Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཛཱཏཀ-ཨཊྛཀཐཱ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[༢༠༤] ༤. ཝཱིརཀཛཱཏཀཝཎྞནཱ
[204] 4. Vīrakajātakavaṇṇanā
ཨཔི ཝཱིརཀ པསྶེསཱིཏི ཨིདཾ སཏྠཱ ཛེཏཝནེ ཝིཧརནྟོ སུགཏཱལཡཾ ཨཱརབྦྷ ཀཐེསི། དེཝདཏྟསྶ པརིསཾ གཧེཏྭཱ ཨཱགཏེསུ ཧི ཐེརེསུ སཏྠཱ ‘‘སཱརིཔུཏྟ, དེཝདཏྟོ ཏུམྷེ དིསྭཱ ཀིཾ ཨཀཱསཱི’’ཏི པུཙྪིཏྭཱ ‘‘སུགཏཱལཡཾ, བྷནྟེ, དསྶེསཱི’’ཏི ཝུཏྟེ ‘‘ན ཁོ, སཱརིཔུཏྟ, ཨིདཱནེཝ དེཝདཏྟོ མམ ཨནུཀིརིཡཾ ཀརོནྟོ ཝིནཱསཾ པཏྟོ, པུབྦེཔི ཝིནཱསཾ པཱཔུཎཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ཐེརེན ཡཱཙིཏོ ཨཏཱིཏཾ ཨཱཧརི།
Api vīraka passesīti idaṃ satthā jetavane viharanto sugatālayaṃ ārabbha kathesi. Devadattassa parisaṃ gahetvā āgatesu hi theresu satthā ‘‘sāriputta, devadatto tumhe disvā kiṃ akāsī’’ti pucchitvā ‘‘sugatālayaṃ, bhante, dassesī’’ti vutte ‘‘na kho, sāriputta, idāneva devadatto mama anukiriyaṃ karonto vināsaṃ patto, pubbepi vināsaṃ pāpuṇī’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
ཨཏཱིཏེ བཱརཱཎསིཡཾ བྲཧྨདཏྟེ རཛྫཾ ཀཱརེནྟེ བོདྷིསཏྟོ ཧིམཝནྟཔདེསེ ཨུདཀཀཱཀཡོནིཡཾ ནིབྦཏྟིཏྭཱ ཨེཀཾ སརཾ ཨུཔནིསྶཱཡ ཝསི, ‘‘ཝཱིརཀོ’’ཏིསྶ ནཱམཾ ཨཧོསི། ཏདཱ ཀཱསིརཊྛེ དུབྦྷིཀྑཾ ཨཧོསི, མནུསྶཱ ཀཱཀབྷཏྟཾ ཝཱ དཱཏུཾ ཡཀྑནཱགབལིཀམྨཾ ཝཱ ཀཱཏུཾ ནཱསཀྑིཾསུ། ཚཱཏཀརཊྛཏོ ཀཱཀཱ ཡེབྷུཡྻེན ཨརཉྙཾ པཝིསིཾསུ། ཏཏྠེཀོ བཱརཱཎསིཝཱསཱི སཝིཊྛཀོ ནཱམ ཀཱཀོ ཀཱཀིཾ ཨཱདཱཡ ཝཱིརཀསྶ ཝསནཊྛཱནཾ གནྟྭཱ ཏཾ སརཾ ནིསྶཱཡ ཨེཀམནྟེ ཝཱསཾ ཀཔྤེསི། སོ ཨེཀདིཝསཾ ཏསྨིཾ སརེ གོཙརཾ གཎྷནྟོ ཝཱིརཀཾ སརཾ ཨོཏརིཏྭཱ མཙྪེ ཁཱདིཏྭཱ པཙྩུཏྟརིཏྭཱ སརཱིརཾ སུཀྑཱཔེནྟཾ དིསྭཱ ‘‘ཨིམཾ ཨུདཀཀཱཀཾ ནིསྶཱཡ སཀྐཱ བཧཱུ མཙྪེ ལདྡྷུཾ, ཨིམཾ ཨུཔཊྛཧིསྶཱམཱི’’ཏི ཏཾ ཨུཔསངྐམིཏྭཱ ‘‘ཀིཾ, སམྨཱ’’ཏི ཝུཏྟེ ‘‘ཨིཙྪཱམི ཏཾ སཱམི ཨུཔཊྛཧིཏུ’’ནྟི ཝཏྭཱ ‘‘སཱདྷཱུ’’ཏི ཏེན སམྤཊིཙྪིཏོ ཏཏོ པཊྛཱཡ ཨུཔཊྛཱསི། ཝཱིརཀོཔི ཏཏོ པཊྛཱཡ ཨཏྟནོ ཡཱཔནམཏྟཾ ཁཱདིཏྭཱ མཙྪེ ཨུདྡྷརིཏྭཱ སཝིཊྛཀསྶ དེཏི། སོཔི ཨཏྟནོ ཡཱཔནམཏྟཾ ཁཱདིཏྭཱ སེསཾ ཀཱཀིཡཱ དེཏི།
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese udakakākayoniyaṃ nibbattitvā ekaṃ saraṃ upanissāya vasi, ‘‘vīrako’’tissa nāmaṃ ahosi. Tadā kāsiraṭṭhe dubbhikkhaṃ ahosi, manussā kākabhattaṃ vā dātuṃ yakkhanāgabalikammaṃ vā kātuṃ nāsakkhiṃsu. Chātakaraṭṭhato kākā yebhuyyena araññaṃ pavisiṃsu. Tattheko bārāṇasivāsī saviṭṭhako nāma kāko kākiṃ ādāya vīrakassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ saraṃ nissāya ekamante vāsaṃ kappesi. So ekadivasaṃ tasmiṃ sare gocaraṃ gaṇhanto vīrakaṃ saraṃ otaritvā macche khāditvā paccuttaritvā sarīraṃ sukkhāpentaṃ disvā ‘‘imaṃ udakakākaṃ nissāya sakkā bahū macche laddhuṃ, imaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti taṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, sammā’’ti vutte ‘‘icchāmi taṃ sāmi upaṭṭhahitu’’nti vatvā ‘‘sādhū’’ti tena sampaṭicchito tato paṭṭhāya upaṭṭhāsi. Vīrakopi tato paṭṭhāya attano yāpanamattaṃ khāditvā macche uddharitvā saviṭṭhakassa deti. Sopi attano yāpanamattaṃ khāditvā sesaṃ kākiyā deti.
