസ്സനാനികന്തി. ഓഭാസാദീസു ആലയം കുരുമാനാ സുഖുമാ സന്താകാരാ നികന്തി ഉപ്പജ്ജതി. ഏത്ഥ ഓഭാസാദയോ കിലേസവത്ഥുഭൂതതായ ‘‘ഉപക്കിലേസാ’’തി വുത്താ, ന അകുസലത്താ. നികന്തി പന ഉപക്കിലേസോ ചേവ കിലേസവത്ഥു ച. പണ്ഡിതോ പന ഭിക്ഖു ഓഭാസാദീസു ഉപ്പന്നേസു വിക്ഖേപം അഗച്ഛന്തോ ‘‘ഓഭാസാദയോ ധമ്മാ ന മഗ്ഗോ, ഉപക്കിലേസവിനിമുത്തം പന വീഥിപ്പടിപന്നം വിപസ്സനാഞാണം മഗ്ഗോ’’തി മഗ്ഗഞ്ച അമഗ്ഗഞ്ച വവത്ഥപേതി. തസ്സേവം ‘‘അയം മഗ്ഗോ, അയം ന മഗ്ഗോ’’തി ഞത്വാ ഠിതം ഞാണം ‘‘മഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധീ’’തി വുച്ചതി.

    Adhimokkho nāma vipassanākkhaṇe pavattā saddhā. Tasmiṃ khaṇe cittacetasikānaṃ ativiya pasādabhūtā balavatī saddhā uppajjati. Paggaho nāma vipassanāsampayuttaṃ vīriyaṃ. Tasmiñhi khaṇe asithilamanaccāraddhaṃ supaggahitaṃ vīriyaṃ uppajjati. Upaṭṭhānanti vipassanāsampayuttā sati. Tasmiñhi khaṇe supaṭṭhitā sati uppajjati. Upekkhāti duvidhā vipassanāvajjanavasena . Tasmiṃ khaṇe sabbasaṅkhāraggahaṇe majjhattabhūtavipassanupekkhāsaṅkhātaṃ ñāṇaṃ balavantaṃ hutvā uppajjati, manodvāre āvajjanupekkhā ca, sāva taṃ taṃ ṭhānaṃ āvajjentassa sūrā tikhiṇā hutvā vahati. Nikanti vipassanānikanti. Obhāsādīsu ālayaṃ kurumānā sukhumā santākārā nikanti uppajjati. Ettha obhāsādayo kilesavatthubhūtatāya ‘‘upakkilesā’’ti vuttā, na akusalattā. Nikanti pana upakkileso ceva kilesavatthu ca. Paṇḍito pana bhikkhu obhāsādīsu uppannesu vikkhepaṃ agacchanto ‘‘obhāsādayo dhammā na maggo, upakkilesavinimuttaṃ pana vīthippaṭipannaṃ vipassanāñāṇaṃ maggo’’ti maggañca amaggañca vavatthapeti. Tassevaṃ ‘‘ayaṃ maggo, ayaṃ na maggo’’ti ñatvā ṭhitaṃ ñāṇaṃ ‘‘maggāmaggañāṇadassanavisuddhī’’ti vuccati.

    ഇതോ പട്ഠായ അട്ഠവിധസ്സ ഞാണസ്സ വസേന സിഖാപ്പത്തം വിപസ്സനാഞാണം പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി നാമ ഹോതി. ഉദയബ്ബയാനുപസ്സനാഞാണം ഭങ്ഗാനുപസ്സനാഞാണം ഭയതുപട്ഠാനഞാണം ആദീനവാനുപസ്സനാഞാണം നിബ്ബിദാനുപസ്സനാഞാണം മുഞ്ചിതുകമ്യതാഞാണം പടിസങ്ഖാനുപസ്സനാഞാണം സങ്ഖാരുപേക്ഖാഞാണന്തി ഇമാനി അട്ഠ ഞാണാനി നാമ. ഏതാനി നിബ്ബത്തേതുകാമേന യസ്മാ ഉപക്കിലേസേഹി അഭിഭൂതം ഹുത്വാ ലക്ഖണപ്പടിവേധം കാതും അസമത്ഥം ഹോതി ചിത്തം, തസ്മാ പുനപി ഉദയബ്ബയമേവ പസ്സിതബ്ബം. ഉദയബ്ബയം പസ്സന്തസ്സ അനിച്ചലക്ഖണം യഥാഭൂതം ഉപട്ഠാതി, ഉദയബ്ബയപ്പടിപീളിതത്താ ദുക്ഖലക്ഖണഞ്ച ‘‘ദുക്ഖമേവ ച സമ്ഭോതി, ദുക്ഖം തിട്ഠതി വേതി ചാ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൧൭൧) പസ്സതോ അനത്തലക്ഖണഞ്ച.

