| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
៤. វិបស្សីសុត្តវណ្ណនា
4. Vipassīsuttavaṇṇanā
៤. ចតុត្ថេ វិបស្សិស្សាតិ តស្ស កិរ ពោធិសត្តស្ស យថា លោកិយមនុស្សានំ កិញ្ចិទេវ បស្សន្តានំ បរិត្តកម្មាភិនិព្ពត្តស្ស កម្មជបសាទស្ស ទុព្ពលត្តា អក្ខីនិ វិប្ផន្ទន្តិ , ន ឯវំ វិប្ផន្ទិំសុ។ ពលវកម្មនិព្ពត្តស្ស បន កម្មជបសាទស្ស ពលវត្តា អវិប្ផន្ទន្តេហិ អនិមិសេហិ ឯវ អក្ខីហិ បស្សិ សេយ្យថាបិ ទេវា តាវតិំសា។ តេន វុត្តំ – ‘‘អនិមិសន្តោ កុមារោ បេក្ខតីតិ ខោ, ភិក្ខវេ, វិបស្សិស្ស កុមារស្ស ‘វិបស្សី វិបស្សី’ត្វេវ សមញ្ញា ឧទបាទី’’តិ (ទី. និ. ២.៤០)។ អយញ្ហេត្ថ អធិប្បាយោ – អន្តរន្តរា និមិសជនិតន្ធការវិរហេន វិសុទ្ធំ បស្សតិ, វិវដេហិ វា អក្ខីហិ បស្សតីតិ វិបស្សី។ ឯត្ថ ច កិញ្ចាបិ បច្ឆិមភវិកានំ សព្ពពោធិសត្តានំ ពលវកម្មនិព្ពត្តស្ស កម្មជបសាទស្ស ពលវត្តា អក្ខីនិ ន វិប្ផន្ទន្តិ, សោ បន ពោធិសត្តោ ឯតេនេវ នាមំ លភិ។
4. Catutthe vipassissāti tassa kira bodhisattassa yathā lokiyamanussānaṃ kiñcideva passantānaṃ parittakammābhinibbattassa kammajapasādassa dubbalattā akkhīni vipphandanti , na evaṃ vipphandiṃsu. Balavakammanibbattassa pana kammajapasādassa balavattā avipphandantehi animisehi eva akkhīhi passi seyyathāpi devā tāvatiṃsā. Tena vuttaṃ – ‘‘animisanto kumāro pekkhatīti kho, bhikkhave, vipassissa kumārassa ‘vipassī vipassī’tveva samaññā udapādī’’ti (dī. ni. 2.40). Ayañhettha adhippāyo – antarantarā nimisajanitandhakāravirahena visuddhaṃ passati, vivaṭehi vā akkhīhi passatīti vipassī. Ettha ca kiñcāpi pacchimabhavikānaṃ sabbabodhisattānaṃ balavakammanibbattassa kammajapasādassa balavattā akkhīni na vipphandanti, so pana bodhisatto eteneva nāmaṃ labhi.
អបិច វិចេយ្យ វិចេយ្យ បស្សតីតិ វិបស្សី, វិចិនិត្វា វិចិនិត្វា បស្សតីតិ អត្ថោ។ ឯកទិវសំ កិរ វិនិច្ឆយដ្ឋានេ និសីទិត្វា អត្ថេ អនុសាសន្តស្ស រញ្ញោ អលង្កតបដិយត្តំ មហាបុរិសំ អាហរិត្វា អង្កេ ឋបយិំសុ។ តស្ស តំ អង្កេ កត្វា បលាឡយមានស្សេវ អមច្ចា សាមិកំ អស្សាមិកំ អកំសុ។ ពោធិសត្តោ អនត្តមនសទ្ទំ និច្ឆារេសិ។ រាជា ‘‘កិមេតំ ឧបធារេថា’’តិ អាហ។ ឧបធារយមានា អញ្ញំ អទិស្វា ‘‘អដ្ដស្ស ទុព្ពិនិច្ឆិតត្តា ឯវំ កតំ ភវិស្សតី’’តិ បុន សាមិកមេវ សាមិកំ កត្វា ‘‘ញត្វា នុ ខោ កុមារោ ឯវំ ករោតី’’តិ? វីមំសន្តា បុន សាមិកំ អស្សាមិកមកំសុ។ បុន ពោធិសត្តោ តថេវ សទ្ទំ និច្ឆារេសិ។ អថ រាជា ‘‘ជានាតិ មហាបុរិសោ’’តិ តតោ បដ្ឋាយ អប្បមត្តោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘វិចេយ្យ វិចេយ្យ កុមារោ អត្ថេ បនាយតិ ញាយេនាតិ ខោ, ភិក្ខវេ, វិបស្សិស្ស កុមារស្ស ភិយ្យោសោមត្តាយ ‘វិបស្សី វិបស្សី’ត្វេវ សមញ្ញា ឧទបាទី’’តិ (ទី. និ. ២.៤១)។
Apica viceyya viceyya passatīti vipassī, vicinitvā vicinitvā passatīti attho. Ekadivasaṃ kira vinicchayaṭṭhāne nisīditvā atthe anusāsantassa rañño alaṅkatapaṭiyattaṃ mahāpurisaṃ āharitvā aṅke ṭhapayiṃsu. Tassa taṃ aṅke katvā palāḷayamānasseva amaccā sāmikaṃ assāmikaṃ akaṃsu. Bodhisatto anattamanasaddaṃ nicchāresi. Rājā ‘‘kimetaṃ upadhārethā’’ti āha. Upadhārayamānā aññaṃ adisvā ‘‘aṭṭassa dubbinicchitattā evaṃ kataṃ bhavissatī’’ti puna sāmikameva sāmikaṃ katvā ‘‘ñatvā nu kho kumāro evaṃ karotī’’ti? Vīmaṃsantā puna sāmikaṃ assāmikamakaṃsu. Puna bodhisatto tatheva saddaṃ nicchāresi. Atha rājā ‘‘jānāti mahāpuriso’’ti tato paṭṭhāya appamatto ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘viceyya viceyya kumāro atthe panāyati ñāyenāti kho, bhikkhave, vipassissa kumārassa bhiyyosomattāya ‘vipassī vipassī’tveva samaññā udapādī’’ti (dī. ni. 2.41).
