| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
੭. વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਾਦਿવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
7. Vīriyārambhādivaggavaṇṇanā
੬੧. ਸਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਪਠਮੇ વੀਰਾਨਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વੀਰਿਯਂ, વਿਧਿਨਾ વਾ ਈਰਯਿਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વੀਰਿਯਂ, ਤਦੇવ ਕੁਸਲਕਿਰਿਯਾਯ ਪਧਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਰਮ੍ਭੋ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋ। ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾ ਪਗ੍ਗਹਿਤવੀਰਿਯਤਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣવੀਰਿਯਤਾਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ વੀਰਿਯਤਾਸਦ੍ਦੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ।
61. Sattamassa paṭhame vīrānaṃ kammanti vīriyaṃ, vidhinā vā īrayitabbaṃ pavattetabbanti vīriyaṃ, tadeva kusalakiriyāya padhānaṭṭhena ārambho vīriyārambho. Āraddhavīriyatā paggahitavīriyatā paripuṇṇavīriyatāti paccekaṃ vīriyatāsaddo yojetabbo.
੬੨. ਦੁਤਿਯੇ ਮਹਤੀ ਇਚ੍ਛਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਿਚ੍ਛੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਮਹਿਚ੍ਛਤਾ। ਮਹਾવਿਸਯੋ ਲੋਭੋ ਮਹਾਲੋਭੋ ਮਹਨ੍ਤਾਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਬਹੂਨਞ੍ਚ ਅਭਿਗਿਜ੍ਝਨਤੋ। ਇਤਰੀਤਰਾਤਿਆਦਿਨਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਮਹਿਚ੍ਛਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਮਗੁਣੇਹੀਤਿਆਦਿ ਗਹਟ੍ਠਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਚ੍ਛਾਤਿ ਸਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਇਚ੍ਛਾਗਤਾਤਿ ਇਚ੍ਛਾਪવਤ੍ਤਾ। ਮਹਿਚ੍ਛਤਾਤਿ ਮਹਾਇਚ੍ਛਤਾ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨਾਯਂ ਰਾਗੋ ਏવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ’’ਤਿਆਦਿ।
62. Dutiye mahatī icchā etassāti mahiccho, tassa bhāvo mahicchatā. Mahāvisayo lobho mahālobho mahantānaṃ vatthūnaṃ bahūnañca abhigijjhanato. Itarītarātiādinā pabbajitānaṃ uppajjanamahicchatā vuttā. Pañcahi kāmaguṇehītiādi gahaṭṭhānaṃ vasena vuttaṃ. Icchāti sabhāvaniddeso. Icchāgatāti icchāpavattā. Mahicchatāti mahāicchatā. Atthato panāyaṃ rāgo evāti vuttaṃ – ‘‘rāgo sārāgo’’tiādi.
੬੩. ਤਤਿਯੇ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਭਾવਤ੍ਥੋ ‘‘ਅਪ੍ਪਾਬਾਧੋ ਹੋਤਿ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੦੪) વਿਯਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਨਿਚ੍ਛਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਲੋਕੇ ਪਾਕਟਸ੍ਸ ਹਿ ਅਕ੍ਖਿਰੋਗਕੁਚ੍ਛਿਰੋਗਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਆਬਾਧਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਪ੍ਪਾਬਾਧੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਾਨਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਸਾવਸੇਸਂ વਿਯ ਪਰਿਤ੍ਤਕੇਪਿ ਅਪ੍ਪਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਨਿਰવਸੇਸੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਚ੍ਚਯਿਚ੍ਛਾਯ ਅਭਾવਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।
63. Tatiye appicchassāti ettha appa-saddo abhāvattho ‘‘appābādho hoti appātaṅko’’tiādīsu (ma. ni. 2.304) viyāti āha – ‘‘anicchassā’’ti. Loke pākaṭassa hi akkhirogakucchirogādibhedassa ābādhassa abhāvaṃ sandhāya ‘‘appābādho’’ti vuttaṃ. Idāni vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘ettha hī’’tiādi vuttaṃ. Byañjanaṃ sāvasesaṃ viya parittakepi appasaddassa dissamānattā. Attho pana niravaseso sabbaso paccayicchāya abhāvassa adhippetattā. Tenāha – ‘‘na hī’’tiādi.