    Ito paṭṭhāya aṭṭhavidhassa ñāṇassa vasena sikhāppattaṃ vipassanāñāṇaṃ paṭipadāñāṇadassanavisuddhi nāma hoti. Udayabbayānupassanāñāṇaṃ bhaṅgānupassanāñāṇaṃ bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ ādīnavānupassanāñāṇaṃ nibbidānupassanāñāṇaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ paṭisaṅkhānupassanāñāṇaṃ saṅkhārupekkhāñāṇanti imāni aṭṭha ñāṇāni nāma. Etāni nibbattetukāmena yasmā upakkilesehi abhibhūtaṃ hutvā lakkhaṇappaṭivedhaṃ kātuṃ asamatthaṃ hoti cittaṃ, tasmā punapi udayabbayameva passitabbaṃ. Udayabbayaṃ passantassa aniccalakkhaṇaṃ yathābhūtaṃ upaṭṭhāti, udayabbayappaṭipīḷitattā dukkhalakkhaṇañca ‘‘dukkhameva ca sambhoti, dukkhaṃ tiṭṭhati veti cā’’ti (saṃ. ni. 1.171) passato anattalakkhaṇañca.

    ഏത്ഥ ച അനിച്ചം അനിച്ചലക്ഖണം, ദുക്ഖം ദുക്ഖലക്ഖണം, അനത്താ അനത്തലക്ഖണന്തി അയം വിഭാഗോ വേദിതബ്ബോ. ഏത്ഥ അനിച്ചന്തി ഖന്ധപഞ്ചകം. കസ്മാ? ഉപ്പാദവയഞ്ഞഥത്തഭാവാ ഹുത്വാ അഭാവതോ വാ. അഞ്ഞഥത്തം നാമ ജരാ, ഉപ്പാദവയഞ്ഞഥത്തം അനിച്ചലക്ഖണം, ഹുത്വാ അഭാവസങ്ഖാതോ വാ ഏകോ ആകാരവികാരോ. ‘‘യദനിച്ചം തം ദുക്ഖ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൩.൧൫) വചനതോ തദേവ ഖന്ധപഞ്ചകം ദുക്ഖം. കസ്മാ? അഭിണ്ഹം പടിപീളിതത്താ. അഭിണ്ഹപ്പടിപീളനാകാരോ ദുക്ഖലക്ഖണം. ‘‘യം ദുക്ഖം തദനത്താ’’തി വചനതോ തദേവ ഖന്ധപഞ്ചകം അനത്താ. കസ്മാ? അവസവത്തനതോ. അവസവത്തനാകാരോ അനത്തലക്ഖണം. ഇമാനിപി തീണി ലക്ഖണാനി ഉദയബ്ബയം പസ്സന്തസ്സേവ ആരമ്മണാനി ഹോന്തി.

    Ettha ca aniccaṃ aniccalakkhaṇaṃ, dukkhaṃ dukkhalakkhaṇaṃ, anattā anattalakkhaṇanti ayaṃ vibhāgo veditabbo. Ettha aniccanti khandhapañcakaṃ. Kasmā? Uppādavayaññathattabhāvā hutvā abhāvato vā. Aññathattaṃ nāma jarā, uppādavayaññathattaṃ aniccalakkhaṇaṃ, hutvā abhāvasaṅkhāto vā eko ākāravikāro. ‘‘Yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti (saṃ. ni. 3.15) vacanato tadeva khandhapañcakaṃ dukkhaṃ. Kasmā? Abhiṇhaṃ paṭipīḷitattā. Abhiṇhappaṭipīḷanākāro dukkhalakkhaṇaṃ. ‘‘Yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti vacanato tadeva khandhapañcakaṃ anattā. Kasmā? Avasavattanato. Avasavattanākāro anattalakkhaṇaṃ. Imānipi tīṇi lakkhaṇāni udayabbayaṃ passantasseva ārammaṇāni honti.

