| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ
Abhidhammapiṭake
ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ
Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā
ವೀಸತಿಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
Vīsatigāthāvaṇṇanā
೧. ಅಭಿಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅತ್ಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇತುಕಾಮೋ ತಸ್ಸಾ ಆದಿಗಾಥಾಯ ತಾವ ಪಯೋಜನಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಿಧಾನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಅತ್ಥಂ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ಉಳಾರಜ್ಝಾಸಯಾನಂ ನಿಸಮ್ಮಕಾರೀನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಪರೇಸಂ ವಿವಿಧಹಿತಸುಖನಿಪ್ಫಾದನಪ್ಪಯೋಜನಾತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸಾಪಿ ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಆದಿಮ್ಹಿ ಸತ್ಥರಿ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯವಿಸೋಸನತ್ಥತಾ ವಿಯ ಸತ್ಥರಿ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಪರೇಸಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖಪ್ಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಯಸದ್ಧಾರತನುಪ್ಪಾದನತ್ಥತಾಪಿ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಚನೋಪಿ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನೇನ ಇಧ ಪರಿಯತ್ತಿವಿಸೇಸವಿಸಯೋ। ಸಂವಣ್ಣೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತಾಯಾತಿ ಸಂವಣ್ಣನಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾ।
1. Abhidhammasaṃvaṇṇanāya atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo tassā ādigāthāya tāva payojanasambandhābhidhānapubbaṅgamaṃ atthaṃ niddhārento uḷārajjhāsayānaṃ nisammakārīnaṃ paṭipatti paresaṃ vividhahitasukhanipphādanappayojanāti ācariyassāpi dhammasaṃvaṇṇanāya ādimhi satthari nipaccakārassa antarāyavisosanatthatā viya satthari dhamme ca paresaṃ accantasukhappaṭilābhasaṃvattaniyasaddhāratanuppādanatthatāpi siyāti dassetuṃ ‘‘dhammasaṃvaṇṇanāya’’ntiādimāha. Tattha yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyesu apatamāne dhāretīti dhammoti sāmaññavacanopi dhamma-saddo saddantarasannidhānena idha pariyattivisesavisayo. Saṃvaṇṇīyati attho etāyāti saṃvaṇṇanā, aṭṭhakathā.
ತಿವಿಧಯಾನಮುಖೇನ ವಿಮುತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ಯಥಾರಹಮನುಸಾಸತೀತಿ ಸತ್ಥಾ। ಪಣಮನಂ ಪಣಾಮೋ, ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತೇಹಿ ಸತ್ಥು ಗುಣನಿನ್ನತಾ। ಕಿರಿಯಾ ಕರಣಂ, ಪಣಾಮಸ್ಸ ಕರಣಂ ಪಣಾಮಕರಣಂ, ವನ್ದನಾಪಯೋಗೋ। ಸೋ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಇದಾನಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ಪಣಾಮಂ ಕರೋನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ತಸ್ಸ ಪಾದೇ ನಮಸ್ಸಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತಪಣಾಮಭಾವಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ, ‘‘ಕರುಣಾ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಥೋಮನಾವಸೇನ ವುತ್ತಸ್ಸಪಿ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಹಿ ಸತ್ಥು ಮಹಾಕರುಣಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಕಿತ್ತನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಮಹಾಕರುಣಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಾವಿನಾಭಾವಿನಾ ಸಂವಣ್ಣಿಯಮಾನಸಂವಣ್ಣನಾಧಮ್ಮವಿಭಾವಿತೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಭಾವೇನ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತಧಮ್ಮೇ ಸತ್ಥರಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನಸದ್ಧಾನಂ ಸದ್ಧಾಜನನಾಯ, ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ಧಾನಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯ ಹೋತಿ। ಸತ್ಥುನೋ ಚ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನಭಾವೇನ ಅವಿತಥದೇಸನಾಭೂತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಏತೇನ ಸತ್ಥುನೋ ಮಹಾಕರುಣಾದಿಗುಣಾನಂಯೇವ ಚ ಫಲವಿಸೇಸನಿಪ್ಫಾದನಸಮತ್ಥತಾಯ ಪಸಾದಾವಹತಂ ಆಹ। ಧಮ್ಮೇನ ಹಿ ಸತ್ಥುಸಿದ್ಧಿ, ಸತ್ಥಾರಾ ಚ ಧಮ್ಮಸಿದ್ಧಿ, ಧಮ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಸತ್ಥುಗುಣತಾಯ ಸತ್ಥುಗುಣವಿಭಾವನೇನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ।
Tividhayānamukhena vimuttidhammaṃ yathārahamanusāsatīti satthā. Paṇamanaṃ paṇāmo, kāyavācācittehi satthu guṇaninnatā. Kiriyā karaṇaṃ, paṇāmassa karaṇaṃ paṇāmakaraṇaṃ, vandanāpayogo. So ca kiñcāpi ‘‘idāni adhippetaṃ paṇāmaṃ karonto’’tiādinā ‘‘tassa pāde namassitvā’’tiādikassa adhippetapaṇāmabhāvaṃ dassessati, ‘‘karuṇā viyā’’tiādikassa pana sabbassa thomanāvasena vuttassapi vasena veditabbo. So hi satthu mahākaruṇādiguṇavisesakittanavasena pavatto mahākaruṇādiguṇavisesāvinābhāvinā saṃvaṇṇiyamānasaṃvaṇṇanādhammavibhāvitena dhammassa svākkhātabhāvena svākkhātadhamme satthari anuppannasaddhānaṃ saddhājananāya, uppannasaddhānañca bhiyyobhāvāya hoti. Satthuno ca aviparītadhammadesanabhāvena avitathadesanābhūte dhammeti etena satthuno mahākaruṇādiguṇānaṃyeva ca phalavisesanipphādanasamatthatāya pasādāvahataṃ āha. Dhammena hi satthusiddhi, satthārā ca dhammasiddhi, dhammasampattiyāpi satthuguṇatāya satthuguṇavibhāvanena sampajjatīti.
ಏವಂ ಸತ್ಥರಿ ಪಣಾಮಕರಣಸ್ಸ ಏಕಂ ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ತದುಭಯಪ್ಪಸಾದಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ। ನ ಹಿ ಸತ್ಥರಿ ಧಮ್ಮೇ ವಾ ಅಪ್ಪಸನ್ನೋ ಸಂವಣ್ಣಿಯಮಾನೇ ತದಧಿಗನ್ತಬ್ಬೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ನಾಪಿ ಸೀಲಾದಿಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಂ ಮಹನ್ತಂ ಅತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸಂವಣ್ಣನಾಸು ಪರೇಸಂ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಆಕಙ್ಖಾಯ ತಥಾರೂಪಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಚ ವಿನಿಯೋಜಿತೇನ ಸತ್ಥರಿ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನಂ ಸತ್ಥರಿ ಪಣಾಮಕರಣಂ ವಿಹಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Evaṃ satthari paṇāmakaraṇassa ekaṃ payojanaṃ dassetvā idāni sambandhaṃ vibhāveti ‘‘tadubhayappasādā hī’’tiādinā. Na hi satthari dhamme vā appasanno saṃvaṇṇiyamāne tadadhigantabbe ca dhamme sammā paṭipajjati, nāpi sīlādianupādāparinibbānantaṃ mahantaṃ atthaṃ sādheti, tasmā dhammasaṃvaṇṇanāsu paresaṃ sammāpaṭipattiākaṅkhāya tathārūpadhammapaṭiggāhakehi ca viniyojitena satthari dhamme ca pasāduppādanaṃ satthari paṇāmakaraṇaṃ vihitanti adhippāyo.
ಭಗವತೋ ಗುಣಸಂಕಿತ್ತನಂ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾನಮ್ಪಿ ಥೋಮನಾ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರತನತ್ತಯಪಣಾಮವಚನ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಭಗವತೋ ಥೋಮನೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೬)। ವಕ್ಖಮಾನಂ ವಾ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಞ್ಚಸ್ಸ ಪೂಜೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಪರೇಸಂ ವಿಞ್ಞೂನನ್ತಿ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ। ಅವಿಞ್ಞೂನಂ ಅಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ಅಭಾಜನತಾಯ ಚ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಗಹಣಂ। ತೇ ಹಿ ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಸಗಾರವಸ್ಸ ಪಮಾಣಭೂತತಂ ಜಾನನ್ತಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸೋತಬ್ಬಂ ಸದ್ಧಾತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಸಮ್ಮದೇವ ಚ ನಂ ಅನುತಿಟ್ಠನ್ತಾ ತದಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಪೂರೇನ್ತಿ। ಇಧಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಪಸಾದವಿಞ್ಞಾಪನಾದಿಮುಖೇನಪಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಆಕಙ್ಖಾಯ ಪವೇದಿತತ್ತಾ।
Bhagavato guṇasaṃkittanaṃ tassa dhammasaṅghānampi thomanā hotiyevāti vuttaṃ ‘‘ratanattayapaṇāmavacana’’nti. Tathā ca vakkhati ‘‘bhagavato thomanenevā’’tiādi (dha. sa. mūlaṭī. 6). Vakkhamānaṃ vā ‘‘saddhammañcassa pūjetvā’’tiādiṃ sandhāya vuttaṃ. Viññāpanatthaṃ paresaṃ viññūnanti vā sambandhanīyaṃ. Aviññūnaṃ appamāṇatāya abhājanatāya ca viññūnaṃ gahaṇaṃ. Te hi buddhādīsu sagāravassa pamāṇabhūtataṃ jānantā tassa vacanaṃ sotabbaṃ saddhātabbaṃ maññanti, sammadeva ca naṃ anutiṭṭhantā tadadhippāyaṃ pūrenti. Idhāpi purimanayeneva sambandho veditabbo pasādaviññāpanādimukhenapi sammāpaṭipattiākaṅkhāya paveditattā.
ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮೋ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೋ ಸದ್ಧಾನುಸಾರೀನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ದುತಿಯೋ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀನಂ। ಪಠಮೋ ವಾ ಅಸಂಸಿದ್ಧಸತ್ಥುಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ, ದುತಿಯೋ ಸಂಸಿದ್ಧಸತ್ಥುಧಮ್ಮಾನಂ। ತಥಾ ಪಠಮೋ ಪಠಮೇ ರತನೇ ಪಣಾಮಕಿರಿಯಾದಸ್ಸನಪರೋ, ದುತಿಯೋ ಇತರೇಸುಪೀತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ettha ca paṭhamo atthavikappo saddhānusārīnaṃ puggalānaṃ vasena vutto, dutiyo dhammānusārīnaṃ. Paṭhamo vā asaṃsiddhasatthudhammānaṃ vasena vutto, dutiyo saṃsiddhasatthudhammānaṃ. Tathā paṭhamo paṭhame ratane paṇāmakiriyādassanaparo, dutiyo itaresupīti ayaṃ viseso veditabbo.
ಪಣಾಮೋ ಕರೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪಣಾಮಕರಣಂ, ಪಣಾಮಕಿರಿಯಾಭಿನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ ಚೇತನಾ। ಸಾ ಹಿ ಖೇತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಚ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಭೂತಾ ಯಥಾಲದ್ಧಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಬಲಾನುಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಪುರಿಮಕಮ್ಮನಿಪ್ಫನ್ನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ವೇಮಜ್ಝೇ ಆಯನ್ತಿ ಆಪತನ್ತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯಾತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ರೋಗಾದಿಅನತ್ಥಾನಂ ವಿಧಾಯಕಸ್ಸ ಉಪಪೀಳಕಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಕಸ್ಸ ವಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿದ್ಧಂಸನಸಮತ್ಥೋ ಪುಞ್ಞಾತಿಸಯೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ರತನತ್ತಯಪಣಾಮ…ಪೇ॰… ವಿಸೇಸಭಾವತೋ’’ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ರಾಗಾದಿಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾಭಾವವಚನೇನ ಅನ್ತರಾಯಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಾಯ ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವಸ್ಸ, ಅತ್ಥಲಾಭಾದಿವಚನೇನ ಅನನ್ತರಾಯತಾಹೇತುಭೂತಾಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಬ್ಭಾವಸ್ಸ, ‘‘ಸಬ್ಯಾಪಜ್ಝಾಯ ಪಜಾಯ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೧೦; ೧೧.೧೧) ವಚನೇನ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಸುಖವಿಹಾರಿತಾಯ ಚ ಪಕಾಸನಂ ಮಹಾನಾಮಸುತ್ತಂಯೇವ ಉದಾಹಟಂ।
Paṇāmo karīyati etāyāti paṇāmakaraṇaṃ, paṇāmakiriyābhinipphādikā cetanā. Sā hi khettasampattiyā ācariyassa ca ajjhāsayasampattiyā diṭṭhadhammavedanīyabhūtā yathāladdhasampattinimittakassa kammassa balānuppadānavasena purimakammanipphannassa vipākasantānassa antarā vemajjhe āyanti āpatantīti antarāyāti laddhanāmānaṃ rogādianatthānaṃ vidhāyakassa upapīḷakassa upacchedakassa vā kammassa viddhaṃsanasamattho puññātisayoti imamatthaṃ dasseti ‘‘ratanattayapaṇāma…pe… visesabhāvato’’ti. Evañca katvā rāgādipariyuṭṭhānābhāvavacanena antarāyassa kāraṇabhūtāya payogavipattiyā abhāvassa, atthalābhādivacanena anantarāyatāhetubhūtāya payogasampattiyā sabbhāvassa, ‘‘sabyāpajjhāya pajāya abyāpajjho viharatī’’ti (a. ni. 6.10; 11.11) vacanena diṭṭheva dhamme sukhavihāritāya ca pakāsanaṃ mahānāmasuttaṃyeva udāhaṭaṃ.
ಗುಣವಿಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಏತೇನ ಸತಿಪಿ ಕಾಯಮನೋಪಣಾಮಾನಂ ಅನ್ತರಾಯವಿಸೋಸನಸಮತ್ಥಭಾವೇ ತೇಹಿ ಪಣಾಮವಿಸಯಸ್ಸ ಪಣಾಮಾರಹಭಾವವಿಭಾವನೇನ ಸಾತಿಸಯೋ ವಚೀಪಣಾಮೋ ವಿಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಗುಣವಿಸೇಸವಾ ಹೀತಿಆದಿನಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಯುತ್ತಪತ್ತಕಾರಿತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ದೇಸನಾ ವಿನಯಪಿಟಕೇತಿ ಏತ್ಥ ನನು ವಿನಯಪಿಟಕಸ್ಸಪಿ ದೇಸನಾಭಾವತೋ ದೇಸನಾವಿನಯಪಿಟಕಾನಂ ಭೇದವಚನಂ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ? ನೋ ನ ಯುತ್ತಂ ‘‘ತೀಸುಪಿ ಚೇತೇಸು ಏತೇ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ) ಏತ್ಥ ವಿಯ ಸಮುದಾಯದೇಸನಾಯ ಅವಯವದೇಸನಾನಂ ಆಧಾರಭಾವತೋ। ದೇಸನಾಕಾಲೇ ವಾ ಮನಸಾ ವವತ್ಥಾಪಿತಾಯ ವಿನಯತನ್ತಿಯಾ ವಿನಯಪಿಟಕಭಾವತೋ ತದತ್ಥಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಚ ದೇಸನಾಭಾವತೋ ಭೇದವಚನಂ। ಅಥ ವಾ ದೇಸೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ದೇಸನಾ, ದೇಸನಾಸಮುಟ್ಠಾಪಕೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ, ತಸ್ಸ ಚ ವಿನಯಪಿಟಕವಿಸಯೋ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಚ ಸೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಭೇದವಚನೋಪಪತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕೇತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Guṇavisesadassanatthanti etena satipi kāyamanopaṇāmānaṃ antarāyavisosanasamatthabhāve tehi paṇāmavisayassa paṇāmārahabhāvavibhāvanena sātisayo vacīpaṇāmo vihitoti dasseti. Guṇavisesavā hītiādinā ācariyassa yuttapattakāritaṃ dasseti. Desanā vinayapiṭaketi ettha nanu vinayapiṭakassapi desanābhāvato desanāvinayapiṭakānaṃ bhedavacanaṃ na yuttanti? No na yuttaṃ ‘‘tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā’’ti (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā) ettha viya samudāyadesanāya avayavadesanānaṃ ādhārabhāvato. Desanākāle vā manasā vavatthāpitāya vinayatantiyā vinayapiṭakabhāvato tadatthapaññāpanassa ca desanābhāvato bhedavacanaṃ. Atha vā desīyati etenāti desanā, desanāsamuṭṭhāpako cittuppādo, tassa ca vinayapiṭakavisayo karuṇāpubbaṅgamo ca soti evamettha bhedavacanopapatti daṭṭhabbā. Suttantapiṭaketiādīsupi eseva nayo.
