| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೧. ಸುತಮಯಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
1. Sutamayañāṇaniddesavaṇṇanā
ವಿಸ್ಸಜ್ಜನುದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Vissajjanuddesavaṇṇanā
೧. ಇದಾನಿ ಯಥಾನಿಕ್ಖಿತ್ತೇನ ಉದ್ದೇಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಭೇದತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಥಂ ಸೋತಾವಧಾನೇ ಪಞ್ಞಾ ಸುತಮಯೇ ಞಾಣನ್ತಿಆದಿ ನಿದ್ದೇಸವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಸೋತಾವಧಾನೇ ಪಞ್ಞಾ ಸುತಮಯೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ , ತಂ ಕಥಂ ಹೋತೀತಿ? ಅಯಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ। ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಹಿ ಪುಚ್ಛಾ – ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ, ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ, ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ, ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ, ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ। ತಾಸಂ ಇದಂ ನಾನತ್ತಂ –
1. Idāni yathānikkhittena uddesena saṅgahite dhamme pabhedato dassetuṃ kathaṃ sotāvadhāne paññā sutamaye ñāṇantiādi niddesavāro āraddho. Tattha yaṃ vuttaṃ, ‘‘sotāvadhāne paññā sutamaye ñāṇa’’nti , taṃ kathaṃ hotīti? Ayaṃ kathetukamyatāpucchā. Pañcavidhā hi pucchā – adiṭṭhajotanāpucchā, diṭṭhasaṃsandanāpucchā, vimaticchedanāpucchā, anumatipucchā, kathetukamyatāpucchāti. Tāsaṃ idaṃ nānattaṃ –
ಕತಮಾ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ? (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೦; ಚೂಳನಿ॰ ಪುಣ್ಣಕಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೧೨) ಪಕತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಞ್ಞಾತಂ ಹೋತಿ ಅದಿಟ್ಠಂ ಅತುಲಿತಂ ಅತೀರಿತಂ ಅವಿಭೂತಂ ಅವಿಭಾವಿತಂ, ತಸ್ಸ ಞಾಣಾಯ ದಸ್ಸನಾಯ ತುಲನಾಯ ತೀರಣಾಯ ವಿಭೂತಾಯ ವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ।
Katamā adiṭṭhajotanāpucchā? (Mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12) pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ adiṭṭhajotanāpucchā.
ಕತಮಾ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ? (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೦; ಚೂಳನಿ॰ ಪುಣ್ಣಕಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೧೨) ಪಕತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಞಾತಂ ಹೋತಿ ದಿಟ್ಠಂ ತುಲಿತಂ ತೀರಿತಂ ವಿಭೂತಂ ವಿಭಾವಿತಂ, ಸೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ।
Katamā diṭṭhasaṃsandanāpucchā? (Mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12) pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ, so aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchā.
ಕತಮಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ? (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೦; ಚೂಳನಿ॰ ಪುಣ್ಣಕಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೧೨) ಪಕತಿಯಾ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದೋ ಹೋತಿ ವಿಮತಿಪಕ್ಖನ್ದೋ ದ್ವೇಳ್ಹಕಜಾತೋ ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ನನು ಖೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ’’ತಿ? ಸೋ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ।
Katamā vimaticchedanāpucchā? (Mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12) pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando dveḷhakajāto ‘‘evaṃ nu kho, nanu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti? So vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanāpucchā.
ಕತಮಾ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ? ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅನುಮತಿಯಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ – ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಂ ವಾ ತಂ ಸುಖಂ ವಾ’’ತಿ? ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ಭನ್ತೇ’’। ‘‘ಯಂ ಪನಾನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಕಲ್ಲಂ ನು ತಂ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತುಂ ‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ? ‘‘ನೋ ಹೇತಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೧), ಅಯಂ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ।
Katamā anumatipucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ anumatiyā pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti? ‘‘Aniccaṃ, bhante’’. ‘‘Yaṃ panāniccaṃ, dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vā’’ti? ‘‘Dukkhaṃ, bhante’’. ‘‘Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’ti (mahāva. 21), ayaṃ anumatipucchā.
ಕತಮಾ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ? ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ – ‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ। ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೯೦)? ಅಯಂ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ। ತಾಸು ಅಯಂ ಥೇರಸ್ಸ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Katamā kathetukamyatāpucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati – ‘‘cattārome , bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti (saṃ. ni. 5.390)? Ayaṃ kathetukamyatāpucchāti. Tāsu ayaṃ therassa kathetukamyatāpucchāti veditabbā.