ਇਚ੍ਛਾਯ ਅਭਾવੇਨੇવ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਨ ਦੀਪੇਤੁਂ – ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਤਾ ਨਾਮ ਅਤ੍ਰ ਅਤ੍ਰ ਇਚ੍ਛਾ। ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਤਾਯ ਪਾਪਾ ਲਾਮਿਕਾ ਨਿਹੀਨਾ ਇਚ੍ਛਾ ਪਾਪਿਚ੍ਛਤਾ। ਯਾਯ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਗੁਣੇ ਸਮ੍ਭਾવੇਤਿ, ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਚ ਨ ਮਤ੍ਤਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਯਂ ਮਹਿਚ੍ਛਤਾ। ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਤਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਗੁਣਾਨਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ વਿਯ ਪਰੇਸਂ ਪਕਾਸਨਾ। ਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਤਾਤਿ ਇਚ੍ਛਾਚਾਰੇ ਠਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਸੀਲਧੁਤਧਮ੍ਮਾਦਿਗੁਣવਿਭਾવਨਾ। ਤਾਦਿਸਸ੍ਸਪਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਅਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾਪਿ ਹੋਤਿ, ਸਾਪਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਆਗਤਾਯੇવਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਦੁਸ੍ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਯੋਤਿ ਦੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੋ।
Icchāya abhāveneva appiccho nāma hotīti imamatthaṃ pakārantarena dīpetuṃ – ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Atricchatā nāma atra atra icchā. Asantaguṇasambhāvanatāya pāpā lāmikā nihīnā icchā pāpicchatā. Yāya paccayuppādanatthaṃ attani vijjamānaguṇe sambhāveti, paccayānaṃ paṭiggahaṇe ca na mattaṃ jānāti, ayaṃ mahicchatā. Asantaguṇasambhāvanatāti attani avijjamānānaṃ guṇānaṃ vijjamānānaṃ viya paresaṃ pakāsanā. Santaguṇasambhāvanatāti icchācāre ṭhatvā attani vijjamānasīladhutadhammādiguṇavibhāvanā. Tādisassapi paṭiggahaṇe amattaññutāpi hoti, sāpi abhidhamme āgatāyevāti sambandho. Dussantappayoti duttappayo.
ਅਤਿਲੂਖਭਾવਨ੍ਤਿ ਪਤ੍ਤਚੀવਰવਸੇਨ ਅਤਿવਿਯ ਲੂਖਭਾવਂ। ਤਦਸ੍ਸ ਦਿਸ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਅਯਂ ਅਮਙ੍ਗਲਦਿવਸੋ , ਸੁਮ੍ਭਕਸਿਨਿਦ੍ਧਪਤ੍ਤਚੀવਰੋ ਅਯ੍ਯੋ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ, ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਥੋਕਂ ਬਹਿ ਹੋਥਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜੀਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਪਥવਿਯਂ ਨਿਮੁਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋਯੇવ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਿ। ਯਦਿ ਥੇਰੋ ‘‘ਖੀਣਾਸવਭਾવਂ ਜਾਨਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਨ ਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਬਹਿ ਹੋਥਾ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯੁਂ, ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਪਨ ਤਥਾਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ।
Atilūkhabhāvanti pattacīvaravasena ativiya lūkhabhāvaṃ. Tadassa disvā manussā ‘‘ayaṃ amaṅgaladivaso , sumbhakasiniddhapattacīvaro ayyo pubbaṅgamo kātabbo’’ti cintetvā, ‘‘bhante, thokaṃ bahi hothā’’ti āhaṃsu. Ummujjīti manussānaṃ ajānantānaṃyeva pathaviyaṃ nimujjitvā gaṇhantoyeva ummujji. Yadi thero ‘‘khīṇāsavabhāvaṃ jānantū’’ti iccheyya, na naṃ manussā ‘‘bahi hothā’’ti vadeyyuṃ, khīṇāsavānaṃ pana tathācittameva na uppajjeyya.
ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਪਧਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਇਚ੍ਛਾਪਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਇਚ੍ਛਾਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਪਰੋਪਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਚ੍ਚਯਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਇਚ੍ਛਾਰਹਿਤੋ। ਧੁਤਙ੍ਗਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋਤਿ ਧੁਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਾਯ ਇਚ੍ਛਾਰਹਿਤੋ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋਤਿ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਸਮ੍ਭਾવਨਾਯ ਇਚ੍ਛਾਰਹਿਤੋ। ਅਧਿਗਮਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋਤਿ ‘‘ਅਰਿਯੋ’’ਤਿ ਸਮ੍ਭਾવਨਾਯ ਇਚ੍ਛਾਰਹਿਤੋ। ਦਾਯਕਸ੍ਸ વਸਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਂ વਾ ਯਂ ਦਾਤੁਕਾਮੋ ਬਹੁਂ વਾਤਿ ਦਾਯਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸਂ, ਅਜ੍ਝਾਸਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸਨ੍ਤਿ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਬਹੁਭਾવਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਥਾਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਮਾਣਂ। ਯਤ੍ਤਕੇਨ ਅਤ੍ਤਾ ਯਾਪੇਤਿ, ਤਤ੍ਤਕਸ੍ਸੇવ ਗਹਣਂ। ਯਦਿ ਹੀਤਿਆਦਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿવਰਣਂ। ਪਮਾਣੇਨੇવਾਤਿ ਯਾਪਨਪ੍ਪਮਾਣੇਨੇવ।
Appicchatāpadhānaṃ puggalādhiṭṭhānaṃ catubbidhaicchāpabhedaṃ dassetvā punapi puggalādhiṭṭhānena catubbidhaṃ icchābhedaṃ dassento ‘‘aparopi catubbidho appiccho’’tiādimāha. Paccayaappicchoti paccayesu icchārahito. Dhutaṅgaappicchoti dhutaguṇasambhāvanāya icchārahito. Pariyattiappicchoti bahussutasambhāvanāya icchārahito. Adhigamaappicchoti ‘‘ariyo’’ti sambhāvanāya icchārahito. Dāyakassa vasanti appaṃ vā yaṃ dātukāmo bahuṃ vāti dāyakassa cittassa vasaṃ, ajjhāsayanti attho. Deyyadhammassa vasanti deyyadhammassa abahubhāvaṃ. Attano thāmanti attano pamāṇaṃ. Yattakena attā yāpeti, tattakasseva gahaṇaṃ. Yadi hītiādi saṅkhepato vuttassa atthassa vivaraṇaṃ. Pamāṇenevāti yāpanappamāṇeneva.