ಕಥಂ ಪನ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಾ, ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇಸು ಚ ಪಞ್ಞಾಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ಯತೋ ಉಕ್ಕಂಸಪರಿಯನ್ತಗತಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೋಪಿ ಭಗವಾ ಲೋಕಿಯಸಾಧುಜನೇಹಿಪಿ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಾನಿ ‘‘ಸಿಖರಣೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವಚನಾನಿ ಯಥಾಪರಾಧಞ್ಚ ಗರಹವಚನಾನಿ ವಿನಯಪಿಟಕದೇಸನಾಯಂ ಮಹಾಕರುಣಾಸಞ್ಚೋದಿತಮಾನಸೋ ಮಹಾಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಭಾಸಿ, ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾರಣಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವೇರಞ್ಜಾದೀಸು ಸಾರೀರಿಕಞ್ಚ ಖೇದಮನುಭೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಭೂಮನ್ತರಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸಮಯನ್ತರಕಥಾನಂ ವಿಯ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾಪಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪಞ್ಞಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ ಅತಿಸಯಕಿಚ್ಚವತೀ, ತತೋಪಿ ಕರುಣಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ಅಧಿಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನಾ’’ತಿ। ಕರುಣಾಬ್ಯಾಪಾರಾಧಿಕತಾಯ ಹಿ ದೇಸನಾಯ ಕರುಣಾಪ್ಪಧಾನತಾ, ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಬಹುಲೋ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇಸು ತದಜ್ಝಾಸಯಾನುಲೋಮೇನ ಗಮ್ಭೀರಮತ್ಥಪದಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನತಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವಪ್ಪಹೋನಕೋ ರೂಪಾರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಧಮ್ಮಸಭಾವಾನುರೋಧೇನ ಪವತ್ತಿತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನತಾ। ತೇನೇವ ಚ ಕಾರಣೇನಾತಿಆದಿನಾ ದೇಸನಾನುರೂಪತಂತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಥೋಮನಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಪಕತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Kathaṃ pana bhagavato desanā vinayapiṭake karuṇāppadhānā, suttābhidhammapiṭakesu ca paññākaruṇāpaññāppadhānāti viññāyatīti? Yato ukkaṃsapariyantagatahirottappopi bhagavā lokiyasādhujanehipi pariharitabbāni ‘‘sikharaṇī’’tiādīni vacanāni yathāparādhañca garahavacanāni vinayapiṭakadesanāyaṃ mahākaruṇāsañcoditamānaso mahāparisamajjhe abhāsi, taṃtaṃsikkhāpadapaññattikāraṇāpekkhāya verañjādīsu sārīrikañca khedamanubhosi, tasmā kiñcāpi bhūmantarapaccayākārasamayantarakathānaṃ viya vinayapaññattiyāpi samuṭṭhāpikā paññā anaññasādhāraṇatāya atisayakiccavatī, tatopi karuṇāya kiccaṃ adhikanti adhippāyena vuttaṃ ‘‘vinayapiṭake karuṇāppadhānā’’ti. Karuṇābyāpārādhikatāya hi desanāya karuṇāppadhānatā, suttantadesanāya mahākaruṇāsamāpattibahulo veneyyasantānesu tadajjhāsayānulomena gambhīramatthapadaṃ patiṭṭhapesīti karuṇāpaññāppadhānatā, abhidhammadesanāya pana sabbaññutaññāṇassa visayabhāvappahonako rūpārūpaparicchedo dhammasabhāvānurodhena pavattitoti paññāppadhānatā. Teneva ca kāraṇenātiādinā desanānurūpataṃtaṃsaṃvaṇṇanāya thomanā ācariyassa pakatīti dasseti.
ಕುಸಲಾ ರೂಪಂ ಚಕ್ಖುಮಾ ದಸ ದಾಳಿಮಾದಿ ಸಮೂಹವಸೇನ ಅತ್ಥಾನವಬೋಧನತ್ಥೋ ವಿಯ ಅತ್ಥಾವಬೋಧನತ್ಥೋ ಹಿ ಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ ಅತ್ತಪರಾಧೀನೋ ಕೇವಲೋ ಅತ್ಥಪದತ್ಥಕೋ, ಸೋ ಪದತ್ಥವಿಪರಿಯೇಸಕಾರಿನಾ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಸದ್ದಪದತ್ಥಕೋ ಜಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕರುಣಾ ವಿಯಾತಿ ನಿದಸ್ಸನವಚನ’’ನ್ತಿ। ನಿದಸ್ಸನಞ್ಹಿ ನಾಮ ನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ತೇನ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸತಿ ಹೋತಿ, ನಾಞ್ಞಥಾತಿ ತಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಸ ಯಥಾ…ಪೇ॰… ಪವತ್ತಿತ್ಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।
Kusalā rūpaṃ cakkhumā dasa dāḷimādi samūhavasena atthānavabodhanattho viya atthāvabodhanattho hi saddappayogo attaparādhīno kevalo atthapadatthako, so padatthavipariyesakārinā iti-saddena saddapadatthako jāyatīti āha ‘‘karuṇā viyāti nidassanavacana’’nti. Nidassanañhi nāma nidassitabbadhamme tena ca sambandhe sati hoti, nāññathāti tassa nidassanabhāvaṃ vibhāvento āha ‘‘yassa yathā…pe… pavattitthāti attho’’ti.
‘‘ತತ್ಥ ಕರುಣಾ ವಿಯಾತಿ ನಿದಸ್ಸನವಚನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಿದಸ್ಸನನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಆಧಾರವಿಸಯಬ್ಯಾಪಾರೇಹಿ ಸವಿಸೇಸನೇಹಿ ಸಹ ಪಕಾಸನವಸೇನ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥತತ್ವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅವಯವಭೇದವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿರತೀತಿ ಕರುಣಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗಾನಂ ಭೂತಪುಬ್ಬಗತಿಯಾ ವಾ ಸತ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಕಸ್ಸಪಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನೇಕಸಾಮಞ್ಞಾಕಾರವನ್ತತಾಯ ‘‘ಯಥಾಸಭಾವಂ ಪಕಾರೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫) ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ ಞಾತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾಭಾವತೋ। ಏತೇನ ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಕಿಚ್ಛವುತ್ತಿತಂ ಆಹ। ಯಥೇವ ಹಿ ‘‘ಞೇಯ್ಯೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಪವತ್ತಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇ ತೇಸಂ ಅತ್ತತ್ತನಿಯತಾವಿರಹಸಂಸೂಚನತ್ಥಂ ಪರೇಸಂ ಸತ್ತಾದಿಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಪಟಿಸೇಧನೇನ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೇನ ಞೇಯ್ಯಾ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ‘‘ಧಮ್ಮೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಪವತ್ತಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇ ಧಮ್ಮೇಸು ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಆಕಙ್ಖಪ್ಪಟಿಬದ್ಧತಾಯ ಅಕಿಚ್ಛವುತ್ತಿತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಪಟಿಸೇಧನೇನ ಞೇಯ್ಯ-ಸದ್ದೇನ ಧಮ್ಮಾ ವಿಸೇಸಿತಾತಿ। ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮ-ಸದ್ದಾ ನೀಲುಪ್ಪಲಸದ್ದಾ ವಿಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಭೇದಾಭೇದಯುತ್ತಾತಿ ‘‘ಞೇಯ್ಯಾ ಚ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಾ ಯಾತಿ ಯಥಾ-ಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾಯಞ್ಹಿ ಅಯಂ ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ, ತಪ್ಪಭೇದಾ ಪಞ್ಞಾ ಪವತ್ತಿತ್ಥಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ।
‘‘Tattha karuṇā viyāti nidassanavacana’’ntiādinā nidassananidassitabbadhammānaṃ ādhāravisayabyāpārehi savisesanehi saha pakāsanavasena gāthāya atthatatvaṃ dassetvā avayavabhedavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘kiratīti karuṇā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nicchandarāgānaṃ bhūtapubbagatiyā vā sattatā veditabbā. Ekassapi dhammassa anekasāmaññākāravantatāya ‘‘yathāsabhāvaṃ pakārehī’’ti vuttaṃ. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sabbe dhammā sabbākārenā’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5) dhammānaṃ aññeyyattaṃ paṭikkhipati ñātuṃ asakkuṇeyyattābhāvato. Etena tassā paññāya akicchavuttitaṃ āha. Yatheva hi ‘‘ñeyyesu sabbesu pavattitthā’’ti ettāvatā adhippetatthe siddhe tesaṃ attattaniyatāvirahasaṃsūcanatthaṃ paresaṃ sattādimicchāgāhapaṭisedhanena dhamma-saddena ñeyyā visesitabbā, evaṃ ‘‘dhammesu sabbesu pavattitthā’’ti ettāvatā ca adhippetatthe siddhe dhammesu tassā paññāya ākaṅkhappaṭibaddhatāya akicchavuttitaṃ dassetuṃ aññeyyattapaṭisedhanena ñeyya-saddena dhammā visesitāti. Ñeyyadhamma-saddā nīluppalasaddā viya aññamaññaṃ bhedābhedayuttāti ‘‘ñeyyā ca te dhammā cā’’ti vuttaṃ. Yā yāti yathā-saddassatthaṃ dasseti. Byāpanicchāyañhi ayaṃ yathā-saddo, tappabhedā paññā pavattitthāti sambandhoti.