    പുനപി സോ രൂപാരൂപധമ്മേസു ഏവ ‘‘അനിച്ചാ’’തിആദിനാ വിപസ്സതി, തസ്സ സങ്ഖാരാ ലഹും ലഹും ആപാഥം ഗച്ഛന്തി. തതോ ഉപ്പാദം വാ ഠിതിം വാ ആരമ്മണം അകത്വാ തേസം ഖയവയനിരോധേ ഏവ പസ്സതോ സതി സന്തിട്ഠതീതി ഇദം ഭങ്ഗാനുപസ്സനാഞാണം നാമ. ഇമസ്സ ഉപ്പാദതോ പട്ഠായ അസ്സ യോഗിനോ ‘‘യഥാ ഇമേ സങ്ഖാരാ പഞ്ചക്ഖന്ധാ ഭിജ്ജന്തി, ഏവം അതീതേപി സങ്ഖാരാ ഭിജ്ജിംസു, അനാഗതേപി ഭിജ്ജിസ്സന്തീ’’തി നിരോധമേവ പസ്സതോ സതി സന്തിട്ഠതി, തസ്സ ഭങ്ഗാനുപസ്സനാഞാണം ആസേവന്തസ്സ ബഹുലീകരോന്തസ്സ സബ്ബഭവയോനിഗതിട്ഠിതിസത്താവാസേസു സബ്ബേ സങ്ഖാരാ ജലിതഅങ്ഗാരകാസുആദയോ വിയ മഹാഭയം ഹുത്വാ ഉപട്ഠഹന്തി. ഏതം ഭയതുപട്ഠാനഞാണം നാമ. തസ്സ തം ഭയതുപട്ഠാനഞാണം ആസേവന്തസ്സ സബ്ബേ ഭവാദയോ ആദിത്തഅങ്ഗാരാ വിയ, സമുസ്സിതഖഗ്ഗാ വിയ പച്ചത്ഥികാ അപ്പടിസരണാ സാദീനവാ ഹുത്വാ ഉപട്ഠഹന്തി. ഇദം ആദീനവാനുപസ്സനാഞാണം നാമ. തസ്സ ഏവം സങ്ഖാരേ ആദീനവതോ പസ്സന്തസ്സ ഭവാദീസു സങ്ഖാരാനം ആദീനവത്താ സബ്ബസങ്ഖാരേസു ഉക്കണ്ഠനാ അനഭിരതി ഉപ്പജ്ജതി. ഇദം നിബ്ബിദാനുപസ്സനാഞാണം നാമ. സബ്ബസങ്ഖാരേസു നിബ്ബിന്ദന്തസ്സ ഉക്കണ്ഠന്തസ്സ സബ്ബസ്മാ സങ്ഖാരഗതാ മുഞ്ചിതുകാമതാ നിസ്സരിതുകാമതാവ ഹോതി. ഇദം മുഞ്ചിതുകമ്യതാഞാണം നാമ. പുന തസ്മാ സങ്ഖാരഗതാ മുഞ്ചിതും പുന തേ ഏവ സങ്ഖാരേ പടിസങ്ഖാനുപസ്സനാഞാണേന തിലക്ഖണം ആരോപേത്വാ തീരണം പടിസങ്ഖാനുപസ്സനാഞാണം നാമ, യോ ഏവം തിലക്ഖണം ആരോപേത്വാ സങ്ഖാരേ പരിഗ്ഗണ്ഹന്തോ തേസു അനത്തലക്ഖണസ്സ സുദിട്ഠത്താ ‘‘അത്താ’’തി വാ ‘‘അത്തനിയ’’ന്തി വാ അഗ്ഗണ്ഹന്തോ സങ്ഖാരേസു ഭയഞ്ച നന്ദിഞ്ച പഹായ സങ്ഖാരേസു ഉദാസിനോ ഹോതി മജ്ഝത്തോ, ‘‘അഹ’’ന്തി വാ ‘‘മമ’’ന്തി വാ ന ഗണ്ഹാതി, സബ്ബസങ്ഖാരേസു ഉദാസിനോ മജ്ഝത്തോ തീസു ഭവേസു ഉപേക്ഖകോ, തസ്സ തം ഞാണം സങ്ഖാരുപേക്ഖാഞാണം നാമ. തം പനേതം സബ്ബസങ്ഖാരപ്പവത്തം വിസ്സജ്ജേത്വാ നിബ്ബാനനിന്നം നിബ്ബാനപക്ഖന്ദം ഹോതി, നോ ചേ നിബ്ബാനം സന്തതോ പസ്സതി, പുനപ്പുനം ‘‘അനിച്ച’’ന്തി വാ ‘‘ദുക്ഖ’’ന്തി വാ ‘‘അനത്താ’’തി വാ തിവിധാനുപസ്സനാവസേന സങ്ഖാരാരമ്മണമേവ ഹുത്വാ പവത്തതി.

