Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[൩൪൦] ൧൦. വിസയ്ഹജാതകവണ്ണനാ
[340] 10. Visayhajātakavaṇṇanā
അദാസി ദാനാനീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അനാഥപിണ്ഡികം ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു ഹേട്ഠാ ഖദിരങ്ഗാരജാതകേ (ജാ॰ ൧.൧.൪൦) വിത്ഥാരിതമേവ. ഇധ പന സത്ഥാ അനാഥപിണ്ഡികം. ആമന്തേത്വാ ‘‘പോരാണകപണ്ഡിതാപി ഗഹപതി ‘ദാനം മാ ദദാസീ’തി ആകാസേ ഠത്വാ വാരേന്തം സക്കം ദേവാനമിന്ദം പടിബാഹിത്വാ ദാനം അദംസുയേവാ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.
Adāsidānānīti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā khadiraṅgārajātake (jā. 1.1.40) vitthāritameva. Idha pana satthā anāthapiṇḍikaṃ. Āmantetvā ‘‘porāṇakapaṇḍitāpi gahapati ‘dānaṃ mā dadāsī’ti ākāse ṭhatvā vārentaṃ sakkaṃ devānamindaṃ paṭibāhitvā dānaṃ adaṃsuyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ അസീതികോടിവിഭവോ വിസയ്ഹോ നാമ സേട്ഠി ഹുത്വാ പഞ്ചഹി സീലേഹി സമന്നാഗതോ ദാനജ്ഝാസയോ ദാനാഭിരതോ അഹോസി. സോ ചതൂസു നഗരദ്വാരേസു, നഗരമജ്ഝേ, അത്തനോ ഘരദ്വാരേതി ഛസു ഠാനേസു ദാനസാലായോ കാരേത്വാ ദാനം പവത്തേസി, ദിവസേ ദിവസേ ഛ സതസഹസ്സാനി വിസ്സജ്ജേതി. ബോധിസത്തസ്സ ച വനിബ്ബകയാചകാനഞ്ച ഏകസദിസമേവ ഭത്തം ഹോതി. തസ്സ ജമ്ബുദീപം ഉന്നങ്ഗലം കത്വാ ദാനം ദദതോ ദാനാനുഭാവേന സക്കസ്സ ഭവനം കമ്പി, സക്കസ്സ ദേവരഞ്ഞോ പണ്ഡുകമ്ബലസിലാസനം ഉണ്ഹാകാരം ദസ്സേസി. സക്കോ ‘‘കോ നു ഖോ മം ഠാനാ ചാവേതുകാമോ’’തി ഉപധാരേന്തോ മഹാസേട്ഠിം ദിസ്വാ ‘‘അയം വിസയ്ഹോ അതിവിയ പത്ഥരിത്വാ സകലജമ്ബുദീപം ഉന്നങ്ഗലം കരോന്തോ ദാനം ദേതി, ഇമിനാ ദാനേന മം ചാവേത്വാ സയം സക്കോ ഭവിസ്സതി മഞ്ഞേ, ധനമസ്സ നാസേത്വാ ഏതം ദലിദ്ദം കത്വാ യഥാ ദാനം ന ദേതി, തഥാ കരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ സബ്ബം ധനധഞ്ഞം തേലമധുഫാണിതസക്കരാദീനി അന്തമസോ ദാസകമ്മകരപോരിസമ്പി അന്തരധാപേസി.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto asītikoṭivibhavo visayho nāma seṭṭhi hutvā pañcahi sīlehi samannāgato dānajjhāsayo dānābhirato ahosi. So catūsu nagaradvāresu, nagaramajjhe, attano gharadvāreti chasu ṭhānesu dānasālāyo kāretvā dānaṃ pavattesi, divase divase cha satasahassāni vissajjeti. Bodhisattassa ca vanibbakayācakānañca ekasadisameva bhattaṃ hoti. Tassa jambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā dānaṃ dadato dānānubhāvena sakkassa bhavanaṃ kampi, sakkassa devarañño paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko ‘‘ko nu kho maṃ ṭhānā cāvetukāmo’’ti upadhārento mahāseṭṭhiṃ disvā ‘‘ayaṃ visayho ativiya pattharitvā sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ karonto dānaṃ deti, iminā dānena maṃ cāvetvā sayaṃ sakko bhavissati maññe, dhanamassa nāsetvā etaṃ daliddaṃ katvā yathā dānaṃ na deti, tathā karissāmī’’ti cintetvā sabbaṃ dhanadhaññaṃ telamadhuphāṇitasakkarādīni antamaso dāsakammakaraporisampi antaradhāpesi.