ಭಗವತಿ ಪವತ್ತಾವಾತಿ ಇದಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯ್ಯತ್ಥಾನಂ ಭಿನ್ನಾಧಾರತಾಯ ಭಿನ್ನಾಧಾರಸ್ಸ ಚ ಉಪಮಾನತ್ಥಸ್ಸ ಇಧ ಅಸಮ್ಭವತೋ ವುತ್ತಂ। ಭಗವತೋ ಕರುಣಾಯ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಭಾವೋ ಸತ್ತೇ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇತುಂ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಜೀವಿತಪರಿಚ್ಚಾಗೇನಪಿ ಏಕನ್ತಹಿತಜ್ಝಾಸಯತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಯತೋ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಕೋಸೋಹಿತವತ್ಥಗುಯ್ಹಪಹೂತಜಿವ್ಹಾವಿದಂಸನಮ್ಪಿ ಕತಂ, ಯಞ್ಚ ಯದಿಮೇ ಸತ್ತಾ ಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇನ ರಹದಮಿವ ಸೀತಲಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಲಿತಂ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಮ್ಪಿ ಸಮೋಗಾಹೇಯ್ಯ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಉದ್ಧಟಾತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಮಹೋಘಪಕ್ಖನ್ದಾನಂ ಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಕಾಮಾದಿಮಹೋಘಪಕ್ಖನ್ದೇ ಸತ್ತೇ ತತೋ ಉದ್ಧಟಾ ನತ್ಥಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಮಂ ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಪಸ್ಸತೋ ಯಥಾ ಭಗವತೋ ಕರುಣಾಯ ಆವಿಸನಂ ಹೋತಿ, ನ ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ತಥಾದಸ್ಸನಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ। ಅಥ ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಯದಿಪಿ ಪರೇ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯುಂ, ತಥಾಪಿ ನ ತೇಸಂ ಭಗವತೋ ವಿಯ ಕರುಣೋಕ್ಕಮನಂ ಅತ್ಥಿ ಅಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಅತ್ತಹಿತಮತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Bhagavati pavattāvāti idaṃ yebhuyyena upamānopameyyatthānaṃ bhinnādhāratāya bhinnādhārassa ca upamānatthassa idha asambhavato vuttaṃ. Bhagavato karuṇāya aññehi asādhāraṇabhāvo satte saṃsāradukkhato uddharitvā accantasukhe nibbāne patiṭṭhapetuṃ attano sarīrajīvitapariccāgenapi ekantahitajjhāsayatāvasena veditabbo, yato vineyyānaṃ kosohitavatthaguyhapahūtajivhāvidaṃsanampi kataṃ, yañca yadime sattā jāneyyuṃ, bhagavato sāsanena rahadamiva sītalaṃ sampajjalitaṃ aggikkhandhampi samogāheyya. Aññesaṃ passantānanti sambandho. Uddhaṭāti padaṃ apekkhitvā mahoghapakkhandānaṃ sattānanti kammatthe sāmivacanaṃ. Ayañhettha saṅkhepattho – kāmādimahoghapakkhande satte tato uddhaṭā natthañño koci maṃ ṭhapetvāti passato yathā bhagavato karuṇāya āvisanaṃ hoti, na evaṃ aññesaṃ tathādassanasseva abhāvato. Atha vā aññesaṃ passantānanti yadipi pare passeyyuṃ, tathāpi na tesaṃ bhagavato viya karuṇokkamanaṃ atthi appaṭipattito attahitamattapaṭipattito cāti attho.
ಅನಾವರಣಾ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಪ್ಪಟಿಹತವುತ್ತಿತಾಯ, ಅಸಾಧಾರಣಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ನಿರವಸೇಸಹೇತುಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನ ತೇಸಞ್ಚ ಸಭಾವಕಿಚ್ಚಾದಿಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಾದಿಪರಿಜಾನನೇನ ಆಯೂಹನವೇಲಾಯಮೇವ ತಂತಂಕಮ್ಮಾನಂ ತಂತಂಫಲವಿಸೇಸಹೀನಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತಾದಿವಿಭಾಗಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧೇಸು ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧೇಸು ಚ ಅತಿಸುಖುಮತಿರೋಹಿತವಿದೂರವುತ್ತಿಅತೀತಾನಾಗತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ತಂತಂಕಾರಣಸಮವಾಯವಿಭಾವನೇನೇವ ತಂತಂಫಲೇಸು ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಗನ್ಧರಸಫಸ್ಸಾದಿವಿಸೇಸಸ್ಸ ನಿರವಸೇಸತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಭಗವತೋ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಲೋಕಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಞಾಣಾದಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಚ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ರಾಗಗ್ಗಿಆದೀಹಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸಸ್ಸ ಆದಿತ್ತತಾದಿಆಕಾರದಸ್ಸನಂ ಭಗವತೋ ಮಹಾಕರುಣೋಕ್ಕಮನುಪಾಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಪನ ಬಹುಕೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಸತ್ತೇಸು ಮಹಾಕರುಣಾ ಓಕ್ಕಮತಿ। ‘‘ಆದಿತ್ತೋ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ…ಪೇ॰… ಉಯ್ಯುತ್ತೋ…ಪೇ॰… ಪಯಾತೋ…ಪೇ॰… ಕುಮ್ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ…ಪೇ॰… ಉಪನೀಯತಿ ಲೋಕೋ ಅಧುವೋ…ಪೇ॰… ಅತಾಣೋ ಲೋಕೋ ಅನಭಿಸ್ಸರೋ…ಪೇ॰… ಅಸ್ಸಕೋ ಲೋಕೋ ಸಬ್ಬಂ ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯಂ…ಪೇ॰… ಊನೋ ಲೋಕೋ ಅತಿತ್ತೋ ತಣ್ಹಾದಾಸೋತಿ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಸತ್ತೇಸು ಮಹಾಕರುಣಾ ಓಕ್ಕಮತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೭) ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಪರೋಸತಂ ಆಕಾರೇಹಿ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಗನ್ಥವಿತ್ಥಾರಂ ಪರಿಹರಿತುಂ ಸಂವಣ್ಣಯಿತುಞ್ಚ ಉಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಹ ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಮಹಾಕರುಣಾಞಾಣವಿಭಙ್ಗವಸೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಆಸಯಾನುಸಯ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಾನಿ ಸೇಸಾಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ। ತೇಸಮ್ಪಿ ಹಿ ವಿಭಙ್ಗೋ ‘‘ಇಧ ತಥಾಗತೋ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೧) ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಅತಿದಿಸತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತತ್ಥ ವಿಭತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸಚ್ಚಞಾಣಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Anāvaraṇā tīsu kālesu sabbattha appaṭihatavuttitāya, asādhāraṇā sabbadhammānaṃ niravasesahetupaccayapariggahavasena tesañca sabhāvakiccādiavatthāvisesādiparijānanena āyūhanavelāyameva taṃtaṃkammānaṃ taṃtaṃphalavisesahīnamajjhimapaṇītādivibhāgassa indriyabaddhesu anindriyabaddhesu ca atisukhumatirohitavidūravuttiatītānāgatādibhedabhinnānaṃ rūpadhammānaṃ taṃtaṃkāraṇasamavāyavibhāvaneneva taṃtaṃphalesu vaṇṇasaṇṭhānagandharasaphassādivisesassa niravasesato paṭivijjhanena veditabbā. Ayañca attho bhagavato anekadhātunānādhātulokaṃ yathābhūtaṃ ñāṇādivasena veditabbo. Yathā ca passantassāti idaṃ rāgaggiādīhi lokasannivāsassa ādittatādiākāradassanaṃ bhagavato mahākaruṇokkamanupāyaṃ sandhāya vuttaṃ. Taṃ pana bahukehi ākārehi passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati. ‘‘Āditto lokasannivāso…pe… uyyutto…pe… payāto…pe… kummaggappaṭipanno…pe… upanīyati loko adhuvo…pe… atāṇo loko anabhissaro…pe… assako loko sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ…pe… ūno loko atitto taṇhādāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamatī’’tiādinā (paṭi. ma. 1.117) paṭisambhidāmagge parosataṃ ākārehi dassitanti ganthavitthāraṃ pariharituṃ saṃvaṇṇayituñca upāyaṃ dassetuṃ āha ‘‘taṃ sabbaṃ paṭisambhidāmagge mahākaruṇāñāṇavibhaṅgavasena jānitabba’’nti. Indriyaparopariyattaāsayānusaya yamakapāṭihāriya sabbaññutānāvaraṇañāṇāni sesāsādhāraṇañāṇāni. Tesampi hi vibhaṅgo ‘‘idha tathāgato satte passati apparajakkhe’’tiādinā (paṭi. ma. 1.111) paṭisambhidāmagge nānappakārena dassitoti purimanayeneva atidisati. Ādi-saddena tattha vibhattānaṃ paṭisambhidāsaccañāṇādīnaṃ saṅgaho katoti veditabbo.
