Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౫. విసాఖపఞ్చాలపుత్తత్థేరగాథావణ్ణనా
5. Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā
న ఉక్ఖిపే నో చ పరిక్ఖిపే పరేతి ఆయస్మతో విసాఖస్స పఞ్చాలపుత్తస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం పుఞ్ఞం ఉపచినన్తో ఇతో చుద్దసే కప్పే పచ్చన్తగామే దలిద్దకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం ఫలపరియేసనం చరన్తేహి తస్మిం గామే మనుస్సేహి సద్ధిం అరఞ్ఞం గతో తత్థ ఏకం పచ్చేకబుద్ధం దిస్వా పసన్నమానసో వల్లిఫలం అదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే మగధరట్ఠే మణ్డలికరాజకులే నిబ్బత్తిత్వా విసాఖోతి లద్ధనామో పఞ్చాలరాజధీతుయా పుత్తభావతో పచ్ఛా పఞ్చాలపుత్తోతి పఞ్ఞాయిత్థ. సో పితరి మతే రజ్జం కారేన్తో సత్థరి అత్తనో గామసమీపగతే సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా సత్థారా సద్ధిం సావత్థిం గతో విపస్సనం పట్ఠపేత్వా నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౩౯.౩౧-౩౬) –
Naukkhipe no ca parikkhipe pareti āyasmato visākhassa pañcālaputtassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito cuddase kappe paccantagāme daliddakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ phalapariyesanaṃ carantehi tasmiṃ gāme manussehi saddhiṃ araññaṃ gato tattha ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannamānaso valliphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe maṇḍalikarājakule nibbattitvā visākhoti laddhanāmo pañcālarājadhītuyā puttabhāvato pacchā pañcālaputtoti paññāyittha. So pitari mate rajjaṃ kārento satthari attano gāmasamīpagate satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā satthārā saddhiṃ sāvatthiṃ gato vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.31-36) –
‘‘సబ్బే జనా సమాగమ్మ, అగమింసు వనం తదా;
‘‘Sabbe janā samāgamma, agamiṃsu vanaṃ tadā;
ఫలమన్వేసమానా తే, అలభింసు ఫలం తదా.
Phalamanvesamānā te, alabhiṃsu phalaṃ tadā.
‘‘తత్థద్దసాసిం సమ్బుద్ధం, సయమ్భుం అపరాజితం;
‘‘Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ;
పసన్నచిత్తో సుమనో, వల్లిఫలమదాసహం.
Pasannacitto sumano, valliphalamadāsahaṃ.
‘‘చతుద్దసే ఇతో కప్పే, యం ఫలమదదిం తదా;
‘‘Catuddase ito kappe, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, ఫలదానస్సిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ఛళభిఞ్ఞో పన హుత్వా థేరో ఞాతీనం అనుకమ్పాయ జాతిభూమిం అగమాసి. తత్థ మనుస్సా థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా కాలేన కాలం ధమ్మం సుణన్తా ఏకదివసం ‘‘కతిహి ను ఖో, భన్తే, అఙ్గేహి సమన్నాగతో ధమ్మకథికో హోతీ’’తి ధమ్మకథికలక్ఖణం పుచ్ఛింసు. థేరో తేసం ధమ్మకథికలక్ఖణం కథేన్తో –
Chaḷabhiñño pana hutvā thero ñātīnaṃ anukampāya jātibhūmiṃ agamāsi. Tattha manussā theraṃ upasaṅkamitvā kālena kālaṃ dhammaṃ suṇantā ekadivasaṃ ‘‘katihi nu kho, bhante, aṅgehi samannāgato dhammakathiko hotī’’ti dhammakathikalakkhaṇaṃ pucchiṃsu. Thero tesaṃ dhammakathikalakkhaṇaṃ kathento –
౨౦౯.
209.
‘‘న ఉక్ఖిపే నో చ పరిక్ఖిపే పరే, న ఓక్ఖిపే పారగతం న ఏరయే;
‘‘Na ukkhipe no ca parikkhipe pare, na okkhipe pāragataṃ na eraye;
న చత్తవణ్ణం పరిసాసు బ్యాహరే, అనుద్ధతో సమ్మితభాణి సుబ్బతో.
Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhare, anuddhato sammitabhāṇi subbato.
౨౧౦.
210.
‘‘సుసుఖుమనిపుణత్థదస్సినా, మతికుసలేన నివాతవుత్తినా;
‘‘Susukhumanipuṇatthadassinā, matikusalena nivātavuttinā;
సంసేవితబుద్ధసీలినా, నిబ్బానం న హి తేన దుల్లభ’’న్తి. –
Saṃsevitabuddhasīlinā, nibbānaṃ na hi tena dullabha’’nti. –
గాథాద్వయం అభాసి.
Gāthādvayaṃ abhāsi.
