| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
5. විරාගකථා
5. Virāgakathā
විරාගකථාවණ්‌ණනා
Virāgakathāvaṇṇanā
28. ඉදානි මග්‌ගපයොජනපරියොසානාය මෙත්‌තාකථාය අනන්‌තරං කථිතාය විරාගසඞ්‌ඛාතමග්‌ගපුබ්‌බඞ්‌ගමාය විරාගකථාය අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා. තත්‌ථ පඨමං තාව ‘‘නිබ්‌බින්‌දං විරජ්‌ජති විරාගා විමුච්‌චතී’’ති (මහාව 23) වුත්‌තානං ද්‌වින්‌නං සුත්‌තන්‌තපදානං අත්‌ථං නිද්‌දිසිතුකාමෙන විරාගො මග්‌ගො, විමුත්‌ති ඵලන්‌ති උද්‌දෙසො ඨපිතො. තත්‌ථ පඨමං වචනත්‌ථං තාව නිද්‌දිසිතුකාමො කථං විරාගො මග්‌ගොතිආදිමාහ. තත්‌ථ විරජ්‌ජතීති විරත්‌තා හොති. සෙසානි මග්‌ගඤාණනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තත්‌ථානි. විරාගොති යස්‌මා සම්‌මාදිට්‌ඨි විරජ්‌ජති, තස්‌මා විරාගො නාමාති අත්‌ථො . සො ච විරාගො යස්‌මා විරාගාරම්‌මණො…පෙ.… විරාගෙ පතිට්‌ඨිතො, තස්‌මා ච විරාගොති එවං ‘‘විරාගාරම්‌මණො’’තිආදීනං පඤ්‌චන්‌නං වචනානං සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. තත්‌ථ විරාගාරම්‌මණොති නිබ්‌බානාරම්‌මණො. විරාගගොචරොති නිබ්‌බානවිසයො. විරාගෙ සමුදාගතොති නිබ්‌බානෙ සමුප්‌පන්‌නො. විරාගෙ ඨිතොති පවත්‌තිවසෙන නිබ්‌බානෙ ඨිතො. විරාගෙ පතිට්‌ඨිතොති අනිවත්‌තනවසෙන නිබ්‌බානෙ පතිට්‌ඨිතො.
28. Idāni maggapayojanapariyosānāya mettākathāya anantaraṃ kathitāya virāgasaṅkhātamaggapubbaṅgamāya virāgakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha paṭhamaṃ tāva ‘‘nibbindaṃ virajjati virāgā vimuccatī’’ti (mahāva 23) vuttānaṃ dvinnaṃ suttantapadānaṃ atthaṃ niddisitukāmena virāgo maggo, vimutti phalanti uddeso ṭhapito. Tattha paṭhamaṃ vacanatthaṃ tāva niddisitukāmo kathaṃ virāgo maggotiādimāha. Tattha virajjatīti virattā hoti. Sesāni maggañāṇaniddese vuttatthāni. Virāgoti yasmā sammādiṭṭhi virajjati, tasmā virāgo nāmāti attho . So ca virāgo yasmā virāgārammaṇo…pe… virāge patiṭṭhito, tasmā ca virāgoti evaṃ ‘‘virāgārammaṇo’’tiādīnaṃ pañcannaṃ vacanānaṃ sambandho veditabbo. Tattha virāgārammaṇoti nibbānārammaṇo. Virāgagocaroti nibbānavisayo. Virāge samudāgatoti nibbāne samuppanno. Virāge ṭhitoti pavattivasena nibbāne ṭhito. Virāge patiṭṭhitoti anivattanavasena nibbāne patiṭṭhito.
