| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / พุทฺธวํสปาฬิ • Buddhavaṃsapāḷi |
๒๑. วิปสฺสีพุทฺธวํโส
21. Vipassībuddhavaṃso
๑.
1.
ผุสฺสสฺส จ อปเรน, สมฺพุโทฺธ ทฺวิปทุตฺตโม;
Phussassa ca aparena, sambuddho dvipaduttamo;
วิปสฺสี นาม นาเมน, โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมาฯ
Vipassī nāma nāmena, loke uppajji cakkhumā.
๒.
2.
อวิชฺชํ สพฺพํ ปทาเลตฺวา, ปโตฺต สโมฺพธิมุตฺตมํ;
Avijjaṃ sabbaṃ padāletvā, patto sambodhimuttamaṃ;
ธมฺมจกฺกํ ปวเตฺตตุํ, ปกฺกามิ พนฺธุมตีปุรํฯ
Dhammacakkaṃ pavattetuṃ, pakkāmi bandhumatīpuraṃ.
๓.
3.
ธมฺมจกฺกํ ปวเตฺตตฺวา, อุโภ โพเธสิ นายโก;
Dhammacakkaṃ pavattetvā, ubho bodhesi nāyako;
คณนาย น วตฺตโพฺพ, ปฐมาภิสมโย อหุฯ
Gaṇanāya na vattabbo, paṭhamābhisamayo ahu.
๔.
4.
ปุนาปรํ อมิตยโส, ตตฺถ สจฺจํ ปกาสยิ;
Punāparaṃ amitayaso, tattha saccaṃ pakāsayi;
จตุราสีติสหสฺสานํ, ทุติยาภิสมโย อหุฯ
Caturāsītisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
๕.
5.
จตุราสีติสหสฺสานิ , สมฺพุทฺธํ อนุปพฺพชุํ;
Caturāsītisahassāni , sambuddhaṃ anupabbajuṃ;
เตสมารามปตฺตานํ, ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมาฯ
Tesamārāmapattānaṃ, dhammaṃ desesi cakkhumā.
๖.
6.
เตปิ ธมฺมวรํ คนฺตฺวา, ตติยาภิสมโย อหุฯ
Tepi dhammavaraṃ gantvā, tatiyābhisamayo ahu.
๗.
7.
สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ, วิปสฺสิสฺส มเหสิโน;
Sannipātā tayo āsuṃ, vipassissa mahesino;
ขีณาสวานํ วิมลานํ, สนฺตจิตฺตาน ตาทินํฯ
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
๘.
8.
อฎฺฐสฎฺฐิสตสหสฺสานํ, ปฐโม อาสิ สมาคโม;
Aṭṭhasaṭṭhisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo;
ภิกฺขุสตสหสฺสานํ, ทุติโย อาสิ สมาคโมฯ
Bhikkhusatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
๙.
9.
อสีติภิกฺขุสหสฺสานํ, ตติโย อาสิ สมาคโม;
Asītibhikkhusahassānaṃ, tatiyo āsi samāgamo;
ตตฺถ ภิกฺขุคณมเชฺฌ, สมฺพุโทฺธ อติโรจติฯ
Tattha bhikkhugaṇamajjhe, sambuddho atirocati.
๑๐.
10.
อหํ เตน สมเยน, นาคราชา มหิทฺธิโก;
Ahaṃ tena samayena, nāgarājā mahiddhiko;
อตุโล นาม นาเมน, ปุญฺญวโนฺต ชุตินฺธโรฯ
Atulo nāma nāmena, puññavanto jutindharo.
๑๑.
11.
เนกานํ นาคโกฎีนํ, ปริวาเรตฺวานหํ ตทา;
Nekānaṃ nāgakoṭīnaṃ, parivāretvānahaṃ tadā;
วชฺชโนฺต ทิพฺพตุริเยหิ, โลกเชฎฺฐํ อุปาคมิํฯ
Vajjanto dibbaturiyehi, lokajeṭṭhaṃ upāgamiṃ.
๑๒.
12.
อุปสงฺกมิตฺวา สมฺพุทฺธํ, วิปสฺสิํ โลกนายกํ;
Upasaṅkamitvā sambuddhaṃ, vipassiṃ lokanāyakaṃ;
มณิมุตฺตรตนขจิตํ, สพฺพาภรณวิภูสิตํ;
Maṇimuttaratanakhacitaṃ, sabbābharaṇavibhūsitaṃ;
นิมเนฺตตฺวา ธมฺมราชสฺส, สุวณฺณปีฐมทาสหํฯ
Nimantetvā dhammarājassa, suvaṇṇapīṭhamadāsahaṃ.