ਏਕਭਿਕ੍ਖੁਪਿ ਨਾਞ੍ਞਾਸੀਤਿ ਸੋਸਾਨਿਕવਤ੍ਤੇ ਸਮ੍ਮਦੇવ વਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ ਏਕੋਪਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਨ ਅਞ੍ਞਾਸਿ। ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਅવਿਚ੍ਛੇਦਂ। ਦੁਤਿਯੋ ਮਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਦੁਤਿਯੋ ਸਹਾਯਭੂਤੋਪਿ ਯਥਾ ਮਂ ਜਾਨਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ, ਤਥਾ ਸਟ੍ਠਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਸੁਸਾਨੇ વਸਾਮਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਹਂ ਅਹੋ ਸੋਸਾਨਿਕੁਤ੍ਤਮੋ। ਉਪਕਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਉਗ੍ਗਹਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਦੀਹਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਉਪਕਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾ। ਧਮ੍ਮਕਥਾਯ ਜਨਪਦਂ ਖੋਭੇਤ੍વਾਤਿ ਲੋਮਹਂਸਨਸਾਧੁਕਾਰਦਾਨਚੇਲੁਕ੍ਖੇਪਾਦਿવਸੇਨ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਂ ਇਤਰਞ੍ਚ ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਅਪ੍ਪਂ ਅਯ੍ਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਧਮ੍ਮਂ ਸੋਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਕੋਲਾਹਲવਸੇਨ ਮਹਾਜਨਂ ਖੋਭੇਤ੍વਾ? ਯਦਿ ਥੇਰੋ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਭਾવਂ ਜਾਨਾਪੇਤੁਂ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਪੁਬ੍ਬੇવ ਜਨਪਦਂ ਖੋਭੇਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਯ੍ਯ। ਗਤੋਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਸੋ, ਯੇਨ ਰਤ੍ਤਿਯਂ ਧਮ੍ਮਕਥਾ ਕਤਾ’’ਤਿ ਜਾਨਨਭਾવੇਨ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਯ ਪੁਰਾਰੁਣਾવ ਗਤੋ।
Ekabhikkhupi nāññāsīti sosānikavatte sammadeva vattitattā ekopi bhikkhu na aññāsi. Abbokiṇṇanti avicchedaṃ. Dutiyo maṃ jāneyyāti dutiyo sahāyabhūtopi yathā maṃ jānituṃ na sakkuṇeyya, tathā saṭṭhi vassāni nirantaraṃ susāne vasāmi, tasmā ahaṃ aho sosānikuttamo. Upakāro hutvāti uggahaparipucchādīhi pariyattidhammavasena upakāro hutvā. Dhammakathāya janapadaṃ khobhetvāti lomahaṃsanasādhukāradānacelukkhepādivasena sannipatitaṃ itarañca ‘‘kathaṃ nu kho appaṃ ayyassa santike dhammaṃ sossāmā’’ti kolāhalavasena mahājanaṃ khobhetvā? Yadi thero bahussutabhāvaṃ jānāpetuṃ iccheyya, pubbeva janapadaṃ khobhento dhammaṃ katheyya. Gatoti ‘‘ayaṃ so, yena rattiyaṃ dhammakathā katā’’ti jānanabhāvena pariyattiappicchatāya purāruṇāva gato.
ਤਯੋ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ વਿਯਾਤਿ ਪਾਚੀਨવਂਸਦਾਯੇ ਸਾਮਗ੍ਗਿવਾਸਂવੁਟ੍ਠਾ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧੋ, ਨਨ੍ਦਿਯੋ, ਕਿਮਿਲੋਤਿ ਇਮੇ ਤਯੋ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ વਿਯ। ਏਤੇਸੁਪਿ ਹਿ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਤ੍ਥੇਰੇਨ ਭਗવਤਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪਨ વੋ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਾ ਏવਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾਨਂ ਆਤਾਪੀਨਂ ਪਹਿਤਤ੍ਤਾਨਂ વਿਹਰਨ੍ਤਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੋ ਅਲਮਰਿਯਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੇਸੋ ਅਧਿਗਤੋ ਫਾਸੁવਿਹਾਰੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੨੮) ਪੁਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਇਧ ਪਨ ਮਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਯਾવਦੇવ ਆਕਙ੍ਖਾਮ, વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰਂ વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੨੮) ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਆਰੋਚਿਤਾਸੁ ਇਤਰੇ ਥੇਰਾ ਨ ਇਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ ਪਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਭਗવਤਿ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਕਿਨ੍ਨੁ ਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਏવਮਾਰੋਚਿਮ੍ਹ ‘ਇਮਾਸਞ੍ਚ ਇਮਾਸਞ੍ਚ વਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ਮਯਂ ਲਾਭਿਨੋ’ਤਿ? ਯਂ ਨੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾਪਿ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਂ ਪਕਾਸੇਤੀ’’ਤਿ? ਘਟੀਕਾਰੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਰਿਯਭਾવੇ ਕਿਕਿਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਭਗવਤਾ ਆਰੋਚਿਤੇ ਨ ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਅਹੋਸਿ? ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਘਟੀਕਾਰਕੁਮ੍ਭਕਾਰੋ વਿਯਾ’’ਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇਤਿ ‘‘ਯਥਯਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਤ੍ਥੇ। ਬਲવਅਲੋਭੇਨਾਤਿ ਦਲ਼੍ਹਤਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕੇਨ ਅਲੋਭੇਨ।