    Punapi so rūpārūpadhammesu eva ‘‘aniccā’’tiādinā vipassati, tassa saṅkhārā lahuṃ lahuṃ āpāthaṃ gacchanti. Tato uppādaṃ vā ṭhitiṃ vā ārammaṇaṃ akatvā tesaṃ khayavayanirodhe eva passato sati santiṭṭhatīti idaṃ bhaṅgānupassanāñāṇaṃ nāma. Imassa uppādato paṭṭhāya assa yogino ‘‘yathā ime saṅkhārā pañcakkhandhā bhijjanti, evaṃ atītepi saṅkhārā bhijjiṃsu, anāgatepi bhijjissantī’’ti nirodhameva passato sati santiṭṭhati, tassa bhaṅgānupassanāñāṇaṃ āsevantassa bahulīkarontassa sabbabhavayonigatiṭṭhitisattāvāsesu sabbe saṅkhārā jalitaaṅgārakāsuādayo viya mahābhayaṃ hutvā upaṭṭhahanti. Etaṃ bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ nāma. Tassa taṃ bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ āsevantassa sabbe bhavādayo ādittaaṅgārā viya, samussitakhaggā viya paccatthikā appaṭisaraṇā sādīnavā hutvā upaṭṭhahanti. Idaṃ ādīnavānupassanāñāṇaṃ nāma. Tassa evaṃ saṅkhāre ādīnavato passantassa bhavādīsu saṅkhārānaṃ ādīnavattā sabbasaṅkhāresu ukkaṇṭhanā anabhirati uppajjati. Idaṃ nibbidānupassanāñāṇaṃ nāma. Sabbasaṅkhāresu nibbindantassa ukkaṇṭhantassa sabbasmā saṅkhāragatā muñcitukāmatā nissaritukāmatāva hoti. Idaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ nāma. Puna tasmā saṅkhāragatā muñcituṃ puna te eva saṅkhāre paṭisaṅkhānupassanāñāṇena tilakkhaṇaṃ āropetvā tīraṇaṃ paṭisaṅkhānupassanāñāṇaṃ nāma, yo evaṃ tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre pariggaṇhanto tesu anattalakkhaṇassa sudiṭṭhattā ‘‘attā’’ti vā ‘‘attaniya’’nti vā aggaṇhanto saṅkhāresu bhayañca nandiñca pahāya saṅkhāresu udāsino hoti majjhatto, ‘‘aha’’nti vā ‘‘mama’’nti vā na gaṇhāti, sabbasaṅkhāresu udāsino majjhatto tīsu bhavesu upekkhako, tassa taṃ ñāṇaṃ saṅkhārupekkhāñāṇaṃ nāma. Taṃ panetaṃ sabbasaṅkhārappavattaṃ vissajjetvā nibbānaninnaṃ nibbānapakkhandaṃ hoti, no ce nibbānaṃ santato passati, punappunaṃ ‘‘anicca’’nti vā ‘‘dukkha’’nti vā ‘‘anattā’’ti vā tividhānupassanāvasena saṅkhārārammaṇameva hutvā pavattati.

