Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೫. ವಿಸಾಖಪಞ್ಚಾಲಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
5. Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā
ನ ಉಕ್ಖಿಪೇ ನೋ ಚ ಪರಿಕ್ಖಿಪೇ ಪರೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ವಿಸಾಖಸ್ಸ ಪಞ್ಚಾಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಚುದ್ದಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಪಚ್ಚನ್ತಗಾಮೇ ದಲಿದ್ದಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಫಲಪರಿಯೇಸನಂ ಚರನ್ತೇಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅರಞ್ಞಂ ಗತೋ ತತ್ಥ ಏಕಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ವಲ್ಲಿಫಲಂ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಮಗಧರಟ್ಠೇ ಮಣ್ಡಲಿಕರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ವಿಸಾಖೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಪಞ್ಚಾಲರಾಜಧೀತುಯಾ ಪುತ್ತಭಾವತೋ ಪಚ್ಛಾ ಪಞ್ಚಾಲಪುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ಸೋ ಪಿತರಿ ಮತೇ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೋ ಸತ್ಥರಿ ಅತ್ತನೋ ಗಾಮಸಮೀಪಗತೇ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಗತೋ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೩೯.೩೧-೩೬) –
Naukkhipe no ca parikkhipe pareti āyasmato visākhassa pañcālaputtassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito cuddase kappe paccantagāme daliddakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ phalapariyesanaṃ carantehi tasmiṃ gāme manussehi saddhiṃ araññaṃ gato tattha ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannamānaso valliphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe maṇḍalikarājakule nibbattitvā visākhoti laddhanāmo pañcālarājadhītuyā puttabhāvato pacchā pañcālaputtoti paññāyittha. So pitari mate rajjaṃ kārento satthari attano gāmasamīpagate satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā satthārā saddhiṃ sāvatthiṃ gato vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.31-36) –
‘‘ಸಬ್ಬೇ ಜನಾ ಸಮಾಗಮ್ಮ, ಅಗಮಿಂಸು ವನಂ ತದಾ।
‘‘Sabbe janā samāgamma, agamiṃsu vanaṃ tadā;
ಫಲಮನ್ವೇಸಮಾನಾ ತೇ, ಅಲಭಿಂಸು ಫಲಂ ತದಾ॥
Phalamanvesamānā te, alabhiṃsu phalaṃ tadā.
‘‘ತತ್ಥದ್ದಸಾಸಿಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಸಯಮ್ಭುಂ ಅಪರಾಜಿತಂ।
‘‘Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ;
ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ವಲ್ಲಿಫಲಮದಾಸಹಂ॥
Pasannacitto sumano, valliphalamadāsahaṃ.
‘‘ಚತುದ್ದಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಫಲಮದದಿಂ ತದಾ।
‘‘Catuddase ito kappe, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಫಲದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ಥೇರೋ ಞಾತೀನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ಜಾತಿಭೂಮಿಂ ಅಗಮಾಸಿ। ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸಾ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತಾ ಏಕದಿವಸಂ ‘‘ಕತಿಹಿ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಲಕ್ಖಣಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ಥೇರೋ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಲಕ್ಖಣಂ ಕಥೇನ್ತೋ –
Chaḷabhiñño pana hutvā thero ñātīnaṃ anukampāya jātibhūmiṃ agamāsi. Tattha manussā theraṃ upasaṅkamitvā kālena kālaṃ dhammaṃ suṇantā ekadivasaṃ ‘‘katihi nu kho, bhante, aṅgehi samannāgato dhammakathiko hotī’’ti dhammakathikalakkhaṇaṃ pucchiṃsu. Thero tesaṃ dhammakathikalakkhaṇaṃ kathento –
೨೦೯.
209.
‘‘ನ ಉಕ್ಖಿಪೇ ನೋ ಚ ಪರಿಕ್ಖಿಪೇ ಪರೇ, ನ ಓಕ್ಖಿಪೇ ಪಾರಗತಂ ನ ಏರಯೇ।
‘‘Na ukkhipe no ca parikkhipe pare, na okkhipe pāragataṃ na eraye;
ನ ಚತ್ತವಣ್ಣಂ ಪರಿಸಾಸು ಬ್ಯಾಹರೇ, ಅನುದ್ಧತೋ ಸಮ್ಮಿತಭಾಣಿ ಸುಬ್ಬತೋ॥
Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhare, anuddhato sammitabhāṇi subbato.
೨೧೦.
210.
‘‘ಸುಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿನಾ, ಮತಿಕುಸಲೇನ ನಿವಾತವುತ್ತಿನಾ।
‘‘Susukhumanipuṇatthadassinā, matikusalena nivātavuttinā;
ಸಂಸೇವಿತಬುದ್ಧಸೀಲಿನಾ, ನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ಹಿ ತೇನ ದುಲ್ಲಭ’’ನ್ತಿ॥ –
Saṃsevitabuddhasīlinā, nibbānaṃ na hi tena dullabha’’nti. –
ಗಾಥಾದ್ವಯಂ ಅಭಾಸಿ।
Gāthādvayaṃ abhāsi.
