| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
20. විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
20. Vippayuttapaccayaniddesavaṇṇanā
20. විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයනිද්‌දෙසෙ රූපිනො ධම්‌මා අරූපීනන්‌ති ඉදං තාව හදයවත්‌ථුනො චෙව චක්‌ඛුන්‌ද්‍රියාදීනඤ්‌ච වසෙන වෙදිතබ්‌බං. රූපධම්‌මෙසු හි එතෙයෙව ඡ කොට්‌ඨාසා අරූපක්‌ඛන්‌ධානං විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයා හොන්‌ති. රූපායතනාදයො පන ආරම්‌මණධම්‌මා කිඤ්‌චාපි විප්‌පයුත්‌තධම්‌මා, විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයා පන න හොන්‌ති. කිං කාරණා? සම්‌පයොගාසඞ්‌කාය අභාවතො. අරූපිනො හි ඛන්‌ධා චක්‌ඛාදීනං වත්‌ථූනං අබ්‌භන්‌තරතො නික්‌ඛමන්‌තා විය උප්‌පජ්‌ජන්‌ති. තත්‌ථ ආසඞ්‌කා හොති – ‘‘කිං නු ඛො එතෙ එතෙහි සම්‌පයුත්‌තා, උදාහු විප්‌පයුත්‌තා’’ති. ආරම්‌මණධම්‌මා පන වත්‌ථුනිස්‌සයෙන උප්‌පජ්‌ජමානානං ආරම්‌මණමත්‌තා හොන්‌තීති නත්‌ථි තෙසු සම්‌පයොගාසඞ්‌කා. ඉති සම්‌පයොගාසඞ්‌කාය අභාවතො න තෙ විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයා. හදයවත්‌ථුආදීසු එව පනායං විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයතා වෙදිතබ්‌බා. වුත්‌තම්‌පි චෙතං පඤ්‌හාවාරෙ – වත්‌ථු කුසලානං ඛන්‌ධානං විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො. වත්‌ථු අකුසලානං ඛන්‌ධානං විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො. චක්‌ඛායතනං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණස්‌ස විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො. සොත… ඝාන… ජිව්‌හා… කායායතනං කායවිඤ්‌ඤාණස්‌ස විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො. වත්‌ථු විපාකාබ්‍යාකතානං කිරියාබ්‍යාකතානං ඛන්‌ධානං විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයොති.
20. Vippayuttapaccayaniddese rūpino dhammā arūpīnanti idaṃ tāva hadayavatthuno ceva cakkhundriyādīnañca vasena veditabbaṃ. Rūpadhammesu hi eteyeva cha koṭṭhāsā arūpakkhandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayā honti. Rūpāyatanādayo pana ārammaṇadhammā kiñcāpi vippayuttadhammā, vippayuttapaccayā pana na honti. Kiṃ kāraṇā? Sampayogāsaṅkāya abhāvato. Arūpino hi khandhā cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ abbhantarato nikkhamantā viya uppajjanti. Tattha āsaṅkā hoti – ‘‘kiṃ nu kho ete etehi sampayuttā, udāhu vippayuttā’’ti. Ārammaṇadhammā pana vatthunissayena uppajjamānānaṃ ārammaṇamattā hontīti natthi tesu sampayogāsaṅkā. Iti sampayogāsaṅkāya abhāvato na te vippayuttapaccayā. Hadayavatthuādīsu eva panāyaṃ vippayuttapaccayatā veditabbā. Vuttampi cetaṃ pañhāvāre – vatthu kusalānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu akusalānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇassa vippayuttapaccayena paccayo. Sota… ghāna… jivhā… kāyāyatanaṃ kāyaviññāṇassa vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu vipākābyākatānaṃ kiriyābyākatānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayoti.
අරූපිනො ධම්‌මා රූපීනන්‌ති ඉදං පන චතුන්‌නං ඛන්‌ධානං වසෙන වෙදිතබ්‌බං. අරූපධම්‌මෙසු හි චත්‌තාරො ඛන්‌ධාව සහජාතපුරෙජාතානං රූපධම්‌මානං විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයා හොන්‌ති, නිබ්‌බානං පන අරූපම්‌පි සමානං රූපස්‌ස විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයො න හොති. ‘‘චතූහි සම්‌පයොගො චතූහි විප්‌පයොගො’’ති හි වුත්‌තං. ඉති චතුන්‌නං අරූපක්‌ඛන්‌ධානංයෙව විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයතා වෙදිතබ්‌බා. වුත්‌තම්‌පි චෙතං පඤ්‌හාවාරෙ – සහජාතා කුසලා ඛන්‌ධා චිත්‌තසමුට්‌ඨානානං රූපානං විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො. පච්‌ඡාජාතා කුසලා ඛන්‌ධා පුරෙජාතස්‌ස ඉමස්‌ස කායස්‌ස විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො. පටිසන්‌ධික්‌ඛණෙ විපාකාබ්‍යාකතා ඛන්‌ධා කටත්‌තාරූපානං විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො, ඛන්‌ධා වත්‌ථුස්‌සාති. එවං තාවෙත්‌ථ පාළිවණ්‌ණනා වෙදිතබ්‌බා.
Arūpinodhammā rūpīnanti idaṃ pana catunnaṃ khandhānaṃ vasena veditabbaṃ. Arūpadhammesu hi cattāro khandhāva sahajātapurejātānaṃ rūpadhammānaṃ vippayuttapaccayā honti, nibbānaṃ pana arūpampi samānaṃ rūpassa vippayuttapaccayo na hoti. ‘‘Catūhi sampayogo catūhi vippayogo’’ti hi vuttaṃ. Iti catunnaṃ arūpakkhandhānaṃyeva vippayuttapaccayatā veditabbā. Vuttampi cetaṃ pañhāvāre – sahajātā kusalā khandhā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Pacchājātā kusalā khandhā purejātassa imassa kāyassa vippayuttapaccayena paccayo. Paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā khandhā kaṭattārūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo, khandhā vatthussāti. Evaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā veditabbā.