๑๓.
13.
โสปิ มํ พุโทฺธ พฺยากาสิ, สงฺฆมเชฺฌ นิสีทิย;
Sopi maṃ buddho byākāsi, saṅghamajjhe nisīdiya;
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, อยํ พุโทฺธ ภวิสฺสติฯ
‘‘Ekanavutito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
๑๔.
14.
‘‘อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา, นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต;
‘‘Ahu kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;
ปธานํ ปทหิตฺวาน, กตฺวา ทุกฺกรการิกํฯ
Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.
๑๕.
15.
‘‘อชปาลรุกฺขมูลสฺมิํ , นิสีทิตฺวา ตถาคโต;
‘‘Ajapālarukkhamūlasmiṃ , nisīditvā tathāgato;
ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห, เนรญฺชรมุเปหิติฯ
Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.
๑๖.
16.
‘‘เนรญฺชราย ตีรมฺหิ, ปายาสํ อท โส ชิโน;
‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;
ปฎิยตฺตวรมเคฺคน, โพธิมูลมุเปหิติฯ
Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.
๑๗.
17.
‘‘ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา, โพธิมณฺฑํ อนุตฺตโร;
‘‘Tato padakkhiṇaṃ katvā, bodhimaṇḍaṃ anuttaro;
อสฺสตฺถมูเล สโมฺพธิํ, พุชฺฌิสฺสติ มหายโสฯ
Assatthamūle sambodhiṃ, bujjhissati mahāyaso.
๑๘.
18.
‘‘อิมสฺส ชนิกา มาตา, มายา นาม ภวิสฺสติ;
‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;
ปิตา สุโทฺธทโน นาม, อยํ เหสฺสติ โคตโมฯ
Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.
๑๙.
19.
‘‘อนาสวา วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
โกลิโต อุปติโสฺส จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา;
Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;
อานโนฺท นามุปฎฺฐาโก, อุปฎฺฐิสฺสติมํ ชินํฯ
Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissatimaṃ jinaṃ.
๒๐.
20.
‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา;
‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;
อนาสวา วีตราคา, สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
โพธิ ตสฺส ภควโต, อสฺสโตฺถติ ปวุจฺจติฯ
Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccati.
๒๑.
21.
‘‘จิโตฺต จ หตฺถาฬวโก, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฎฺฐกา;
‘‘Citto ca hatthāḷavako, aggā hessantupaṭṭhakā;
นนฺทมาตา จ อุตฺตรา, อคฺคา เหสฺสนฺตุปฎฺฐิกา;
Nandamātā ca uttarā, aggā hessantupaṭṭhikā;
อายุ วสฺสสตํ ตสฺส, โคตมสฺส ยสสฺสิโนฯ
Āyu vassasataṃ tassa, gotamassa yasassino.
๒๒.
22.
‘‘อิทํ สุตฺวาน วจนํ…เป.… เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’’ฯ
‘‘Idaṃ sutvāna vacanaṃ…pe… hessāma sammukhā imaṃ’’.
๒๓.
23.
ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ภิโยฺย จิตฺตํ ปสาทยิํ;
Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
อุตฺตริํ วตมธิฎฺฐาสิํ, ทสปารมิปูริยาฯ
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā.
๒๔.
24.
นครํ พนฺธุมตี นาม, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;
Nagaraṃ bandhumatī nāma, bandhumā nāma khattiyo;
มาตา พนฺธุมตี นาม, วิปสฺสิสฺส มเหสิโนฯ
Mātā bandhumatī nāma, vipassissa mahesino.
๒๕.
25.
อฎฺฐวสฺสสหสฺสานิ, อคารํ อชฺฌ โส วสิ;
Aṭṭhavassasahassāni, agāraṃ ajjha so vasi;
นโนฺท สุนโนฺท สิริมา, ตโย ปาสาทมุตฺตมาฯ
Nando sunando sirimā, tayo pāsādamuttamā.
๒๖.
26.
ติจตฺตารีสสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;
Ticattārīsasahassāni, nāriyo samalaṅkatā;
สุทสฺสนา นาม สา นารี, สมวตฺตกฺขโนฺธ นาม อตฺรโชฯ
Sudassanā nāma sā nārī, samavattakkhandho nāma atrajo.