    ഏവം തിട്ഠമാനഞ്ച ഏതം അനിമിത്തോ അപ്പണിഹിതോ സുഞ്ഞതോതി തിണ്ണം വിമോക്ഖാനം വസേന വിമോക്ഖമുഖഭാവം ആപജ്ജിത്വാ തിട്ഠതി. തിസ്സോ ഹി അനുപസ്സനാ തീണി വിമോക്ഖമുഖാനീതി വുച്ചന്തി. ഏത്ഥ ച അനിച്ചതോ മനസി കരോന്തോ (പടി॰ മ॰ ൧.൨൨൩-൨൨൪) അധിമോക്ഖബഹുലോ അനിമിത്തം വിമോക്ഖം പടിലഭതി. ദുക്ഖതോ മനസി കരോന്തോ പസ്സദ്ധിബഹുലോ അപ്പണിഹിതം വിമോക്ഖം പടിലഭതി. അനത്തതോ മനസി കരോന്തോ വേദബഹുലോ സുഞ്ഞതവിമോക്ഖം പടിലഭതി. ഏത്ഥ ച അനിമിത്തോ വിമോക്ഖോതി അനിമിത്താകാരേന നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കത്വാ പവത്തോ അരിയമഗ്ഗോ. സോ ഹി അനിമിത്തായ ധാതുയാ ഉപ്പന്നത്താ അനിമിത്തോ, കിലേസേഹി ച വിമുത്തത്താ വിമോക്ഖോ. ഏതേനേവ നയേന അപ്പണിഹിതാകാരേന നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കത്വാ പവത്തോ അപ്പണിഹിതോ, സുഞ്ഞതാകാരേന നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കത്വാ പവത്തോ സുഞ്ഞതോതി വേദിതബ്ബോ. അധിഗതസങ്ഖാരുപേക്ഖസ്സ കുലപുത്തസ്സ വിപസ്സനാ സിഖാപ്പത്താ ഹോതി. വുട്ഠാനഗാമിനിവിപസ്സനാതി ഏതദേവ. ഏതം സങ്ഖാരുപേക്ഖാഞാണം ആസേവന്തസ്സ ഭാവേന്തസ്സ തിക്ഖതരാ സങ്ഖാരുപേക്ഖാ ഉപ്പജ്ജതി.

    Evaṃ tiṭṭhamānañca etaṃ animitto appaṇihito suññatoti tiṇṇaṃ vimokkhānaṃ vasena vimokkhamukhabhāvaṃ āpajjitvā tiṭṭhati. Tisso hi anupassanā tīṇi vimokkhamukhānīti vuccanti. Ettha ca aniccato manasi karonto (paṭi. ma. 1.223-224) adhimokkhabahulo animittaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati. Dukkhato manasi karonto passaddhibahulo appaṇihitaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati. Anattato manasi karonto vedabahulo suññatavimokkhaṃ paṭilabhati. Ettha ca animittovimokkhoti animittākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto ariyamaggo. So hi animittāya dhātuyā uppannattā animitto, kilesehi ca vimuttattā vimokkho. Eteneva nayena appaṇihitākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto appaṇihito, suññatākārena nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavatto suññatoti veditabbo. Adhigatasaṅkhārupekkhassa kulaputtassa vipassanā sikhāppattā hoti. Vuṭṭhānagāminivipassanāti etadeva. Etaṃ saṅkhārupekkhāñāṇaṃ āsevantassa bhāventassa tikkhatarā saṅkhārupekkhā uppajjati.

