| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
੪. વਿਪਸ੍ਸੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
4. Vipassīsuttavaṇṇanā
੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਥਾ ਲੋਕਿਯਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਜਪਸਾਦਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਲਤ੍ਤਾ ਅਕ੍ਖੀਨਿ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ , ਨ ਏવਂ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਿਂਸੁ। ਬਲવਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਕਮ੍ਮਜਪਸਾਦਸ੍ਸ ਬਲવਤ੍ਤਾ ਅવਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨ੍ਤੇਹਿ ਅਨਿਮਿਸੇਹਿ ਏવ ਅਕ੍ਖੀਹਿ ਪਸ੍ਸਿ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਦੇવਾ ਤਾવਤਿਂਸਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਨਿਮਿਸਨ੍ਤੋ ਕੁਮਾਰੋ ਪੇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ‘વਿਪਸ੍ਸੀ વਿਪਸ੍ਸੀ’ਤ੍વੇવ ਸਮਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੦)। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਨਿਮਿਸਜਨਿਤਨ੍ਧਕਾਰવਿਰਹੇਨ વਿਸੁਦ੍ਧਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, વਿવਟੇਹਿ વਾ ਅਕ੍ਖੀਹਿ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸੀ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪਚ੍ਛਿਮਭવਿਕਾਨਂ ਸਬ੍ਬਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਬਲવਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਜਪਸਾਦਸ੍ਸ ਬਲવਤ੍ਤਾ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਨ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਪਨ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਏਤੇਨੇવ ਨਾਮਂ ਲਭਿ।
4. Catutthe vipassissāti tassa kira bodhisattassa yathā lokiyamanussānaṃ kiñcideva passantānaṃ parittakammābhinibbattassa kammajapasādassa dubbalattā akkhīni vipphandanti , na evaṃ vipphandiṃsu. Balavakammanibbattassa pana kammajapasādassa balavattā avipphandantehi animisehi eva akkhīhi passi seyyathāpi devā tāvatiṃsā. Tena vuttaṃ – ‘‘animisanto kumāro pekkhatīti kho, bhikkhave, vipassissa kumārassa ‘vipassī vipassī’tveva samaññā udapādī’’ti (dī. ni. 2.40). Ayañhettha adhippāyo – antarantarā nimisajanitandhakāravirahena visuddhaṃ passati, vivaṭehi vā akkhīhi passatīti vipassī. Ettha ca kiñcāpi pacchimabhavikānaṃ sabbabodhisattānaṃ balavakammanibbattassa kammajapasādassa balavattā akkhīni na vipphandanti, so pana bodhisatto eteneva nāmaṃ labhi.
ਅਪਿਚ વਿਚੇਯ੍ਯ વਿਚੇਯ੍ਯ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸੀ, વਿਚਿਨਿਤ੍વਾ વਿਚਿਨਿਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਦਿવਸਂ ਕਿਰ વਿਨਿਚ੍ਛਯਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੇ ਅਨੁਸਾਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਅਲਙ੍ਕਤਪਟਿਯਤ੍ਤਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਅਙ੍ਕੇ ਠਪਯਿਂਸੁ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਅਙ੍ਕੇ ਕਤ੍વਾ ਪਲਾਲ਼ਯਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਅਮਚ੍ਚਾ ਸਾਮਿਕਂ ਅਸ੍ਸਾਮਿਕਂ ਅਕਂਸੁ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਅਨਤ੍ਤਮਨਸਦ੍ਦਂ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਸਿ। ਰਾਜਾ ‘‘ਕਿਮੇਤਂ ਉਪਧਾਰੇਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਉਪਧਾਰਯਮਾਨਾ ਅਞ੍ਞਂ ਅਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਟ੍ਟਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ਏવਂ ਕਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪੁਨ ਸਾਮਿਕਮੇવ ਸਾਮਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਞਤ੍વਾ ਨੁ ਖੋ ਕੁਮਾਰੋ ਏવਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ? વੀਮਂਸਨ੍ਤਾ ਪੁਨ ਸਾਮਿਕਂ ਅਸ੍ਸਾਮਿਕਮਕਂਸੁ। ਪੁਨ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤਥੇવ ਸਦ੍ਦਂ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਸਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ‘‘ਜਾਨਾਤਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਚੇਯ੍ਯ વਿਚੇਯ੍ਯ ਕੁਮਾਰੋ ਅਤ੍ਥੇ ਪਨਾਯਤਿ ਞਾਯੇਨਾਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋਸੋਮਤ੍ਤਾਯ ‘વਿਪਸ੍ਸੀ વਿਪਸ੍ਸੀ’ਤ੍વੇવ ਸਮਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੧)।
