| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
੨੦. વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
20. Vippayuttapaccayaniddesavaṇṇanā
੨੦. વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਰੂਪਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ ਅਰੂਪੀਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਤਾવ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨੋ ਚੇવ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਞ੍ਚ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਹਿ ਏਤੇਯੇવ ਛ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਰੂਪਾਯਤਨਾਦਯੋ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣਧਮ੍ਮਾ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ, વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਾ ਪਨ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਸਮ੍ਪਯੋਗਾਸਙ੍ਕਾਯ ਅਭਾવਤੋ। ਅਰੂਪਿਨੋ ਹਿ ਖਨ੍ਧਾ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤਾ વਿਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਸਙ੍ਕਾ ਹੋਤਿ – ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਏਤੇ ਏਤੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਉਦਾਹੁ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਧਮ੍ਮਾ ਪਨ વਤ੍ਥੁਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਮਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਤੇਸੁ ਸਮ੍ਪਯੋਗਾਸਙ੍ਕਾ। ਇਤਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਾਸਙ੍ਕਾਯ ਅਭਾવਤੋ ਨ ਤੇ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਾ। ਹਦਯવਤ੍ਥੁਆਦੀਸੁ ਏવ ਪਨਾਯਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਪਞ੍ਹਾવਾਰੇ – વਤ੍ਥੁ ਕੁਸਲਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। વਤ੍ਥੁ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਸੋਤ… ਘਾਨ… ਜਿવ੍ਹਾ… ਕਾਯਾਯਤਨਂ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। વਤ੍ਥੁ વਿਪਾਕਾਬ੍ਯਾਕਤਾਨਂ ਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ।
20. Vippayuttapaccayaniddese rūpino dhammā arūpīnanti idaṃ tāva hadayavatthuno ceva cakkhundriyādīnañca vasena veditabbaṃ. Rūpadhammesu hi eteyeva cha koṭṭhāsā arūpakkhandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayā honti. Rūpāyatanādayo pana ārammaṇadhammā kiñcāpi vippayuttadhammā, vippayuttapaccayā pana na honti. Kiṃ kāraṇā? Sampayogāsaṅkāya abhāvato. Arūpino hi khandhā cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ abbhantarato nikkhamantā viya uppajjanti. Tattha āsaṅkā hoti – ‘‘kiṃ nu kho ete etehi sampayuttā, udāhu vippayuttā’’ti. Ārammaṇadhammā pana vatthunissayena uppajjamānānaṃ ārammaṇamattā hontīti natthi tesu sampayogāsaṅkā. Iti sampayogāsaṅkāya abhāvato na te vippayuttapaccayā. Hadayavatthuādīsu eva panāyaṃ vippayuttapaccayatā veditabbā. Vuttampi cetaṃ pañhāvāre – vatthu kusalānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu akusalānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇassa vippayuttapaccayena paccayo. Sota… ghāna… jivhā… kāyāyatanaṃ kāyaviññāṇassa vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu vipākābyākatānaṃ kiriyābyākatānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayoti.
ਅਰੂਪਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ ਰੂਪੀਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾવ ਸਹਜਾਤਪੁਰੇਜਾਤਾਨਂ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਨ ਅਰੂਪਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਰੂਪਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤਿ। ‘‘ਚਤੂਹਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਚਤੂਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂਯੇવ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਪਞ੍ਹਾવਾਰੇ – ਸਹਜਾਤਾ ਕੁਸਲਾ ਖਨ੍ਧਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਰੂਪਾਨਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਪਚ੍ਛਾਜਾਤਾ ਕੁਸਲਾ ਖਨ੍ਧਾ ਪੁਰੇਜਾਤਸ੍ਸ ਇਮਸ੍ਸ ਕਾਯਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ વਿਪਾਕਾਬ੍ਯਾਕਤਾ ਖਨ੍ਧਾ ਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਾਨਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਖਨ੍ਧਾ વਤ੍ਥੁਸ੍ਸਾਤਿ। ਏવਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿવਣ੍ਣਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Arūpinodhammā rūpīnanti idaṃ pana catunnaṃ khandhānaṃ vasena veditabbaṃ. Arūpadhammesu hi cattāro khandhāva sahajātapurejātānaṃ rūpadhammānaṃ vippayuttapaccayā honti, nibbānaṃ pana arūpampi samānaṃ rūpassa vippayuttapaccayo na hoti. ‘‘Catūhi sampayogo catūhi vippayogo’’ti hi vuttaṃ. Iti catunnaṃ arūpakkhandhānaṃyeva vippayuttapaccayatā veditabbā. Vuttampi cetaṃ pañhāvāre – sahajātā kusalā khandhā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Pacchājātā kusalā khandhā purejātassa imassa kāyassa vippayuttapaccayena paccayo. Paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā khandhā kaṭattārūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo, khandhā vatthussāti. Evaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā veditabbā.