തദാ ദാനബ്യാവടാ ആഗന്ത്വാ ‘‘സാമി ദാനഗ്ഗം പച്ഛിന്നം, ഠപിതഠപിതട്ഠാനേ ന കിഞ്ചി പസ്സാമാ’’തി ആരോചയിംസു. ‘‘ഇതോ പരിബ്ബയം ഹരഥ, മാ ദാനം പച്ഛിന്ദഥാ’’തി ഭരിയം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, ദാനം പവത്താപേഹീ’’തി ആഹ. സാ സകലഗേഹം വിചിനിത്വാ അഡ്ഢമാസകമത്തമ്പി അദിസ്വാ ‘‘അയ്യ, അമ്ഹാകം നിവത്ഥവത്ഥം ഠപേത്വാ അഞ്ഞം കിഞ്ചി ന പസ്സാമി, സകലഗേഹം തുച്ഛ’’ന്തി ആഹ. സത്തരതനഗബ്ഭേസു ദ്വാരം വിവരാപേത്വാ ന കിഞ്ചി അദ്ദസ, സേട്ഠിഞ്ച ഭരിയഞ്ച ഠപേത്വാ അഞ്ഞേ ദാസകമ്മകരാപി ന പഞ്ഞായിംസു. പുന മഹാസത്തോ. ഭരിയം ആമന്തേത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, ന സക്കാ ദാനം പച്ഛിന്ദിതും, സകലനിവേസനം വിചിനിത്വാ കിഞ്ചി ഉപധാരേഹീ’’തി ആഹ. തസ്മിം ഖണേ ഏകോ തിണഹാരകോ അസിതഞ്ച കാജഞ്ച തിണബന്ധനരജ്ജുഞ്ച ദ്വാരന്തരേ ഛഡ്ഡേത്വാ പലായി. സേട്ഠിഭരിയാ തം ദിസ്വാ ‘‘സാമി, ഇദം ഠപേത്വാ അഞ്ഞം ന പസ്സാമീ’’തി ആഹരിത്വാ അദാസി. മഹാസത്തോ ‘‘ഭദ്ദേ, മയാ ഏത്തകം കാലം തിണം നാമ ന ലായിതപുബ്ബം, അജ്ജ പന തിണം ലായിത്വാ ആഹരിത്വാ വിക്കിണിത്വാ യഥാനുച്ഛവികം ദാനം ദസ്സാമീ’’തി ദാനുപച്ഛേദഭയേന അസിതഞ്ചേവ കാജഞ്ച രജ്ജുഞ്ച ഗഹേത്വാ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ തിണവത്ഥും ഗന്ത്വാ തിണം ലായിത്വാ ‘‘ഏകോ അമ്ഹാകം ഭവിസ്സതി, ഏകേന ദാനം ദസ്സാമീ’’തി ദ്വേ തിണകലാപേ ബന്ധിത്വാ കാജേ ലഗ്ഗേത്വാ ആദായ ഗന്ത്വാ നഗരദ്വാരേ വിക്കിണിത്വാ മാസകേ ഗഹേത്വാ ഏകം കോട്ഠാസം യാചകാനം അദാസി. യാചകാ ബഹൂ, തേസം ‘‘മയ്ഹമ്പി ദേഹി, മയ്ഹമ്പി ദേഹീ’’തി വദന്താനം ഇതരമ്പി കോട്ഠാസം ദത്വാ തം ദിവസം സദ്ധിം ഭരിയായ അനാഹാരോ വീതിനാമേസി. ഇമിനാ നിയാമേന ഛ ദിവസാ വീതിവത്താ.
