Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
5. විසාඛපඤ්චාලපුත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
5. Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā
න උක්ඛිපෙ නො ච පරික්ඛිපෙ පරෙති ආයස්මතො විසාඛස්ස පඤ්චාලපුත්තස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤං උපචිනන්තො ඉතො චුද්දසෙ කප්පෙ පච්චන්තගාමෙ දලිද්දකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං ඵලපරියෙසනං චරන්තෙහි තස්මිං ගාමෙ මනුස්සෙහි සද්ධිං අරඤ්ඤං ගතො තත්ථ එකං පච්චෙකබුද්ධං දිස්වා පසන්නමානසො වල්ලිඵලං අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මගධරට්ඨෙ මණ්ඩලිකරාජකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විසාඛොති ලද්ධනාමො පඤ්චාලරාජධීතුයා පුත්තභාවතො පච්ඡා පඤ්චාලපුත්තොති පඤ්ඤායිත්ථ. සො පිතරි මතෙ රජ්ජං කාරෙන්තො සත්ථරි අත්තනො ගාමසමීපගතෙ සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා සත්ථාරා සද්ධිං සාවත්ථිං ගතො විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.39.31-36) –
Naukkhipe no ca parikkhipe pareti āyasmato visākhassa pañcālaputtassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito cuddase kappe paccantagāme daliddakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ phalapariyesanaṃ carantehi tasmiṃ gāme manussehi saddhiṃ araññaṃ gato tattha ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannamānaso valliphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe maṇḍalikarājakule nibbattitvā visākhoti laddhanāmo pañcālarājadhītuyā puttabhāvato pacchā pañcālaputtoti paññāyittha. So pitari mate rajjaṃ kārento satthari attano gāmasamīpagate satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā satthārā saddhiṃ sāvatthiṃ gato vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.31-36) –
‘‘සබ්බෙ ජනා සමාගම්ම, අගමිංසු වනං තදා;
‘‘Sabbe janā samāgamma, agamiṃsu vanaṃ tadā;
ඵලමන්වෙසමානා තෙ, අලභිංසු ඵලං තදා.
Phalamanvesamānā te, alabhiṃsu phalaṃ tadā.
‘‘තත්ථද්දසාසිං සම්බුද්ධං, සයම්භුං අපරාජිතං;
‘‘Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ;
පසන්නචිත්තො සුමනො, වල්ලිඵලමදාසහං.
Pasannacitto sumano, valliphalamadāsahaṃ.
‘‘චතුද්දසෙ ඉතො කප්පෙ, යං ඵලමදදිං තදා;
‘‘Catuddase ito kappe, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ඵලදානස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා ථෙරො ඤාතීනං අනුකම්පාය ජාතිභූමිං අගමාසි. තත්ථ මනුස්සා ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා කාලෙන කාලං ධම්මං සුණන්තා එකදිවසං ‘‘කතිහි නු ඛො, භන්තෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො ධම්මකථිකො හොතී’’ති ධම්මකථිකලක්ඛණං පුච්ඡිංසු. ථෙරො තෙසං ධම්මකථිකලක්ඛණං කථෙන්තො –
Chaḷabhiñño pana hutvā thero ñātīnaṃ anukampāya jātibhūmiṃ agamāsi. Tattha manussā theraṃ upasaṅkamitvā kālena kālaṃ dhammaṃ suṇantā ekadivasaṃ ‘‘katihi nu kho, bhante, aṅgehi samannāgato dhammakathiko hotī’’ti dhammakathikalakkhaṇaṃ pucchiṃsu. Thero tesaṃ dhammakathikalakkhaṇaṃ kathento –
209.
209.
‘‘න උක්ඛිපෙ නො ච පරික්ඛිපෙ පරෙ, න ඔක්ඛිපෙ පාරගතං න එරයෙ;
‘‘Na ukkhipe no ca parikkhipe pare, na okkhipe pāragataṃ na eraye;
න චත්තවණ්ණං පරිසාසු බ්යාහරෙ, අනුද්ධතො සම්මිතභාණි සුබ්බතො.
Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhare, anuddhato sammitabhāṇi subbato.
210.
210.
‘‘සුසුඛුමනිපුණත්ථදස්සිනා, මතිකුසලෙන නිවාතවුත්තිනා;
‘‘Susukhumanipuṇatthadassinā, matikusalena nivātavuttinā;
සංසෙවිතබුද්ධසීලිනා, නිබ්බානං න හි තෙන දුල්ලභ’’න්ති. –
Saṃsevitabuddhasīlinā, nibbānaṃ na hi tena dullabha’’nti. –
ගාථාද්වයං අභාසි.
Gāthādvayaṃ abhāsi.