๒๗.
27.
นิมิเตฺต จตุโร ทิสฺวา, รถยาเนน นิกฺขมิ;
Nimitte caturo disvā, rathayānena nikkhami;
อนูนอฎฺฐมาสานิ, ปธานํ ปทหี ชิโนฯ
Anūnaaṭṭhamāsāni, padhānaṃ padahī jino.
๒๘.
28.
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สโนฺต, วิปสฺสี โลกนายโก;
Brahmunā yācito santo, vipassī lokanāyako;
วตฺติ จกฺกํ มหาวีโร, มิคทาเย นรุตฺตโมฯ
Vatti cakkaṃ mahāvīro, migadāye naruttamo.
๒๙.
29.
ขโณฺฑ จ ติสฺสนาโม จ, อเหสุํ อคฺคสาวกา;
Khaṇḍo ca tissanāmo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
อโสโก นามุปฎฺฐาโก, วิปสฺสิสฺส มเหสิโนฯ
Asoko nāmupaṭṭhāko, vipassissa mahesino.
๓๐.
30.
จนฺทา จ จนฺทมิตฺตา จ, อเหสุํ อคฺคสาวิกา;
Candā ca candamittā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
โพธิ ตสฺส ภควโต, ปาฎลีติ ปวุจฺจติฯ
Bodhi tassa bhagavato, pāṭalīti pavuccati.
๓๑.
31.
ปุนพฺพสุมิโตฺต นาโค จ, อเหสุํ อคฺคุปฎฺฐกา;
Punabbasumitto nāgo ca, ahesuṃ aggupaṭṭhakā;
สิริมา อุตฺตรา เจว, อเหสุํ อคฺคุปฎฺฐิกาฯ
Sirimā uttarā ceva, ahesuṃ aggupaṭṭhikā.
๓๒.
32.
อสีติหตฺถมุเพฺพโธ , วิปสฺสี โลกนายโก;
Asītihatthamubbedho , vipassī lokanāyako;
ปภา นิทฺธาวติ ตสฺส, สมนฺตา สตฺตโยชเนฯ
Pabhā niddhāvati tassa, samantā sattayojane.
๓๓.
33.
อสีติวสฺสสหสฺสานิ, อายุ พุทฺธสฺส ตาวเท;
Asītivassasahassāni, āyu buddhassa tāvade;
ตาวตา ติฎฺฐมาโน โส, ตาเรสิ ชนตํ พหุํฯ
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
๓๔.
34.
พหุเทวมนุสฺสานํ, พนฺธนา ปริโมจยิ;
Bahudevamanussānaṃ, bandhanā parimocayi;
มคฺคามคฺคญฺจ อาจิกฺขิ, อวเสสปุถุชฺชเนฯ
Maggāmaggañca ācikkhi, avasesaputhujjane.
๓๕.
35.
อาโลกํ ทสฺสยิตฺวาน, เทเสตฺวา อมตํ ปทํ;
Ālokaṃ dassayitvāna, desetvā amataṃ padaṃ;
ชลิตฺวา อคฺคิกฺขโนฺธว, นิพฺพุโต โส สสาวโกฯ
Jalitvā aggikkhandhova, nibbuto so sasāvako.
๓๖.
36.
อิทฺธิวรํ ปุญฺญวรํ, ลกฺขณญฺจ กุสุมิตํ;
Iddhivaraṃ puññavaraṃ, lakkhaṇañca kusumitaṃ;
สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ, นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราฯ
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā.
๓๗.
37.
วิปสฺสี ชินวโร พุโทฺธ, สุมิตฺตารามมฺหิ นิพฺพุโต;
Vipassī jinavaro buddho, sumittārāmamhi nibbuto;
ตเตฺถวสฺส ถูปวโร, สตฺตโยชนมุสฺสิโตติฯ
Tatthevassa thūpavaro, sattayojanamussitoti.
วิปสฺสิสฺส ภควโต วํโส เอกูนวีสติโมฯ
Vipassissa bhagavato vaṃso ekūnavīsatimo.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / พุทฺธวํส-อฎฺฐกถา • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā / ๒๑. วิปสฺสีพุทฺธวํสวณฺณนา • 21. Vipassībuddhavaṃsavaṇṇanā