ភគវតោតិ ភាគ្យសម្បន្នស្ស។ អរហតោតិ រាគាទិអរីនំ ហតត្តា, សំសារចក្កស្ស វា អរានំ ហតត្តា, បច្ចយានំ វា អរហត្តា អរហាតិ ឯវំ គុណតោ ឧប្បន្ននាមធេយ្យស្ស។ សម្មាសម្ពុទ្ធស្សាតិ សម្មា នយេន ហេតុនា សាមំ បច្ចត្តបុរិសការេន ចត្តារិ សច្ចានិ ពុទ្ធស្ស។ បុព្ពេវ សម្ពោធាតិ សម្ពោធោ វុច្ចតិ ចតូសុ មគ្គេសុ ញាណំ, តតោ បុព្ពេវ។ ពោធិសត្តស្សេវ សតោតិ ឯត្ថ ពោធីតិ ញាណំ, ពោធិមា សត្តោ ពោធិសត្តោ, ញាណវា បញ្ញវា បណ្ឌិតោតិ អត្ថោ។ បុរិមពុទ្ធានញ្ហិ បាទមូលេ អភិនីហារតោ បដ្ឋាយ បណ្ឌិតោវ សោ សត្តោ, ន អន្ធពាលោតិ ពោធិសត្តោ។ យថា វា ឧទកតោ ឧគ្គន្ត្វា ឋិតំ បរិបាកគតំ បទុមំ សូរិយរស្មិសម្ផស្សេន អវស្សំ ពុជ្ឈិស្សតីតិ ពុជ្ឈនកបទុមន្តិ វុច្ចតិ, ឯវំ ពុទ្ធានំ សន្តិកេ ព្យាករណស្ស លទ្ធត្តា អវស្សំ អនន្តរាយេន បារមិយោ បូរេត្វា ពុជ្ឈិស្សតីតិ ពុជ្ឈនកសត្តោតិបិ ពោធិសត្តោ។ យា ច ឯសា ចតុមគ្គញាណសង្ខាតា ពោធិ, តំ បត្ថយមានោ បវត្តតីតិ ពោធិយំ សត្តោ អាសត្តោតិបិ ពោធិសត្តោ។ ឯវំ គុណតោ ឧប្បន្ននាមវសេន ពោធិសត្តស្សេវ សតោ។ កិច្ឆន្តិ ទុក្ខំ។ អាបន្នោតិ អនុប្បត្តោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – អហោ អយំ សត្តលោកោ ទុក្ខំ អនុប្បត្តោតិ។ ចវតិ ច ឧបបជ្ជតិ ចាតិ ឥទំ អបរាបរំ ចុតិបដិសន្ធិវសេន វុត្តំ។ និស្សរណន្តិ និព្ពានំ។ តញ្ហិ ជរាមរណទុក្ខតោ និស្សដត្តា តស្ស និស្សរណន្តិ វុច្ចតិ។ កុទាស្សុ នាមាតិ កតរស្មិំ នុ ខោ កាលេ។
Bhagavatoti bhāgyasampannassa. Arahatoti rāgādiarīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa vā arānaṃ hatattā, paccayānaṃ vā arahattā arahāti evaṃ guṇato uppannanāmadheyyassa. Sammāsambuddhassāti sammā nayena hetunā sāmaṃ paccattapurisakārena cattāri saccāni buddhassa. Pubbeva sambodhāti sambodho vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ, tato pubbeva. Bodhisattasseva satoti ettha bodhīti ñāṇaṃ, bodhimā satto bodhisatto, ñāṇavā paññavā paṇḍitoti attho. Purimabuddhānañhi pādamūle abhinīhārato paṭṭhāya paṇḍitova so satto, na andhabāloti bodhisatto. Yathā vā udakato uggantvā ṭhitaṃ paripākagataṃ padumaṃ sūriyarasmisamphassena avassaṃ bujjhissatīti bujjhanakapadumanti vuccati, evaṃ buddhānaṃ santike byākaraṇassa laddhattā avassaṃ anantarāyena pāramiyo pūretvā bujjhissatīti bujjhanakasattotipi bodhisatto. Yā ca esā catumaggañāṇasaṅkhātā bodhi, taṃ patthayamāno pavattatīti bodhiyaṃ satto āsattotipi bodhisatto. Evaṃ guṇato uppannanāmavasena bodhisattasseva sato. Kicchanti dukkhaṃ. Āpannoti anuppatto. Idaṃ vuttaṃ hoti – aho ayaṃ sattaloko dukkhaṃ anuppattoti. Cavati ca upapajjati cāti idaṃ aparāparaṃ cutipaṭisandhivasena vuttaṃ. Nissaraṇanti nibbānaṃ. Tañhi jarāmaraṇadukkhato nissaṭattā tassa nissaraṇanti vuccati. Kudāssu nāmāti katarasmiṃ nu kho kāle.
