| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
२०. विप्पयुत्तपच्चयनिद्देसवण्णना
20. Vippayuttapaccayaniddesavaṇṇanā
२०. विप्पयुत्तपच्चयनिद्देसे रूपिनो धम्मा अरूपीनन्ति इदं ताव हदयवत्थुनो चेव चक्खुन्द्रियादीनञ्च वसेन वेदितब्बं। रूपधम्मेसु हि एतेयेव छ कोट्ठासा अरूपक्खन्धानं विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चया होन्ति। रूपायतनादयो पन आरम्मणधम्मा किञ्चापि विप्पयुत्तधम्मा, विप्पयुत्तपच्चया पन न होन्ति। किं कारणा? सम्पयोगासङ्काय अभावतो। अरूपिनो हि खन्धा चक्खादीनं वत्थूनं अब्भन्तरतो निक्खमन्ता विय उप्पज्जन्ति। तत्थ आसङ्का होति – ‘‘किं नु खो एते एतेहि सम्पयुत्ता, उदाहु विप्पयुत्ता’’ति। आरम्मणधम्मा पन वत्थुनिस्सयेन उप्पज्जमानानं आरम्मणमत्ता होन्तीति नत्थि तेसु सम्पयोगासङ्का। इति सम्पयोगासङ्काय अभावतो न ते विप्पयुत्तपच्चया। हदयवत्थुआदीसु एव पनायं विप्पयुत्तपच्चयता वेदितब्बा। वुत्तम्पि चेतं पञ्हावारे – वत्थु कुसलानं खन्धानं विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो। वत्थु अकुसलानं खन्धानं विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो। चक्खायतनं चक्खुविञ्ञाणस्स विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो। सोत… घान… जिव्हा… कायायतनं कायविञ्ञाणस्स विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो। वत्थु विपाकाब्याकतानं किरियाब्याकतानं खन्धानं विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयोति।
20. Vippayuttapaccayaniddese rūpino dhammā arūpīnanti idaṃ tāva hadayavatthuno ceva cakkhundriyādīnañca vasena veditabbaṃ. Rūpadhammesu hi eteyeva cha koṭṭhāsā arūpakkhandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayā honti. Rūpāyatanādayo pana ārammaṇadhammā kiñcāpi vippayuttadhammā, vippayuttapaccayā pana na honti. Kiṃ kāraṇā? Sampayogāsaṅkāya abhāvato. Arūpino hi khandhā cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ abbhantarato nikkhamantā viya uppajjanti. Tattha āsaṅkā hoti – ‘‘kiṃ nu kho ete etehi sampayuttā, udāhu vippayuttā’’ti. Ārammaṇadhammā pana vatthunissayena uppajjamānānaṃ ārammaṇamattā hontīti natthi tesu sampayogāsaṅkā. Iti sampayogāsaṅkāya abhāvato na te vippayuttapaccayā. Hadayavatthuādīsu eva panāyaṃ vippayuttapaccayatā veditabbā. Vuttampi cetaṃ pañhāvāre – vatthu kusalānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu akusalānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇassa vippayuttapaccayena paccayo. Sota… ghāna… jivhā… kāyāyatanaṃ kāyaviññāṇassa vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu vipākābyākatānaṃ kiriyābyākatānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayoti.
अरूपिनो धम्मा रूपीनन्ति इदं पन चतुन्नं खन्धानं वसेन वेदितब्बं। अरूपधम्मेसु हि चत्तारो खन्धाव सहजातपुरेजातानं रूपधम्मानं विप्पयुत्तपच्चया होन्ति, निब्बानं पन अरूपम्पि समानं रूपस्स विप्पयुत्तपच्चयो न होति। ‘‘चतूहि सम्पयोगो चतूहि विप्पयोगो’’ति हि वुत्तं। इति चतुन्नं अरूपक्खन्धानंयेव विप्पयुत्तपच्चयता वेदितब्बा। वुत्तम्पि चेतं पञ्हावारे – सहजाता कुसला खन्धा चित्तसमुट्ठानानं रूपानं विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो। पच्छाजाता कुसला खन्धा पुरेजातस्स इमस्स कायस्स विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो। पटिसन्धिक्खणे विपाकाब्याकता खन्धा कटत्तारूपानं विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो, खन्धा वत्थुस्साति। एवं तावेत्थ पाळिवण्णना वेदितब्बा।
Arūpinodhammā rūpīnanti idaṃ pana catunnaṃ khandhānaṃ vasena veditabbaṃ. Arūpadhammesu hi cattāro khandhāva sahajātapurejātānaṃ rūpadhammānaṃ vippayuttapaccayā honti, nibbānaṃ pana arūpampi samānaṃ rūpassa vippayuttapaccayo na hoti. ‘‘Catūhi sampayogo catūhi vippayogo’’ti hi vuttaṃ. Iti catunnaṃ arūpakkhandhānaṃyeva vippayuttapaccayatā veditabbā. Vuttampi cetaṃ pañhāvāre – sahajātā kusalā khandhā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Pacchājātā kusalā khandhā purejātassa imassa kāyassa vippayuttapaccayena paccayo. Paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā khandhā kaṭattārūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo, khandhā vatthussāti. Evaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā veditabbā.