Apica viceyya viceyya passatīti vipassī, vicinitvā vicinitvā passatīti attho. Ekadivasaṃ kira vinicchayaṭṭhāne nisīditvā atthe anusāsantassa rañño alaṅkatapaṭiyattaṃ mahāpurisaṃ āharitvā aṅke ṭhapayiṃsu. Tassa taṃ aṅke katvā palāḷayamānasseva amaccā sāmikaṃ assāmikaṃ akaṃsu. Bodhisatto anattamanasaddaṃ nicchāresi. Rājā ‘‘kimetaṃ upadhārethā’’ti āha. Upadhārayamānā aññaṃ adisvā ‘‘aṭṭassa dubbinicchitattā evaṃ kataṃ bhavissatī’’ti puna sāmikameva sāmikaṃ katvā ‘‘ñatvā nu kho kumāro evaṃ karotī’’ti? Vīmaṃsantā puna sāmikaṃ assāmikamakaṃsu. Puna bodhisatto tatheva saddaṃ nicchāresi. Atha rājā ‘‘jānāti mahāpuriso’’ti tato paṭṭhāya appamatto ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘viceyya viceyya kumāro atthe panāyati ñāyenāti kho, bhikkhave, vipassissa kumārassa bhiyyosomattāya ‘vipassī vipassī’tveva samaññā udapādī’’ti (dī. ni. 2.41).
ਭਗવਤੋਤਿ ਭਾਗ੍ਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ। ਅਰਹਤੋਤਿ ਰਾਗਾਦਿਅਰੀਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾ, ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਸ੍ਸ વਾ ਅਰਾਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾ, ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਾ ਅਰਹਾਤਿ ਏવਂ ਗੁਣਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨਾਮਧੇਯ੍ਯਸ੍ਸ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਨਯੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਸਾਮਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਪੁਰਿਸਕਾਰੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ। ਪੁਬ੍ਬੇવ ਸਮ੍ਬੋਧਾਤਿ ਸਮ੍ਬੋਧੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਤੂਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਞਾਣਂ, ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇવ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਸਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਬੋਧੀਤਿ ਞਾਣਂ, ਬੋਧਿਮਾ ਸਤ੍ਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ, ਞਾਣવਾ ਪਞ੍ਞવਾ ਪਣ੍ਡਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਹਿ ਪਾਦਮੂਲੇ ਅਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤੋવ ਸੋ ਸਤ੍ਤੋ, ਨ ਅਨ੍ਧਬਾਲੋਤਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ વਾ ਉਦਕਤੋ ਉਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਪਰਿਪਾਕਗਤਂ ਪਦੁਮਂ ਸੂਰਿਯਰਸ੍ਮਿਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨ ਅવਸ੍ਸਂ ਬੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਬੁਜ੍ਝਨਕਪਦੁਮਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਬ੍ਯਾਕਰਣਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅવਸ੍ਸਂ ਅਨਨ੍ਤਰਾਯੇਨ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਬੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਬੁਜ੍ਝਨਕਸਤ੍ਤੋਤਿਪਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ। ਯਾ ਚ ਏਸਾ ਚਤੁਮਗ੍ਗਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਾ ਬੋਧਿ, ਤਂ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨੋ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਬੋਧਿਯਂ ਸਤ੍ਤੋ ਆਸਤ੍ਤੋਤਿਪਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ। ਏવਂ ਗੁਣਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨਾਮવਸੇਨ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਸਤੋ। ਕਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਆਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਅਹੋ ਅਯਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ। ਚવਤਿ ਚ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ ਚਾਤਿ ਇਦਂ ਅਪਰਾਪਰਂ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਸ੍ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਜਰਾਮਰਣਦੁਕ੍ਖਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਤਿ ਕਤਰਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਾਲੇ।
