Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੫. વਿਸਾਖਪਞ੍ਚਾਲਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
5. Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā
ਨ ਉਕ੍ਖਿਪੇ ਨੋ ਚ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪੇ ਪਰੇਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ વਿਸਾਖਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਾਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਚੁਦ੍ਦਸੇ ਕਪ੍ਪੇ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਗਾਮੇ ਦਲਿਦ੍ਦਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਫਲਪਰਿਯੇਸਨਂ ਚਰਨ੍ਤੇਹਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਾਮੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਰਞ੍ਞਂ ਗਤੋ ਤਤ੍ਥ ਏਕਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ વਲ੍ਲਿਫਲਂ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਮਗਧਰਟ੍ਠੇ ਮਣ੍ਡਲਿਕਰਾਜਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਸਾਖੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ ਪਞ੍ਚਾਲਰਾਜਧੀਤੁਯਾ ਪੁਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਪਞ੍ਚਾਲਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਸੋ ਪਿਤਰਿ ਮਤੇ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਰਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗਾਮਸਮੀਪਗਤੇ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਾવਤ੍ਥਿਂ ਗਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੩੯.੩੧-੩੬) –
Naukkhipe no ca parikkhipe pareti āyasmato visākhassa pañcālaputtassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito cuddase kappe paccantagāme daliddakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ phalapariyesanaṃ carantehi tasmiṃ gāme manussehi saddhiṃ araññaṃ gato tattha ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannamānaso valliphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe maṇḍalikarājakule nibbattitvā visākhoti laddhanāmo pañcālarājadhītuyā puttabhāvato pacchā pañcālaputtoti paññāyittha. So pitari mate rajjaṃ kārento satthari attano gāmasamīpagate satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā satthārā saddhiṃ sāvatthiṃ gato vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.31-36) –
‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਜਨਾ ਸਮਾਗਮ੍ਮ, ਅਗਮਿਂਸੁ વਨਂ ਤਦਾ।
‘‘Sabbe janā samāgamma, agamiṃsu vanaṃ tadā;
ਫਲਮਨ੍વੇਸਮਾਨਾ ਤੇ, ਅਲਭਿਂਸੁ ਫਲਂ ਤਦਾ॥
Phalamanvesamānā te, alabhiṃsu phalaṃ tadā.
‘‘ਤਤ੍ਥਦ੍ਦਸਾਸਿਂ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਸਯਮ੍ਭੁਂ ਅਪਰਾਜਿਤਂ।
‘‘Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ;
ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਸੁਮਨੋ, વਲ੍ਲਿਫਲਮਦਾਸਹਂ॥
Pasannacitto sumano, valliphalamadāsahaṃ.
‘‘ਚਤੁਦ੍ਦਸੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਫਲਮਦਦਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Catuddase ito kappe, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਫਲਦਾਨਸ੍ਸਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞੋ ਪਨ ਹੁਤ੍વਾ ਥੇਰੋ ਞਾਤੀਨਂ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ਜਾਤਿਭੂਮਿਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਥੇਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਨ੍ਤਾ ਏਕਦਿવਸਂ ‘‘ਕਤਿਹਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਲਕ੍ਖਣਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਥੇਰੋ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਲਕ੍ਖਣਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ –
Chaḷabhiñño pana hutvā thero ñātīnaṃ anukampāya jātibhūmiṃ agamāsi. Tattha manussā theraṃ upasaṅkamitvā kālena kālaṃ dhammaṃ suṇantā ekadivasaṃ ‘‘katihi nu kho, bhante, aṅgehi samannāgato dhammakathiko hotī’’ti dhammakathikalakkhaṇaṃ pucchiṃsu. Thero tesaṃ dhammakathikalakkhaṇaṃ kathento –
੨੦੯.
209.
‘‘ਨ ਉਕ੍ਖਿਪੇ ਨੋ ਚ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪੇ ਪਰੇ, ਨ ਓਕ੍ਖਿਪੇ ਪਾਰਗਤਂ ਨ ਏਰਯੇ।
‘‘Na ukkhipe no ca parikkhipe pare, na okkhipe pāragataṃ na eraye;
ਨ ਚਤ੍ਤવਣ੍ਣਂ ਪਰਿਸਾਸੁ ਬ੍ਯਾਹਰੇ, ਅਨੁਦ੍ਧਤੋ ਸਮ੍ਮਿਤਭਾਣਿ ਸੁਬ੍ਬਤੋ॥
Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhare, anuddhato sammitabhāṇi subbato.
੨੧੦.
210.
‘‘ਸੁਸੁਖੁਮਨਿਪੁਣਤ੍ਥਦਸ੍ਸਿਨਾ, ਮਤਿਕੁਸਲੇਨ ਨਿવਾਤવੁਤ੍ਤਿਨਾ।
‘‘Susukhumanipuṇatthadassinā, matikusalena nivātavuttinā;
ਸਂਸੇવਿਤਬੁਦ੍ਧਸੀਲਿਨਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨ ਹਿ ਤੇਨ ਦੁਲ੍ਲਭ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
Saṃsevitabuddhasīlinā, nibbānaṃ na hi tena dullabha’’nti. –
ਗਾਥਾਦ੍વਯਂ ਅਭਾਸਿ।
Gāthādvayaṃ abhāsi.