ཏསྶ ཨཔརབྷཱགེ མཱནོ ཨུཔྤཛྫི – ‘‘ཨཡམྤི ཨུདཀཀཱཀོ ཀཱལ༹ཀོ, ཨཧམྤི ཀཱལ༹ཀོ, ཨཀྑིཏུཎྜཔཱདེཧིཔི ཨེཏསྶ ཙ མཡ྄ཧཉྩ ནཱནཱཀརཎཾ ནཏྠི, ཨིཏོ པཊྛཱཡ ཨིམིནཱ གཧིཏམཙྪེཧི མཡ྄ཧཾ ཀམྨཾ ནཏྠི, ཨཧམེཝ གཎྷིསྶཱམཱི’’ཏི། སོ ཝཱིརཀཾ ཨུཔསངྐམིཏྭཱ ‘‘སམྨ, ཨིཏོ པཊྛཱཡ ཨཧམེཝ སརཾ ཨོཏརིཏྭཱ མཙྪེ གཎྷིསྶཱམཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ‘‘ན ཏྭཾ, སམྨ, ཨུདཀཾ ཨོཏརིཏྭཱ མཙྪེ གཎྷནཀཀུལེ ནིབྦཏྟོ, མཱ ནསྶཱི’’ཏི ཏེན ཝཱརིཡམཱནོཔི ཝཙནཾ ཨནཱདིཡིཏྭཱ སརཾ ཨོརུཡ྄ཧ ཨུདཀཾ པཝིསིཏྭཱ ཨུམྨུཛྫམཱནོ སེཝཱལཾ ཚིནྡིཏྭཱ ནིཀྑམིཏུཾ ནཱསཀྑི, སེཝཱལནྟརེ ལགྒི, ཨགྒཏུཎྜམེཝ པཉྙཱཡི། སོ ནིརསྶཱསོ ཨནྟོཨུདཀེཡེཝ ཛཱིཝིཏཀྑཡཾ པཱཔུཎི། ཨཐསྶ བྷརིཡཱ ཨཱགམནཾ ཨཔསྶམཱནཱ ཏཾ པཝཏྟིཾ ཛཱནནཏྠཾ ཝཱིརཀསྶ སནྟིཀཾ གནྟྭཱ ‘‘སཱམི, སཝིཊྛཀོ ན པཉྙཱཡཏི, ཀཧཾ ནུ ཁོ སོ’’ཏི པུཙྪམཱནཱ པཋམཾ གཱཐམཱཧ –
Tassa aparabhāge māno uppajji – ‘‘ayampi udakakāko kāḷako, ahampi kāḷako, akkhituṇḍapādehipi etassa ca mayhañca nānākaraṇaṃ natthi, ito paṭṭhāya iminā gahitamacchehi mayhaṃ kammaṃ natthi, ahameva gaṇhissāmī’’ti. So vīrakaṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, ito paṭṭhāya ahameva saraṃ otaritvā macche gaṇhissāmī’’ti vatvā ‘‘na tvaṃ, samma, udakaṃ otaritvā macche gaṇhanakakule nibbatto, mā nassī’’ti tena vāriyamānopi vacanaṃ anādiyitvā saraṃ oruyha udakaṃ pavisitvā ummujjamāno sevālaṃ chinditvā nikkhamituṃ nāsakkhi, sevālantare laggi, aggatuṇḍameva paññāyi. So nirassāso antoudakeyeva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Athassa bhariyā āgamanaṃ apassamānā taṃ pavattiṃ jānanatthaṃ vīrakassa santikaṃ gantvā ‘‘sāmi, saviṭṭhako na paññāyati, kahaṃ nu kho so’’ti pucchamānā paṭhamaṃ gāthamāha –
༡༠༧.