    തസ്സ ഇദാനി മഗ്ഗോ ഉപ്പജ്ജിസ്സതീതി സങ്ഖാരുപേക്ഖാ സങ്ഖാരേ ‘‘അനിച്ചാ’’തി വാ ‘‘ദുക്ഖാ’’തി വാ ‘‘അനത്താ’’തി വാ സമ്മസിത്വാ ഭവങ്ഗം ഓതരതി. ഭവങ്ഗാ വുട്ഠായ സങ്ഖാരുപേക്ഖായ ആഗതനയേനേവ അനിച്ചാദിആകാരേന മനസി കരിത്വാ ഉപ്പജ്ജതി മനോദ്വാരാവജ്ജനം, തദേവ മനസി കരോതോ പഠമം ജവനചിത്തം ഉപ്പജ്ജതി, യം ‘‘പരികമ്മ’’ന്തി വുച്ചതി. തദനന്തരം തഥേവ ദുതിയം ജവനചിത്തം ഉപ്പജ്ജതി, യം ‘‘ഉപചാര’’ന്തി വുച്ചതി. തദനന്തരമ്പി തഥേവ ഉപ്പജ്ജതി ജവനചിത്തം, യം ‘‘അനുലോമ’’ന്തി വുച്ചതി. ഇദം തേസം പാടിയേക്കം നാമം. അവിസേസേന പന തിവിധമേതം ആസേവനന്തിപി പരികമ്മന്തിപി ഉപചാരന്തിപി അനുലോമന്തിപി വുച്ചതി. ഇദം പന അനുലോമഞാണം സങ്ഖാരാരമ്മണായ വുട്ഠാനഗാമിനിയാ വിപസ്സനായ പരിയോസാനം ഹോതി. നിപ്പരിയായേന പന ഗോത്രഭുഞാണമേവ വിപസ്സനാപരിയോസാനന്തി വുച്ചതി. തതോ പരം നിരോധം നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കുരുമാനം പുഥുജ്ജനഗോത്തം അതിക്കമമാനം നിബ്ബാനാരമ്മണേ പഠമസമന്നാഹാരഭൂതം അപുനരാവട്ടകം ഗോത്രഭുഞാണം ഉപ്പജ്ജതി. ഇദം പന ഞാണം പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിഞ്ച ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിഞ്ച ന ഭജതി, അന്തരാ അബ്ബോഹാരികമേവ ഹോതി, വിപസ്സനാസോതേ പതിതത്താ പന വിപസ്സനാതി വാ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കത്വാ ഗോത്രഭുഞാണേ നിരുദ്ധേ തേന ദിന്നസഞ്ഞായ നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കത്വാ ദിട്ഠിസംയോജനം സീലബ്ബതപരാമാസസംയോജനം വിചികിച്ഛാസംയോജനന്തി തീണി സംയോജനാനി സമുച്ഛേദവസേന വിദ്ധംസേന്തോ സോതാപത്തിമഗ്ഗോ ഉപ്പജ്ജതി. തദനന്തരം തസ്സേവ വിപാകഭൂതാനി ദ്വേ തീണി വാ ഫലചിത്താനി ഉപ്പജ്ജന്തി അനന്തരവിപാകത്താ ലോകുത്തരാനം. ഫലപരിയോസാനേ പനസ്സ ചിത്തം ഭവങ്ഗം ഓതരതി.

    Tassa idāni maggo uppajjissatīti saṅkhārupekkhā saṅkhāre ‘‘aniccā’’ti vā ‘‘dukkhā’’ti vā ‘‘anattā’’ti vā sammasitvā bhavaṅgaṃ otarati. Bhavaṅgā vuṭṭhāya saṅkhārupekkhāya āgatanayeneva aniccādiākārena manasi karitvā uppajjati manodvārāvajjanaṃ, tadeva manasi karoto paṭhamaṃ javanacittaṃ uppajjati, yaṃ ‘‘parikamma’’nti vuccati. Tadanantaraṃ tatheva dutiyaṃ javanacittaṃ uppajjati, yaṃ ‘‘upacāra’’nti vuccati. Tadanantarampi tatheva uppajjati javanacittaṃ, yaṃ ‘‘anuloma’’nti vuccati. Idaṃ tesaṃ pāṭiyekkaṃ nāmaṃ. Avisesena pana tividhametaṃ āsevanantipi parikammantipi upacārantipi anulomantipi vuccati. Idaṃ pana anulomañāṇaṃ saṅkhārārammaṇāya vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya pariyosānaṃ hoti. Nippariyāyena pana gotrabhuñāṇameva vipassanāpariyosānanti vuccati. Tato paraṃ nirodhaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ kurumānaṃ puthujjanagottaṃ atikkamamānaṃ nibbānārammaṇe paṭhamasamannāhārabhūtaṃ apunarāvaṭṭakaṃ gotrabhuñāṇaṃ uppajjati. Idaṃ pana ñāṇaṃ paṭipadāñāṇadassanavisuddhiñca ñāṇadassanavisuddhiñca na bhajati, antarā abbohārikameva hoti, vipassanāsote patitattā pana vipassanāti vā saṅkhyaṃ gacchati. Nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā gotrabhuñāṇe niruddhe tena dinnasaññāya nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā diṭṭhisaṃyojanaṃ sīlabbataparāmāsasaṃyojanaṃ vicikicchāsaṃyojananti tīṇi saṃyojanāni samucchedavasena viddhaṃsento sotāpattimaggo uppajjati. Tadanantaraṃ tasseva vipākabhūtāni dve tīṇi vā phalacittāni uppajjanti anantaravipākattā lokuttarānaṃ. Phalapariyosāne panassa cittaṃ bhavaṅgaṃ otarati.