නිබ්‌බානඤ්‌ච විරාගොති නිබ්‌බානං විරාගහෙතුත්‌තා විරාගො. නිබ්‌බානාරම්‌මණතාජාතාති නිබ්‌බානාරම්‌මණෙ ජාතා, නිබ්‌බානාරම්‌මණභාවෙන වා ජාතා. තෙ මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තා සබ්‌බෙව ඵස්‌සාදයො ධම්‌මා විරජ්‌ජනට්‌ඨෙන විරාගා හොන්‌තීති විරාගා නාම හොන්‌ති. සහජාතානීති සම්‌මාදිට්‌ඨිසහජාතානි සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පාදීනි සත්‌ත මග්‌ගඞ්‌ගානි. විරාගං ගච්‌ඡන්‌තීති විරාගො මග්‌ගොති විරාගං නිබ්‌බානං ආරම්‌මණං කත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තීති විරාගාරම්‌මණත්‌තා විරාගො නාම, මග්‌ගනට්‌ඨෙන මග්‌ගො නාම හොතීති අත්‌ථො. එකෙකම්‌පි මග්‌ගඞ්‌ගං මග්‌ගොති නාමං ලභති. ඉති එකෙකස්‌ස අඞ්‌ගස්‌ස මග්‌ගත්‌තෙ වුත්‌තෙ සම්‌මාදිට්‌ඨියාපි මග්‌ගත්‌තං වුත්‌තමෙව හොති. තස්‌මායෙව ච එතෙන මග්‌ගෙනාති අට්‌ඨ මග්‌ගඞ්‌ගානි ගහෙත්‌වා වුත්‌තං. බුද්‌ධා චාති පච්‌චෙකබුද්‌ධාපි සඞ්‌ගහිතා. තෙපි හි ‘‘ද්‌වෙමෙ, භික්‌ඛවෙ, බුද්‌ධා තථාගතො ච අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො පච්‌චෙකබුද්‌ධො චා’’ති (අ. නි. 2.57) වුත්‌තත්‌තා බුද්‌ධායෙව . අගතන්‌ති අනමතග්‌ගෙ සංසාරෙ අගතපුබ්‌බං. දිසන්‌ති සකලායපටිපත්‌තියා දිස්‌සති අපදිස්‌සති අභිසන්‌දහීයතීති දිසා, සබ්‌බබුද්‌ධෙහි වා පරමං සුඛන්‌ති දිස්‌සති අපදිස්‌සති කථීයතීති දිසා , සබ්‌බදුක්‌ඛං වා දිස්‌සන්‌ති විස්‌සජ්‌ජෙන්‌ති උජ්‌ඣන්‌ති එතායාති දිසා. තං දිසං. අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගොති කිං වුත්‌තං හොති? යො සො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො ධම්‌මසමූහො, සො එතෙන නිබ්‌බානං ගච්‌ඡන්‌තීති ගමනට්‌ඨෙන මග්‌ගො නාමාති වුත්‌තං හොති. පුථුසමණබ්‍රාහ්‌මණානං පරප්‌පවාදානන්‌ති විසුං විසුං සමණානං බ්‍රාහ්‌මණානඤ්‌ච ඉතො අඤ්‌ඤලද්‌ධිකානං. අග්‌ගොති තෙසං සෙසමග්‌ගානං විසිට්‌ඨො. සෙට්‌ඨොති සෙසමග්‌ගතො අතිවිය පසංසනීයො. මොක්‌ඛොති මුඛෙ සාධු, සෙසමග්‌ගානං අභිමුඛෙ අයමෙව සාධූති අත්‌ථො. උත්‌තමොති සෙසමග්‌ගෙ අතිවිය උත්‌තිණ්‌ණො. පවරොති සෙසමග්‌ගතො නානප්‌පකාරෙහි සංභජනීයො. ඉතීති කාරණත්‌ථෙ නිපාතො. තස්‌මා භගවතා ‘‘මග්‌ගානං අට්‌ඨඞ්‌ගිකො සෙට්‌ඨො’’ති වුත්‌තොති අධිප්‌පායො. වුත්‌තඤ්‌හි භගවතා –