យោនិសោ មនសិការាតិ ឧបាយមនសិការេន បថមនសិការេន។ អហុ បញ្ញាយ អភិសមយោតិ បញ្ញាយ សទ្ធិំ ជរាមរណការណស្ស អភិសមយោ សមវាយោ សមាយោគោ អហោសិ, ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិ ឥទំ តេន ទិដ្ឋន្តិ អត្ថោ។ អថ វា យោនិសោ មនសិការា អហុ បញ្ញាយាតិ យោនិសោ មនសិការេន ច បញ្ញាយ ច អភិសមយោ អហុ។ ‘‘ជាតិយា ខោ សតិ ជរាមរណ’’ន្តិ, ឯវំ ជរាមរណការណស្ស បដិវេធោ អហោសីតិ អត្ថោ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។
Yoniso manasikārāti upāyamanasikārena pathamanasikārena. Ahu paññāya abhisamayoti paññāya saddhiṃ jarāmaraṇakāraṇassa abhisamayo samavāyo samāyogo ahosi, ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti idaṃ tena diṭṭhanti attho. Atha vā yoniso manasikārā ahu paññāyāti yoniso manasikārena ca paññāya ca abhisamayo ahu. ‘‘Jātiyā kho sati jarāmaraṇa’’nti, evaṃ jarāmaraṇakāraṇassa paṭivedho ahosīti attho. Esa nayo sabbattha.
ឥតិ ហិទន្តិ ឯវមិទំ។ សមុទយោ សមុទយោតិ ឯកាទសសុ ឋានេសុ សង្ខារាទីនំ សមុទយំ សម្បិណ្ឌេត្វា និទ្ទិសតិ។ បុព្ពេ អននុស្សុតេសូតិ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារានំ សមុទយោ ហោតី’’តិ។ ឯវំ ឥតោ បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ, ចតូសុ វា អរិយសច្ចធម្មេសុ។ ចក្ខុន្តិអាទីនិ ញាណវេវចនានេវ។ ញាណមេវ ហេត្ថ ទស្សនដ្ឋេន ចក្ខុ, ញាតដ្ឋេន ញាណំ, បជាននដ្ឋេន បញ្ញា, បដិវេធនដ្ឋេន វិជ្ជា, ឱភាសនដ្ឋេន អាលោកោតិ វុត្តំ ។ តំ បនេតំ ចតូសុ សច្ចេសុ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកំ និទ្ទិដ្ឋន្តិ វេទិតព្ពំ។ និរោធវារេបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ចតុត្ថំ។
Iti hidanti evamidaṃ. Samudayo samudayoti ekādasasu ṭhānesu saṅkhārādīnaṃ samudayaṃ sampiṇḍetvā niddisati. Pubbe ananussutesūti ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārānaṃ samudayo hotī’’ti. Evaṃ ito pubbe ananussutesu dhammesu, catūsu vā ariyasaccadhammesu. Cakkhuntiādīni ñāṇavevacanāneva. Ñāṇameva hettha dassanaṭṭhena cakkhu, ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā, paṭivedhanaṭṭhena vijjā, obhāsanaṭṭhena ālokoti vuttaṃ . Taṃ panetaṃ catūsu saccesu lokiyalokuttaramissakaṃ niddiṭṭhanti veditabbaṃ. Nirodhavārepi imināva nayena attho veditabbo. Catutthaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ៤. វិបស្សីសុត្តំ • 4. Vipassīsuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ៤. វិបស្សីសុត្តវណ្ណនា • 4. Vipassīsuttavaṇṇanā
