| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / बुद्धवंसपाळि • Buddhavaṃsapāḷi |
२१. विपस्सीबुद्धवंसो
21. Vipassībuddhavaṃso
१.
1.
फुस्सस्स च अपरेन, सम्बुद्धो द्विपदुत्तमो।
Phussassa ca aparena, sambuddho dvipaduttamo;
विपस्सी नाम नामेन, लोके उप्पज्जि चक्खुमा॥
Vipassī nāma nāmena, loke uppajji cakkhumā.
२.
2.
अविज्जं सब्बं पदालेत्वा, पत्तो सम्बोधिमुत्तमं।
Avijjaṃ sabbaṃ padāletvā, patto sambodhimuttamaṃ;
धम्मचक्कं पवत्तेतुं, पक्कामि बन्धुमतीपुरं॥
Dhammacakkaṃ pavattetuṃ, pakkāmi bandhumatīpuraṃ.
३.
3.
धम्मचक्कं पवत्तेत्वा, उभो बोधेसि नायको।
Dhammacakkaṃ pavattetvā, ubho bodhesi nāyako;
गणनाय न वत्तब्बो, पठमाभिसमयो अहु॥
Gaṇanāya na vattabbo, paṭhamābhisamayo ahu.
४.
4.
पुनापरं अमितयसो, तत्थ सच्चं पकासयि।
Punāparaṃ amitayaso, tattha saccaṃ pakāsayi;
चतुरासीतिसहस्सानं, दुतियाभिसमयो अहु॥
Caturāsītisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
५.
5.
चतुरासीतिसहस्सानि , सम्बुद्धं अनुपब्बजुं।
Caturāsītisahassāni , sambuddhaṃ anupabbajuṃ;
तेसमारामपत्तानं, धम्मं देसेसि चक्खुमा॥
Tesamārāmapattānaṃ, dhammaṃ desesi cakkhumā.
६.
6.
तेपि धम्मवरं गन्त्वा, ततियाभिसमयो अहु॥
Tepi dhammavaraṃ gantvā, tatiyābhisamayo ahu.
७.
7.
सन्निपाता तयो आसुं, विपस्सिस्स महेसिनो।
Sannipātā tayo āsuṃ, vipassissa mahesino;
खीणासवानं विमलानं, सन्तचित्तान तादिनं॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
८.
8.
अट्ठसट्ठिसतसहस्सानं, पठमो आसि समागमो।
Aṭṭhasaṭṭhisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo;
भिक्खुसतसहस्सानं, दुतियो आसि समागमो॥
Bhikkhusatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
९.
9.
असीतिभिक्खुसहस्सानं, ततियो आसि समागमो।
Asītibhikkhusahassānaṃ, tatiyo āsi samāgamo;
तत्थ भिक्खुगणमज्झे, सम्बुद्धो अतिरोचति॥
Tattha bhikkhugaṇamajjhe, sambuddho atirocati.
१०.
10.
अहं तेन समयेन, नागराजा महिद्धिको।
Ahaṃ tena samayena, nāgarājā mahiddhiko;
अतुलो नाम नामेन, पुञ्ञवन्तो जुतिन्धरो॥
Atulo nāma nāmena, puññavanto jutindharo.
११.
11.
नेकानं नागकोटीनं, परिवारेत्वानहं तदा।
Nekānaṃ nāgakoṭīnaṃ, parivāretvānahaṃ tadā;
वज्जन्तो दिब्बतुरियेहि, लोकजेट्ठं उपागमिं॥
Vajjanto dibbaturiyehi, lokajeṭṭhaṃ upāgamiṃ.
१२.
12.
उपसङ्कमित्वा सम्बुद्धं, विपस्सिं लोकनायकं।
Upasaṅkamitvā sambuddhaṃ, vipassiṃ lokanāyakaṃ;
मणिमुत्तरतनखचितं, सब्बाभरणविभूसितं।
Maṇimuttaratanakhacitaṃ, sabbābharaṇavibhūsitaṃ;
निमन्तेत्वा धम्मराजस्स, सुवण्णपीठमदासहं॥
Nimantetvā dhammarājassa, suvaṇṇapīṭhamadāsahaṃ.