Tayokulaputtā viyāti pācīnavaṃsadāye sāmaggivāsaṃvuṭṭhā anuruddho, nandiyo, kimiloti ime tayo kulaputtā viya. Etesupi hi anuruddhattherena bhagavatā ‘‘atthi pana vo anuruddhā evaṃ appamattānaṃ ātāpīnaṃ pahitattānaṃ viharantānaṃ uttarimanussadhammo alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti (ma. ni. 1.328) puṭṭhena ‘‘idha pana mayaṃ, bhante, yāvadeva ākaṅkhāma, vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmā’’tiādinā (ma. ni. 1.328) anupubbavihārasamāpattīsu ārocitāsu itare therā na icchiṃsu. Tathā hi te pakkante bhagavati āyasmantaṃ anuruddhaṃ etadavocuṃ – ‘‘kinnu mayaṃ āyasmato anuruddhassa evamārocimha ‘imāsañca imāsañca vihārasamāpattīnaṃ mayaṃ lābhino’ti? Yaṃ no āyasmā anuruddho bhagavato sammukhāpi āsavānaṃ khayaṃ pakāsetī’’ti? Ghaṭīkāropi attano ariyabhāve kikissa rañño bhagavatā ārocite na attamano ahosi? Tenāha – ‘‘ghaṭīkārakumbhakāro viyā’’ti. Imasmiṃ panattheti ‘‘yathayidaṃ, bhikkhave, appicchatā’’ti vutte appicchatāsaṅkhāte atthe. Balavaalobhenāti daḷhatarappavattikena alobhena.
੬੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੀਤਿ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਤਾ। ਤਂ ਪਨ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ…ਪੇ॰… ਲੋਭੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿਆਦੀਨਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવੇવਚਨਾਨਿ।
64. Catutthe natthi etassa santuṭṭhīti asantuṭṭhi, tassa bhāvo asantuṭṭhitā. Taṃ pana sarūpato dassento ‘‘asantuṭṭhe puggale…pe… lobho’’ti āha. Sevantassātiādīni aññamaññavevacanāni.
੬੫-੬੭. ਪਞ੍ਚਮੇ ਤੁਸ੍ਸਨਂ ਤੁਟ੍ਠਿ, ਸਮਂ, ਸਕੇਨ, ਸਨ੍ਤੇਨ વਾ ਤੁਟ੍ਠਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਤਾ। ਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੋਸਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘‘ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤਰੀਤਰਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਆਹ – ਚੀવਰਾਦਿਕੇ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਪ੍ਪਿਯੇ ਪਚ੍ਚਯੇ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਨੇਨ ਸਮਙ੍ਗੀਭੂਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਇਤਰਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਹੀਨਂ ਪਣੀਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਪਣੀਤਮ੍ਪਿ ਇਤਰਂ ਹੀਨਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਤਾ। ਅਪੇਕ੍ਖਾਸਿਦ੍ਧਾ ਹਿ ਇਤਰਤਾ। ਇਤਿ ਯੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਹੀਨੇਨ વਾ ਪਣੀਤੇਨ વਾ ਚੀવਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇਨ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਅਲੋਭੋ ਇਤਰੀਤਰਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸੋ, ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ । ਯਥਾਲਾਭਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਲਾਭਾਨੁਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤੋਸੋ ਯਥਾਲਾਭਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વਾ ਲਾਭੋ, ਯੋ ਯੋ ਲਾਭੋ ਯਥਾਲਾਭੋ, ਤੇਨ ਸਨ੍ਤੋਸੋ ਯਥਾਲਾਭਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਬਲਨ੍ਤਿ ਕਾਯਬਲਂ। ਸਾਰੁਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਤਾ।
65-67. Pañcame tussanaṃ tuṭṭhi, samaṃ, sakena, santena vā tuṭṭhi etassāti santuṭṭhi, tassa bhāvo santuṭṭhitā. Yassa santosassa atthitāya bhikkhu ‘‘santuṭṭho’’ti vuccati, taṃ dassento ‘‘itarītarapaccayasantosena samannāgatassā’’ti āha – cīvarādike yattha katthaci kappiye paccaye santussanena samaṅgībhūtassāti attho. Atha vā itaraṃ vuccati hīnaṃ paṇītato aññattā, tathā paṇītampi itaraṃ hīnato aññattā. Apekkhāsiddhā hi itaratā. Iti yena dhammena hīnena vā paṇītena vā cīvarādipaccayena santussati, so tathā pavatto alobho itarītarapaccayasantoso, tena samannāgatassa . Yathālābhaṃ attano lābhānurūpaṃ santoso yathālābhasantoso. Sesapadadvayepi eseva nayo. Labbhatīti vā lābho, yo yo lābho yathālābho, tena santoso yathālābhasantoso. Balanti kāyabalaṃ. Sāruppanti bhikkhuno anucchavikatā.