ਤਤ੍ਥ ਨ ਉਕ੍ਖਿਪੇਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨ ਉਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਜਾਤਿਆਦੀਹਿ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਾਦੀਹਿ ਚ ਅਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਨਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਨੋ ਚ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪੇ ਪਰੇਤਿ ਪਰੇ ਪਰਪੁਗ੍ਗਲੇ ਤੇਹੇવ ਜਾਤਿਆਦੀਹਿ ਨੋ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪੇ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨ ਖਿਪੇਯ੍ਯ ਗੁਣਪਰਿਧਂਸਨવਸੇਨ વਾ ਨ ਖਿਪੇਯ੍ਯ। ਨ ਓਕ੍ਖਿਪੇ ਪਰੇ ਇਚ੍ਚੇવਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪਰੇ ਓਜ੍ਝਾਪਨવਸੇਨ ਨ ਓਕ੍ਖਿਪੇ ਹੇਟ੍ਠਤੋ ਕਤ੍વਾ ਪਰੇ ਨ ਓਲੋਕਾਪੇਯ੍ਯ, ਨ ਓਜ੍ਝਾਪੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਨ ਉਕ੍ਖਿਪੇ’’ਤਿ ਕੇਚਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਏવਤ੍ਥੋ। ਪਾਰਗਤਨ੍ਤਿ ਸਂਸਾਰਪਾਰਂ વਿਯ વਿਜ੍ਜਾਯ ਪਾਰਂ ਗਤਂ ਖੀਣਾਸવਂ ਤੇવਿਜ੍ਜਂ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਂ વਾ ਨ ਏਰਯੇ ਨ ਘਟ੍ਟਯੇ ਨ ਆਸਾਦੇਯ੍ਯ। ਨ ਚਤ੍ਤવਣ੍ਣਂ ਪਰਿਸਾਸੁ ਬ੍ਯਾਹਰੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਣ੍ਣਂ ਗੁਣਂ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਸਿਲੋਕਂ ਨਿਕਾਮਯਮਾਨੋ ਖਤ੍ਤਿਯਪਰਿਸਾਦੀਸੁ ਨ ਭਾਸੇਯ੍ਯ। ਅਨੁਦ੍ਧਤੋਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਰਹਿਤੋ। ਉਦ੍ਧਤਸ੍ਸ ਹਿ વਚਨਂ ਨਾਦਿਯਨ੍ਤਿ। ਸਮ੍ਮਿਤਭਾਣੀਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਮਿਤਭਾਣੀ, ਕਾਲੇਨ ਸਾਪਦੇਸਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤવਤਿਂ ਅਤ੍ਥਸਞ੍ਹਿਤਮੇવ વਾਚਂ ਭਾਸਨਸੀਲੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਅਗਹਣੀਯਂ ਹੋਤਿ। ਸੁਬ੍ਬਤੋਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰવਤੋ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ‘‘ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਕਿਰਿਯਾਪਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Tattha na ukkhipeti attānaṃ na ukkhipeyya, jātiādīhi bāhusaccādīhi ca attukkaṃsanaṃ na kareyya. No ca parikkhipe pareti pare parapuggale teheva jātiādīhi no parikkhipe paricchinditvā na khipeyya guṇaparidhaṃsanavasena vā na khipeyya. Na okkhipe pare iccevaṃ sambandho. Pare ojjhāpanavasena na okkhipe heṭṭhato katvā pare na olokāpeyya, na ojjhāpeyyāti attho. ‘‘Na ukkhipe’’ti keci paṭhanti, so evattho. Pāragatanti saṃsārapāraṃ viya vijjāya pāraṃ gataṃ khīṇāsavaṃ tevijjaṃ chaḷabhiññaṃ vā na eraye na ghaṭṭaye na āsādeyya. Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhareti attano vaṇṇaṃ guṇaṃ lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamāno khattiyaparisādīsu na bhāseyya. Anuddhatoti uddhaccarahito. Uddhatassa hi vacanaṃ nādiyanti. Sammitabhāṇīti sammadeva mitabhāṇī, kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasañhitameva vācaṃ bhāsanasīloti attho. Ito aññathā vadantassa vacanaṃ agahaṇīyaṃ hoti. Subbatoti sundaravato sīlasampanno. ‘‘Siyā’’ti kiriyāpadaṃ ānetvā yojetabbaṃ.
ਏવਂ ਥੇਰੋ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਲਕ੍ਖਣਂ વਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਗੁਣਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਂ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਭਿਯ੍ਯੋਸੋਮਤ੍ਤਾਯ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਂ ਮਹਾਜਨਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਏવਂવਿਧਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਸ੍ਸ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦੁਲ੍ਲਭਂ, ਅਥ ਖੋ ਸੁਲਭਮੇવਾ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਸੁਖੁਮਨਿਪੁਣਤ੍ਥਦਸ੍ਸਿਨਾ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਗਾਥਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ।
Evaṃ thero saṅkhepeneva dhammakathikalakkhaṇaṃ vatvā tesaṃ guṇānaṃ attani labbhamānataṃ adhimuccitvā bhiyyosomattāya abhippasannaṃ mahājanaṃ ñatvā ‘‘evaṃvidhassa dhammakathikassa vimuttāyatanasannissitassa na nibbānaṃ dullabhaṃ, atha kho sulabhamevā’’ti dassento ‘‘susukhumanipuṇatthadassinā’’ti dutiyagāthamāha. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
વਿਸਾਖਪਞ੍ਚਾਲਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੫. વਿਸਾਖਪਞ੍ਚਾਲਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 5. Visākhapañcālaputtattheragāthā