१३.
13.
सोपि मं बुद्धो ब्याकासि, सङ्घमज्झे निसीदिय।
Sopi maṃ buddho byākāsi, saṅghamajjhe nisīdiya;
‘‘एकनवुतितो कप्पे, अयं बुद्धो भविस्सति॥
‘‘Ekanavutito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
१४.
14.
‘‘अहु कपिलव्हया रम्मा, निक्खमित्वा तथागतो।
‘‘Ahu kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;
पधानं पदहित्वान, कत्वा दुक्करकारिकं॥
Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.
१५.
15.
‘‘अजपालरुक्खमूलस्मिं , निसीदित्वा तथागतो।
‘‘Ajapālarukkhamūlasmiṃ , nisīditvā tathāgato;
तत्थ पायासं पग्गय्ह, नेरञ्जरमुपेहिति॥
Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.
१६.
16.
‘‘नेरञ्जराय तीरम्हि, पायासं अद सो जिनो।
‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;
पटियत्तवरमग्गेन, बोधिमूलमुपेहिति॥
Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.
१७.
17.
‘‘ततो पदक्खिणं कत्वा, बोधिमण्डं अनुत्तरो।
‘‘Tato padakkhiṇaṃ katvā, bodhimaṇḍaṃ anuttaro;
अस्सत्थमूले सम्बोधिं, बुज्झिस्सति महायसो॥
Assatthamūle sambodhiṃ, bujjhissati mahāyaso.
१८.
18.
‘‘इमस्स जनिका माता, माया नाम भविस्सति।
‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;
पिता सुद्धोदनो नाम, अयं हेस्सति गोतमो॥
Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.
१९.
19.
‘‘अनासवा वीतरागा, सन्तचित्ता समाहिता।
‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
कोलितो उपतिस्सो च, अग्गा हेस्सन्ति सावका।
Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;
आनन्दो नामुपट्ठाको, उपट्ठिस्सतिमं जिनं॥
Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissatimaṃ jinaṃ.
२०.
20.
‘‘खेमा उप्पलवण्णा च, अग्गा हेस्सन्ति साविका।
‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;
अनासवा वीतरागा, सन्तचित्ता समाहिता।
Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
बोधि तस्स भगवतो, अस्सत्थोति पवुच्चति॥
Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccati.
२१.
21.
‘‘चित्तो च हत्थाळवको, अग्गा हेस्सन्तुपट्ठका।
‘‘Citto ca hatthāḷavako, aggā hessantupaṭṭhakā;
नन्दमाता च उत्तरा, अग्गा हेस्सन्तुपट्ठिका।
Nandamātā ca uttarā, aggā hessantupaṭṭhikā;
आयु वस्ससतं तस्स, गोतमस्स यसस्सिनो॥
Āyu vassasataṃ tassa, gotamassa yasassino.
२२.
22.
‘‘इदं सुत्वान वचनं…पे॰… हेस्साम सम्मुखा इमं’’॥
‘‘Idaṃ sutvāna vacanaṃ…pe… hessāma sammukhā imaṃ’’.
२३.
23.
तस्साहं वचनं सुत्वा, भिय्यो चित्तं पसादयिं।
Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
उत्तरिं वतमधिट्ठासिं, दसपारमिपूरिया॥
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā.
२४.
24.
नगरं बन्धुमती नाम, बन्धुमा नाम खत्तियो।
Nagaraṃ bandhumatī nāma, bandhumā nāma khattiyo;
माता बन्धुमती नाम, विपस्सिस्स महेसिनो॥
Mātā bandhumatī nāma, vipassissa mahesino.
२५.
25.
अट्ठवस्ससहस्सानि, अगारं अज्झ सो वसि।
Aṭṭhavassasahassāni, agāraṃ ajjha so vasi;
नन्दो सुनन्दो सिरिमा, तयो पासादमुत्तमा॥
Nando sunando sirimā, tayo pāsādamuttamā.
२६.
26.