අයං පන විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයො නාම සඞ්‌ඛෙපතො පඤ්‌චවොකාරභවෙ වත්‌තමානා රූපාරූපධම්‌මා. තෙසු රූපං වත්‌ථුනො චක්‌ඛාදීනඤ්‌ච වසෙන ඡධා භින්‌නං, අරූපං පඤ්‌චවොකාරභවෙ උප්‌පන්‌නකුසලාකුසලවිපාකකිරියවසෙන චතුධා භින්‌නං. තස්‌ස භූමිතො කාමාවචරාදිවසෙන චතුධා, එකධා, තිධා, තිධාති එකදසධා භෙදො හොති. ආරුප්‌පවිපාකඤ්‌හි විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයො න හොතීති එවමෙත්‌ථ නානප්‌පකාරභෙදතො විඤ්‌ඤාතබ්‌බො විනිච්‌ඡයො.
Ayaṃ pana vippayuttapaccayo nāma saṅkhepato pañcavokārabhave vattamānā rūpārūpadhammā. Tesu rūpaṃ vatthuno cakkhādīnañca vasena chadhā bhinnaṃ, arūpaṃ pañcavokārabhave uppannakusalākusalavipākakiriyavasena catudhā bhinnaṃ. Tassa bhūmito kāmāvacarādivasena catudhā, ekadhā, tidhā, tidhāti ekadasadhā bhedo hoti. Āruppavipākañhi vippayuttapaccayo na hotīti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
එවං භින්‌නෙ පනෙත්‌ථ පඤ්‌චවොකාරභවෙ උප්‌පන්‌නං චතුභූමකම්‌පි කුසලං අකුසලඤ්‌ච අත්‌තනා සමුට්‌ඨාපිතචිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපස්‌ස සහජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො හොති. උප්‌පාදක්‌ඛණං පන අතික්‌කමිත්‌වා ඨිතික්‌ඛණං පත්‌තස්‌ස පුරෙජාතස්‌ස චතුසමුට්‌ඨානිකතිසමුට්‌ඨානිකරූපකායස්‌ස පච්‌ඡාජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො හොති. එත්‌ථ ච තිසමුට්‌ඨානිකකායොති ආහාරසමුට්‌ඨානස්‌ස අභාවතො බ්‍රහ්‌මපාරිසජ්‌ජාදීනං කායො වෙදිතබ්‌බො. කාමාවචරරූපාවචරවිපාකං පන පවත්‌තෙ චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපස්‌ස, පටිසන්‌ධියං කටත්‌තාරූපස්‌ස ච සහජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො හොති. ලොකුත්‌තරවිපාකං චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපස්‌සෙව. තිවිධම්‌පි පනෙතං පුරෙජාතස්‌ස චතුසමුට්‌ඨානිකතිසමුට්‌ඨානිකකායස්‌ස පච්‌ඡාජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො. තෙභූමකම්‌පි කිරියං චිත්‌තසමුට්‌ඨානස්‌ස සහජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො, පුරෙජාතස්‌ස චතුසමුට්‌ඨානිකතිසමුට්‌ඨානිකකායස්‌ස පච්‌ඡාජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො. ඡධා ඨිතෙසු පන රූපෙසු වත්‌ථුරූපං පටිසන්‌ධික්‌ඛණෙ කාමාවචරරූපාවචරවිපාකානං සහජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො, පවත්‌තෙ උප්‌පජ්‌ජමානානං චතුභූමකකුසලානං අකුසලානං ද්‌විපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණවජ්‌ජානං තෙභූමකවිපාකානං තෙභූමකකිරියානඤ්‌ච පුරෙජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයො. චක්‌ඛායතනාදීනි චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදීනං පුරෙජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන පච්‌චයොති එවමෙත්‌ථ පච්‌චයුප්‌පන්‌නතොපි විඤ්‌ඤාතබ්‌බො විනිච්‌ඡයොති.
Evaṃ bhinne panettha pañcavokārabhave uppannaṃ catubhūmakampi kusalaṃ akusalañca attanā samuṭṭhāpitacittasamuṭṭhānarūpassa sahajātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Uppādakkhaṇaṃ pana atikkamitvā ṭhitikkhaṇaṃ pattassa purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikarūpakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Ettha ca tisamuṭṭhānikakāyoti āhārasamuṭṭhānassa abhāvato brahmapārisajjādīnaṃ kāyo veditabbo. Kāmāvacararūpāvacaravipākaṃ pana pavatte cittasamuṭṭhānarūpassa, paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpassa ca sahajātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Lokuttaravipākaṃ cittasamuṭṭhānarūpasseva. Tividhampi panetaṃ purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo. Tebhūmakampi kiriyaṃ cittasamuṭṭhānassa sahajātavippayuttapaccayena paccayo, purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo. Chadhā ṭhitesu pana rūpesu vatthurūpaṃ paṭisandhikkhaṇe kāmāvacararūpāvacaravipākānaṃ sahajātavippayuttapaccayena paccayo, pavatte uppajjamānānaṃ catubhūmakakusalānaṃ akusalānaṃ dvipañcaviññāṇavajjānaṃ tebhūmakavipākānaṃ tebhūmakakiriyānañca purejātavippayuttapaccayena paccayo. Cakkhāyatanādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ purejātavippayuttapaccayena paccayoti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා.
Vippayuttapaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / පට්‌ඨානපාළි • Paṭṭhānapāḷi / (2) පච්‌චයනිද්‌දෙසො • (2) Paccayaniddeso