Tadā dānabyāvaṭā āgantvā ‘‘sāmi dānaggaṃ pacchinnaṃ, ṭhapitaṭhapitaṭṭhāne na kiñci passāmā’’ti ārocayiṃsu. ‘‘Ito paribbayaṃ haratha, mā dānaṃ pacchindathā’’ti bhariyaṃ pakkosāpetvā ‘‘bhadde, dānaṃ pavattāpehī’’ti āha. Sā sakalagehaṃ vicinitvā aḍḍhamāsakamattampi adisvā ‘‘ayya, amhākaṃ nivatthavatthaṃ ṭhapetvā aññaṃ kiñci na passāmi, sakalagehaṃ tuccha’’nti āha. Sattaratanagabbhesu dvāraṃ vivarāpetvā na kiñci addasa, seṭṭhiñca bhariyañca ṭhapetvā aññe dāsakammakarāpi na paññāyiṃsu. Puna mahāsatto. Bhariyaṃ āmantetvā ‘‘bhadde, na sakkā dānaṃ pacchindituṃ, sakalanivesanaṃ vicinitvā kiñci upadhārehī’’ti āha. Tasmiṃ khaṇe eko tiṇahārako asitañca kājañca tiṇabandhanarajjuñca dvārantare chaḍḍetvā palāyi. Seṭṭhibhariyā taṃ disvā ‘‘sāmi, idaṃ ṭhapetvā aññaṃ na passāmī’’ti āharitvā adāsi. Mahāsatto ‘‘bhadde, mayā ettakaṃ kālaṃ tiṇaṃ nāma na lāyitapubbaṃ, ajja pana tiṇaṃ lāyitvā āharitvā vikkiṇitvā yathānucchavikaṃ dānaṃ dassāmī’’ti dānupacchedabhayena asitañceva kājañca rajjuñca gahetvā nagarā nikkhamitvā tiṇavatthuṃ gantvā tiṇaṃ lāyitvā ‘‘eko amhākaṃ bhavissati, ekena dānaṃ dassāmī’’ti dve tiṇakalāpe bandhitvā kāje laggetvā ādāya gantvā nagaradvāre vikkiṇitvā māsake gahetvā ekaṃ koṭṭhāsaṃ yācakānaṃ adāsi. Yācakā bahū, tesaṃ ‘‘mayhampi dehi, mayhampi dehī’’ti vadantānaṃ itarampi koṭṭhāsaṃ datvā taṃ divasaṃ saddhiṃ bhariyāya anāhāro vītināmesi. Iminā niyāmena cha divasā vītivattā.
അഥസ്സ സത്തമേ ദിവസേ തിണം ആഹരമാനസ്സ സത്താഹം നിരാഹാരസ്സ അതിസുഖുമാലസ്സ നലാടേ സൂരിയാതപേന പഹടമത്തേ അക്ഖീനി ഭമിംസു. സോ സതിം പച്ചുപട്ഠാപേതും അസക്കോന്തോ തിണം അവത്ഥരിത്വാ പതി. സക്കോ തസ്സ കിരിയം ഉപധാരയമാനോ വിചരതി. സോ തങ്ഖണഞ്ഞേവ ആഗന്ത്വാ ആകാസേ ഠത്വാ പഠമം ഗാഥമാഹ –
Athassa sattame divase tiṇaṃ āharamānassa sattāhaṃ nirāhārassa atisukhumālassa nalāṭe sūriyātapena pahaṭamatte akkhīni bhamiṃsu. So satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto tiṇaṃ avattharitvā pati. Sakko tassa kiriyaṃ upadhārayamāno vicarati. So taṅkhaṇaññeva āgantvā ākāse ṭhatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
൧൫൭.
157.
‘‘അദാസി ദാനാനി പുരേ വിസയ്ഹ, ദദതോ ച തേ ഖയധമ്മോ അഹോസി;
‘‘Adāsi dānāni pure visayha, dadato ca te khayadhammo ahosi;
ഇതോ പരം ചേ ന ദദേയ്യ ദാനം, തിട്ഠേയ്യും തേ സംയമന്തസ്സ ഭോഗാ’’തി.
Ito paraṃ ce na dadeyya dānaṃ, tiṭṭheyyuṃ te saṃyamantassa bhogā’’ti.
തസ്സത്ഥോ – അമ്ഭോ വിസയ്ഹ ത്വം ഇതോ പുബ്ബേ തവ ഗേഹേ ധനേ വിജ്ജമാനേ സകലജമ്ബുദീപം ഉന്നങ്ഗലം കരിത്വാ ദാനാനി അദാസി. തസ്സ ച തേ ഏവം ദദതോ ഭോഗാനം ഖയധമ്മോ ഖയസഭാവോ അഹോസി, സബ്ബം സാപതേയ്യം ഖീണം, ഇതോ പരം ചേപി ത്വം ദാനം ന ദദേയ്യ, കസ്സചി കിഞ്ചി ന ദദേയ്യാസി, തവ സംയമന്തസ്സ അദദന്തസ്സ ഭോഗാ തഥേവ തിട്ഠേയ്യും, ‘‘ഇതോ പട്ഠായ ന ദസ്സാമീ’’തി ത്വം മയ്ഹം പടിഞ്ഞം ദേഹി, അഹം തേ ഭോഗേ ദസ്സേസ്സാമീതി.
