| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / උදාන-අට්‌ඨකථා • Udāna-aṭṭhakathā |
9. විසාඛාසුත්‌තවණ්‌ණනා
9. Visākhāsuttavaṇṇanā
19. නවමෙ පුබ්‌බාරාමෙති සාවත්‌ථියා පාචීනදිසාභාගෙ අනුරාධපුරස්‌ස උත්‌තමදෙවීවිහාරසදිසෙ ඨානෙ කාරිතෙ ආරාමෙ. මිගාරමාතුපාසාදෙති මිගාරමාතුයා පාසාදෙ.
19. Navame pubbārāmeti sāvatthiyā pācīnadisābhāge anurādhapurassa uttamadevīvihārasadise ṭhāne kārite ārāme. Migāramātupāsādeti migāramātuyā pāsāde.
තත්‍රායං අනුපුබ්‌බිකථා – අතීතෙ සතසහස්‌සකප්‌පමත්‌ථකෙ පදුමුත්‌තරදසබලං එකා උපාසිකා අඤ්‌ඤතරං උපාසිකං අත්‌තනො අග්‌ගුපට්‌ඨායිකට්‌ඨානෙ ඨපෙන්‌තං දිස්‌වා භගවන්‌තං නිමන්‌තෙත්‌වා බුද්‌ධප්‌පමුඛස්‌ස භික්‌ඛුසතසහස්‌සස්‌ස දානං දත්‌වා භගවතො නිපච්‌චකාරං කත්‌වා ‘‘අනාගතෙ තුම්‌හාදිසස්‌ස බුද්‌ධස්‌ස අග්‌ගුපට්‌ඨායිකා භවෙය්‍ය’’න්‌ති පත්‌ථනං අකාසි. සා කප්‌පසතසහස්‌සං දෙවෙසු ච මනුස්‌සෙසු ච සංසරිත්‌වා අම්‌හාකං භගවතො කාලෙ භද්‌දියනගරෙ මෙණ්‌ඩකසෙට්‌ඨිපුත්‌තස්‌ස ධනඤ්‌ජයසෙට්‌ඨිනො ගෙහෙ සුමනදෙවියා කුච්‌ඡිස්‌මිං පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හි. ජාතකාලෙ චස්‌සා විසාඛාති නාමං අකංසු. සා යදා භගවා භද්‌දියනගරං අගමාසි, තදා පඤ්‌චහි දාරිකාසතෙහි සද්‌ධිං භගවතො පච්‌චුග්‌ගමනං කත්‌වා පඨමදස්‌සනෙනෙව සොතාපන්‌නා අහොසි.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – atīte satasahassakappamatthake padumuttaradasabalaṃ ekā upāsikā aññataraṃ upāsikaṃ attano aggupaṭṭhāyikaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā bhagavantaṃ nimantetvā buddhappamukhassa bhikkhusatasahassassa dānaṃ datvā bhagavato nipaccakāraṃ katvā ‘‘anāgate tumhādisassa buddhassa aggupaṭṭhāyikā bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi. Sā kappasatasahassaṃ devesu ca manussesu ca saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle bhaddiyanagare meṇḍakaseṭṭhiputtassa dhanañjayaseṭṭhino gehe sumanadeviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Jātakāle cassā visākhāti nāmaṃ akaṃsu. Sā yadā bhagavā bhaddiyanagaraṃ agamāsi, tadā pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ bhagavato paccuggamanaṃ katvā paṭhamadassaneneva sotāpannā ahosi.
අපරභාගෙ සාවත්‌ථියං මිගාරසෙට්‌ඨිපුත්‌තස්‌ස පුණ්‌ණවඩ්‌ඪනකුමාරස්‌ස ගෙහං ගතා, තත්‌ථ නං සසුරො මිගාරසෙට්‌ඨි උපකාරවසෙන මාතුට්‌ඨානෙ ඨපෙසි. තස්‌මා මිගාරමාතාති වුච්‌චති. සා අත්‌තනො මහල්‌ලතාපසාධනං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා නවකොටීහි භගවතො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස ච වසනත්‌ථාය කරීසමත්‌තෙ භූමිභාගෙ උපරිභූමියං පඤ්‌චගබ්‌භසතානි හෙට්‌ඨාභූමියං පඤ්‌චගබ්‌භසතානීති ගබ්‌භසහස්‌සෙහි පටිමණ්‌ඩිතං පාසාදං කාරෙසි. තෙන වුත්‌තං ‘‘මිගාරමාතුපාසාදෙ’’ති.