තත්ථ න උක්ඛිපෙති අත්තානං න උක්ඛිපෙය්ය, ජාතිආදීහි බාහුසච්චාදීහි ච අත්තුක්කංසනං න කරෙය්ය. නො ච පරික්ඛිපෙ පරෙති පරෙ පරපුග්ගලෙ තෙහෙව ජාතිආදීහි නො පරික්ඛිපෙ පරිච්ඡින්දිත්වා න ඛිපෙය්ය ගුණපරිධංසනවසෙන වා න ඛිපෙය්ය. න ඔක්ඛිපෙ පරෙ ඉච්චෙවං සම්බන්ධො. පරෙ ඔජ්ඣාපනවසෙන න ඔක්ඛිපෙ හෙට්ඨතො කත්වා පරෙ න ඔලොකාපෙය්ය, න ඔජ්ඣාපෙය්යාති අත්ථො. ‘‘න උක්ඛිපෙ’’ති කෙචි පඨන්ති, සො එවත්ථො. පාරගතන්ති සංසාරපාරං විය විජ්ජාය පාරං ගතං ඛීණාසවං තෙවිජ්ජං ඡළභිඤ්ඤං වා න එරයෙ න ඝට්ටයෙ න ආසාදෙය්ය. න චත්තවණ්ණං පරිසාසු බ්යාහරෙති අත්තනො වණ්ණං ගුණං ලාභසක්කාරසිලොකං නිකාමයමානො ඛත්තියපරිසාදීසු න භාසෙය්ය. අනුද්ධතොති උද්ධච්චරහිතො. උද්ධතස්ස හි වචනං නාදියන්ති. සම්මිතභාණීති සම්මදෙව මිතභාණී, කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසඤ්හිතමෙව වාචං භාසනසීලොති අත්ථො. ඉතො අඤ්ඤථා වදන්තස්ස වචනං අගහණීයං හොති. සුබ්බතොති සුන්දරවතො සීලසම්පන්නො. ‘‘සියා’’ති කිරියාපදං ආනෙත්වා යොජෙතබ්බං.
Tattha na ukkhipeti attānaṃ na ukkhipeyya, jātiādīhi bāhusaccādīhi ca attukkaṃsanaṃ na kareyya. No ca parikkhipe pareti pare parapuggale teheva jātiādīhi no parikkhipe paricchinditvā na khipeyya guṇaparidhaṃsanavasena vā na khipeyya. Na okkhipe pare iccevaṃ sambandho. Pare ojjhāpanavasena na okkhipe heṭṭhato katvā pare na olokāpeyya, na ojjhāpeyyāti attho. ‘‘Na ukkhipe’’ti keci paṭhanti, so evattho. Pāragatanti saṃsārapāraṃ viya vijjāya pāraṃ gataṃ khīṇāsavaṃ tevijjaṃ chaḷabhiññaṃ vā na eraye na ghaṭṭaye na āsādeyya. Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhareti attano vaṇṇaṃ guṇaṃ lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamāno khattiyaparisādīsu na bhāseyya. Anuddhatoti uddhaccarahito. Uddhatassa hi vacanaṃ nādiyanti. Sammitabhāṇīti sammadeva mitabhāṇī, kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasañhitameva vācaṃ bhāsanasīloti attho. Ito aññathā vadantassa vacanaṃ agahaṇīyaṃ hoti. Subbatoti sundaravato sīlasampanno. ‘‘Siyā’’ti kiriyāpadaṃ ānetvā yojetabbaṃ.
එවං ථෙරො සඞ්ඛෙපෙනෙව ධම්මකථිකලක්ඛණං වත්වා තෙසං ගුණානං අත්තනි ලබ්භමානතං අධිමුච්චිත්වා භිය්යොසොමත්තාය අභිප්පසන්නං මහාජනං ඤත්වා ‘‘එවංවිධස්ස ධම්මකථිකස්ස විමුත්තායතනසන්නිස්සිතස්ස න නිබ්බානං දුල්ලභං, අථ ඛො සුලභමෙවා’’ති දස්සෙන්තො ‘‘සුසුඛුමනිපුණත්ථදස්සිනා’’ති දුතියගාථමාහ. තස්සත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොයෙව.
Evaṃ thero saṅkhepeneva dhammakathikalakkhaṇaṃ vatvā tesaṃ guṇānaṃ attani labbhamānataṃ adhimuccitvā bhiyyosomattāya abhippasannaṃ mahājanaṃ ñatvā ‘‘evaṃvidhassa dhammakathikassa vimuttāyatanasannissitassa na nibbānaṃ dullabhaṃ, atha kho sulabhamevā’’ti dassento ‘‘susukhumanipuṇatthadassinā’’ti dutiyagāthamāha. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
විසාඛපඤ්චාලපුත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 5. විසාඛපඤ්චාලපුත්තත්ථෙරගාථා • 5. Visākhapañcālaputtattheragāthā