Nibbānañca virāgoti nibbānaṃ virāgahetuttā virāgo. Nibbānārammaṇatājātāti nibbānārammaṇe jātā, nibbānārammaṇabhāvena vā jātā. Te maggasampayuttā sabbeva phassādayo dhammā virajjanaṭṭhena virāgā hontīti virāgā nāma honti. Sahajātānīti sammādiṭṭhisahajātāni sammāsaṅkappādīni satta maggaṅgāni. Virāgaṃ gacchantīti virāgo maggoti virāgaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā gacchantīti virāgārammaṇattā virāgo nāma, magganaṭṭhena maggo nāma hotīti attho. Ekekampi maggaṅgaṃ maggoti nāmaṃ labhati. Iti ekekassa aṅgassa maggatte vutte sammādiṭṭhiyāpi maggattaṃ vuttameva hoti. Tasmāyeva ca etena maggenāti aṭṭha maggaṅgāni gahetvā vuttaṃ. Buddhā cāti paccekabuddhāpi saṅgahitā. Tepi hi ‘‘dveme, bhikkhave, buddhā tathāgato ca arahaṃ sammāsambuddho paccekabuddho cā’’ti (a. ni. 2.57) vuttattā buddhāyeva . Agatanti anamatagge saṃsāre agatapubbaṃ. Disanti sakalāyapaṭipattiyā dissati apadissati abhisandahīyatīti disā, sabbabuddhehi vā paramaṃ sukhanti dissati apadissati kathīyatīti disā , sabbadukkhaṃ vā dissanti vissajjenti ujjhanti etāyāti disā. Taṃ disaṃ. Aṭṭhaṅgiko maggoti kiṃ vuttaṃ hoti? Yo so aṭṭhaṅgiko dhammasamūho, so etena nibbānaṃ gacchantīti gamanaṭṭhena maggo nāmāti vuttaṃ hoti. Puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ parappavādānanti visuṃ visuṃ samaṇānaṃ brāhmaṇānañca ito aññaladdhikānaṃ. Aggoti tesaṃ sesamaggānaṃ visiṭṭho. Seṭṭhoti sesamaggato ativiya pasaṃsanīyo. Mokkhoti mukhe sādhu, sesamaggānaṃ abhimukhe ayameva sādhūti attho. Uttamoti sesamagge ativiya uttiṇṇo. Pavaroti sesamaggato nānappakārehi saṃbhajanīyo. Itīti kāraṇatthe nipāto. Tasmā bhagavatā ‘‘maggānaṃ aṭṭhaṅgiko seṭṭho’’ti vuttoti adhippāyo. Vuttañhi bhagavatā –
‘‘මග්‌ගානට්‌ඨඞ්‌ගිකො සෙට්‌ඨො, සච්‌චානං චතුරො පදා;
‘‘Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho, saccānaṃ caturo padā;
විරාගො සෙට්‌ඨො ධම්‌මානං, ද්‌විපදානඤ්‌ච චක්‌ඛුමා’’ති. (ධ. ප. 273);
Virāgo seṭṭho dhammānaṃ, dvipadānañca cakkhumā’’ti. (dha. pa. 273);
තං ඉධ විච්‌ඡින්‌දිත්‌වා ‘‘මග්‌ගානං අට්‌ඨඞ්‌ගිකො සෙට්‌ඨො’’ති වුත්‌තං. සෙසවාරෙසුපි ඉමිනා ච නයෙන හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙන ච අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
Taṃ idha vicchinditvā ‘‘maggānaṃ aṭṭhaṅgiko seṭṭho’’ti vuttaṃ. Sesavāresupi iminā ca nayena heṭṭhā vuttanayena ca attho veditabbo.