Tassattho – ambho visayha tvaṃ ito pubbe tava gehe dhane vijjamāne sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ karitvā dānāni adāsi. Tassa ca te evaṃ dadato bhogānaṃ khayadhammo khayasabhāvo ahosi, sabbaṃ sāpateyyaṃ khīṇaṃ, ito paraṃ cepi tvaṃ dānaṃ na dadeyya, kassaci kiñci na dadeyyāsi, tava saṃyamantassa adadantassa bhogā tatheva tiṭṭheyyuṃ, ‘‘ito paṭṭhāya na dassāmī’’ti tvaṃ mayhaṃ paṭiññaṃ dehi, ahaṃ te bhoge dassessāmīti.
മഹാസത്തോ തസ്സ വചനം സുത്വാ ‘‘കോസി ത്വ’’ന്തി ആഹ. ‘‘സക്കോഹമസ്മീ’’തി. ബോധിസത്തോ ‘‘സക്കോ നാമ സയം ദാനം ദത്വാ സീലം സമാദിയിത്വാ ഉപോസഥകമ്മം കത്വാ സത്ത വത്തപദാനി പൂരേത്വാ സക്കത്തം പത്തോ, ത്വം പന അത്തനോ ഇസ്സരിയകാരണം ദാനം വാരേസി, അനരിയം വത കരോസീ’’തി വത്വാ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –
Mahāsatto tassa vacanaṃ sutvā ‘‘kosi tva’’nti āha. ‘‘Sakkohamasmī’’ti. Bodhisatto ‘‘sakko nāma sayaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā satta vattapadāni pūretvā sakkattaṃ patto, tvaṃ pana attano issariyakāraṇaṃ dānaṃ vāresi, anariyaṃ vata karosī’’ti vatvā tisso gāthā abhāsi –
൧൫൮.
158.
‘‘അനരിയമരിയേന സഹസ്സനേത്ത, സുദുഗ്ഗതേനാപി അകിച്ചമാഹു;
‘‘Anariyamariyena sahassanetta, suduggatenāpi akiccamāhu;
മാ വോ ധനം തം അഹു ദേവരാജ, യം ഭോഗഹേതു വിജഹേമു സദ്ധം.
Mā vo dhanaṃ taṃ ahu devarāja, yaṃ bhogahetu vijahemu saddhaṃ.
൧൫൯.
159.
‘‘യേന ഏകോ രഥോ യാതി, യാതി തേനപരോ രഥോ;
‘‘Yena eko ratho yāti, yāti tenaparo ratho;
പോരാണം നിഹിതം വത്തം, വത്തതഞ്ഞേവ വാസവ.
Porāṇaṃ nihitaṃ vattaṃ, vattataññeva vāsava.
൧൬൦.
160.
‘‘യദി ഹേസ്സതി ദസ്സാമ, അസന്തേ കിം ദദാമസേ;
‘‘Yadi hessati dassāma, asante kiṃ dadāmase;
ഏവംഭൂതാപി ദസ്സാമ, മാ ദാനം പമദമ്ഹസേ’’തി.
Evaṃbhūtāpi dassāma, mā dānaṃ pamadamhase’’ti.
തത്ഥ അനരിയന്തി ലാമകം പാപകമ്മം. അരിയേനാതി പരിസുദ്ധാചാരേന അരിയേന. സുദുഗ്ഗതേനാപീതി സുദലിദ്ദേനാപി. അകിച്ചമാഹൂതി അകത്തബ്ബന്തി ബുദ്ധാദയോ അരിയാ വദന്തി, ത്വം പന മം അനരിയം മഗ്ഗം ആരോചേസീതി അധിപ്പായോ. വോതി നിപാതമത്തം. യം ഭോഗഹേതൂതി യസ്സ ധനസ്സ പരിഭുഞ്ജനഹേതു മയം ദാനസദ്ധം വിജഹേമു പരിച്ചജേയ്യാമ, തം ധനമേവ മാ അഹു, ന നോ തേന ധനേന അത്ഥോതി ദീപേതി.
Tattha anariyanti lāmakaṃ pāpakammaṃ. Ariyenāti parisuddhācārena ariyena. Suduggatenāpīti sudaliddenāpi. Akiccamāhūti akattabbanti buddhādayo ariyā vadanti, tvaṃ pana maṃ anariyaṃ maggaṃ ārocesīti adhippāyo. Voti nipātamattaṃ. Yaṃ bhogahetūti yassa dhanassa paribhuñjanahetu mayaṃ dānasaddhaṃ vijahemu pariccajeyyāma, taṃ dhanameva mā ahu, na no tena dhanena atthoti dīpeti.