Aparabhāge sāvatthiyaṃ migāraseṭṭhiputtassa puṇṇavaḍḍhanakumārassa gehaṃ gatā, tattha naṃ sasuro migāraseṭṭhi upakāravasena mātuṭṭhāne ṭhapesi. Tasmā migāramātāti vuccati. Sā attano mahallatāpasādhanaṃ vissajjetvā navakoṭīhi bhagavato bhikkhusaṅghassa ca vasanatthāya karīsamatte bhūmibhāge uparibhūmiyaṃ pañcagabbhasatāni heṭṭhābhūmiyaṃ pañcagabbhasatānīti gabbhasahassehi paṭimaṇḍitaṃ pāsādaṃ kāresi. Tena vuttaṃ ‘‘migāramātupāsāde’’ti.
කොචිදෙව අත්‌ථොති කිඤ්‌චිදෙව පයොජනං. රඤ්‌ඤෙති රාජිනි. පටිබද්‌ධොති ආයත්‌තො. විසාඛාය ඤාතිකුලතො මණිමුත්‌තාදිරචිතං තාදිසං භණ්‌ඩජාතං තස්‌සා පණ්‌ණාකාරත්‌ථාය පෙසිතං, තං නගරද්‌වාරප්‌පත්‌තං සුඞ්‌කිකා තත්‌ථ සුඞ්‌කං ගණ්‌හන්‌තා තදනුරූපං අග්‌ගහෙත්‌වා අතිරෙකං ගණ්‌හිංසු. තං සුත්‌වා විසාඛා රඤ්‌ඤො තමත්‌ථං නිවෙදෙතුකාමා පතිරූපපරිවාරෙන රාජනිවෙසනං අගමාසි, තස්‌මිං ඛණෙ රාජා මල්‌ලිකාය දෙවියා සද්‌ධිං අන්‌තෙපුරං ගතො හොති. විසාඛා ඔකාසං අලභමානා ‘‘ඉදානි ලභිස්‌සාමි, ඉදානි ලභිස්‌සාමී’’ති භොජනවෙලං අතික්‌කමිත්‌වා ඡින්‌නභත්‌තා හුත්‌වා පක්‌කාමි. එවං ද්‌වීහතීහං ගන්‌ත්‌වාපි ඔකාසං න ලභියෙව. ඉති රාජා අනිවෙදිතොපි තස්‌ස අත්‌ථවිනිච්‌ඡයස්‌ස ඔකාසාකරණෙන ‘‘යථාධිප්‌පායං න තීරෙතී’’ති වුත්‌තො. තත්‌ථ යථාධිප්‌පායන්‌ති අධිප්‌පායානුරූපං. න තීරෙතීති න නිට්‌ඨාපෙති. මහාඋපාසිකාය හි රාජායත්‌තසුඞ්‌කමෙව රඤ්‌ඤො දත්‌වා ඉතරං විස්‌සජ්‌ජාපෙතුං අධිප්‌පායො, සො රඤ්‌ඤා න දිට්‌ඨත්‌තා එව න තීරිතො. හන්‌දාති වොස්‌සග්‌ගත්‌ථෙ නිපාතො. දිවා දිවස්‌සාති දිවසස්‌ස දිවා, මජ්‌ඣන්‌හිකෙ කාලෙති අත්‌ථො. කෙනචිදෙව කරණීයෙන ද්‌වීහතීහං රාජනිවෙසනද්‌වාරං ගච්‌ඡන්‌තී තස්‌ස අත්‌ථස්‌ස අනිට්‌ඨිතත්‌තා නිරත්‌ථකමෙව උපසඞ්‌කමිං , භගවති උපසඞ්‌කමනමෙව පන දස්‌සනානුත්‌තරියාදිප්‌පටිලාභකාරණත්‌තා සාත්‌ථකන්‌ති එවාහං, භන්‌තෙ, ඉමාය වෙලාය ඉධාගතාති ඉමමත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තී මහාඋපාසිකා ‘‘ඉධ මෙ, භන්‌තෙ’’තිආදිමාහ.