तिचत्तारीससहस्सानि, नारियो समलङ्कता।
Ticattārīsasahassāni, nāriyo samalaṅkatā;
सुदस्सना नाम सा नारी, समवत्तक्खन्धो नाम अत्रजो॥
Sudassanā nāma sā nārī, samavattakkhandho nāma atrajo.
२७.
27.
निमित्ते चतुरो दिस्वा, रथयानेन निक्खमि।
Nimitte caturo disvā, rathayānena nikkhami;
अनूनअट्ठमासानि, पधानं पदही जिनो॥
Anūnaaṭṭhamāsāni, padhānaṃ padahī jino.
२८.
28.
ब्रह्मुना याचितो सन्तो, विपस्सी लोकनायको।
Brahmunā yācito santo, vipassī lokanāyako;
वत्ति चक्कं महावीरो, मिगदाये नरुत्तमो॥
Vatti cakkaṃ mahāvīro, migadāye naruttamo.
२९.
29.
खण्डो च तिस्सनामो च, अहेसुं अग्गसावका।
Khaṇḍo ca tissanāmo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
असोको नामुपट्ठाको, विपस्सिस्स महेसिनो॥
Asoko nāmupaṭṭhāko, vipassissa mahesino.
३०.
30.
चन्दा च चन्दमित्ता च, अहेसुं अग्गसाविका।
Candā ca candamittā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
बोधि तस्स भगवतो, पाटलीति पवुच्चति॥
Bodhi tassa bhagavato, pāṭalīti pavuccati.
३१.
31.
पुनब्बसुमित्तो नागो च, अहेसुं अग्गुपट्ठका।
Punabbasumitto nāgo ca, ahesuṃ aggupaṭṭhakā;
सिरिमा उत्तरा चेव, अहेसुं अग्गुपट्ठिका॥
Sirimā uttarā ceva, ahesuṃ aggupaṭṭhikā.
३२.
32.
असीतिहत्थमुब्बेधो , विपस्सी लोकनायको।
Asītihatthamubbedho , vipassī lokanāyako;
पभा निद्धावति तस्स, समन्ता सत्तयोजने॥
Pabhā niddhāvati tassa, samantā sattayojane.
३३.
33.
असीतिवस्ससहस्सानि, आयु बुद्धस्स तावदे।
Asītivassasahassāni, āyu buddhassa tāvade;
तावता तिट्ठमानो सो, तारेसि जनतं बहुं॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
३४.
34.
बहुदेवमनुस्सानं, बन्धना परिमोचयि।
Bahudevamanussānaṃ, bandhanā parimocayi;
मग्गामग्गञ्च आचिक्खि, अवसेसपुथुज्जने॥
Maggāmaggañca ācikkhi, avasesaputhujjane.
३५.
35.
आलोकं दस्सयित्वान, देसेत्वा अमतं पदं।
Ālokaṃ dassayitvāna, desetvā amataṃ padaṃ;
जलित्वा अग्गिक्खन्धोव, निब्बुतो सो ससावको॥
Jalitvā aggikkhandhova, nibbuto so sasāvako.
३६.
36.
इद्धिवरं पुञ्ञवरं, लक्खणञ्च कुसुमितं।
Iddhivaraṃ puññavaraṃ, lakkhaṇañca kusumitaṃ;
सब्बं तमन्तरहितं, ननु रित्ता सब्बसङ्खारा॥
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā.
३७.
37.
विपस्सी जिनवरो बुद्धो, सुमित्तारामम्हि निब्बुतो।
Vipassī jinavaro buddho, sumittārāmamhi nibbuto;
तत्थेवस्स थूपवरो, सत्तयोजनमुस्सितोति॥
Tatthevassa thūpavaro, sattayojanamussitoti.
विपस्सिस्स भगवतो वंसो एकूनवीसतिमो।
Vipassissa bhagavato vaṃso ekūnavīsatimo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / बुद्धवंस-अट्ठकथा • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā / २१. विपस्सीबुद्धवंसवण्णना • 21. Vipassībuddhavaṃsavaṇṇanā