తత్థ న ఉక్ఖిపేతి అత్తానం న ఉక్ఖిపేయ్య, జాతిఆదీహి బాహుసచ్చాదీహి చ అత్తుక్కంసనం న కరేయ్య. నో చ పరిక్ఖిపే పరేతి పరే పరపుగ్గలే తేహేవ జాతిఆదీహి నో పరిక్ఖిపే పరిచ్ఛిన్దిత్వా న ఖిపేయ్య గుణపరిధంసనవసేన వా న ఖిపేయ్య. న ఓక్ఖిపే పరే ఇచ్చేవం సమ్బన్ధో. పరే ఓజ్ఝాపనవసేన న ఓక్ఖిపే హేట్ఠతో కత్వా పరే న ఓలోకాపేయ్య, న ఓజ్ఝాపేయ్యాతి అత్థో. ‘‘న ఉక్ఖిపే’’తి కేచి పఠన్తి, సో ఏవత్థో. పారగతన్తి సంసారపారం వియ విజ్జాయ పారం గతం ఖీణాసవం తేవిజ్జం ఛళభిఞ్ఞం వా న ఏరయే న ఘట్టయే న ఆసాదేయ్య. న చత్తవణ్ణం పరిసాసు బ్యాహరేతి అత్తనో వణ్ణం గుణం లాభసక్కారసిలోకం నికామయమానో ఖత్తియపరిసాదీసు న భాసేయ్య. అనుద్ధతోతి ఉద్ధచ్చరహితో. ఉద్ధతస్స హి వచనం నాదియన్తి. సమ్మితభాణీతి సమ్మదేవ మితభాణీ, కాలేన సాపదేసం పరియన్తవతిం అత్థసఞ్హితమేవ వాచం భాసనసీలోతి అత్థో. ఇతో అఞ్ఞథా వదన్తస్స వచనం అగహణీయం హోతి. సుబ్బతోతి సున్దరవతో సీలసమ్పన్నో. ‘‘సియా’’తి కిరియాపదం ఆనేత్వా యోజేతబ్బం.
Tattha na ukkhipeti attānaṃ na ukkhipeyya, jātiādīhi bāhusaccādīhi ca attukkaṃsanaṃ na kareyya. No ca parikkhipe pareti pare parapuggale teheva jātiādīhi no parikkhipe paricchinditvā na khipeyya guṇaparidhaṃsanavasena vā na khipeyya. Na okkhipe pare iccevaṃ sambandho. Pare ojjhāpanavasena na okkhipe heṭṭhato katvā pare na olokāpeyya, na ojjhāpeyyāti attho. ‘‘Na ukkhipe’’ti keci paṭhanti, so evattho. Pāragatanti saṃsārapāraṃ viya vijjāya pāraṃ gataṃ khīṇāsavaṃ tevijjaṃ chaḷabhiññaṃ vā na eraye na ghaṭṭaye na āsādeyya. Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhareti attano vaṇṇaṃ guṇaṃ lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamāno khattiyaparisādīsu na bhāseyya. Anuddhatoti uddhaccarahito. Uddhatassa hi vacanaṃ nādiyanti. Sammitabhāṇīti sammadeva mitabhāṇī, kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasañhitameva vācaṃ bhāsanasīloti attho. Ito aññathā vadantassa vacanaṃ agahaṇīyaṃ hoti. Subbatoti sundaravato sīlasampanno. ‘‘Siyā’’ti kiriyāpadaṃ ānetvā yojetabbaṃ.
ఏవం థేరో సఙ్ఖేపేనేవ ధమ్మకథికలక్ఖణం వత్వా తేసం గుణానం అత్తని లబ్భమానతం అధిముచ్చిత్వా భియ్యోసోమత్తాయ అభిప్పసన్నం మహాజనం ఞత్వా ‘‘ఏవంవిధస్స ధమ్మకథికస్స విముత్తాయతనసన్నిస్సితస్స న నిబ్బానం దుల్లభం, అథ ఖో సులభమేవా’’తి దస్సేన్తో ‘‘సుసుఖుమనిపుణత్థదస్సినా’’తి దుతియగాథమాహ. తస్సత్థో హేట్ఠా వుత్తోయేవ.
Evaṃ thero saṅkhepeneva dhammakathikalakkhaṇaṃ vatvā tesaṃ guṇānaṃ attani labbhamānataṃ adhimuccitvā bhiyyosomattāya abhippasannaṃ mahājanaṃ ñatvā ‘‘evaṃvidhassa dhammakathikassa vimuttāyatanasannissitassa na nibbānaṃ dullabhaṃ, atha kho sulabhamevā’’ti dassento ‘‘susukhumanipuṇatthadassinā’’ti dutiyagāthamāha. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
విసాఖపఞ్చాలపుత్తత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౫. విసాఖపఞ్చాలపుత్తత్థేరగాథా • 5. Visākhapañcālaputtattheragāthā