अयं पन विप्पयुत्तपच्चयो नाम सङ्खेपतो पञ्चवोकारभवे वत्तमाना रूपारूपधम्मा। तेसु रूपं वत्थुनो चक्खादीनञ्च वसेन छधा भिन्नं, अरूपं पञ्चवोकारभवे उप्पन्नकुसलाकुसलविपाककिरियवसेन चतुधा भिन्नं। तस्स भूमितो कामावचरादिवसेन चतुधा, एकधा, तिधा, तिधाति एकदसधा भेदो होति। आरुप्पविपाकञ्हि विप्पयुत्तपच्चयो न होतीति एवमेत्थ नानप्पकारभेदतो विञ्ञातब्बो विनिच्छयो।
Ayaṃ pana vippayuttapaccayo nāma saṅkhepato pañcavokārabhave vattamānā rūpārūpadhammā. Tesu rūpaṃ vatthuno cakkhādīnañca vasena chadhā bhinnaṃ, arūpaṃ pañcavokārabhave uppannakusalākusalavipākakiriyavasena catudhā bhinnaṃ. Tassa bhūmito kāmāvacarādivasena catudhā, ekadhā, tidhā, tidhāti ekadasadhā bhedo hoti. Āruppavipākañhi vippayuttapaccayo na hotīti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
एवं भिन्ने पनेत्थ पञ्चवोकारभवे उप्पन्नं चतुभूमकम्पि कुसलं अकुसलञ्च अत्तना समुट्ठापितचित्तसमुट्ठानरूपस्स सहजातविप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो होति। उप्पादक्खणं पन अतिक्कमित्वा ठितिक्खणं पत्तस्स पुरेजातस्स चतुसमुट्ठानिकतिसमुट्ठानिकरूपकायस्स पच्छाजातविप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो होति। एत्थ च तिसमुट्ठानिककायोति आहारसमुट्ठानस्स अभावतो ब्रह्मपारिसज्जादीनं कायो वेदितब्बो। कामावचररूपावचरविपाकं पन पवत्ते चित्तसमुट्ठानरूपस्स, पटिसन्धियं कटत्तारूपस्स च सहजातविप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो होति। लोकुत्तरविपाकं चित्तसमुट्ठानरूपस्सेव। तिविधम्पि पनेतं पुरेजातस्स चतुसमुट्ठानिकतिसमुट्ठानिककायस्स पच्छाजातविप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो। तेभूमकम्पि किरियं चित्तसमुट्ठानस्स सहजातविप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो, पुरेजातस्स चतुसमुट्ठानिकतिसमुट्ठानिककायस्स पच्छाजातविप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो। छधा ठितेसु पन रूपेसु वत्थुरूपं पटिसन्धिक्खणे कामावचररूपावचरविपाकानं सहजातविप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो, पवत्ते उप्पज्जमानानं चतुभूमककुसलानं अकुसलानं द्विपञ्चविञ्ञाणवज्जानं तेभूमकविपाकानं तेभूमककिरियानञ्च पुरेजातविप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो। चक्खायतनादीनि चक्खुविञ्ञाणादीनं पुरेजातविप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयोति एवमेत्थ पच्चयुप्पन्नतोपि विञ्ञातब्बो विनिच्छयोति।
Evaṃ bhinne panettha pañcavokārabhave uppannaṃ catubhūmakampi kusalaṃ akusalañca attanā samuṭṭhāpitacittasamuṭṭhānarūpassa sahajātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Uppādakkhaṇaṃ pana atikkamitvā ṭhitikkhaṇaṃ pattassa purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikarūpakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Ettha ca tisamuṭṭhānikakāyoti āhārasamuṭṭhānassa abhāvato brahmapārisajjādīnaṃ kāyo veditabbo. Kāmāvacararūpāvacaravipākaṃ pana pavatte cittasamuṭṭhānarūpassa, paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpassa ca sahajātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Lokuttaravipākaṃ cittasamuṭṭhānarūpasseva. Tividhampi panetaṃ purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo. Tebhūmakampi kiriyaṃ cittasamuṭṭhānassa sahajātavippayuttapaccayena paccayo, purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo. Chadhā ṭhitesu pana rūpesu vatthurūpaṃ paṭisandhikkhaṇe kāmāvacararūpāvacaravipākānaṃ sahajātavippayuttapaccayena paccayo, pavatte uppajjamānānaṃ catubhūmakakusalānaṃ akusalānaṃ dvipañcaviññāṇavajjānaṃ tebhūmakavipākānaṃ tebhūmakakiriyānañca purejātavippayuttapaccayena paccayo. Cakkhāyatanādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ purejātavippayuttapaccayena paccayoti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
विप्पयुत्तपच्चयनिद्देसवण्णना।
Vippayuttapaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / (२) पच्चयनिद्देसो • (2) Paccayaniddeso