Bhagavatoti bhāgyasampannassa. Arahatoti rāgādiarīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa vā arānaṃ hatattā, paccayānaṃ vā arahattā arahāti evaṃ guṇato uppannanāmadheyyassa. Sammāsambuddhassāti sammā nayena hetunā sāmaṃ paccattapurisakārena cattāri saccāni buddhassa. Pubbeva sambodhāti sambodho vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ, tato pubbeva. Bodhisattasseva satoti ettha bodhīti ñāṇaṃ, bodhimā satto bodhisatto, ñāṇavā paññavā paṇḍitoti attho. Purimabuddhānañhi pādamūle abhinīhārato paṭṭhāya paṇḍitova so satto, na andhabāloti bodhisatto. Yathā vā udakato uggantvā ṭhitaṃ paripākagataṃ padumaṃ sūriyarasmisamphassena avassaṃ bujjhissatīti bujjhanakapadumanti vuccati, evaṃ buddhānaṃ santike byākaraṇassa laddhattā avassaṃ anantarāyena pāramiyo pūretvā bujjhissatīti bujjhanakasattotipi bodhisatto. Yā ca esā catumaggañāṇasaṅkhātā bodhi, taṃ patthayamāno pavattatīti bodhiyaṃ satto āsattotipi bodhisatto. Evaṃ guṇato uppannanāmavasena bodhisattasseva sato. Kicchanti dukkhaṃ. Āpannoti anuppatto. Idaṃ vuttaṃ hoti – aho ayaṃ sattaloko dukkhaṃ anuppattoti. Cavati ca upapajjati cāti idaṃ aparāparaṃ cutipaṭisandhivasena vuttaṃ. Nissaraṇanti nibbānaṃ. Tañhi jarāmaraṇadukkhato nissaṭattā tassa nissaraṇanti vuccati. Kudāssu nāmāti katarasmiṃ nu kho kāle.
ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਾਤਿ ਉਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਪਥਮਨਸਿਕਾਰੇਨ। ਅਹੁ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਭਿਸਮਯੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਜਰਾਮਰਣਕਾਰਣਸ੍ਸ ਅਭਿਸਮਯੋ ਸਮવਾਯੋ ਸਮਾਯੋਗੋ ਅਹੋਸਿ, ‘‘ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਾ ਅਹੁ ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਚ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਅਭਿਸਮਯੋ ਅਹੁ। ‘‘ਜਾਤਿਯਾ ਖੋ ਸਤਿ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਜਰਾਮਰਣਕਾਰਣਸ੍ਸ ਪਟਿવੇਧੋ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ।
Yoniso manasikārāti upāyamanasikārena pathamanasikārena. Ahu paññāya abhisamayoti paññāya saddhiṃ jarāmaraṇakāraṇassa abhisamayo samavāyo samāyogo ahosi, ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti idaṃ tena diṭṭhanti attho. Atha vā yoniso manasikārā ahu paññāyāti yoniso manasikārena ca paññāya ca abhisamayo ahu. ‘‘Jātiyā kho sati jarāmaraṇa’’nti, evaṃ jarāmaraṇakāraṇassa paṭivedho ahosīti attho. Esa nayo sabbattha.
ਇਤਿ ਹਿਦਨ੍ਤਿ ਏવਮਿਦਂ। ਸਮੁਦਯੋ ਸਮੁਦਯੋਤਿ ਏਕਾਦਸਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਸਮੁਦਯਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੂਤਿ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਮੁਦਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਚਤੂਸੁ વਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਞਾਣવੇવਚਨਾਨੇવ। ਞਾਣਮੇવ ਹੇਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਖੁ, ਞਾਤਟ੍ਠੇਨ ਞਾਣਂ, ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਞਾ, ਪਟਿવੇਧਨਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾ, ਓਭਾਸਨਟ੍ਠੇਨ ਆਲੋਕੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨਿਰੋਧવਾਰੇਪਿ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
Iti hidanti evamidaṃ. Samudayo samudayoti ekādasasu ṭhānesu saṅkhārādīnaṃ samudayaṃ sampiṇḍetvā niddisati. Pubbe ananussutesūti ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārānaṃ samudayo hotī’’ti. Evaṃ ito pubbe ananussutesu dhammesu, catūsu vā ariyasaccadhammesu. Cakkhuntiādīni ñāṇavevacanāneva. Ñāṇameva hettha dassanaṭṭhena cakkhu, ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā, paṭivedhanaṭṭhena vijjā, obhāsanaṭṭhena ālokoti vuttaṃ . Taṃ panetaṃ catūsu saccesu lokiyalokuttaramissakaṃ niddiṭṭhanti veditabbaṃ. Nirodhavārepi imināva nayena attho veditabbo. Catutthaṃ.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ • Saṃyuttanikāya / ੪. વਿਪਸ੍ਸੀਸੁਤ੍ਤਂ • 4. Vipassīsuttaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ੪. વਿਪਸ੍ਸੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 4. Vipassīsuttavaṇṇanā