ನಿಪ್ಪದೇಸಸಪ್ಪದೇಸವಿಸಯಾ ಕರುಣಾ ವಿಯ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞಾಪಿ ಇಧ ನಿಪ್ಪದೇಸಸಪ್ಪದೇಸವಿಸಯಾ ನಿರವಸೇಸಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಕತಿಪಯಭೇದದಸ್ಸನೇನ ನಯತೋ ತದವಸಿಟ್ಠಭೇದಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇ ಪನ ಸೀಲಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನ, ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಸತದುಕಧಮ್ಮ, ಬಾವೀಸತಿತಿಕಧಮ್ಮ, ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನ ಇದ್ಧಿಪಾದ ಸಾಮಞ್ಞಫಲ ಅರಿಯವಂಸಾದಿ, ಪಞ್ಚಗತಿ ಪಞ್ಚಪಧಾನಿಯಙ್ಗಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಸಮಾಧಿ ಇನ್ದ್ರಿಯ ಬಲ ನಿಸ್ಸಾರಣೀಯಧಾತು ವಿಮುತ್ತಾಯತನ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಧಮ್ಮಸಞ್ಞಾದಿ, ಛಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನ ಅಗಾರವಗಾರವ ನಿಸ್ಸಾರಣಿಯಧಾತು ಸತತವಿಹಾರ ಅನುತ್ತರಿಯ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಪಞ್ಞಾದಿ, ಸತ್ತಅಪರಿಹಾನಿಯಧಮ್ಮ ಅರಿಯಧನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮನಿಜ್ಜರವತ್ಥು ಸಞ್ಞಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಖೀಣಾಸವಬಲಾದಿ, ಅಟ್ಠಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಹೇತು ಮಿಚ್ಛತ್ತ ಸಮ್ಮತ್ತ ಲೋಕಧಮ್ಮ ಅರಿಯಾನರಿಯವೋಹಾರ ಆರಮ್ಭವತ್ಥು ಕುಸೀತವತ್ಥು ಅಕ್ಖಣ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕ ಅಭಿಭಾಯತನ ವಿಮೋಕ್ಖಾದಿ, ನವಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಮೂಲಧಮ್ಮಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಧಾನಿಯಙ್ಗ ಸತ್ತಾವಾಸ ಆಘಾತವತ್ಥು ಆಘಾತಪಟಿವಿನಯ ಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಾದಿ, ದಸನಾಥಕರಧಮ್ಮ ಕಸಿಣಾಯತನ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥ ಮಿಚ್ಛತ್ತ ಸಮ್ಮತ್ತ ಅರಿಯವಾಸ ದಸಬಲಞಾಣ ಅಸೇಕ್ಖಧಮ್ಮಾದಿ, ಏಕಾದಸಮೇತ್ತಾನಿಸಂಸ ಸೀಲಾನಿಸಂಸ ಧಮ್ಮತಾ ಬುದ್ಧಿಹೇತು, ದ್ವಾದಸಾಯತನಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಾಕಾರ, ತೇರಸಧುತಗುಣ, ಚುದ್ದಸಬುದ್ಧಞಾಣ, ಪಞ್ಚದಸಚರಣವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಧಮ್ಮ, ಸೋಳಸಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿ ಸಚ್ಚಾಕಾರ ಸುತ್ತನ್ತಪಟ್ಠಾನ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಧಾತು ಭೇದಕರವತ್ಥು, ಏಕೂನವೀಸತಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣ, ಚತುವೀಸತಿಪಚ್ಚಯ, ಅಟ್ಠವೀಸತಿಸುತ್ತನ್ತಪಟ್ಠಾನ, ಪಣ್ಣಾಸಉದಯಬ್ಬಯದಸ್ಸನ, ಪರೋಪಣ್ಣಾಸಕುಸಲಧಮ್ಮ, ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತ, ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾದಿಭೇದಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನದೇಸನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ, ಯೇ ಚ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಮಾಪತ್ತಿಸಞ್ಚಾರಿಮಹಾವಜಿರಞಾಣಪ್ಪಭೇದಾ, ಯೇ ಚ ಅನನ್ತನಯಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಪವಿಚಯದೇಸನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ, ಯೇ ಚ ಅನನ್ತಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅನನ್ತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾನುಸಯಚರಿತಾದಿವಿಭಾವನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾತಿ ಏವಂಪಕಾರಾ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಇಧ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನಯತೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕೋ ಹಿ ಸಮತ್ಥೋ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಭೇದೇ ಅನುಪದಂ ನಿರವಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ। ತೇನೇವ ಭಗವನ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಭೂತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಪರಿಚ್ಛೇದನಂ ಪತಿಅನುಯುತ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಧಮ್ಮನ್ವಯೋ ವಿದಿತೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೬) ಆಹಾತಿ।
Nippadesasappadesavisayā karuṇā viya bhagavato paññāpi idha nippadesasappadesavisayā niravasesā adhippetāti tassā katipayabhedadassanena nayato tadavasiṭṭhabhedā gahetabbāti dassento ‘‘paññāggahaṇena cā’’tiādimāha. Te pana sīlasamādhi paññāvimuttivimuttiñāṇadassana, dvācattālīsasatadukadhamma, bāvīsatitikadhamma, catusatipaṭṭhāna sammappadhāna iddhipāda sāmaññaphala ariyavaṃsādi, pañcagati pañcapadhāniyaṅgapañcaṅgikasamādhi indriya bala nissāraṇīyadhātu vimuttāyatana vimuttiparipācanīyadhammasaññādi, chasāraṇīyadhamma anussatiṭṭhāna agāravagārava nissāraṇiyadhātu satatavihāra anuttariya nibbedhabhāgiyapaññādi, sattaaparihāniyadhamma ariyadhana bojjhaṅga sappurisadhammanijjaravatthu saññā dakkhiṇeyyapuggalakhīṇāsavabalādi, aṭṭhapaññāpaṭilābhahetu micchatta sammatta lokadhamma ariyānariyavohāra ārambhavatthu kusītavatthu akkhaṇa mahāpurisavitakka abhibhāyatana vimokkhādi, navayonisomanasikāramūladhammapārisuddhipadhāniyaṅga sattāvāsa āghātavatthu āghātapaṭivinaya saññānānatta anupubbavihārādi, dasanāthakaradhamma kasiṇāyatana akusalakammapatha kusalakammapatha micchatta sammatta ariyavāsa dasabalañāṇa asekkhadhammādi, ekādasamettānisaṃsa sīlānisaṃsa dhammatā buddhihetu, dvādasāyatanapaṭiccasamuppāda dhammacakkākāra, terasadhutaguṇa, cuddasabuddhañāṇa, pañcadasacaraṇavimuttiparipācanīyadhamma, soḷasaānāpānassati saccākāra suttantapaṭṭhāna, aṭṭhārasa buddhadhammadhātu bhedakaravatthu, ekūnavīsatipaccavekkhaṇa, catuvīsatipaccaya, aṭṭhavīsatisuttantapaṭṭhāna, paṇṇāsaudayabbayadassana, paropaṇṇāsakusaladhamma, dvāsaṭṭhidiṭṭhigata, aṭṭhasatataṇhāvicaritādibhedānaṃ dhammānaṃ paṭivijjhanadesanākārappavattā, ye ca catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇappabhedā, ye ca anantanayasamantapaṭṭhānapavicayadesanākārappavattā, ye ca anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayānusayacaritādivibhāvanākārappavattāti evaṃpakārā bhagavato paññāpabhedā, sabbepi idha ādi-saddena nayato saṅgayhantīti veditabbaṃ. Ko hi samattho bhagavato paññāya pabhede anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Teneva bhagavantaṃ ṭhapetvā paññavantānaṃ aggabhūto dhammasenāpatisāriputtattheropi buddhaguṇaparicchedanaṃ patianuyutto ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) āhāti.
ಸಂಸಾರಮಹೋಘಪಕ್ಖನ್ದಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ತತೋ ಸನ್ತಾರಣತ್ಥಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ತೇಹಿ ಪಯೋಜಿತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಅಸತಿಪಿ ತೇಸಂ ತಥಾವಿಧೇ ಅಭಿಸನ್ಧಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತಾ ಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಂ ಪಯೋಜೇನ್ತೀ’’ತಿ। ಏತೇನ ಸಬ್ಬೇನಾತಿ ಮಹಾಬೋಧಿಮೂಲಾದಿದಸ್ಸನೇನ। ಅಪಗಮನಂ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಜಾತಸಂವದ್ಧಭಾವದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಅನಾದಿ ಅನಿಧನೋ ಚ ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂಪಕಾರಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾದಾ ಪಟಿಸೇಧಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಮಞ್ಞಾ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸೇತಿ ಸತ್ತೇ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅಸತಿಪಿ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿವೋಹಾರಸೂಚನತೋ। ಕರುಣಾ ಆದಿಪಞ್ಞಾ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಸಮ್ಭರಣನಿಪ್ಫತ್ತಿಕಾಲಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪರಿಚ್ಛೇದವನ್ತತಾಯ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತನ್ನಿದಾನಭಾವತೋ ತತೋ ಉತ್ತರಿಕರಣೀಯಾಭಾವತೋ’’ತಿ। ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ಏಸೋ ಏವ ಹಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಬುದ್ಧಗುಣದಸ್ಸನುಪಾಯೋ ಯದಿದಂ ನಯಗ್ಗಾಹಣಂ। ಪರಧನಹರಣಾದಿತೋಪಿ ವಿರತಿ ಪರೇಸಂ ಅನತ್ಥಪರಿಹರಣವಸಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಿಯಾ ಕರುಣೂಪನಿಸ್ಸಯಾತಿ ಕರುಣಾನಿದಾನಂ ಸೀಲಂ। ತತೋ ಏವ ‘‘ತತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಿರತಿಪ್ಪವತ್ತಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Saṃsāramahoghapakkhandānaṃ sattānaṃ tato santāraṇatthaṃ paṭipanno tehi payojito nāma hoti asatipi tesaṃ tathāvidhe abhisandhiyanti vuttaṃ ‘‘sattā hi mahābodhiṃ payojentī’’ti. Etena sabbenāti mahābodhimūlādidassanena. Apagamanaṃ nirupakkilesanti yojetabbaṃ. Jātasaṃvaddhabhāvadassanena ‘‘anādi anidhano ca satto’’ti evaṃpakārā micchāvādā paṭisedhitā honti. Samaññā…pe… dasseti satte paramatthato asatipi sattapaññattivohārasūcanato. Karuṇā ādipaññā pariyosānanti idaṃ sambharaṇanipphattikālāpekkhāya vuttaṃ, na paricchedavantatāya. Tenevāha ‘‘tannidānabhāvato tato uttarikaraṇīyābhāvato’’ti. Sabbe buddhaguṇā dassitā honti nayato dassitattā. Eso eva hi anavasesato buddhaguṇadassanupāyo yadidaṃ nayaggāhaṇaṃ. Paradhanaharaṇāditopi virati paresaṃ anatthapariharaṇavasappavattiyā siyā karuṇūpanissayāti karuṇānidānaṃ sīlaṃ. Tato eva ‘‘tato pāṇātipātādiviratippavattito’’ti vuttaṃ.