ತತ್ಥ ನ ಉಕ್ಖಿಪೇತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಉಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ, ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಬಾಹುಸಚ್ಚಾದೀಹಿ ಚ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಂ ನ ಕರೇಯ್ಯ। ನೋ ಚ ಪರಿಕ್ಖಿಪೇ ಪರೇತಿ ಪರೇ ಪರಪುಗ್ಗಲೇ ತೇಹೇವ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ನೋ ಪರಿಕ್ಖಿಪೇ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ನ ಖಿಪೇಯ್ಯ ಗುಣಪರಿಧಂಸನವಸೇನ ವಾ ನ ಖಿಪೇಯ್ಯ। ನ ಓಕ್ಖಿಪೇ ಪರೇ ಇಚ್ಚೇವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪರೇ ಓಜ್ಝಾಪನವಸೇನ ನ ಓಕ್ಖಿಪೇ ಹೇಟ್ಠತೋ ಕತ್ವಾ ಪರೇ ನ ಓಲೋಕಾಪೇಯ್ಯ, ನ ಓಜ್ಝಾಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ನ ಉಕ್ಖಿಪೇ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ। ಪಾರಗತನ್ತಿ ಸಂಸಾರಪಾರಂ ವಿಯ ವಿಜ್ಜಾಯ ಪಾರಂ ಗತಂ ಖೀಣಾಸವಂ ತೇವಿಜ್ಜಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಂ ವಾ ನ ಏರಯೇ ನ ಘಟ್ಟಯೇ ನ ಆಸಾದೇಯ್ಯ। ನ ಚತ್ತವಣ್ಣಂ ಪರಿಸಾಸು ಬ್ಯಾಹರೇತಿ ಅತ್ತನೋ ವಣ್ಣಂ ಗುಣಂ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಂ ನಿಕಾಮಯಮಾನೋ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾದೀಸು ನ ಭಾಸೇಯ್ಯ। ಅನುದ್ಧತೋತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚರಹಿತೋ। ಉದ್ಧತಸ್ಸ ಹಿ ವಚನಂ ನಾದಿಯನ್ತಿ। ಸಮ್ಮಿತಭಾಣೀತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಮಿತಭಾಣೀ, ಕಾಲೇನ ಸಾಪದೇಸಂ ಪರಿಯನ್ತವತಿಂ ಅತ್ಥಸಞ್ಹಿತಮೇವ ವಾಚಂ ಭಾಸನಸೀಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ವದನ್ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಅಗಹಣೀಯಂ ಹೋತಿ। ಸುಬ್ಬತೋತಿ ಸುನ್ದರವತೋ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ। ‘‘ಸಿಯಾ’’ತಿ ಕಿರಿಯಾಪದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Tattha na ukkhipeti attānaṃ na ukkhipeyya, jātiādīhi bāhusaccādīhi ca attukkaṃsanaṃ na kareyya. No ca parikkhipe pareti pare parapuggale teheva jātiādīhi no parikkhipe paricchinditvā na khipeyya guṇaparidhaṃsanavasena vā na khipeyya. Na okkhipe pare iccevaṃ sambandho. Pare ojjhāpanavasena na okkhipe heṭṭhato katvā pare na olokāpeyya, na ojjhāpeyyāti attho. ‘‘Na ukkhipe’’ti keci paṭhanti, so evattho. Pāragatanti saṃsārapāraṃ viya vijjāya pāraṃ gataṃ khīṇāsavaṃ tevijjaṃ chaḷabhiññaṃ vā na eraye na ghaṭṭaye na āsādeyya. Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhareti attano vaṇṇaṃ guṇaṃ lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamāno khattiyaparisādīsu na bhāseyya. Anuddhatoti uddhaccarahito. Uddhatassa hi vacanaṃ nādiyanti. Sammitabhāṇīti sammadeva mitabhāṇī, kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasañhitameva vācaṃ bhāsanasīloti attho. Ito aññathā vadantassa vacanaṃ agahaṇīyaṃ hoti. Subbatoti sundaravato sīlasampanno. ‘‘Siyā’’ti kiriyāpadaṃ ānetvā yojetabbaṃ.
ಏವಂ ಥೇರೋ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಲಕ್ಖಣಂ ವತ್ವಾ ತೇಸಂ ಗುಣಾನಂ ಅತ್ತನಿ ಲಬ್ಭಮಾನತಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಮಹಾಜನಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದುಲ್ಲಭಂ, ಅಥ ಖೋ ಸುಲಭಮೇವಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಸುಖುಮನಿಪುಣತ್ಥದಸ್ಸಿನಾ’’ತಿ ದುತಿಯಗಾಥಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಯೇವ।
Evaṃ thero saṅkhepeneva dhammakathikalakkhaṇaṃ vatvā tesaṃ guṇānaṃ attani labbhamānataṃ adhimuccitvā bhiyyosomattāya abhippasannaṃ mahājanaṃ ñatvā ‘‘evaṃvidhassa dhammakathikassa vimuttāyatanasannissitassa na nibbānaṃ dullabhaṃ, atha kho sulabhamevā’’ti dassento ‘‘susukhumanipuṇatthadassinā’’ti dutiyagāthamāha. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
ವಿಸಾಖಪಞ್ಚಾಲಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೫. ವಿಸಾಖಪಞ್ಚಾಲಪುತ್ತತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 5. Visākhapañcālaputtattheragāthā