Kocideva atthoti kiñcideva payojanaṃ. Raññeti rājini. Paṭibaddhoti āyatto. Visākhāya ñātikulato maṇimuttādiracitaṃ tādisaṃ bhaṇḍajātaṃ tassā paṇṇākāratthāya pesitaṃ, taṃ nagaradvārappattaṃ suṅkikā tattha suṅkaṃ gaṇhantā tadanurūpaṃ aggahetvā atirekaṃ gaṇhiṃsu. Taṃ sutvā visākhā rañño tamatthaṃ nivedetukāmā patirūpaparivārena rājanivesanaṃ agamāsi, tasmiṃ khaṇe rājā mallikāya deviyā saddhiṃ antepuraṃ gato hoti. Visākhā okāsaṃ alabhamānā ‘‘idāni labhissāmi, idāni labhissāmī’’ti bhojanavelaṃ atikkamitvā chinnabhattā hutvā pakkāmi. Evaṃ dvīhatīhaṃ gantvāpi okāsaṃ na labhiyeva. Iti rājā aniveditopi tassa atthavinicchayassa okāsākaraṇena ‘‘yathādhippāyaṃ na tīretī’’ti vutto. Tattha yathādhippāyanti adhippāyānurūpaṃ. Na tīretīti na niṭṭhāpeti. Mahāupāsikāya hi rājāyattasuṅkameva rañño datvā itaraṃ vissajjāpetuṃ adhippāyo, so raññā na diṭṭhattā eva na tīrito. Handāti vossaggatthe nipāto. Divā divassāti divasassa divā, majjhanhike kāleti attho. Kenacideva karaṇīyena dvīhatīhaṃ rājanivesanadvāraṃ gacchantī tassa atthassa aniṭṭhitattā niratthakameva upasaṅkamiṃ , bhagavati upasaṅkamanameva pana dassanānuttariyādippaṭilābhakāraṇattā sātthakanti evāhaṃ, bhante, imāya velāya idhāgatāti imamatthaṃ dassentī mahāupāsikā ‘‘idha me, bhante’’tiādimāha.
එතමත්‌ථන්‌ති එතං පරායත්‌තතාය අධිප්‌පායාසමිජ්‌ඣනසඞ්‌ඛාතං අත්‌ථං විදිත්‌වා. ඉමං උදානන්‌ති ඉමං පරාධීනාපරාධීනවුත්‌තීසු ආදීනවානිසංසපරිදීපකං උදානං උදානෙසි.
Etamatthanti etaṃ parāyattatāya adhippāyāsamijjhanasaṅkhātaṃ atthaṃ viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ parādhīnāparādhīnavuttīsu ādīnavānisaṃsaparidīpakaṃ udānaṃ udānesi.
තත්‌ථ සබ්‌බං පරවසං දුක්‌ඛන්‌ති යං කිඤ්‌චි අත්‌ථජාතං පයොජනං පරවසං පරායත්‌තං අත්‌තනො ඉච්‌ඡාය නිප්‌ඵාදෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යතාය දුක්‌ඛං දුක්‌ඛාවහං හොතීති අත්‌ථො. සබ්‌බං ඉස්‌සරියං සුඛන්‌ති දුවිධං ඉස්‌සරියං ලොකියං ලොකුත්‌තරඤ්‌ච. තත්‌ථ ලොකියං රාජිස්‌සරියාදි චෙව ලොකියජ්‌ඣානාභිඤ්‌ඤානිබ්‌බත්‌තං චිත්‌තිස්‌සරියඤ්‌ච, ලොකුත්‌තරං මග්‌ගඵලාධිගමනිමිත්‌තං නිරොධිස්‌සරියං. තෙසු යං චක්‌කවත්‌තිභාවපරියොසානං මනුස්‌සෙසු ඉස්‌සරියං, යඤ්‌ච සක්‌කාදීනං තස්‌මිං තස්‌මිං දෙවනිකායෙ ආධිපච්‌චභූතං ඉස්‌සරියං, තදුභයං යදිපි කම්‌මානුභාවෙන යථිච්‌ඡිතනිප්‌ඵත්‌තියා සුඛනිමිත්‌තතාය සුඛං, විපරිණාමදුක්‌ඛතාය පන සබ්‌බථා දුක්‌ඛමෙව. තථා අනිච්‌චන්‌තිකතාය ලොකියජ්‌ඣානනිබ්‌බත්‌තං චිත්‌තිස්‌සරියං, නිරොධිස්‌සරියමෙව පන ලොකධම්‌මෙහි අකම්‌පනීයතො අනිවත්‌තිසභාවත්‌තා ච එකන්‌තසුඛං නාම. යං පනෙත්‌ථ සබ්‌බත්‌ථෙව අපරාධීනතාය ලභති චිත්‌තසුඛං, තං සන්‌ධාය සත්‌ථා ‘‘සබ්‌බං ඉස්‌සරියං සුඛ’’න්‌ති ආහ.