    തതോ ഭവങ്ഗം വിച്ഛിന്ദിത്വാ പച്ചവേക്ഖണത്ഥായ മനോദ്വാരാവജ്ജനം ഉപ്പജ്ജതി. സോ ഹി ‘‘ഇമിനാ വതാഹം മഗ്ഗേന ആഗതോ’’തി മഗ്ഗം പച്ചവേക്ഖതി, തതോ ‘‘അയം മേ ആനിസംസോ ലദ്ധോ’’തി ഫലം പച്ചവേക്ഖതി, തതോ ‘‘ഇമേ നാമ മേ കിലേസാ പഹീനാ’’തി പഹീനകിലേസേ പച്ചവേക്ഖതി, തതോ ‘‘ഇമേ നാമ മേ കിലേസാ അവസിട്ഠാ’’തി ഉപരിമഗ്ഗത്തയവജ്ഝേ കിലേസേ പച്ചവേക്ഖതി, അവസാനേ ‘‘അയം മേ ധമ്മോ ആരമ്മണതോ പടിവിദ്ധോ’’തി അമതം നിബ്ബാനം പച്ചവേക്ഖതി. ഇതി സോതാപന്നസ്സ അരിയസാവകസ്സ പഞ്ച പച്ചവേക്ഖണാനി ഹോന്തി. തഥാ സകദാഗാമിഅനാഗാമീനം. അരഹതോ പന അവസിട്ഠകിലേസപച്ചവേക്ഖണം നാമ നത്ഥി. ഏവം സബ്ബാനിപി ഏകൂനവീസതി ഹോന്തി. ഉക്കട്ഠപരിച്ഛേദോവ ചേസോ. പഹീനാവസിട്ഠകിലേസപച്ചവേക്ഖണഞ്ഹി സേക്ഖാനം ഹോതി വാ, ന വാ. ഏവം പച്ചവേക്ഖിത്വാ സോ സോതാപന്നോ അരിയസാവകോ തസ്മിംയേവ വാ ആസനേ നിസിന്നോ അപരേന വാ സമയേന കാമരാഗബ്യാപാദാനം തനുഭാവം കരോന്തോ ദുതിയമഗ്ഗം പാപുണാതി, തദനന്തരം വുത്തനയേന ഫലഞ്ച. തതോ വുത്തനയേന കാമരാഗബ്യാപാദാനം അനവസേസപ്പഹാനം കരോന്തോ തതിയമഗ്ഗം പാപുണാതി, വുത്തനയേന ഫലഞ്ച. തതോ തസ്മിംയേവ വാ ആസനേ നിസിന്നോ അപരേന വാ സമയേന രൂപരാഗഅരൂപരാഗമാനഉദ്ധച്ചഅവിജ്ജാനം അനവസേസപ്പഹാനം കരോന്തോ ചതുത്ഥമഗ്ഗം പാപുണാതി, വുത്തനയേന ഫലഞ്ച. ഏത്താവതാ ചേസ അരഹാ നാമ അട്ഠമോ അരിയപുഗ്ഗലോ ഹോതി മഹാഖീണാസവോ. ഇതി ഇമേസു ചതൂസു മഗ്ഗേസു ഞാണം ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി നാമ.