107.
‘‘ཨཔི ཝཱིརཀ པསྶེསི, སཀུཎཾ མཉྫུབྷཱཎཀཾ།
‘‘Api vīraka passesi, sakuṇaṃ mañjubhāṇakaṃ;
མཡཱུརགཱིཝསངྐཱསཾ, པཏིཾ མཡ྄ཧཾ སཝིཊྛཀ’’ནྟི༎
Mayūragīvasaṅkāsaṃ, patiṃ mayhaṃ saviṭṭhaka’’nti.
ཏཏྠ ཨཔི, ཝཱིརཀ, པསྶེསཱིཏི, སཱམི ཝཱིརཀ, ཨཔི པསྶསི། མཉྫུབྷཱཎཀནྟི མཉྫུབྷཱཎིནཾ། སཱ ཧི རཱགཝསེན ‘‘མདྷུརསྶརོ མེ པཏཱི’’ཏི མཉྙཏི, ཏསྨཱ ཨེཝམཱཧ། མཡཱུརགཱིཝསངྐཱསནྟི མོརགཱིཝསམཱནཝཎྞཾ།
Tattha api, vīraka, passesīti, sāmi vīraka, api passasi. Mañjubhāṇakanti mañjubhāṇinaṃ. Sā hi rāgavasena ‘‘madhurassaro me patī’’ti maññati, tasmā evamāha. Mayūragīvasaṅkāsanti moragīvasamānavaṇṇaṃ.
ཏཾ སུཏྭཱ ཝཱིརཀོ ‘‘ཨཱམ, ཛཱནཱམི ཏེ སཱམིཀསྶ གཏཊྛཱན’’ནྟི ཝཏྭཱ དུཏིཡཾ གཱཐམཱཧ –
Taṃ sutvā vīrako ‘‘āma, jānāmi te sāmikassa gataṭṭhāna’’nti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
༡༠༨.
108.
‘‘ཨུདཀཐལཙརསྶ པཀྑིནོ, ནིཙྩཾ ཨཱམཀམཙྪབྷོཛིནོ།
‘‘Udakathalacarassa pakkhino, niccaṃ āmakamacchabhojino;
ཏསྶཱནུཀརཾ སཝིཊྛཀོ, སེཝཱལེ པལིགུཎྛིཏོ མཏོ’’ཏི༎
Tassānukaraṃ saviṭṭhako, sevāle paliguṇṭhito mato’’ti.
ཏཏྠ ཨུདཀཐལཙརསྶཱཏི ཨུདཀེ ཙ ཐལེ ཙ ཙརིཏུཾ སམཏྠསྶ། པཀྑིནོཏི ཨཏྟཱནཾ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། ཏསྶཱནུཀརནྟི ཏསྶ ཨནུཀརོནྟོ། སེཝཱལེ པལིགུཎྛིཏོ མཏོཏི ཨུདཀཾ པཝིསིཏྭཱ སེཝཱལཾ ཚིནྡིཏྭཱ ནིཀྑམིཏུཾ ཨསཀྐོནྟོ སེཝཱལཔརིཡོནདྡྷོ ཨནྟོཨུདཀེཡེཝ མཏོ, པསྶ, ཨེཏསྶ ཏུཎྜཾ དིསྶཏཱིཏི། ཏཾ སུཏྭཱ ཀཱཀཱི པརིདེཝིཏྭཱ བཱརཱཎསིམེཝ ཨགམཱསི།
Tattha udakathalacarassāti udake ca thale ca carituṃ samatthassa. Pakkhinoti attānaṃ sandhāya vadati. Tassānukaranti tassa anukaronto. Sevāle paliguṇṭhito matoti udakaṃ pavisitvā sevālaṃ chinditvā nikkhamituṃ asakkonto sevālapariyonaddho antoudakeyeva mato, passa, etassa tuṇḍaṃ dissatīti. Taṃ sutvā kākī paridevitvā bārāṇasimeva agamāsi.
སཏྠཱ ཨིམཾ དྷམྨདེསནཾ ཨཱཧརིཏྭཱ ཛཱཏཀཾ སམོདྷཱནེསི – ‘‘ཏདཱ སཝིཊྛཀོ དེཝདཏྟོ ཨཧོསི, ཝཱིརཀོ པན ཨཧམེཝ ཨཧོསི’’ནྟི།
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā saviṭṭhako devadatto ahosi, vīrako pana ahameva ahosi’’nti.
ཝཱིརཀཛཱཏཀཝཎྞནཱ ཙཏུཏྠཱ།
Vīrakajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / ཁུདྡཀནིཀཱཡ • Khuddakanikāya / ཛཱཏཀཔཱལི༹ • Jātakapāḷi / ༢༠༤. ཝཱིརཀཛཱཏཀཾ • 204. Vīrakajātakaṃ