രഥോതി യംകിഞ്ചി യാനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യേന മഗ്ഗേന ഏകോ രഥോ യാതി, അഞ്ഞോപി രഥോ ‘‘രഥസ്സ ഗതമഗ്ഗോ ഏസോ’’തി തേനേവ മഗ്ഗേന യാതി. പോരാണം നിഹിതം വത്തന്തി യം മയാ പുബ്ബേ നിഹിതം വത്തം, തം മയി ധരന്തേ വത്തതുയേവ, മാ തിട്ഠതൂതി അത്ഥോ. ഏവംഭൂതാതി ഏവം തിണഹാരകഭൂതാപി മയം യാവ ജീവാമ, താവ ദസ്സാമയേവ. കിംകാരണാ? മാ ദാനം പമദമ്ഹസേതി. അദദന്തോ ഹി ദാനം പമജ്ജതി നാമ ന സരതി ന സല്ലക്ഖേതി, അഹം പന ജീവമാനോ ദാനം പമുസ്സിതും ന ഇച്ഛാമി, തസ്മാ ദാനം ദസ്സാമിയേവാതി ദീപേതി.
Rathoti yaṃkiñci yānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yena maggena eko ratho yāti, aññopi ratho ‘‘rathassa gatamaggo eso’’ti teneva maggena yāti. Porāṇaṃ nihitaṃ vattanti yaṃ mayā pubbe nihitaṃ vattaṃ, taṃ mayi dharante vattatuyeva, mā tiṭṭhatūti attho. Evaṃbhūtāti evaṃ tiṇahārakabhūtāpi mayaṃ yāva jīvāma, tāva dassāmayeva. Kiṃkāraṇā? Mā dānaṃ pamadamhaseti. Adadanto hi dānaṃ pamajjati nāma na sarati na sallakkheti, ahaṃ pana jīvamāno dānaṃ pamussituṃ na icchāmi, tasmā dānaṃ dassāmiyevāti dīpeti.
സക്കോ തം പടിബാഹിതും അസക്കോന്തോ ‘‘കിമത്ഥായ ദാനം ദദാസീ’’തി പുച്ഛി. ബോധിസത്തോ ‘‘നേവ സക്കത്തം, ന ബ്രഹ്മത്തം പത്ഥയമാനോ, സബ്ബഞ്ഞുതം പത്ഥേന്തോ പനാഹം ദദാമീ’’തി ആഹ. സക്കോ തസ്സ വചനം സുത്വാ തുട്ഠോ ഹത്ഥേന പിട്ഠിം പരിമജ്ജി. ബോധിസത്തസ്സ തങ്ഖണഞ്ഞേവ പരിമജ്ജിതമത്തസ്സേവ സകലസരീരം പരിപൂരി. സക്കാനുഭാവേന ചസ്സ സബ്ബോ വിഭവപരിച്ഛേദോ പടിപാകതികോവ അഹോസി. സക്കോ ‘‘മഹാസേട്ഠി, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ ദിവസേ ദിവസേ ദ്വാദസ സതസഹസ്സാനി വിസ്സജ്ജേന്തോ ദാനം ദദാഹീ’’തി തസ്സ ഗേഹേ അപരിമാണം ധനം കത്വാ തം ഉയ്യോജേത്വാ സകട്ഠാനമേവ ഗതോ.
Sakko taṃ paṭibāhituṃ asakkonto ‘‘kimatthāya dānaṃ dadāsī’’ti pucchi. Bodhisatto ‘‘neva sakkattaṃ, na brahmattaṃ patthayamāno, sabbaññutaṃ patthento panāhaṃ dadāmī’’ti āha. Sakko tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭho hatthena piṭṭhiṃ parimajji. Bodhisattassa taṅkhaṇaññeva parimajjitamattasseva sakalasarīraṃ paripūri. Sakkānubhāvena cassa sabbo vibhavaparicchedo paṭipākatikova ahosi. Sakko ‘‘mahāseṭṭhi, tvaṃ ito paṭṭhāya divase divase dvādasa satasahassāni vissajjento dānaṃ dadāhī’’ti tassa gehe aparimāṇaṃ dhanaṃ katvā taṃ uyyojetvā sakaṭṭhānameva gato.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ സേട്ഠിഭരിയാ രാഹുലമാതാ അഹോസി, വിസയ്ഹോ പന സേട്ഠി അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā seṭṭhibhariyā rāhulamātā ahosi, visayho pana seṭṭhi ahameva ahosi’’nti.
വിസയ്ഹജാതകവണ്ണനാ ദസമാ.
Visayhajātakavaṇṇanā dasamā.
കോകിലവഗ്ഗോ ചതുത്ഥോ.
Kokilavaggo catuttho.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൩൪൦. വിസയ്ഹജാതകം • 340. Visayhajātakaṃ