ਯਥਾਲਦ੍ਧਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਪਤ੍ਥਨਾ ਨਾਮ ਸਿਯਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਪਿ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰੋਤਿ ਤਤੋ વਿਨਿવੇਚਿਤਮੇવ ਸਨ੍ਤੋਸਸ੍ਸ ਸਰੂਪਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਲਭਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਕਤਿਦੁਬ੍ਬਲਾਦੀਨਂ ਗਰੁਚੀવਰਂ ਅਫਾਸੁਭਾવਾવਹਂ ਸਰੀਰਖੇਦਾવਹਞ੍ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਪਯੋਜਨવਸੇਨ ਨ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਤਾਦਿવਸੇਨ ਤਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਲਹੁਕਚੀવਰਪਰਿਭੋਗੋ ਸਨ੍ਤੋਸવਿਰੋਧਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਲਹੁਕੇਨ ਯਾਪੇਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਮਹਗ੍ਘਚੀવਰਂ ਬਹੂਨਿ વਾ ਚੀવਰਾਨਿ ਲਭਿਤ੍વਾ ਤਾਨਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਤਦਞ੍ਞਸ੍ਸ ਗਹਣਂ ਯਥਾਸਾਰੁਪ੍ਪਨਯੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਸਨ੍ਤੋਸવਿਰੋਧੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਤੇਸਂ…ਪੇ॰… ਧਾਰੇਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਸੇਸਪਚ੍ਚਯੇਸੁਪਿ ਯਥਾਸਾਰੁਪ੍ਪਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਪਿ-ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣੇ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮੁਤ੍ਤਹਰੀਤਕਨ੍ਤਿ ਗੋਮੁਤ੍ਤਪਰਿਭਾવਿਤਂ, ਪੂਤਿਭਾવੇਨ વਾ ਛਡ੍ਡਿਤਂ ਹਰੀਤਕਂ। ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ વਣ੍ਣਿਤਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੀਸੁ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਿਯੋਜੇਤੁਂ ‘‘ਪੂਤਿਮੁਤ੍ਤਭੇਸਜ੍ਜਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮਹਾવ॰ ੭੩, ੧੨੮) ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਪਸਤ੍ਥਂ। ਪਰਮਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ ਪਰਮੇਨ ਉਕ੍ਕਂਸਗਤੇਨ ਸਨ੍ਤੋਸੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਸਾਰੁਪ੍ਪਸਨ੍ਤੋਸੋવ ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਾਰੁਪ੍ਪਂਯੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਗ੍ਗੋ। ਛਟ੍ਠਸਤ੍ਤਮੇਸੁ ਨਤ੍ਥਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ।
Yathāladdhato aññassa apatthanā nāma siyā appicchatāpi pavattiākāroti tato vinivecitameva santosassa sarūpaṃ dassento ‘‘labhantopi na gaṇhātī’’ti āha. Taṃ parivattetvā pakatidubbalādīnaṃ garucīvaraṃ aphāsubhāvāvahaṃ sarīrakhedāvahañca hotīti payojanavasena na atricchatādivasena taṃ parivattetvā lahukacīvaraparibhogo santosavirodhi na hotīti āha – ‘‘lahukena yāpentopi santuṭṭhova hotī’’ti. Mahagghacīvaraṃ bahūni vā cīvarāni labhitvā tāni vissajjetvā tadaññassa gahaṇaṃ yathāsāruppanaye ṭhitattā na santosavirodhīti āha – ‘‘tesaṃ…pe… dhārentopi santuṭṭhova hotī’’ti. Evaṃ sesapaccayesupi yathāsāruppaniddese api-saddaggahaṇe adhippāyo veditabbo. Muttaharītakanti gomuttaparibhāvitaṃ, pūtibhāvena vā chaḍḍitaṃ harītakaṃ. Buddhādīhi vaṇṇitanti appicchatāsantuṭṭhīsu bhikkhū niyojetuṃ ‘‘pūtimuttabhesajjaṃ nissāya pabbajjā’’tiādinā (mahāva. 73, 128) buddhādīhi pasatthaṃ. Paramasantuṭṭhova hoti paramena ukkaṃsagatena santosena samannāgatattā. Yathāsāruppasantosova aggoti tattha tattha bhikkhu sāruppaṃyeva nissāya santussanavasena pavattanato aggo. Chaṭṭhasattamesu natthi vattabbaṃ.