දස්‌සනවිරාගොතිආදීසු දස්‌සනසඞ්‌ඛාතො විරාගො දස්‌සනවිරාගො. ඉන්‌ද්‍රියට්‌ඨතො බලස්‌ස විසිට්‌ඨත්‌තා ඉධ ඉන්‌ද්‍රියතො බලං පඨමං වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ආධිපතෙය්‍යට්‌ඨෙන ඉන්‌ද්‍රියානීතිආදි ඉන්‌ද්‍රියාදීනං අත්‌ථවිභාවනා, න විරාගස්‌ස. තථට්‌ඨෙන සච්‌චාති සච්‌චඤාණං වෙදිතබ්‌බං. සීලවිසුද්‌ධීති සම්‌මාවාචාකම්‌මන්‌තාජීවා. චිත්‌තවිසුද්‌ධීති සම්‌මාසමාධි. දිට්‌ඨිවිසුද්‌ධීති සම්‌මාදිට්‌ඨිසඞ්‌කප්‌පා. විමුත්‌තට්‌ඨෙනාති තංතංමග්‌ගවජ්‌ඣකිලෙසෙහි මුත්‌තට්‌ඨෙන. විජ්‌ජාති සම්‌මාදිට්‌ඨි. විමුත්‌තීති සමුච්‌ඡෙදවිමුත්‌ති. අමතොගධං නිබ්‌බානං පරියොසානට්‌ඨෙන මග්‌ගොති මග්‌ගඵලපච්‌චවෙක්‌ඛණාහි මග්‌ගීයතීති මග්‌ගො.
Dassanavirāgotiādīsu dassanasaṅkhāto virāgo dassanavirāgo. Indriyaṭṭhato balassa visiṭṭhattā idha indriyato balaṃ paṭhamaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ādhipateyyaṭṭhena indriyānītiādi indriyādīnaṃ atthavibhāvanā, na virāgassa. Tathaṭṭhena saccāti saccañāṇaṃ veditabbaṃ. Sīlavisuddhīti sammāvācākammantājīvā. Cittavisuddhīti sammāsamādhi. Diṭṭhivisuddhīti sammādiṭṭhisaṅkappā. Vimuttaṭṭhenāti taṃtaṃmaggavajjhakilesehi muttaṭṭhena. Vijjāti sammādiṭṭhi. Vimuttīti samucchedavimutti. Amatogadhaṃ nibbānaṃ pariyosānaṭṭhena maggoti maggaphalapaccavekkhaṇāhi maggīyatīti maggo.
ඉමස්‌මිං විරාගනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තා ධම්‌මා සබ්‌බෙපි මග්‌ගක්‌ඛණෙයෙව. විමුත්‌තිනිද්‌දෙසෙ ඵලක්‌ඛණෙ. තස්‌මා ඡන්‌දමනසිකාරාපි මග්‌ගඵලසම්‌පයුත්‌තා.
Imasmiṃ virāganiddese vuttā dhammā sabbepi maggakkhaṇeyeva. Vimuttiniddese phalakkhaṇe. Tasmā chandamanasikārāpi maggaphalasampayuttā.
29. විරාගනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තනයෙනෙව විමුත්‌තිනිද්‌දෙසෙපි අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. ඵලං පනෙත්‌ථ පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිවිමුත්‌තත්‌තා විමුත්‌ති, නිබ්‌බානං නිස්‌සරණවිමුත්‌තත්‌තා විමුත්‌ති. ‘‘සහජාතානි සත්‌තඞ්‌ගානී’’තිආදීනි වචනානි ඉධ න ලබ්‌භන්‌තීති න වුත්‌තානි. සයං ඵලවිමුත්‌තත්‌තා පරිච්‌චාගට්‌ඨෙන විමුත්‌තීති එත්‌තකමෙව වුත්‌තං. සෙසං වුත්‌තනයමෙවාති.
29. Virāganiddese vuttanayeneva vimuttiniddesepi attho veditabbo. Phalaṃ panettha paṭippassaddhivimuttattā vimutti, nibbānaṃ nissaraṇavimuttattā vimutti. ‘‘Sahajātāni sattaṅgānī’’tiādīni vacanāni idha na labbhantīti na vuttāni. Sayaṃ phalavimuttattā pariccāgaṭṭhena vimuttīti ettakameva vuttaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti.
විරාගකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Virāgakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 5. විරාගකථා • 5. Virāgakathā