೨. ಯಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನನ್ತಿಆದಿನಾ ‘‘ದಯಾಯಾ’’ತಿಆದಿಥೋಮನಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಯೋಜನಂ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಂ, ತತೋ ಬಹಿಭೂತಂ ಬಾಹಿರಂ। ದಯಾತಿ ಕರುಣಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ದಯಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾನಂ ವಾಚಕತ್ತಾ ವಕ್ಖಮಾನಞ್ಚ ಅನುಯೋಗಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತಾಯ ಹಿ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತೋ, ನ ಮೇತ್ತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಆಹ। ತನ್ತಿ ಪಞ್ಞಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ವಿನಿವತ್ತಾ ಚರಿತತ್ಥತಾಯ। ಪಟಿನಿದ್ದೇಸಂ ನಾರಹತಿ ಪಧಾನಾಪಧಾನೇಸು ಪಧಾನೇ ಕಿಚ್ಚದಸ್ಸನತೋ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ…ಪೇ॰… ವತೋತಿ ಕರುಣಾವಾಚಿನಾ ದಯಾ-ಸದ್ದೇನ ಏಕಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ತ-ಸದ್ದೋ ತತೋ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮವಿಸಯೋ ಭವಿತುಂ ನ ಯುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಪರಿಯಾಯಸದ್ದಾನಂ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೋ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೇ ಸತಿ ಹೋತಿ, ನಾಞ್ಞಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾನಾ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೇನ ಹೇತ್ಥ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೋ ಸಾಧೀಯತಿ, ಸಾ ಚ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾ ವಿಸಿಟ್ಠವಿಭತ್ತಿಕಾನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಮಾನವಿಭತ್ತಿತಾಯಪಿ ತಮೇವ ಸಾಧೀಯತೀತಿ ‘‘ದಯಾ…ಪೇ॰… ಚಿದ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ದಯಾಯ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೇ ಕಾರಣವಚನಂ। ಪಧಾನತಾಯ ಹಿ ಸಾಮಞ್ಞತಾಯ ಚ ಸಾ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಾ ಜಾತಾ। ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಕರುಣಾನಂ ವಾಚಕತ್ತಾ ಸಾಮಞ್ಞತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಸ ಚಾತಿ ದಯಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ। ‘‘ಪಧಾನಞ್ಚ ಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ಪಞ್ಞಾಪ್ಪಧಾನಾ, ‘‘ತಾಯಾ’’ತಿ ಪನ ಕೇವಲಂ ಅವತ್ವಾ ದಯಾವಿಸೇಸನಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಧಾನಾಯಪಿ ಕರುಣಾಯ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸೋ ಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಪ್ಪಧಾನತಾ ಚ ಕರುಣಾಯ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಪನ ಪಧಾನಾ ಏವ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ದಯಾಸಮುಸ್ಸಾಹಿನೀತಿ ಪಧಾನಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೨)।
2. Yassā saṃvaṇṇanantiādinā ‘‘dayāyā’’tiādithomanāya sambandhaṃ dasseti. Payojanaṃ pana vuttanayena veditabbaṃ. Abbhantaraṃ niyakajjhattaṃ, tato bahibhūtaṃ bāhiraṃ. Dayāti karuṇā adhippetāti dayā-saddassa mettākaruṇānaṃ vācakattā vakkhamānañca anuyogaṃ manasi katvā vuttaṃ. Tāya hi samussāhito, na mettāyāti adhippāyo. Pubbe vuttassa paṭiniddeso hotīti ta-saddassa atthaṃ āha. Tanti paññaṃ visesetvā upamābhāvena vinivattā caritatthatāya. Paṭiniddesaṃ nārahati padhānāpadhānesu padhāne kiccadassanato. Dvinnaṃ padānaṃ…pe… vatoti karuṇāvācinā dayā-saddena ekādhikaraṇabhāvena vuccamāno ta-saddo tato aññadhammavisayo bhavituṃ na yuttoti adhippāyo. Apariyāyasaddānaṃ samānādhikaraṇabhāvo visesanavisesitabbabhāve sati hoti, nāññathāti āha ‘‘samānā…pe… hotī’’ti. Samānādhikaraṇabhāvena hettha visesanavisesitabbabhāvo sādhīyati, sā ca samānādhikaraṇatā visiṭṭhavibhattikānaṃ na hotīti samānavibhattitāyapi tameva sādhīyatīti ‘‘dayā…pe… cida’’nti idaṃ dayāya visesitabbabhāve kāraṇavacanaṃ. Padhānatāya hi sāmaññatāya ca sā visesitabbā jātā. Tattha bhagavato tadaññesañca karuṇānaṃ vācakattā sāmaññatā veditabbā. Tassa cāti dayā-saddassa. ‘‘Padhānañca pañña’’ntiādinā kiñcāpi purimagāthāya paññāppadhānā, ‘‘tāyā’’ti pana kevalaṃ avatvā dayāvisesanabhāvena vuttattā appadhānāyapi karuṇāya paṭiniddeso yuttoti dasseti. Appadhānatā ca karuṇāya purimagāthāya vasena vuttā, idha pana padhānā eva. Tathā ca vuttaṃ ‘‘dayāsamussāhinīti padhānā’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 2).