੬੮-੬੯. ਅਟ੍ਠਮਨવਮੇਸੁ ਨ ਸਮ੍ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਸਮ੍ਪਜਾਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਅਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ। વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
68-69. Aṭṭhamanavamesu na sampajānātīti asampajāno, tassa bhāvo asampajaññaṃ. Vuttappaṭipakkhena sampajaññaṃ veditabbaṃ.
੭੦. ਦਸਮੇ ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਾ ਦੇવਦਤ੍ਤਸਦਿਸਾ। ਤੇ ਹਿ ਹੀਨਾਚਾਰਤਾਯ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਾ ਸਮ੍ਪਾਪਕਤਾਯ ‘‘ਪਾਪਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਯੋ ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਖਨ੍ਤਿ ਰੁਚਿ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਤਾਤਂਸਮ੍ਪવਙ੍ਕਤਾਦਿਆਕਾਰੋ, ਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ। ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਮੇવੇਤਂ ਨਾਮਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ‘‘ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ ਏਤਂ ਨਾਮਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾਦਿਪਾਪਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ વਿਸੇਸਤੋ ਪਾਪਾ ਪੁਞ੍ਞਧਮ੍ਮવਿਮੋਕ੍ਖਤਾਯ, ਤੇ ਯਸ੍ਸ ਮਿਤ੍ਤਾ ਸਹਾਯਾ, ਸੋ ਪਾਪਮਿਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਪਾਪਮਿਤ੍ਤਤਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਯੇ ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿ।
70. Dasame pāpamittā devadattasadisā. Te hi hīnācāratāya, dukkhassa vā sampāpakatāya ‘‘pāpā’’ti vuccanti. Tenākārena pavattānanti yo pāpamittassa khanti ruci adhimutti tanninnatātaṃsampavaṅkatādiākāro, tenākārena pavattānaṃ. Catunnaṃ khandhānamevetaṃ nāmanti catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ ‘‘pāpamittatā’’ti etaṃ nāmaṃ. Yasmā assaddhiyādipāpadhammasamannāgatā puggalā visesato pāpā puññadhammavimokkhatāya, te yassa mittā sahāyā, so pāpamitto, tassa bhāvo pāpamittatā. Tenāha – ‘‘ye te puggalā assaddhā’’tiādi.
વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਾਦਿવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vīriyārambhādivaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੭. વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਾਦਿવਗ੍ਗੋ • 7. Vīriyārambhādivaggo
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੭. વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਾਦਿવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 7. Vīriyārambhādivaggavaṇṇanā
