| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२०४] ४. वीरकजातकवण्णना
[204] 4. Vīrakajātakavaṇṇanā
अपि वीरक पस्सेसीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो सुगतालयं आरब्भ कथेसि। देवदत्तस्स परिसं गहेत्वा आगतेसु हि थेरेसु सत्था ‘‘सारिपुत्त, देवदत्तो तुम्हे दिस्वा किं अकासी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सुगतालयं, भन्ते, दस्सेसी’’ति वुत्ते ‘‘न खो, सारिपुत्त, इदानेव देवदत्तो मम अनुकिरियं करोन्तो विनासं पत्तो, पुब्बेपि विनासं पापुणी’’ति वत्वा थेरेन याचितो अतीतं आहरि।
Api vīraka passesīti idaṃ satthā jetavane viharanto sugatālayaṃ ārabbha kathesi. Devadattassa parisaṃ gahetvā āgatesu hi theresu satthā ‘‘sāriputta, devadatto tumhe disvā kiṃ akāsī’’ti pucchitvā ‘‘sugatālayaṃ, bhante, dassesī’’ti vutte ‘‘na kho, sāriputta, idāneva devadatto mama anukiriyaṃ karonto vināsaṃ patto, pubbepi vināsaṃ pāpuṇī’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे उदककाकयोनियं निब्बत्तित्वा एकं सरं उपनिस्साय वसि, ‘‘वीरको’’तिस्स नामं अहोसि। तदा कासिरट्ठे दुब्भिक्खं अहोसि, मनुस्सा काकभत्तं वा दातुं यक्खनागबलिकम्मं वा कातुं नासक्खिंसु। छातकरट्ठतो काका येभुय्येन अरञ्ञं पविसिंसु। तत्थेको बाराणसिवासी सविट्ठको नाम काको काकिं आदाय वीरकस्स वसनट्ठानं गन्त्वा तं सरं निस्साय एकमन्ते वासं कप्पेसि। सो एकदिवसं तस्मिं सरे गोचरं गण्हन्तो वीरकं सरं ओतरित्वा मच्छे खादित्वा पच्चुत्तरित्वा सरीरं सुक्खापेन्तं दिस्वा ‘‘इमं उदककाकं निस्साय सक्का बहू मच्छे लद्धुं, इमं उपट्ठहिस्सामी’’ति तं उपसङ्कमित्वा ‘‘किं, सम्मा’’ति वुत्ते ‘‘इच्छामि तं सामि उपट्ठहितु’’न्ति वत्वा ‘‘साधू’’ति तेन सम्पटिच्छितो ततो पट्ठाय उपट्ठासि। वीरकोपि ततो पट्ठाय अत्तनो यापनमत्तं खादित्वा मच्छे उद्धरित्वा सविट्ठकस्स देति। सोपि अत्तनो यापनमत्तं खादित्वा सेसं काकिया देति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese udakakākayoniyaṃ nibbattitvā ekaṃ saraṃ upanissāya vasi, ‘‘vīrako’’tissa nāmaṃ ahosi. Tadā kāsiraṭṭhe dubbhikkhaṃ ahosi, manussā kākabhattaṃ vā dātuṃ yakkhanāgabalikammaṃ vā kātuṃ nāsakkhiṃsu. Chātakaraṭṭhato kākā yebhuyyena araññaṃ pavisiṃsu. Tattheko bārāṇasivāsī saviṭṭhako nāma kāko kākiṃ ādāya vīrakassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ saraṃ nissāya ekamante vāsaṃ kappesi. So ekadivasaṃ tasmiṃ sare gocaraṃ gaṇhanto vīrakaṃ saraṃ otaritvā macche khāditvā paccuttaritvā sarīraṃ sukkhāpentaṃ disvā ‘‘imaṃ udakakākaṃ nissāya sakkā bahū macche laddhuṃ, imaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti taṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, sammā’’ti vutte ‘‘icchāmi taṃ sāmi upaṭṭhahitu’’nti vatvā ‘‘sādhū’’ti tena sampaṭicchito tato paṭṭhāya upaṭṭhāsi. Vīrakopi tato paṭṭhāya attano yāpanamattaṃ khāditvā macche uddharitvā saviṭṭhakassa deti. Sopi attano yāpanamattaṃ khāditvā sesaṃ kākiyā deti.