ਅਯਂ ਪਨ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੋ ਨਾਮ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾ। ਤੇਸੁ ਰੂਪਂ વਤ੍ਥੁਨੋ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਛਧਾ ਭਿਨ੍ਨਂ, ਅਰੂਪਂ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਿਪਾਕਕਿਰਿਯવਸੇਨ ਚਤੁਧਾ ਭਿਨ੍ਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਭੂਮਿਤੋ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿવਸੇਨ ਚਤੁਧਾ, ਏਕਧਾ, ਤਿਧਾ, ਤਿਧਾਤਿ ਏਕਦਸਧਾ ਭੇਦੋ ਹੋਤਿ। ਆਰੁਪ੍ਪવਿਪਾਕਞ੍ਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਭੇਦਤੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ।
Ayaṃ pana vippayuttapaccayo nāma saṅkhepato pañcavokārabhave vattamānā rūpārūpadhammā. Tesu rūpaṃ vatthuno cakkhādīnañca vasena chadhā bhinnaṃ, arūpaṃ pañcavokārabhave uppannakusalākusalavipākakiriyavasena catudhā bhinnaṃ. Tassa bhūmito kāmāvacarādivasena catudhā, ekadhā, tidhā, tidhāti ekadasadhā bhedo hoti. Āruppavipākañhi vippayuttapaccayo na hotīti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
ਏવਂ ਭਿਨ੍ਨੇ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਚਤੁਭੂਮਕਮ੍ਪਿ ਕੁਸਲਂ ਅਕੁਸਲਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਤਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਂ ਪਨ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਰੇਜਾਤਸ੍ਸ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਕਾਯੋਤਿ ਆਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਕਾਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕਾਮਾવਚਰਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਂ ਪਨ ਪવਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਸਹਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਪਾਕਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸੇવ। ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਪਨੇਤਂ ਪੁਰੇਜਾਤਸ੍ਸ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਕਾਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਤੇਭੂਮਕਮ੍ਪਿ ਕਿਰਿਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਸਹਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਪੁਰੇਜਾਤਸ੍ਸ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਕਾਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਛਧਾ ਠਿਤੇਸੁ ਪਨ ਰੂਪੇਸੁ વਤ੍ਥੁਰੂਪਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਕਾਮਾવਚਰਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਾਨਂ ਸਹਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਪવਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਚਤੁਭੂਮਕਕੁਸਲਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣવਜ੍ਜਾਨਂ ਤੇਭੂਮਕવਿਪਾਕਾਨਂ ਤੇਭੂਮਕਕਿਰਿਯਾਨਞ੍ਚ ਪੁਰੇਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਪੁਰੇਜਾਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤੋਪਿ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋਤਿ।
Evaṃ bhinne panettha pañcavokārabhave uppannaṃ catubhūmakampi kusalaṃ akusalañca attanā samuṭṭhāpitacittasamuṭṭhānarūpassa sahajātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Uppādakkhaṇaṃ pana atikkamitvā ṭhitikkhaṇaṃ pattassa purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikarūpakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Ettha ca tisamuṭṭhānikakāyoti āhārasamuṭṭhānassa abhāvato brahmapārisajjādīnaṃ kāyo veditabbo. Kāmāvacararūpāvacaravipākaṃ pana pavatte cittasamuṭṭhānarūpassa, paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpassa ca sahajātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Lokuttaravipākaṃ cittasamuṭṭhānarūpasseva. Tividhampi panetaṃ purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo. Tebhūmakampi kiriyaṃ cittasamuṭṭhānassa sahajātavippayuttapaccayena paccayo, purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo. Chadhā ṭhitesu pana rūpesu vatthurūpaṃ paṭisandhikkhaṇe kāmāvacararūpāvacaravipākānaṃ sahajātavippayuttapaccayena paccayo, pavatte uppajjamānānaṃ catubhūmakakusalānaṃ akusalānaṃ dvipañcaviññāṇavajjānaṃ tebhūmakavipākānaṃ tebhūmakakiriyānañca purejātavippayuttapaccayena paccayo. Cakkhāyatanādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ purejātavippayuttapaccayena paccayoti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ।
Vippayuttapaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਪਟ੍ਠਾਨਪਾਲ਼ਿ • Paṭṭhānapāḷi / (੨) ਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • (2) Paccayaniddeso