ಕಥಂ ಪನ…ಪೇ॰… ಞಾತಬ್ಬಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನಞ್ಞೇವ ಅತ್ಥಂ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಚೋದೇತಿ। ಯದಿ ಏವನ್ತಿ ಯದಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಗಣ್ಹಸಿ। ಮೇತ್ತಾತಿ ಚ ನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮೇತ್ತಚಿತ್ತತಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಸೇನ ನ ದಯಾ ಕರುಣಾ , ಏವಂ ‘‘ನಿಕ್ಕರುಣತಂ ಆಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಸೇನ ನ ದಯಾ ಮೇತ್ತಾತಿ ವಚನಮತ್ತಗ್ಗಹಣೇ ಅಟ್ಠಕಥಾನಮ್ಪಿ ವಿರೋಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ಹೀತಿಆದಿನಾ ವಿವರತಿ। ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಹಿ ದಯಾ-ಸದ್ದಂ ದಾನಗತಿರಕ್ಖಣೇಸು ಪಠನ್ತಿ। ಅನುರಕ್ಖಣಞ್ಚ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾನಂ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರದುಕ್ಖಾಪನಯನಾಕಾರವುತ್ತೀನಂ ಸಮಾನಕಿಚ್ಚಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಭಯತ್ಥ ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತೋನೀತನ್ತಿ ಅನ್ತೋಗಧಂ, ರುಕ್ಖತ್ಥೋ ವಿಯ ಧವಖದಿರಾದೀನಂ ಅನುರಕ್ಖಣತ್ಥೋ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪನ ‘‘ದಯಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀತಿ ಅನನ್ತರಂ ಕರುಣಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ಮೇತ್ತಾಪರಿಯಾಯೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಮೇತ್ತಾಪಿ ಹಿ ಕರುಣಾ ವಿಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತವಿರತಿಯಾ ಕಾರಣನ್ತಿ। ‘‘ಅದಯಾಪನ್ನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಾರುಣಿಕೋ ಅವಿಹಿಂ ಸಜ್ಝಾಸಯತ್ತಾ ಪರೇಸಂ ವಿಹೇಸಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕರೋತಿ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತನೇತಿ ನಿಕ್ಕರುಣತಾಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತಿತಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತಮೇವತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏವಞ್ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾನಂ ಅವಿರೋಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಯದಿ ದಯಾ-ಸದ್ದೋ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾನಂ ವಾಚಕೋ, ಏವಮ್ಪಿಕಥಂ ಪನ ಕರುಣಾ ‘‘ದಯಾ’’ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾತಿ ಅನುಯೋಗೋ ತದವತ್ಥೋ ಏವಾತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಕರುಣಾ ಚ ದೇಸನಾಯಾತಿಆದಿನಾ ಕರುಣಾಯ ಏವ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಮಾಹ।
Kathaṃ pana…pe… ñātabbāti vakkhamānaññeva atthaṃ hadaye ṭhapetvā codeti. Yadi evanti yadi aṭṭhakathāya adhippāyaṃ aggahetvā vacanamattameva gaṇhasi. Mettāti ca na yujjeyyāti yathā ‘‘mettacittataṃ āpanno’’ti etissā aṭṭhakathāya vasena na dayā karuṇā , evaṃ ‘‘nikkaruṇataṃ āpanno’’ti etissā aṭṭhakathāya vasena na dayā mettāti vacanamattaggahaṇe aṭṭhakathānampi virodhaṃ dasseti. ‘‘Adhippāyavasena yojetabbo’’ti vatvā tameva adhippāyaṃ dayā-saddo hītiādinā vivarati. Akkharacintakā hi dayā-saddaṃ dānagatirakkhaṇesu paṭhanti. Anurakkhaṇañca mettākaruṇānaṃ hitūpasaṃhāradukkhāpanayanākāravuttīnaṃ samānakiccaṃ, tasmā ubhayattha dayā-saddo pavattatīti vuttaṃ. Antonītanti antogadhaṃ, rukkhattho viya dhavakhadirādīnaṃ anurakkhaṇattho mettākaruṇānaṃ sāmaññanti attho, adhippāyo pana ‘‘dayāpanno’’ti ettha sabbapāṇabhūtahitānukampīti anantaraṃ karuṇāya vuttattā dayā-saddo mettāpariyāyoti viññāyati. Mettāpi hi karuṇā viya pāṇātipātaviratiyā kāraṇanti. ‘‘Adayāpanno’’ti ettha pana kāruṇiko avihiṃ sajjhāsayattā paresaṃ vihesāmattampi na karoti, ko pana vādo pāṇātipātaneti nikkaruṇatāya pāṇātipātitā dassitāti veditabbā. Etamevatthaṃ sandhāya ‘‘evañhi aṭṭhakathānaṃ avirodho hotī’’ti āha. Yadi dayā-saddo mettākaruṇānaṃ vācako, evampikathaṃ pana karuṇā ‘‘dayā’’ti jānitabbāti anuyogo tadavattho evāti codanaṃ manasi katvā karuṇā ca desanāyātiādinā karuṇāya eva gahaṇe kāraṇamāha.
ನನು ತಾಯಾತಿಆದಿನಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋಪಿ ಪಕರಣಂ ಬಲವನ್ತಿ ಪಕರಣವಸೇನೇವ ಕರುಣಾವಿಸಯಸ್ಸ ಞಾತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾರುಚಿ ಪವತ್ತಿತ್ಥಾತಿ ಏತಂ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ಸಪ್ಪದೇಸನಿಪ್ಪದೇಸಸತ್ತವಿಸಯಾಯ ಕರುಣಾಯ ಗಹಿತಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ಯಥಾರುಚಿಪವತ್ತಿ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅನೇಕೇಸು ಚ ಇಚ್ಛಾನುರೂಪಪ್ಪವತ್ತೀತಿ। ‘‘ಇಧ ಪನ ನಿಪ್ಪದೇಸಸತ್ತವಿಸಯತಂ ಗಹೇತು’’ನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಿದ್ಧೇ ಸತಿ ಆರಮ್ಭೋ ಞಾಪಕತ್ಥೋ ಹೋತೀತಿ ಪುನ ‘‘ಸತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವಚನಂ ಇಮಮತ್ಥವಿಸೇಸಂ ಬೋಧೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ದೇವೇಸುಯೇವಾತಿಆದಿನಾಪಿ ದಯಾಸಾಧನಸ್ಸ ಸಮುಸ್ಸಾಹನಸ್ಸ ಸತ್ತವಿಸಯಭಾವೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯಲದ್ಧೇಪಿ ‘‘ಸತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವಚನಂ ತಸ್ಸ ನಿಪ್ಪದೇಸಸತ್ತವಿಸಯಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಇಮಂ ವಿಸೇಸಂ ಞಾಪೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Nanu tāyātiādinā sāmatthiyatopi pakaraṇaṃ balavanti pakaraṇavaseneva karuṇāvisayassa ñātataṃ dasseti. Yathāruci pavattitthāti etaṃ purimagāthāya sappadesanippadesasattavisayāya karuṇāya gahitabhāvassa kāraṇavacanaṃ. Yathārucipavatti hi ekasmiṃ anekesu ca icchānurūpappavattīti. ‘‘Idha pana nippadesasattavisayataṃ gahetu’’nti etena siddhe sati ārambho ñāpakattho hotīti puna ‘‘sattesū’’ti vacanaṃ imamatthavisesaṃ bodhetīti dasseti. Na devesuyevātiādināpi dayāsādhanassa samussāhanassa sattavisayabhāve sāmatthiyaladdhepi ‘‘sattesū’’ti vacanaṃ tassa nippadesasattavisayabhāvo adhippetoti imaṃ visesaṃ ñāpetīti dasseti.
ಕಾಲದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾದಿಪರಿದೀಪನಂ ಬಾಹಿರನಿದಾನನ್ತಿ ಕಾಲಾದೀನಿ ನಿದ್ಧಾರೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅವಸಾನಮ್ಹಿ ವಸನ್ತೋ ತಿದಸಾಲಯೇತಿ ವಚನತೋತಿ ಏತೇನ ತಸ್ಸ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸ್ಸ ಸದ್ದನ್ತರಸನ್ನಿಧಾನೇನ ಅವಚ್ಛಿನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಪವತ್ತವೋಹಾರೇನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸನ್ತಾನೇಪಿ ರಾಗಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗೇಸು ಸತ್ತವೋಹಾರೋ ವಿಯ ಪುಥುಜ್ಜನಸನ್ತಾನೇ ರಾಗಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಹರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ತದಭಾವೇಪಿ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಾನೇ ರುಳ್ಹೀವಸೇನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ದಿಟ್ಠಿಹರಣವಸೇನ ಯೇ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಕಾ ಜಾತಾ ಅಚೇಲಕಕಸ್ಸಪಾದಯೋ ವಿಯ, ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಕಾಸನೇ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಟಿಭಾನಭಾವಾದಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಚ್ಚಕಾದಯೋ ವಿಯ।
Kāladesadesakaparisādiparidīpanaṃ bāhiranidānanti kālādīni niddhārento ‘‘yasmiṃ kāle’’tiādimāha. Avasānamhi vasanto tidasālayeti vacanatoti etena tassa pāṭihāriyassa saddantarasannidhānena avacchinnataṃ dasseti. Tattha pavattavohārena ca na sakkāti puthujjanasantānepi rāgādipaṭipakkhaharaṇassa abhāvato nicchandarāgesu sattavohāro viya puthujjanasantāne rāgādipaṭipakkhaharaṇavasena pavattaṃ tadabhāvepi bhagavato santāne ruḷhīvasena pāṭihāriyantveva vuccatīti na sakkā vattunti adhippāyo. Diṭṭhiharaṇavasena ye sammādiṭṭhikā jātā acelakakassapādayo viya, diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena appaṭibhānabhāvādippattiyā saccakādayo viya.
೩ . ಸೀತಪಬ್ಬತಾ ನಾಮ ‘‘ಸಿನೇರುಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಾ ಯುಗನ್ಧರೋ…ಪೇ॰… ಗಿರಿ ಬ್ರಹಾ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೩೭; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ) ಏವಂ ವುತ್ತಪಬ್ಬತಾ।
3. Sītapabbatā nāma ‘‘sineruṃ parivāretvā ṭhitā yugandharo…pe… giri brahā’’ti (visuddhi. 1.137; pārā. aṭṭha. 1.1 verañjakaṇḍavaṇṇanā) evaṃ vuttapabbatā.
೪-೫. ಸಬ್ಬಸೋ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಸೋ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನೇನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ತಯೋ ವಿಕಪ್ಪಾ ಯುತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಸೋ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸೇಹಿ ದಸಹಿ ದಸಹೀತಿ ಪನ ಅನಿಟ್ಠಸಾಧನತೋ ಪಟಿಸೇಧಿತೋ। ವಜ್ಜಿತಬ್ಬೇತಿ ಯೇ ವಜ್ಜೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ ‘‘ಅತಿಸಮ್ಮುಖಾ ಅತಿಸಮೀಪಂ ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೋ’’ತಿ, ಏತೇ। ಇತರೇ ಪನ ತಸ್ಸಾ ಪರಿಸಾಯ ಮಹನ್ತಭಾವೇನ ನ ಸಕ್ಕಾ ಪರಿಹರಿತುಂ।
4-5. Sabbaso cakkavāḷasahassehi sabbaso āgamma sabbaso sannisinnenāti sambandhavasena tayo vikappā yuttā, sabbaso cakkavāḷasahassehi dasahi dasahīti pana aniṭṭhasādhanato paṭisedhito. Vajjitabbeti ye vajjetuṃ sakkā ‘‘atisammukhā atisamīpaṃ unnatappadeso’’ti, ete. Itare pana tassā parisāya mahantabhāvena na sakkā pariharituṃ.
‘‘ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯ…ಪೇ॰… ಸಮತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇಸಂ ದೇಸೇತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಜಾನನಸಮತ್ಥಾತಿ ವಚನಂ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಾಕಾರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಾಮಿನಾಪಿ ಪರೇಸಂ ದೇಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಸಚ್ಚಾ ಏವ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಸಬ್ಬಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಜಾನನಸಮತ್ಥತಾದಿಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತಬಲಂ। ತೇಸಂ ಗಹಣಸಮತ್ಥತಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಧಿಕವಚನಮಞ್ಞಮತ್ಥಂ ಬೋಧೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
‘‘Sabbañeyya…pe… samatthā’’ti vatvā tesaṃ desetabbappakārajānanasamatthāti vacanaṃ attanā paṭividdhākārassa dhammasāmināpi paresaṃ desetuṃ asakkuṇeyyattā vuttaṃ. Aññathā sabbepi sattā diṭṭhasaccā eva bhaveyyuṃ. Sabbañeyyadhammānaṃ yathāsabhāvajānanasamatthatādiyeva yathāvuttabalaṃ. Tesaṃ gahaṇasamatthataṃ dīpeti, adhikavacanamaññamatthaṃ bodhetīti adhippāyo.
೬. ತಥಾಗತೋ ವನ್ದನೀಯೋತಿಆದಿನಾ ‘‘ನಮಸ್ಸಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸಾನಂ ತಂತಂಸುತ್ತಾನುರೋಧೇನ ಪವತ್ತಿತಮಾಹ। ಸರೀರಸೋಭಗ್ಗಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣತಾಆಧಿಪಚ್ಚಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಆದಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ।
6. Tathāgato vandanīyotiādinā ‘‘namassitvā’’tiādikiriyāvisesānaṃ taṃtaṃsuttānurodhena pavattitamāha. Sarīrasobhaggādīti ādi-saddena kalyāṇavākkaraṇatāādhipaccaparivārasampattiādi saṅgayhati.
೭. ಅನ್ತರಧಾಪೇತ್ವಾತಿ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ। ನಿರೋಧನಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಕಹೇತುಪರಿಹರಣವಸೇನ ತೇಸಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಕರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ‘‘ಸೋಸೇತ್ವಾ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾಯ ಅಪರಕಾಲಕಿರಿಯಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ವುತ್ತಂ।
7. Antaradhāpetvāti nirodhetvā. Nirodhanañcettha uppādakahetupariharaṇavasena tesaṃ anuppattikaraṇanti veditabbaṃ. Atthaṃ pakāsayissāmīti sambandhoti ‘‘sosetvā’’ti pubbakālakiriyāya aparakālakiriyāpekkhatāya vuttaṃ.
೮. ದುಕ್ಕರಭಾವಂ ದೀಪೇತುನ್ತಿ ಅದುಕ್ಕರಸ್ಸ ತಥಾಅಭಿಯಾಚೇತಬ್ಬತಾಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾನಂ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಾದೀನಞ್ಚ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಆಚಾರವಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ ಆಚಾರಸೀಲಾನಂ ತಥಾ ಯೋಜನಾ ಕತಾ, ತಥಾ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಸ್ಸ ಆಚಾರಸಭಾವತ್ತಾ ಇತರಂ ಸಭಾವೇನೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ದುತಿಯಾ। ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯನ್ತಿ ವಿಸುದ್ಧಾಚಾರಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿನಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಸಾದರಂ ಅಭಿಯಾಚಿತೇನ ತೇನ ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಪಮಾಣಿತೇನ ತಬ್ಬಿಮುಖಭಾವೋ ನ ಸುಕರೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
8. Dukkarabhāvaṃdīpetunti adukkarassa tathāabhiyācetabbatābhāvatoti adhippāyo. Pārājikasaṅghādisesānaṃ sīlavipattibhāvato thullaccayādīnañca yebhuyyena ācāravipattibhāvato ācārasīlānaṃ tathā yojanā katā, tathā cārittasīlassa ācārasabhāvattā itaraṃ sabhāveneva gahetvā dutiyā. Asakkuṇeyyanti visuddhācārādiguṇasamannāgatena sabrahmacārinā saddhammaciraṭṭhitatthaṃ sādaraṃ abhiyācitena tena ca abhidhammatthappakāsane samatthoti yāthāvato pamāṇitena tabbimukhabhāvo na sukaroti adhippāyo.
೯. ದೇವದೇವ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಪಟ್ಠಾನಸಂವಣ್ಣನಾಟೀಕಾಯಂ ವಿಪಞ್ಚಿತೋತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಿಮ್ಹ।
9. Devadeva-saddassa attho paṭṭhānasaṃvaṇṇanāṭīkāyaṃ vipañcitoti na vitthārayimha.
೧೩. ಪಠಮಸಙ್ಗೀತಿಯಂ ಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಸಙ್ಗೀತಾತಿ ವಚನೇನ ಸಾ ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಸಂವಿಜ್ಜತಿ, ತೇನ ಪಾಠೋ ವಿಯ ಭಗವಂಮೂಲಿಕಾವಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತದಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ‘‘ಕಸ್ಸ ಪನ ಸಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ತಮೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮಪದಂ ಆಕಡ್ಢತಿ। ಆವುತ್ತಿಆದಿವಸೇನ ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ।
13. Paṭhamasaṅgītiyaṃ yā aṭṭhakathā saṅgītāti vacanena sā bhagavato dharamānakālepi aṭṭhakathā saṃvijjati, tena pāṭho viya bhagavaṃmūlikāvāti viññāyati. ‘‘Abhidhammassā’’ti padaṃ ‘‘atthaṃ pakāsayissāmī’’ti etadapekkhanti ‘‘kassa pana sā aṭṭhakathā’’ti pucchitvā adhikāravasena tameva abhidhammapadaṃ ākaḍḍhati. Āvuttiādivasena vā ayamattho vibhāvetabbo.
೧೬. ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಝಾನಙ್ಗವಿಸೇಸಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಮೇವ ನಿಯಮೇತೀತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ತಿಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರವಾದೋ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ನಿಯಮೇನ್ತಿ, ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೋ ನಿಯಮೇತೀತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಮೋರವಾಪಿವಾಸಿಮಹಾದತ್ತತ್ಥೇರತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರವಾದಾದಯೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ತಪ್ಪಕಾಸನೇನೇವಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇನೇವ। ಸೋತಿ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ತಥಾತಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾನಾಕುಲಭಾವೇನ। ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾನಾಕುಲಭೂತೋ ವಾ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ, ಏತೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇನೇವ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಇಧ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೀಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಥ ವಾ ತಪ್ಪಕಾಸನೇನೇವಾತಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾನಾಕುಲಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೇನೇವ । ಸೋತಿ ಪಕಾಸಿಯಮಾನೋ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥೋ। ತಥಾತಿ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಭಾವೇನ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ‘‘ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಅನಾಕುಲಂ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧನೀಯಂ।
16. Ariyamaggassa bojjhaṅgamaggaṅgajhānaṅgavisesaṃ pādakajjhānameva niyametītiādinayappavatto tipiṭakacūḷanāgattheravādo ādi-saddena vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyamenti, puggalajjhāsayo niyametīti evamādayo moravāpivāsimahādattattheratipiṭakacūḷābhayattheravādādayo saṅgayhanti. Tappakāsanenevāti abhidhammassa atthappakāsaneneva. Soti mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayo. Tathāti asammissānākulabhāvena. Asammissānākulabhūto vā vinicchayo mahāvihāravāsīnaṃ santakabhāvena, etena abhidhammassa atthappakāsaneneva mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayo idha abhinipphādīyatīti dasseti. Atha vā tappakāsanenevāti asammissānākulabhāvappakāsaneneva . Soti pakāsiyamāno abhidhammattho. Tathāti mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayabhāvena. Imasmiṃ atthavikappe ‘‘asammissaṃ anākulaṃ atthaṃ pakāsayissāmī’’ti sambandhanīyaṃ.
೧೭. ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಂ ಹೋತೀತಿ ತೋಸನಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬೇನ ತೇನ ತೋಸನಂ ಕತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯುತ್ತರೂಪಾ ಯೋಜನಾ।
17. Aññañcasabbaṃ atthappakāsanaṃ hotīti tosanaṃ hotīti attho. Tenevāha ‘‘sabbena tena tosanaṃ kataṃ hotī’’ti. Yuttarūpā yojanā.
ವೀಸತಿಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vīsatigāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ವೀಸತಿಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ • Vīsatigāthāvaṇṇanā