    Tato bhavaṅgaṃ vicchinditvā paccavekkhaṇatthāya manodvārāvajjanaṃ uppajjati. So hi ‘‘iminā vatāhaṃ maggena āgato’’ti maggaṃ paccavekkhati, tato ‘‘ayaṃ me ānisaṃso laddho’’ti phalaṃ paccavekkhati, tato ‘‘ime nāma me kilesā pahīnā’’ti pahīnakilese paccavekkhati, tato ‘‘ime nāma me kilesā avasiṭṭhā’’ti uparimaggattayavajjhe kilese paccavekkhati, avasāne ‘‘ayaṃ me dhammo ārammaṇato paṭividdho’’ti amataṃ nibbānaṃ paccavekkhati. Iti sotāpannassa ariyasāvakassa pañca paccavekkhaṇāni honti. Tathā sakadāgāmianāgāmīnaṃ. Arahato pana avasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇaṃ nāma natthi. Evaṃ sabbānipi ekūnavīsati honti. Ukkaṭṭhaparicchedova ceso. Pahīnāvasiṭṭhakilesapaccavekkhaṇañhi sekkhānaṃ hoti vā, na vā. Evaṃ paccavekkhitvā so sotāpanno ariyasāvako tasmiṃyeva vā āsane nisinno aparena vā samayena kāmarāgabyāpādānaṃ tanubhāvaṃ karonto dutiyamaggaṃ pāpuṇāti, tadanantaraṃ vuttanayena phalañca. Tato vuttanayena kāmarāgabyāpādānaṃ anavasesappahānaṃ karonto tatiyamaggaṃ pāpuṇāti, vuttanayena phalañca. Tato tasmiṃyeva vā āsane nisinno aparena vā samayena rūparāgaarūparāgamānauddhaccaavijjānaṃ anavasesappahānaṃ karonto catutthamaggaṃ pāpuṇāti, vuttanayena phalañca. Ettāvatā cesa arahā nāma aṭṭhamo ariyapuggalo hoti mahākhīṇāsavo. Iti imesu catūsu maggesu ñāṇaṃ ñāṇadassanavisuddhi nāma.

    ഏത്താവതാ പാതിമോക്ഖസംവരസീലാദീനം വുത്തത്താ സീലവിസുദ്ധി ച മേത്താസുഭാദീനം വുത്തത്താ ചിത്തവിസുദ്ധി ച നാമരൂപപരിഗ്ഗഹാദീനം വസേന ദിട്ഠിവിസുദ്ധികങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധിമഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി പടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധി ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിയോ ചാതി സത്ത വിസുദ്ധിയോ വുത്താ ഹോന്തി. ഇദം വുത്തപ്പകാരം പടിപദാക്കമം സന്ധായ വുത്തം ‘‘പാപുണേയ്യാനുപുബ്ബേന, സബ്ബസംയോജനക്ഖയ’’ന്തി. ഏത്ഥ സക്കായദിട്ഠി വിചികിച്ഛാ സീലബ്ബതപരാമാസോ കാമരാഗോ പടിഘോ രൂപരാഗോ അരുപരാഗോ മാനോ ഉദ്ധച്ചം അവിജ്ജാതി ഇമേ ദസ ധമ്മാ സബ്ബസംയോജനാ നാമ. ഏതേസു സക്കായദിട്ഠിവിചികിച്ഛാസീലബ്ബതപരാമാസാ സോതാപത്തിമഗ്ഗവജ്ഝാ, കാമരാഗപടിഘാ ദുതിയമഗ്ഗേന തനുഭൂതാ ഹുത്വാ തതിയേന സമുഗ്ഘാതം ഗച്ഛന്തി, സേസാനി പഞ്ച ചതുത്ഥേനാതി. ഏവം അനുപുബ്ബേന സബ്ബസംയോജനക്ഖയസങ്ഖാതം അരഹത്തം പാപുണാതീതി വേദിതബ്ബം.

    Ettāvatā pātimokkhasaṃvarasīlādīnaṃ vuttattā sīlavisuddhi ca mettāsubhādīnaṃ vuttattā cittavisuddhi ca nāmarūpapariggahādīnaṃ vasena diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhimaggāmaggañāṇadassanavisuddhi paṭipadāñāṇadassanavisuddhi ñāṇadassanavisuddhiyo cāti satta visuddhiyo vuttā honti. Idaṃ vuttappakāraṃ paṭipadākkamaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘pāpuṇeyyānupubbena, sabbasaṃyojanakkhaya’’nti. Ettha sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso kāmarāgo paṭigho rūparāgo aruparāgo māno uddhaccaṃ avijjāti ime dasa dhammā sabbasaṃyojanā nāma. Etesu sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsā sotāpattimaggavajjhā, kāmarāgapaṭighā dutiyamaggena tanubhūtā hutvā tatiyena samugghātaṃ gacchanti, sesāni pañca catutthenāti. Evaṃ anupubbena sabbasaṃyojanakkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ pāpuṇātīti veditabbaṃ.

    വിപസ്സനാനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Vipassanāniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact