Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಬುದ್ಧವಂಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
೨೧. ವಿಪಸ್ಸೀಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ
21. Vipassībuddhavaṃsavaṇṇanā
ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಾನ್ತರಕಪ್ಪೇ ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಪ್ಪೇ ವೀತಿವತ್ತೇ ಇತೋ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ ವಿಜಿತಸಬ್ಬಕಪ್ಪೋ ಪರಹಿತನಿರತಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸೀ ವಿಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಉದಪಾದಿ। ಸೋ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅನೇಕರತನಮಣಿವಿಸರಸಮುಜ್ಜೋತಿತಭವನೇ ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಬನ್ಧುಮತೀನಗರೇ ಅನೇಕಬನ್ಧುಮತೋ ಬನ್ಧುಮತೋ ರಞ್ಞೋ ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ ನಾಮ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ। ಸೋ ದಸನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಮಾತುದರತೋ ಅಸಿತನೀರದರಾಜಿತೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ನಿಕ್ಖಮಿ। ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಪನಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಪಾಠಕಾ ಞಾತಕಾ ಚ ದಿವಾ ಚ ರತ್ತಿಞ್ಚ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ನಿಮ್ಮಿಸಸಞ್ಜನಿತನ್ಧಕಾರವಿರಹೇನ ವಿಸುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ವಿವಟೇಹಿ ವಾ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ವಿಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ನಾಮಮಕಂಸು। ‘‘ವಿಚೇಯ್ಯ ವಿಚೇಯ್ಯ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸೋ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿ। ನನ್ದ-ಸುನನ್ದ-ಸಿರಿಮಾನಾಮಕಾ ತಯೋ ಚಸ್ಸ ಪಾಸಾದಾ ಅಹೇಸುಂ।
Phussassa buddhassa aparabhāge sāntarakappe tasmiñca kappe vītivatte ito ekanavutikappe vijitasabbakappo parahitaniratasaṅkappo sabbattha vipassī vipassī nāma satthā loke udapādi. So pāramiyo pūretvā anekaratanamaṇivisarasamujjotitabhavane tusitabhavane nibbattitvā tato cavitvā bandhumatīnagare anekabandhumato bandhumato rañño bandhumatiyā nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi. So dasannaṃ māsānaṃ accayena kheme migadāye mātudarato asitanīradarājito puṇṇacando viya nikkhami. Nāmaggahaṇadivase panassa lakkhaṇapāṭhakā ñātakā ca divā ca rattiñca antarantarā nimmisasañjanitandhakāravirahena visuddhaṃ passanti, vivaṭehi vā akkhīhi passatīti ‘‘vipassī’’ti nāmamakaṃsu. ‘‘Viceyya viceyya passatīti vipassī’’ti vadanti. So aṭṭhavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Nanda-sunanda-sirimānāmakā tayo cassa pāsādā ahesuṃ.
ಸುದಸ್ಸನಾದೇವಿಪ್ಪಮುಖಾನಂ ಇತ್ಥೀನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವೀಸತಿ ಚ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ‘‘ಸುತನೂ’’ತಿಪಿ ಸುದಸ್ಸನಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಅಟ್ಠವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಚತ್ತಾರಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಸುತನುದೇವಿಯಾ ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೇ ನಾಮ ತನಯೇ ಜಾತೇ ಆಜಞ್ಞರಥೇನ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ। ತಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಚತುರಾಸೀತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅನುಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ಸೋ ತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಅಟ್ಠಮಾಸಂ ಪಧಾನಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯ ಸುದಸ್ಸನಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ದಿನ್ನಂ ಮಧುಪಾಯಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಕುಸುಮಸಮಲಙ್ಕತೇ ಸಾಲವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ಕತ್ವಾ ಸುಜಾತೇನ ನಾಮ ಯವಪಾಲಕೇನ ದಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಾಟಲಿಬೋಧಿಂ ಸಮಲಙ್ಕತಂ ದಿಸ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣದಿಸಾಭಾಗೇನ ತಂ ಉಪಾಗಮಿ।
Sudassanādevippamukhānaṃ itthīnaṃ satasahassaṃ vīsati ca sahassāni ahesuṃ. ‘‘Sutanū’’tipi sudassanā vuccati. So aṭṭhavassasahassānaṃ accayena cattāri nimittāni disvā sutanudeviyā samavaṭṭakkhandhe nāma tanaye jāte ājaññarathena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Taṃ purisānaṃ caturāsītisatasahassāni anupabbajiṃsu. So tehi parivuto mahāpuriso aṭṭhamāsaṃ padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sudassanaseṭṭhidhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā kusumasamalaṅkate sālavane divāvihāraṃ katvā sujātena nāma yavapālakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā pāṭalibodhiṃ samalaṅkataṃ disvā dakkhiṇadisābhāgena taṃ upāgami.
ತಸ್ಸಾ ಪನ ಪಾಟಲಿಯಾ ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೋ ತಂ ದಿವಸಂ ಪಣ್ಣಾಸರತನೋ ಹುತ್ವಾ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಸಾಖಾ ಪಣ್ಣಾಸರತನಾ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ರತನಸತಂ ಅಹೋಸಿ। ತಂದಿವಸಮೇವ ಸಾ ಪಾಟಲೀ ಕಣ್ಣಿಕಾಬದ್ಧೇಹಿ ವಿಯ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಪರಮಸುರಭಿಗನ್ಧೇಹಿ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಸಞ್ಛನ್ನಾ ಅಹೋಸಿ। ದಿಬ್ಬಗನ್ಧೋ ವಾಯತಿ, ನ ಕೇವಲಂ ತದಾ ಅಯಮೇವ ಪುಪ್ಫಿತೋ, ದಸಸಹಸ್ಸಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಸಬ್ಬೇ ಪಾಟಲಿಯೋ ಪುಪ್ಫಿತಾವ। ನ ಕೇವಲಂ ಪಾಟಲಿಯೋವ, ದಸಸಹಸ್ಸಿಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಸಬ್ಬರುಕ್ಖಗುಮ್ಬಲತಾಯೋಪಿ ಪುಪ್ಫಿಂಸು। ಮಹಾಸಮುದ್ದೋಪಿ ಪಞ್ಚವಣ್ಣೇಹಿ ಪದುಮೇಹಿ ಕುವಲಯುಪ್ಪಲಕುಮುದೇಹಿ ಸಞ್ಛನ್ನೋ ಸೀತಲಮಧುರಸಲಿಲೋ ಅಹೋಸಿ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚ ದಸಸಹಸ್ಸಿ ಚಕ್ಕವಾಳಬ್ಭನ್ತರಂ ಧಜಮಾಲಾಕುಲಂ ಅಹೋಸಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಟಿಮಾಲಾಗುಲವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಂ ನಾನಾಸುರಭಿಕುಸುಮಸಜ್ಜಿತಧರಣೀತಲಂ ಧೂಪಚುಣ್ಣನ್ಧಕಾರಂ ಅಹೋಸಿ। ತಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ತೇಪಣ್ಣಾಸಹತ್ಥವಿತ್ಥತಂ ತಿಣಸನ್ಥರಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ – ‘‘ಯಾವ ಬುದ್ಧೋ ನ ಹೋಮಿ, ತಾವ ಇತೋ ನ ಉಟ್ಠಹಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ। ಏವಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಮಾರಂ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಾನುಕ್ಕಮೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಿ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಞಾಣಾನಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಾನಿ ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ ಚ ಸಕಲೇ ಚ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಹತ್ಥಗತೇ ಕತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋವ –
Tassā pana pāṭaliyā samavaṭṭakkhandho taṃ divasaṃ paṇṇāsaratano hutvā abbhuggato sākhā paṇṇāsaratanā ubbedhena ratanasataṃ ahosi. Taṃdivasameva sā pāṭalī kaṇṇikābaddhehi viya pupphehi paramasurabhigandhehi mūlato paṭṭhāya sabbasañchannā ahosi. Dibbagandho vāyati, na kevalaṃ tadā ayameva pupphito, dasasahassi cakkavāḷesu sabbe pāṭaliyo pupphitāva. Na kevalaṃ pāṭaliyova, dasasahassicakkavāḷesu sabbarukkhagumbalatāyopi pupphiṃsu. Mahāsamuddopi pañcavaṇṇehi padumehi kuvalayuppalakumudehi sañchanno sītalamadhurasalilo ahosi. Sabbampi ca dasasahassi cakkavāḷabbhantaraṃ dhajamālākulaṃ ahosi. Tattha tattha paṭimālāgulavippakiṇṇaṃ nānāsurabhikusumasajjitadharaṇītalaṃ dhūpacuṇṇandhakāraṃ ahosi. Taṃ upagantvā tepaṇṇāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhāya – ‘‘yāva buddho na homi, tāva ito na uṭṭhahāmī’’ti paṭiññaṃ katvā nisīdi. Evaṃ nisīditvā samāraṃ mārabalaṃ vidhamitvā maggānukkamena cattāri maggañāṇāni maggānantaraṃ cattāri phalañāṇāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇaṃ pañcagatiparicchedakañāṇaṃ catuvesārajjañāṇāni cha asādhāraṇañāṇāni ca sakale ca buddhaguṇe hatthagate katvā paripuṇṇasaṅkappo bodhipallaṅke nisinnova –
‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ…ಪೇ॰… ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಮಜ್ಝಗಾ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೩-೧೫೪)।
‘‘Anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā. (dha. pa. 153-154);
‘‘ಅಯೋಘನಹತಸ್ಸೇವ, ಜಲತೋ ಜಾತವೇದಸೋ।
‘‘Ayoghanahatasseva, jalato jātavedaso;
ಅನುಪುಬ್ಬೂಪಸನ್ತಸ್ಸ, ಯಥಾ ನ ಞಾಯತೇ ಗತಿ॥
Anupubbūpasantassa, yathā na ñāyate gati.
‘‘ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ವಿಮುತ್ತಾನಂ, ಕಾಮಬನ್ಧೋಘತಾರಿನಂ।
‘‘Evaṃ sammā vimuttānaṃ, kāmabandhoghatārinaṃ;
ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಗತೀ ನತ್ಥಿ, ಪತ್ತಾನಂ ಅಚಲಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಉದಾ॰ ೮೦) –
Paññāpetuṃ gatī natthi, pattānaṃ acalaṃ sukha’’nti. (udā. 80) –
ಏವಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಸಮೀಪೇಯೇವ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಯಾಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವೇಮಾತಿಕಸ್ಸ ಭಾತಿಕಸ್ಸ ಖಣ್ಡಕುಮಾರಸ್ಸ ಚ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತಸ್ಸ ತಿಸ್ಸಕುಮಾರಸ್ಸ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಓತರಿತ್ವಾ ಉಭೋಪಿ ತೇ ಉಯ್ಯಾನಪಾಲೇನ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪರಿವಾರಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಸಿ। ತದಾ ಅಪರಿಮಿತಾನಂ ದೇವತಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Evaṃ udānaṃ udānetvā bodhisamīpeyeva sattasattāhaṃ vītināmetvā brahmāyācanaṃ sampaṭicchitvā attano vemātikassa bhātikassa khaṇḍakumārassa ca purohitaputtassa tissakumārassa ca upanissayasampattiṃ oloketvā ākāsena gantvā kheme migadāye otaritvā ubhopi te uyyānapālena pakkosāpetvā tesaṃ parivārānaṃ majjhe dhammacakkaṃ pavattesi. Tadā aparimitānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
೧.
1.
‘‘ಫುಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ಅಪರೇನ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ।
‘‘Phussassa ca aparena, sambuddho dvipaduttamo;
ವಿಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಚಕ್ಖುಮಾ॥
Vipassī nāma nāmena, loke uppajji cakkhumā.
೨.
2.
‘‘ಅವಿಜ್ಜಂ ಸಬ್ಬಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ, ಪತ್ತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಂ।
‘‘Avijjaṃ sabbaṃ padāletvā, patto sambodhimuttamaṃ;
ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತುಂ, ಪಕ್ಕಾಮಿ ಬನ್ಧುಮತೀಪುರಂ॥
Dhammacakkaṃ pavattetuṃ, pakkāmi bandhumatīpuraṃ.
೩.
3.
‘‘ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ, ಉಭೋ ಬೋಧೇಸಿ ನಾಯಕೋ।
‘‘Dhammacakkaṃ pavattetvā, ubho bodhesi nāyako;
ಗಣನಾಯ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಪಠಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
Gaṇanāya na vattabbo, paṭhamābhisamayo ahū’’ti.
ತತ್ಥ ಪದಾಲೇತ್ವಾತಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ, ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವತ್ತೇತ್ವಾ ಚಕ್ಕಮಾರಾಮೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಆರಾಮೇತಿ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಭೋ ಬೋಧೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಂ ಖಣ್ಡಂ ರಾಜಪುತ್ತಂ ತಿಸ್ಸಞ್ಚ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತನ್ತಿ ಉಭೋ ಬೋಧೇಸಿ। ಗಣನಾಯ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ದೇವತಾನಂ ಅಭಿಸಮಯವಸೇನ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha padāletvāti bhinditvā, avijjandhakāraṃ bhinditvāti attho. ‘‘Vattetvā cakkamārāme’’tipi pāṭho, tassa ārāmeti kheme migadāyeti attho. Ubho bodhesīti attano kaniṭṭhabhātikaṃ khaṇḍaṃ rājaputtaṃ tissañca purohitaputtanti ubho bodhesi. Gaṇanāya na vattabboti devatānaṃ abhisamayavasena gaṇanaparicchedo natthīti attho.
ಅಥಾಪರೇನ ಸಮಯೇನ ಖಣ್ಡಂ ರಾಜಪುತ್ತಂ ತಿಸ್ಸಞ್ಚ ಪುರೋಹಿತಪುತ್ತಂ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತಾನಿ ಚತುರಾಸೀತಿಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಿ ಧಮ್ಮಾಮತಂ ಪಾಯೇಸಿ। ಸೋ ದುತಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Athāparena samayena khaṇḍaṃ rājaputtaṃ tissañca purohitaputtaṃ anupabbajitāni caturāsītibhikkhusahassāni dhammāmataṃ pāyesi. So dutiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
೪.
4.
‘‘ಪುನಾಪರಂ ಅಮಿತಯಸೋ, ತತ್ಥ ಸಚ್ಚಂ ಪಕಾಸಯಿ।
‘‘Punāparaṃ amitayaso, tattha saccaṃ pakāsayi;
ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ದುತಿಯಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
Caturāsītisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahū’’ti.
ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಮನುಪಬ್ಬಜು’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಏತೇ ಪನ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾತಾ ಪುರಿಸಾ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಕುಮಾರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಪುರಿಸಾಯೇವ। ತೇ ಪಾತೋವ ವಿಪಸ್ಸಿಕುಮಾರಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕುಮಾರಮದಿಸ್ವಾ ಪಾತರಾಸತ್ಥಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸಾ ‘‘ಕುಹಿಂ ಕುಮಾರೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತತೋ ‘‘ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥೇವ ನಂ ದಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ನಿವತ್ತಮಾನಂ ತಸ್ಸ ಸಾರಥಿಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕುಮಾರೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಸುತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಸಬ್ಬಾಭರಣಾನಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಪಣತೋ ಕಾಸಾಯಾನಿ ವತ್ಥಾನಿ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಕೇಸಮಸ್ಸುಂ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚ ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಪರಿವಾರಯಿಂಸು।
Tattha tatthāti kheme migadāyeti attho. ‘‘Caturāsītisahassāni, sambuddhamanupabbaju’’nti ettha ete pana caturāsītisahassasaṅkhātā purisā vipassissa kumārassa upaṭṭhākapurisāyeva. Te pātova vipassikumārassa upaṭṭhānaṃ āgantvā kumāramadisvā pātarāsatthāya gantvā bhuttapātarāsā ‘‘kuhiṃ kumāro’’ti pucchitvā tato ‘‘uyyānabhūmiṃ gato’’ti sutvā ‘‘tattheva naṃ dakkhissāmā’’ti nikkhantā nivattamānaṃ tassa sārathiṃ disvā ‘‘kumāro pabbajito’’ti sutvā sutaṭṭhāneyeva sabbābharaṇāni muñcitvā antarāpaṇato kāsāyāni vatthāni āharāpetvā kesamassuṃ ohāretvā pabbajiṃsu. Pabbajitvā ca te gantvā mahāpurisaṃ parivārayiṃsu.
ತತೋ ವಿಪಸ್ಸೀ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ‘‘ಪಧಾನಚರಿಯಂ ಚರನ್ತೋ ಆಕಿಣ್ಣೋ ವಿಹರಾಮಿ, ನ ಖೋ ಪನಮೇತಂ ಪಾತಿರೂಪಂ ಯಥೇವ ಮಂ ಇಮೇ ಗಿಹಿಭೂತಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಚರನ್ತಿ, ಇದಾನಿಪಿ ತಥೇವ ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಗಣೇನಾ’’ತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜೇವ ಗಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಅವೇಲಾ, ಸಚೇ ಪನಾಹಂ ಅಜ್ಜ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿಮೇ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸ್ವೇವ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ತಂದಿವಸಞ್ಚ ಉರುವೇಲಗಾಮಸದಿಸೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಗಾಮವಾಸಿನೋ ಮನುಸ್ಸಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಸಾಯ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ನಿಮನ್ತಯಿಂಸು। ತೇ ತೇಸಂ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಚ ಪಾಯಾಸಮೇವ ಪಟಿಯಾದಯಿಂಸು। ಅಥ ವಿಪಸ್ಸೀ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಪುನದಿವಸೇ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ತೇಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತಜನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ವಸನಟ್ಠಾನಮೇವ ಅಗಮಾಸಿ। ತತ್ರ ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನಾನಿ ಪವಿಸಿಂಸು।
Tato vipassī bodhisatto ‘‘padhānacariyaṃ caranto ākiṇṇo viharāmi, na kho panametaṃ pātirūpaṃ yatheva maṃ ime gihibhūtā pubbe parivāretvā caranti, idānipi tatheva kiṃ iminā gaṇenā’’ti gaṇasaṅgaṇikāya ukkaṇṭhitvā ‘‘ajjeva gacchāmī’’ti cintetvā puna – ‘‘ajja avelā, sace panāhaṃ ajja gamissāmi, sabbepime jānissanti, sveva gamissāmī’’ti cintesi. Taṃdivasañca uruvelagāmasadise ekasmiṃ gāme gāmavāsino manussā svātanāya saddhiṃ parisāya mahāpurisaṃ nimantayiṃsu. Te tesaṃ caturāsītisahassānaṃ mahāpurisassa ca pāyāsameva paṭiyādayiṃsu. Atha vipassī mahāpuriso punadivase visākhapuṇṇamāya tasmiṃ gāme tehi pabbajitajanehi saddhiṃ bhattakiccaṃ katvā vasanaṭṭhānameva agamāsi. Tatra te pabbajitā mahāpurisassa vattaṃ dassetvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni pavisiṃsu.
ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಕಾಲೋ ನಿಕ್ಖಮಿತು’’ನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರಂ ಪಿದಹಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಾಭಿಮುಖೋ ಪಾಯಾಸಿ। ತೇ ಕಿರ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಸಾಯಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ – ‘‘ಅತಿವಿಕಾಲೋ ಜಾತೋ ಉಪಧಾರೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ತಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತಾಪಿ ‘‘ಕುಹಿಂ ನು ಗತೋ ಮಹಾಪುರಿಸೋ’’ತಿ ನಾನುಬನ್ಧಿಂಸು। ‘‘ಗಣವಾಸೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ನೋ ಏಕೋ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ ಮಞ್ಞೇ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಬುದ್ಧಭೂತಂಯೇವ ತಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಅನ್ತೋಜಮ್ಬುದೀಪಾಭಿಮುಖಾ ಚಾರಿಕಂ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ಅಥ ತೇ – ‘‘ವಿಪಸ್ಸಿನಾ ಕಿರ ಬುದ್ಧತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಬನ್ಧುಮತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು। ತತೋ ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ, ತದಾ ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತತಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Bodhisattopi paṇṇasālaṃ pavisitvā nisinno cintesi – ‘‘ayaṃ kālo nikkhamitu’’nti nikkhamitvā paṇṇasāladvāraṃ pidahitvā bodhimaṇḍābhimukho pāyāsi. Te kira pabbajitā sāyaṃ bodhisattassa upaṭṭhānaṃ gantvā paṇṇasālaṃ parivāretvā nisinnā – ‘‘ativikālo jāto upadhārethā’’ti vatvā paṇṇasāladvāraṃ vivaritvā taṃ apassantāpi ‘‘kuhiṃ nu gato mahāpuriso’’ti nānubandhiṃsu. ‘‘Gaṇavāse nibbinno eko viharitukāmo maññe mahāpuriso buddhabhūtaṃyeva taṃ passissāmā’’ti antojambudīpābhimukhā cārikaṃ pakkamiṃsu. Atha te – ‘‘vipassinā kira buddhattaṃ patvā dhammacakkaṃ pavattita’’nti sutvā anukkamena sabbe te pabbajitā bandhumatiyā rājadhāniyā kheme migadāye sannipatiṃsu. Tato tesaṃ bhagavā dhammaṃ desesi, tadā caturāsītiyā bhikkhusahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. So tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
೫.
5.
‘‘ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅನುಪಬ್ಬಜುಂ।
‘‘Caturāsītisahassāni, sambuddhaṃ anupabbajuṃ;
ತೇಸಮಾರಾಮಪತ್ತಾನಂ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ ಚಕ್ಖುಮಾ॥
Tesamārāmapattānaṃ, dhammaṃ desesi cakkhumā.
೬.
6.
‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಭಾಸತೋ, ಸುತ್ವಾ ಉಪನಿಸಾದಿನೋ।
‘‘Sabbākārena bhāsato, sutvā upanisādino;
ತೇಪಿ ಧಮ್ಮವರಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ತತಿಯಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
Tepi dhammavaraṃ gantvā, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
ತತ್ಥ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಅನುಪಬ್ಬಜುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅನುನಾ ಯೋಗತೋ ಸಮ್ಬುದ್ಧನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲಕ್ಖಣಂ ಸದ್ದಸತ್ಥತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ತತ್ಥ ಆರಾಮಪತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಭಾಸತೋತಿ ವದತೋ। ಉಪನಿಸಾದಿನೋತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಧಮ್ಮದಾನಂ ದದತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಪೀತಿ ತೇ ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾತಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕಭೂತಾ। ಗನ್ತ್ವಾತಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಞತ್ವಾ। ಏವಂ ತೇಸಂ ತತಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ವಿಪಸ್ಸೀಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ದ್ವೇ ಚ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇ ಅನುಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ವಿಪಸ್ಸೀ ಭಗವಾ –
Tattha caturāsītisahassāni, sambuddhaṃ anupabbajunti ettha anunā yogato sambuddhanti upayogavacanaṃ katanti veditabbaṃ, sambuddhassa pacchā pabbajiṃsūti attho. Lakkhaṇaṃ saddasatthato gahetabbaṃ. ‘‘Tattha ārāmapattāna’’ntipi pāṭho. Bhāsatoti vadato. Upanisādinoti gantvā upanissāya dhammadānaṃ dadatoti attho. Tepīti te caturāsītisahassasaṅkhātā pabbajitā vipassissa upaṭṭhākabhūtā. Gantvāti tassa dhammaṃ ñatvā. Evaṃ tesaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Kheme migadāye vipassīsammāsambuddhaṃ dve ca aggasāvake anupabbajitānaṃ bhikkhūnaṃ aṭṭhasaṭṭhisatasahassānaṃ majjhe nisinno vipassī bhagavā –
‘‘ಖನ್ತೀಪರಮಂ ತಪೋ ತಿತಿಕ್ಖಾ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ವದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ।
‘‘Khantīparamaṃ tapo titikkhā, nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā;
ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ, ನ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ॥
Na hi pabbajito parūpaghātī, na samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto.
‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ।
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನಂ॥
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsanaṃ.
‘‘ಅನೂಪವಾದೋ ಅನೂಪಘಾತೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ ಸಂವರೋ।
‘‘Anūpavādo anūpaghāto, pātimokkhe ca saṃvaro;
ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಚ ಭತ್ತಸ್ಮಿಂ, ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನಂ।
Mattaññutā ca bhattasmiṃ, pantañca sayanāsanaṃ;
ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಚ ಆಯೋಗೋ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩, ೧೮೪, ೧೮೫) –
Adhicitte ca āyogo, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183, 184, 185) –
ಇಮಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿ। ಇಮಾ ಪನ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಗಾಥಾಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೋ ಪಠಮೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ಪುನ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ದುತಿಯೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ಯದಾ ಪನ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ವೇಮಾತಿಕಾ ತಯೋ ಭಾತರೋ ಪಚ್ಚನ್ತಂ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಕಿರಿಯಾಯ ಲದ್ಧವರಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಗರಂ ನೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ತೇಸಂ ಅಸೀತಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭಗವಾ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿ, ಸೋ ತತಿಯೋ ಸನ್ನಿಪಾತೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Imaṃ pātimokkhaṃ uddisi. Imā pana sabbabuddhānaṃ pātimokkhuddesagāthāyo hontīti veditabbaṃ. So paṭhamo sannipāto ahosi. Puna yamakapāṭihāriyaṃ disvā pabbajitānaṃ bhikkhūnaṃ satasahassānaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Yadā pana vipassissa vemātikā tayo bhātaro paccantaṃ vūpasametvā bhagavato upaṭṭhānakiriyāya laddhavarā hutvā attano nagaraṃ netvā upaṭṭhahantā tassa dhammaṃ sutvā pabbajiṃsu. Tesaṃ asītisatasahassānaṃ majjhe nisīditvā bhagavā kheme migadāye pātimokkhaṃ uddisi, so tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
೭.
7.
‘‘ಸನ್ನಿಪಾತಾ ತಯೋ ಆಸುಂ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ।
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, vipassissa mahesino;
ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಿಮಲಾನಂ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಾನ ತಾದಿನಂ॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
೮.
8.
‘‘ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಪಠಮೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ।
‘‘Aṭṭhasaṭṭhisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo;
ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ದುತಿಯೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ॥
Bhikkhusatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
೯.
9.
‘‘ಅಸೀತಿಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಾನಂ, ತತಿಯೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ।
‘‘Asītibhikkhusahassānaṃ, tatiyo āsi samāgamo;
ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖುಗಣಮಜ್ಝೇ, ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅತಿರೋಚತೀ’’ತಿ॥
Tattha bhikkhugaṇamajjhe, sambuddho atirocatī’’ti.
ತತ್ಥ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖೂನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥಾತಿ ತತ್ಥ ಖೇಮೇ ಮಿಗದಾಯೇ। ಭಿಕ್ಖುಗಣಮಜ್ಝೇತಿ ಭಿಕ್ಖುಗಣಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ। ‘‘ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಗಣಮಜ್ಝೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಗಣಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha aṭṭhasaṭṭhisatasahassānanti aṭṭhasaṭṭhisahassādhikānaṃ satasahassabhikkhūnanti attho. Tatthāti tattha kheme migadāye. Bhikkhugaṇamajjheti bhikkhugaṇassa majjhe. ‘‘Tassa bhikkhugaṇamajjhe’’tipi pāṭho, tassa bhikkhugaṇassa majjheti attho.
ತದಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಅತುಲೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಅನೇಕನಾಗಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರಸ್ಸ ದಸಬಲಸ್ಸ ಅಸಮಬಲಸೀಲಸ್ಸ ಕರುಣಾಸೀತಲಹದಯಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಕರಣತ್ಥಂ ಸತ್ತರತನಮಯಂ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಸಙ್ಕಾಸಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಸಾರಮಣ್ಡಂ ಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ದಿಬ್ಬವಿಭವಾನುರೂಪಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ತರತನಖಚಿತಂ ಮಹಾರಹಂ ಸುವಣ್ಣಮಯಂ ನಾನಾಮಣಿಜುತಿವಿಸರಸಮುಜ್ಜಲಂ ಪೀಠಂ ಭಗವತೋ ಅದಾಸಿ। ತದಾ ನಂ ಪೀಠಾನುಮೋದನಾವಸಾನೇ ‘‘ಇತೋ ಅಯಂ ಏಕನವುತಿಕಪ್ಪೇ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tadā amhākaṃ bodhisatto mahiddhiko mahānubhāvo atulo nāma nāgarājā hutvā anekanāgakoṭisatasahassaparivāro hutvā saparivārassa dasabalassa asamabalasīlassa karuṇāsītalahadayassa sakkārakaraṇatthaṃ sattaratanamayaṃ candamaṇḍalasaṅkāsaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kāretvā tattha nisīdāpetvā sattāhaṃ dibbavibhavānurūpaṃ mahādānaṃ datvā sattaratanakhacitaṃ mahārahaṃ suvaṇṇamayaṃ nānāmaṇijutivisarasamujjalaṃ pīṭhaṃ bhagavato adāsi. Tadā naṃ pīṭhānumodanāvasāne ‘‘ito ayaṃ ekanavutikappe buddho bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –
೧೦.
10.
‘‘ಅಹಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ, ನಾಗರಾಜಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ।
‘‘Ahaṃ tena samayena, nāgarājā mahiddhiko;
ಅತುಲೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಪುಞ್ಞವನ್ತೋ ಜುತಿನ್ಧರೋ॥
Atulo nāma nāmena, puññavanto jutindharo.
೧೧.
11.
‘‘ನೇಕಾನಂ ನಾಗಕೋಟೀನಂ, ಪರಿವಾರೇತ್ವಾನಹಂ ತದಾ।
‘‘Nekānaṃ nāgakoṭīnaṃ, parivāretvānahaṃ tadā;
ವಜ್ಜನ್ತೋ ದಿಬ್ಬತುರಿಯೇಹಿ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಂ ಉಪಾಗಮಿಂ॥
Vajjanto dibbaturiyehi, lokajeṭṭhaṃ upāgamiṃ.
೧೨.
12.
‘‘ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಲೋಕನಾಯಕಂ।
‘‘Upasaṅkamitvā sambuddhaṃ, vipassiṃ lokanāyakaṃ;
ಮಣಿಮುತ್ತರತನಖಚಿತಂ, ಸಬ್ಬಾಭರಣಭೂಸಿತಂ।
Maṇimuttaratanakhacitaṃ, sabbābharaṇabhūsitaṃ;
ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮರಾಜಸ್ಸ, ಸುವಣ್ಣಪೀಠಮದಾಸಹಂ॥
Nimantetvā dhammarājassa, suvaṇṇapīṭhamadāsahaṃ.
೧೩.
13.
‘‘ಸೋಪಿ ಮಂ ಬುದ್ಧೋ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ, ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿಯ।
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, saṅghamajjhe nisīdiya;
ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
Ekanavutito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
೧೪.
14.
‘‘ಅಹು ಕಪಿಲವ್ಹಯಾ ರಮ್ಮಾ, ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ।
‘‘Ahu kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;
ಪಧಾನಂ ಪದಹಿತ್ವಾನ, ಕತ್ವಾ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ॥
Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.
೧೫.
15.
‘‘ಅಜಪಾಲರುಕ್ಖಮೂಲಸ್ಮಿಂ, ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ।
‘‘Ajapālarukkhamūlasmiṃ, nisīditvā tathāgato;
ತತ್ಥ ಪಾಯಾಸಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ, ನೇರಞ್ಜರಮುಪೇಹಿತಿ॥
Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.
೧೬.
16.
‘‘ನೇರಞ್ಜರಾಯ ತೀರಮ್ಹಿ, ಪಾಯಾಸಂ ಅದ ಸೋ ಜಿನೋ।
‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;
ಪಟಿಯತ್ತವರಮಗ್ಗೇನ, ಬೋಧಿಮೂಲಮುಪೇಹಿತಿ॥
Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.
೧೭.
17.
‘‘ತತೋ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ, ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಅನುತ್ತರೋ।
‘‘Tato padakkhiṇaṃ katvā, bodhimaṇḍaṃ anuttaro;
ಅಸ್ಸತ್ಥಮೂಲೇ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ, ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಮಹಾಯಸೋ॥
Assatthamūle sambodhiṃ, bujjhissati mahāyaso.
೧೮.
18.
‘‘ಇಮಸ್ಸ ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ, ಮಾಯಾ ನಾಮ ಭವಿಸ್ಸತಿ।
‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;
ಪಿತಾ ಸುದ್ಧೋದನೋ ನಾಮ, ಅಯಂ ಹೇಸ್ಸತಿ ಗೋತಮೋ॥
Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.
೧೯.
19.
‘‘ಅನಾಸವಾ ವೀತರಾಗಾ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಾ ಸಮಾಹಿತಾ।
‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
ಕೋಲಿತೋ ಉಪತಿಸ್ಸೋ ಚ, ಅಗ್ಗಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾವಕಾ।
Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;
ಆನನ್ದೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಉಪಟ್ಠಿಸ್ಸತಿಮಂ ಜಿನಂ॥
Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissatimaṃ jinaṃ.
೨೦.
20.
‘‘ಖೇಮಾ ಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾ ಚ, ಅಗ್ಗಾ ಹೇಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾವಿಕಾ।
‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;
ಅನಾಸವಾ ವೀತರಾಗಾ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಾ ಸಮಾಹಿತಾ।
Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
ಬೋಧಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಅಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ…ಪೇ॰…॥
Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccati…pe….
೨೩.
23.
‘‘ತಸ್ಸಾಹಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಭಿಯ್ಯೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ।
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
ಉತ್ತರಿಂ ವತಮಧಿಟ್ಠಾಸಿಂ, ದಸಪಾರಮಿಪೂರಿಯಾ’’ತಿ॥
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā’’ti.
ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞವನ್ತೋತಿ ಪುಞ್ಞವಾ, ಸಮುಪಚಿತಪುಞ್ಞಸಞ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜುತಿನ್ಧರೋತಿ ಪಭಾಯುತ್ತೋ। ನೇಕಾನಂ ನಾಗಕೋಟೀನನ್ತಿ ಅನೇಕಾಹಿ ನಾಗಕೋಟೀಹಿ, ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪರಿವಾರೇತ್ವಾನಾತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ। ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ವಜ್ಜನ್ತೋತಿ ವಾದೇನ್ತೋ ತಾಳೇನ್ತೋ। ಮಣಿಮುತ್ತರತನಖಚಿತನ್ತಿ ಮಣಿಮುತ್ತಾದೀಹಿ ವಿವಿಧೇಹಿ ರತನೇಹಿ ಖಚಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬಾಭರಣಭೂಸಿತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಭರಣೇಹಿ ವಾಳರೂಪಾದೀಹಿ ರತನಮಯೇಹಿ ಮಣ್ಡಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುವಣ್ಣಪೀಠನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಂ ಪೀಠಂ। ಅದಾಸಹನ್ತಿ ಅದಾಸಿಂ ಅಹಂ।
Tattha puññavantoti puññavā, samupacitapuññasañcayoti attho. Jutindharoti pabhāyutto. Nekānaṃ nāgakoṭīnanti anekāhi nāgakoṭīhi, karaṇatthe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Parivāretvānāti bhagavantaṃ parivāretvā. Ahanti attānaṃ niddisati. Vajjantoti vādento tāḷento. Maṇimuttaratanakhacitanti maṇimuttādīhi vividhehi ratanehi khacitanti attho. Sabbābharaṇabhūsitanti sabbābharaṇehi vāḷarūpādīhi ratanamayehi maṇḍitanti attho. Suvaṇṇapīṭhanti suvaṇṇamayaṃ pīṭhaṃ. Adāsahanti adāsiṃ ahaṃ.
ತಸ್ಸ ಪನ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ। ಬನ್ಧುಮಾ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಿತಾ, ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ ಮಾತಾ, ಖಣ್ಡೋ ಚ ತಿಸ್ಸೋ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ಅಸೋಕೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಚನ್ದಾ ಚ ಚನ್ದಮಿತ್ತಾ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ, ಪಾಟಲಿರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ, ಸರೀರಂ ಅಸೀತಿಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧಂ ಅಹೋಸಿ, ಸರೀರಪ್ಪಭಾ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಸತ್ತ ಯೋಜನಾನಿ ಫರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ ಅಸೀತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯು, ಸುತನು ನಾಮಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ, ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೋ ನಾಮಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ, ಆಜಞ್ಞರಥೇನ ನಿಕ್ಖಮಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tassa pana vipassissa bhagavato bandhumatī nāma nagaraṃ ahosi. Bandhumā nāma rājā pitā, bandhumatī nāma mātā, khaṇḍo ca tisso ca dve aggasāvakā, asoko nāmupaṭṭhāko, candā ca candamittā ca dve aggasāvikā, pāṭalirukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā sabbakālaṃ satta yojanāni pharitvā aṭṭhāsi asītivassasahassāni āyu, sutanu nāmassa aggamahesī, samavaṭṭakkhandho nāmassa putto, ājaññarathena nikkhami. Tena vuttaṃ –
೨೪.
24.
‘‘ನಗರಂ ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ, ಬನ್ಧುಮಾ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ।
‘‘Nagaraṃ bandhumatī nāma, bandhumā nāma khattiyo;
ಮಾತಾ ಬನ್ಧುಮತೀ ನಾಮ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ॥
Mātā bandhumatī nāma, vipassissa mahesino.
೨೯.
29.
‘‘ಖಣ್ಡೋ ಚ ತಿಸ್ಸನಾಮೋ ಚ, ಅಹೇಸುಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ।
‘‘Khaṇḍo ca tissanāmo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
ಅಸೋಕೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ॥
Asoko nāmupaṭṭhāko, vipassissa mahesino.
೩೦.
30.
‘‘ಚನ್ದಾ ಚ ಚನ್ದಮಿತ್ತಾ ಚ, ಅಹೇಸುಂ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ।
‘‘Candā ca candamittā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ಬೋಧಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಪಾಟಲೀತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ॥
Bodhi tassa bhagavato, pāṭalīti pavuccati.
೩೨.
32.
‘‘ಅಸೀತಿಹತ್ಥಮುಬ್ಬೇಧೋ, ವಿಪಸ್ಸೀ ಲೋಕನಾಯಕೋ।
‘‘Asītihatthamubbedho, vipassī lokanāyako;
ಪಭಾ ನಿದ್ಧಾವತೀ ತಸ್ಸ, ಸಮನ್ತಾ ಸತ್ತಯೋಜನೇ॥
Pabhā niddhāvatī tassa, samantā sattayojane.
೩೩.
33.
‘‘ಅಸೀತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಆಯು ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತಾವದೇ।
‘‘Asītivassasahassāni, āyu buddhassa tāvade;
ತಾವತಾ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಸೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
೩೪.
34.
‘‘ಬಹುದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ, ಬನ್ಧನಾ ಪರಿಮೋಚಯಿ।
‘‘Bahudevamanussānaṃ, bandhanā parimocayi;
ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞ್ಚ ಆಚಿಕ್ಖಿ, ಅವಸೇಸಪುಥುಜ್ಜನೇ॥
Maggāmaggañca ācikkhi, avasesaputhujjane.
೩೫.
35.
‘‘ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾನ, ದೇಸೇತ್ವಾ ಅಮತಂ ಪದಂ।
‘‘Ālokaṃ dassayitvāna, desetvā amataṃ padaṃ;
ಜಲಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋವ, ನಿಬ್ಬುತೋ ಸೋ ಸಸಾವಕೋ॥
Jalitvā aggikkhandhova, nibbuto so sasāvako.
೩೬.
36.
‘‘ಇದ್ಧಿವರಂ ಪುಞ್ಞವರಂ, ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಕುಸುಮಿತಂ।
‘‘Iddhivaraṃ puññavaraṃ, lakkhaṇañca kusumitaṃ;
ಸಬ್ಬಂ ತಮನ್ತರಹಿತಂ, ನನು ರಿತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ॥
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
ತತ್ಥ ಬನ್ಧನಾತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಾದಿಬನ್ಧನಾ ಮೋಚೇಸಿ, ವಿಕಾಸೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞ್ಚ ಆಚಿಕ್ಖೀತಿ ‘‘ಅಮತಾಧಿಗಮಾಯ ಅಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಉಚ್ಛೇದಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿವಿರಹಿತಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪದಾ ಮಗ್ಗೋ ಕಾಯಕಿಲಮಥಾದಿಕೋ ನಾಯಂ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಸೇಸಪುಥುಜ್ಜನೇ ಆಚಿಕ್ಖೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾನಾತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಾಲೋಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾಲೋಕಞ್ಚ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾ। ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಕುಸುಮಿತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಫುಲ್ಲಿತಂ ಮಣ್ಡಿತಂ ಭಗವತೋ ಸರೀರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಾಥಾಸು ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
Tattha bandhanāti devamanusse kāmarāgasaṃyojanādibandhanā mocesi, vikāsesīti attho. Maggāmaggañca ācikkhīti ‘‘amatādhigamāya ayaṃ maggo ucchedasassatadiṭṭhivirahitā majjhimā paṭipadā maggo kāyakilamathādiko nāyaṃ maggo’’ti sesaputhujjane ācikkhīti attho. Ālokaṃ dassayitvānāti maggañāṇālokaṃ vipassanāñāṇālokañca dassayitvā. Lakkhaṇañca kusumitanti cittalakkhaṇādīhi phullitaṃ maṇḍitaṃ bhagavato sarīranti attho. Sesaṃ sabbattha gāthāsu uttānamevāti.
ವಿಪಸ್ಸೀಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vipassībuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
ನಿಟ್ಠಿತೋ ಏಕೂನವೀಸತಿಮೋ ಬುದ್ಧವಂಸೋ।
Niṭṭhito ekūnavīsatimo buddhavaṃso.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಬುದ್ಧವಂಸಪಾಳಿ • Buddhavaṃsapāḷi / ೨೧. ವಿಪಸ್ಸೀಬುದ್ಧವಂಸೋ • 21. Vipassībuddhavaṃso