तस्स अपरभागे मानो उप्पज्जि – ‘‘अयम्पि उदककाको काळको, अहम्पि काळको, अक्खितुण्डपादेहिपि एतस्स च मय्हञ्च नानाकरणं नत्थि, इतो पट्ठाय इमिना गहितमच्छेहि मय्हं कम्मं नत्थि, अहमेव गण्हिस्सामी’’ति। सो वीरकं उपसङ्कमित्वा ‘‘सम्म, इतो पट्ठाय अहमेव सरं ओतरित्वा मच्छे गण्हिस्सामी’’ति वत्वा ‘‘न त्वं, सम्म, उदकं ओतरित्वा मच्छे गण्हनककुले निब्बत्तो, मा नस्सी’’ति तेन वारियमानोपि वचनं अनादियित्वा सरं ओरुय्ह उदकं पविसित्वा उम्मुज्जमानो सेवालं छिन्दित्वा निक्खमितुं नासक्खि, सेवालन्तरे लग्गि, अग्गतुण्डमेव पञ्ञायि। सो निरस्सासो अन्तोउदकेयेव जीवितक्खयं पापुणि। अथस्स भरिया आगमनं अपस्समाना तं पवत्तिं जाननत्थं वीरकस्स सन्तिकं गन्त्वा ‘‘सामि, सविट्ठको न पञ्ञायति, कहं नु खो सो’’ति पुच्छमाना पठमं गाथमाह –
Tassa aparabhāge māno uppajji – ‘‘ayampi udakakāko kāḷako, ahampi kāḷako, akkhituṇḍapādehipi etassa ca mayhañca nānākaraṇaṃ natthi, ito paṭṭhāya iminā gahitamacchehi mayhaṃ kammaṃ natthi, ahameva gaṇhissāmī’’ti. So vīrakaṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, ito paṭṭhāya ahameva saraṃ otaritvā macche gaṇhissāmī’’ti vatvā ‘‘na tvaṃ, samma, udakaṃ otaritvā macche gaṇhanakakule nibbatto, mā nassī’’ti tena vāriyamānopi vacanaṃ anādiyitvā saraṃ oruyha udakaṃ pavisitvā ummujjamāno sevālaṃ chinditvā nikkhamituṃ nāsakkhi, sevālantare laggi, aggatuṇḍameva paññāyi. So nirassāso antoudakeyeva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Athassa bhariyā āgamanaṃ apassamānā taṃ pavattiṃ jānanatthaṃ vīrakassa santikaṃ gantvā ‘‘sāmi, saviṭṭhako na paññāyati, kahaṃ nu kho so’’ti pucchamānā paṭhamaṃ gāthamāha –
१०७.
107.
‘‘अपि वीरक पस्सेसि, सकुणं मञ्जुभाणकं।
‘‘Api vīraka passesi, sakuṇaṃ mañjubhāṇakaṃ;
मयूरगीवसङ्कासं, पतिं मय्हं सविट्ठक’’न्ति॥
Mayūragīvasaṅkāsaṃ, patiṃ mayhaṃ saviṭṭhaka’’nti.
तत्थ अपि, वीरक, पस्सेसीति, सामि वीरक, अपि पस्ससि। मञ्जुभाणकन्ति मञ्जुभाणिनं। सा हि रागवसेन ‘‘मधुरस्सरो मे पती’’ति मञ्ञति, तस्मा एवमाह। मयूरगीवसङ्कासन्ति मोरगीवसमानवण्णं।
Tattha api, vīraka, passesīti, sāmi vīraka, api passasi. Mañjubhāṇakanti mañjubhāṇinaṃ. Sā hi rāgavasena ‘‘madhurassaro me patī’’ti maññati, tasmā evamāha. Mayūragīvasaṅkāsanti moragīvasamānavaṇṇaṃ.
तं सुत्वा वीरको ‘‘आम, जानामि ते सामिकस्स गतट्ठान’’न्ति वत्वा दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā vīrako ‘‘āma, jānāmi te sāmikassa gataṭṭhāna’’nti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
१०८.
108.
‘‘उदकथलचरस्स पक्खिनो, निच्चं आमकमच्छभोजिनो।
‘‘Udakathalacarassa pakkhino, niccaṃ āmakamacchabhojino;
तस्सानुकरं सविट्ठको, सेवाले पलिगुण्ठितो मतो’’ति॥
Tassānukaraṃ saviṭṭhako, sevāle paliguṇṭhito mato’’ti.
तत्थ उदकथलचरस्साति उदके च थले च चरितुं समत्थस्स। पक्खिनोति अत्तानं सन्धाय वदति। तस्सानुकरन्ति तस्स अनुकरोन्तो। सेवाले पलिगुण्ठितो मतोति उदकं पविसित्वा सेवालं छिन्दित्वा निक्खमितुं असक्कोन्तो सेवालपरियोनद्धो अन्तोउदकेयेव मतो, पस्स, एतस्स तुण्डं दिस्सतीति। तं सुत्वा काकी परिदेवित्वा बाराणसिमेव अगमासि।
Tattha udakathalacarassāti udake ca thale ca carituṃ samatthassa. Pakkhinoti attānaṃ sandhāya vadati. Tassānukaranti tassa anukaronto. Sevāle paliguṇṭhito matoti udakaṃ pavisitvā sevālaṃ chinditvā nikkhamituṃ asakkonto sevālapariyonaddho antoudakeyeva mato, passa, etassa tuṇḍaṃ dissatīti. Taṃ sutvā kākī paridevitvā bārāṇasimeva agamāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सविट्ठको देवदत्तो अहोसि, वीरको पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā saviṭṭhako devadatto ahosi, vīrako pana ahameva ahosi’’nti.
वीरकजातकवण्णना चतुत्था।
Vīrakajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २०४. वीरकजातकं • 204. Vīrakajātakaṃ