Tattha sabbaṃ paravasaṃ dukkhanti yaṃ kiñci atthajātaṃ payojanaṃ paravasaṃ parāyattaṃ attano icchāya nipphādetuṃ asakkuṇeyyatāya dukkhaṃ dukkhāvahaṃ hotīti attho. Sabbaṃ issariyaṃ sukhanti duvidhaṃ issariyaṃ lokiyaṃ lokuttarañca. Tattha lokiyaṃ rājissariyādi ceva lokiyajjhānābhiññānibbattaṃ cittissariyañca, lokuttaraṃ maggaphalādhigamanimittaṃ nirodhissariyaṃ. Tesu yaṃ cakkavattibhāvapariyosānaṃ manussesu issariyaṃ, yañca sakkādīnaṃ tasmiṃ tasmiṃ devanikāye ādhipaccabhūtaṃ issariyaṃ, tadubhayaṃ yadipi kammānubhāvena yathicchitanipphattiyā sukhanimittatāya sukhaṃ, vipariṇāmadukkhatāya pana sabbathā dukkhameva. Tathā aniccantikatāya lokiyajjhānanibbattaṃ cittissariyaṃ, nirodhissariyameva pana lokadhammehi akampanīyato anivattisabhāvattā ca ekantasukhaṃ nāma. Yaṃ panettha sabbattheva aparādhīnatāya labhati cittasukhaṃ, taṃ sandhāya satthā ‘‘sabbaṃ issariyaṃ sukha’’nti āha.
සාධාරණෙ විහඤ්‌ඤන්‌තීති ඉදං ‘‘සබ්‌බං පරවසං දුක්‌ඛ’’න්‌ති ඉමස්‌ස පදස්‌ස අත්‌ථවිවරණං. අයඤ්‌හෙත්‌ථ අත්‌ථො – සාධාරණෙ පයොජනෙ සාධෙතබ්‌බෙ සති තස්‌ස පරාධීනතාය යථාධිප්‌පායං අනිප්‌ඵාදනතො ඉමෙ සත්‌තා විහඤ්‌ඤන්‌ති විඝාතං ආපජ්‌ජන්‌ති කිලමන්‌ති. කස්‌මා? යොගා හි දුරතික්‌කමාති යස්‌මා කාමයොගභවයොගදිට්‌ඨියොගඅවිජ්‌ජායොගා අනාදිකාලභාවිතා අනුපචිතකුසලසම්‌භාරෙහි පජහිතුං අසක්‌කුණෙය්‍යතාය දුරතික්‌කමා. එතෙසු දිට්‌ඨියොගො පඨමමග්‌ගෙන අතික්‌කමිතබ්‌බො, කාමයොගො තතියමග්‌ගෙන. ඉතරෙ අග්‌ගමග්‌ගෙන. ඉති අරියමග්‌ගානං දුරධිගමනීයත්‌තා ඉමෙ යොගා දුරතික්‌කමා. තස්‌මා කාමයොගාදිවසෙන ඉච්‌ඡිතාලාභහෙතු සත්‌තා විහඤ්‌ඤන්‌ති, අසාධාරණෙ පන චිත්‌තිස්‌සරියෙ නිරොධිස්‌සරියෙ ච සති න කදාචිපි විඝාතස්‌ස සම්‌භවොති අධිප්‌පායො.
Sādhāraṇe vihaññantīti idaṃ ‘‘sabbaṃ paravasaṃ dukkha’’nti imassa padassa atthavivaraṇaṃ. Ayañhettha attho – sādhāraṇe payojane sādhetabbe sati tassa parādhīnatāya yathādhippāyaṃ anipphādanato ime sattā vihaññanti vighātaṃ āpajjanti kilamanti. Kasmā? Yogā hi duratikkamāti yasmā kāmayogabhavayogadiṭṭhiyogaavijjāyogā anādikālabhāvitā anupacitakusalasambhārehi pajahituṃ asakkuṇeyyatāya duratikkamā. Etesu diṭṭhiyogo paṭhamamaggena atikkamitabbo, kāmayogo tatiyamaggena. Itare aggamaggena. Iti ariyamaggānaṃ duradhigamanīyattā ime yogā duratikkamā. Tasmā kāmayogādivasena icchitālābhahetu sattā vihaññanti, asādhāraṇe pana cittissariye nirodhissariye ca sati na kadācipi vighātassa sambhavoti adhippāyo.
අථ වා සබ්‌බං පරවසන්‌ති යං අත්‌තනො අඤ්‌ඤප්‌පටිබද්‌ධවුත්‌තිසඞ්‌ඛාතං, තං සබ්‌බං අනිච්‌චසභාවතාය දුක්‌ඛං. ‘‘යදනිච්‌චං තං දුක්‌ඛ’’න්‌ති හි වුත්‌තං. සබ්‌බං ඉස්‌සරියන්‌ති යං සබ්‌බසඞ්‌ඛතනිස්‌සටං ඉස්‌සරියට්‌ඨානතාය ඉස්‌සරියන්‌ති ලද්‌ධනාමං නිබ්‌බානං, තං උපාදිසෙසාදිවිභාගං සබ්‌බං සුඛං. ‘‘නිබ්‌බානං පරමං සුඛ’’න්‌ති (ධ. ප. 203-204) හි වුත්‌තං. සාධාරණෙති එවං දුක්‌ඛසුඛෙ වවත්‌ථිතෙ ඉමෙ සත්‌තා බහුසාධාරණෙ දුක්‌ඛකාරණෙ නිමුග්‌ගා හුත්‌වා විහඤ්‌ඤන්‌ති. කස්‌මා? යොගා හි දුරතික්‌කමාති යස්‌මා තෙ සබ්‌බත්‌ථ නිමුජ්‌ජනස්‌ස හෙතුභූතා කාමයොගාදයො දුරතික්‌කමා, තස්‌මා ත්‌වම්‌පි විසාඛෙ පරායත්‌තමත්‌ථං පත්‌ථෙත්‌වා අලභමානා විහඤ්‌ඤසීති අධිප්‌පායො.
Atha vā sabbaṃ paravasanti yaṃ attano aññappaṭibaddhavuttisaṅkhātaṃ, taṃ sabbaṃ aniccasabhāvatāya dukkhaṃ. ‘‘Yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti hi vuttaṃ. Sabbaṃ issariyanti yaṃ sabbasaṅkhatanissaṭaṃ issariyaṭṭhānatāya issariyanti laddhanāmaṃ nibbānaṃ, taṃ upādisesādivibhāgaṃ sabbaṃ sukhaṃ. ‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (dha. pa. 203-204) hi vuttaṃ. Sādhāraṇeti evaṃ dukkhasukhe vavatthite ime sattā bahusādhāraṇe dukkhakāraṇe nimuggā hutvā vihaññanti. Kasmā? Yogā hi duratikkamāti yasmā te sabbattha nimujjanassa hetubhūtā kāmayogādayo duratikkamā, tasmā tvampi visākhe parāyattamatthaṃ patthetvā alabhamānā vihaññasīti adhippāyo.
නවමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / උදානපාළි • Udānapāḷi / 9. විසාඛාසුත්‌තං • 9. Visākhāsuttaṃ