ಇದಾನಿ ಸಮಾತಿಕುದ್ದೇಸಾಯ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾಯ ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋತಾವಧಾನಂ, ತಂಪಜಾನನಾ ಪಞ್ಞಾ ಸುತಮಯೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಯೋ ಸೋಳಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನುದ್ದೇಸಾ। ತತ್ಥ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ದೇಸಯನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಜಾನಿತಬ್ಬಾತಿ ಸತ್ಥುನೋ, ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ವಾ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಸ್ಸ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯನ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸೋತಾವಧಾನಂ ಸುತಂ ಸೋತಾವಧಾನಂ ನಾಮ। ತಂಪಜಾನನಾ ಪಞ್ಞಾ ತಸ್ಸ ಸುತಸ್ಸ ಪಜಾನನಾ ಪರಿಯಾಯಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಕಪಞ್ಞಾ ಸುತಮಯೇ ಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸ ಪಜಾನನಾ ತಂಪಜಾನನಾತಿ ಸಾಮಿವಚನಸಮಾಸೋ। ತಂ ಪಜಾನನಾತಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ವಾ। ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಚ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧವಸೇನ ಸೋಭನೇನಾಕಾರೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧವಸೇನ ಕಿಚ್ಚಸಮಾಪನವಸೇನ ಚ ಬ್ಯಾಪಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ಭಾವೇತಬ್ಬಾತಿ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಾ। ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕಾತಬ್ಬಾ। ದುವಿಧಾ ಹಿ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಪಟಿಲಾಭಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ। ಪಚ್ಚನೀಕಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಪರಿಹಾನಿಯಸಙ್ಖಾತಂ ಹಾನಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಾ। ತದನುಧಮ್ಮತಾಯ ಸತಿಯಾ ಸಣ್ಠಾನವಸೇನ ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಠಿತಿಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ಠಿತಿಭಾಗಿಯಾ। ಉಪರಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮವಸೇನ ವಿಸೇಸಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಾ। ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪದಾಲಿತಪುಬ್ಬಂ ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧಂ ದೋಸಕ್ಖನ್ಧಂ ಮೋಹಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝತಿ ಪದಾಲೇತೀತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ನಿಬ್ಬೇಧೋ ನಾಮ, ನಿಬ್ಬಿದಾಸಹಗತಾನಂ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ತಂ ನಿಬ್ಬೇಧಂ ಭಜನ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾ।
Idāni samātikuddesāya kathetukamyatāpucchāya ‘‘ime dhammā abhiññeyyāti sotāvadhānaṃ, taṃpajānanā paññā sutamaye ñāṇa’’ntiādayo soḷasa vissajjanuddesā. Tattha ime dhammā abhiññeyyāti ‘‘desayantassā’’ti pāṭhaseso. Ime dhammā abhijānitabbāti satthuno, aññatarassa vā garuṭṭhāniyassa sabrahmacārissa dhammaṃ desayantassa pubbe vuttanayena sotāvadhānaṃ sutaṃ sotāvadhānaṃ nāma. Taṃpajānanā paññā tassa sutassa pajānanā pariyāyaparicchindakapaññā sutamaye ñāṇaṃ nāmāti attho. Tassa pajānanā taṃpajānanāti sāmivacanasamāso. Taṃ pajānanāti vibhattivipallāsavasena upayogavacanaṃ vā. Abhiññeyyāti ca sabhāvalakkhaṇāvabodhavasena sobhanenākārena jānitabbā. Pariññeyyāti sāmaññalakkhaṇāvabodhavasena kiccasamāpanavasena ca byāpitvā jānitabbā. Bhāvetabbāti vaḍḍhetabbā. Sacchikātabbāti paccakkhaṃ kātabbā. Duvidhā hi sacchikiriyā paṭilābhasacchikiriyā ārammaṇasacchikiriyā ca. Paccanīkasamudācāravasena parihāniyasaṅkhātaṃ hānaṃ bhajantīti hānabhāgiyā. Tadanudhammatāya satiyā saṇṭhānavasena ṭhānasaṅkhātaṃ ṭhitiṃ bhajantīti ṭhitibhāgiyā. Uparivisesādhigamavasena visesaṃ bhajantīti visesabhāgiyā. Anibbiddhapubbaṃ appadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ dosakkhandhaṃ mohakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti ariyamaggo nibbedho nāma, nibbidāsahagatānaṃ saññāmanasikārānaṃ samudācāravasena taṃ nibbedhaṃ bhajantīti nibbedhabhāgiyā.
ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ। ತೇ ಹಿ ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಮ। ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಕರೀಯನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ತೇ ಏವ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಕತತ್ತಾ ಸಙ್ಖತಾತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಭೂಮಕರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೮೭; ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೬ ಸಙ್ಖಾರಪದನಿದ್ದೇಸ) ವುತ್ತಾ। ತೇಪಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬; ೨.೧೪೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೧, ೨೭೨) ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಞ್ಞಞ್ಚೇವ ಸಙ್ಖಾರಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೧) ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾವ ಆಗತಾ ತೇಭೂಮಿಕಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಕಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಮ। ‘‘ಯಾವತಿಕಾ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಗತಿ, ತಾವತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಕ್ಖಾಹತಂ ಮಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿಆದೀಸು ಆಗತಂ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಂ ವೀರಿಯಂ ಪಯೋಗಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ನಾಮ। ‘‘ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಠಮಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ, ತತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ, ತತೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೪) ಆಗತಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ। ವಾಚಂ ಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ। ಸಞ್ಞಾ ಚ ವೇದನಾ ಚ ಚಿತ್ತೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ। ಇಧ ಪನ ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।
Sabbe saṅkhārāti sabbe sappaccayā dhammā. Te hi saṅkhatasaṅkhārā nāma. Paccayehi saṅgamma karīyantīti saṅkhārā, te eva paccayehi saṅgamma katattā saṅkhatāti visesetvā vuttā. Kammanibbattā tebhūmakarūpārūpadhammā abhisaṅkhatasaṅkhārāti aṭṭhakathāsu (visuddhi. 2.587; vibha. aṭṭha. 226 saṅkhārapadaniddesa) vuttā. Tepi ‘‘aniccā va saṅkhārā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.186; 2.143; dī. ni. 2.221, 272) saṅkhatasaṅkhāresu saṅgahaṃ gacchanti. ‘‘Avijjāgato ayaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññañceva saṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) avijjāpaccayā saṅkhārāva āgatā tebhūmikakusalākusalacetanā abhisaṅkharaṇakasaṅkhārā nāma. ‘‘Yāvatikā abhisaṅkhārassa gati, tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī’’tiādīsu āgataṃ kāyikaṃ cetasikaṃ vīriyaṃ payogābhisaṅkhāro nāma. ‘‘Saññāvedayitanirodhaṃ samāpannassa kho, āvuso visākha, bhikkhuno paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhāro, tato kāyasaṅkhāro, tato cittasaṅkhāro’’tiādīsu (ma. ni. 1.464) āgatā vitakkavicārā. Vācaṃ saṅkharontīti vacīsaṅkhārā. Assāsapassāsā kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā. Saññā ca vedanā ca cittena saṅkharīyantīti cittasaṅkhārā. Idha pana saṅkhatasaṅkhārā adhippetā.
ಅನಿಚ್ಚಾತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ। ದುಕ್ಖಾತಿ ಪೀಳನಟ್ಠೇನ। ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಅನತ್ತಾತಿ ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ। ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ದುಕ್ಖಸಮುದಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧ’’ನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅರಿಯಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ…ಪೇ॰… ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಅರಿಯಾ ಇಮಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ। ಅರಿಯಸ್ಸ ಸಚ್ಚಾನೀತಿಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ತಥಾಗತೋ ಅರಿಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೮)। ಏತೇಸಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಅರಿಯಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಅರಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೩)। ಅರಿಯಾನಿ ಸಚ್ಚಾನೀತಿಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಅರಿಯಾನೀತಿ ಅವಿತಥಾನಿ, ಅವಿಸಂವಾದಕಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ತಥಾನಿ ಅವಿತಥಾನಿ ಅನಞ್ಞಥಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೭)। ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಕೋ ಸಚ್ಚಟ್ಠೋತಿ ಚೇ? ಯೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಮಾನಾನಂ ಮಾಯಾವ ವಿಪರೀತೋ, ಮರೀಚೀವ ವಿಸಂವಾದಕೋ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಅತ್ತಾವ ಅನುಪಲಬ್ಭಸಭಾವೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಬಾಧನಪಭವಸನ್ತಿನಿಯ್ಯಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವೇನ ಅರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರೋ ಹೋತಿಯೇವ। ಏಸ ಅಗ್ಗಿಲಕ್ಖಣಂ ವಿಯ ಲೋಕಪಕತಿ ವಿಯ ಚ ತಚ್ಛಾವಿಪರೀತಭೂತಭಾವೋ ಸಚ್ಚಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತಂ ಅನಞ್ಞಥಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೦) ವಿತ್ಥಾರೋ। ಅಪಿಚ –
Aniccāti hutvā abhāvaṭṭhena. Dukkhāti pīḷanaṭṭhena. Sabbe dhammāti nibbānampi antokatvā vuttā. Anattāti avasavattanaṭṭhena. Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccantiādīsu ‘‘dukkhasamudayo dukkhanirodho’’ti vattabbe ‘‘dukkhasamudayaṃ dukkhanirodha’’nti liṅgavipallāso kato. Yasmā pana buddhādayo ariyā paṭivijjhanti, tasmā ariyasaccānīti vuccanti. Yathāha ‘‘cattārimāni, bhikkhave, ariyasaccāni…pe… imāni kho, bhikkhave, cattāri ariyasaccāni. Ariyā imāni paṭivijjhanti, tasmā ariyasaccānīti vuccantī’’ti. Ariyassa saccānītipi ariyasaccāni. Yathāha ‘‘sadevake loke…pe… sadevamanussāya tathāgato ariyo, tasmā ariyasaccānīti vuccantī’’ti (saṃ. ni. 5.1098). Etesaṃ abhisambuddhattā ariyabhāvasiddhitopi ariyasaccāni. Yathāha ‘‘imesaṃ kho, bhikkhave, catunnaṃ ariyasaccānaṃ yathābhūtaṃ abhisambuddhattā tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ariyoti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 5.1093). Ariyāni saccānītipi ariyasaccāni. Ariyānīti avitathāni, avisaṃvādakānīti attho. Yathāha ‘‘imāni kho, bhikkhave, cattāri ariyasaccāni tathāni avitathāni anaññathāni, tasmā ariyasaccānīti vuccantī’’ti (saṃ. ni. 5.1097). Saccānīti ko saccaṭṭhoti ce? Yo paññācakkhunā upaparikkhamānānaṃ māyāva viparīto, marīcīva visaṃvādako, titthiyānaṃ parikappitaattāva anupalabbhasabhāvo ca na hoti, atha kho bādhanapabhavasantiniyyānappakārena tacchāviparītabhūtabhāvena ariyañāṇassa gocaro hotiyeva. Esa aggilakkhaṇaṃ viya lokapakati viya ca tacchāviparītabhūtabhāvo saccaṭṭhoti veditabbo. Yathāha ‘‘idaṃ dukkhanti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Apica –
ನಾಬಾಧಕಂ ಯತೋ ದುಕ್ಖಂ, ದುಕ್ಖಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ಬಾಧಕಂ।
Nābādhakaṃ yato dukkhaṃ, dukkhā aññaṃ na bādhakaṃ;
ಬಾಧಕತ್ತನಿಯಾಮೇನ, ತತೋ ಸಚ್ಚಮಿದಂ ಮತಂ॥
Bādhakattaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.
ತಂ ವಿನಾ ನಾಞ್ಞತೋ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಹೋತಿ ನ ಚ ತಂ ತತೋ।
Taṃ vinā nāññato dukkhaṃ, na hoti na ca taṃ tato;
ದುಕ್ಖಹೇತು ನಿಯಾಮೇನ, ಇತಿ ಸಚ್ಚಂ ವಿಸತ್ತಿಕಾ॥
Dukkhahetu niyāmena, iti saccaṃ visattikā.
ನಾಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬಾನತೋ ಸನ್ತಿ, ಸನ್ತಂ ನ ಚ ನ ತಂ ಯತೋ।
Nāññā nibbānato santi, santaṃ na ca na taṃ yato;
ಸನ್ತಭಾವನಿಯಾಮೇನ, ತತೋ ಸಚ್ಚಮಿದಂ ಮತಂ॥
Santabhāvaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.
ಮಗ್ಗಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ನಿಯ್ಯಾನಂ, ಅನಿಯ್ಯಾನೋ ನ ಚಾಪಿ ಸೋ।
Maggā aññaṃ na niyyānaṃ, aniyyāno na cāpi so;
ತಚ್ಛನಿಯ್ಯಾನಭಾವೇನ, ಇತಿ ಸೋ ಸಚ್ಚಸಮ್ಮತೋ॥
Tacchaniyyānabhāvena, iti so saccasammato.
ಇತಿ ತಚ್ಛಾವಿಪಲ್ಲಾಸ-ಭೂತಭಾವಂ ಚತೂಸ್ವಪಿ।
Iti tacchāvipallāsa-bhūtabhāvaṃ catūsvapi;
ದುಕ್ಖಾದೀಸ್ವವಿಸೇಸೇನ, ಸಚ್ಚಟ್ಠಂ ಆಹು ಪಣ್ಡಿತಾತಿ॥
Dukkhādīsvavisesena, saccaṭṭhaṃ āhu paṇḍitāti.
ಸೋ ಪನಾಯಂ ಸಚ್ಚಸದ್ದೋ ಅನೇಕೇಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಭಣೇ ನ ಕುಜ್ಝೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೨೨೪) ವಾಚಾಸಚ್ಚೇ। ‘‘ಸಚ್ಚೇ ಠಿತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೨.೨೧.೪೩೩) ವಿರತಿಸಚ್ಚೇ। ‘‘ಕಸ್ಮಾ ನು ಸಚ್ಚಾನಿ ವದನ್ತಿ ನಾನಾ, ಪವಾದಿಯಾಸೇ ಕುಸಲಾವದಾನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೧) ದಿಟ್ಠಿಸಚ್ಚೇ। ‘‘ಏಕಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಂ ನ ದುತೀಯಮತ್ಥಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ಪಜಾ ನೋ ವಿವದೇ ಪಜಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೯೦; ಮಹಾನಿ॰ ೧೧೯) ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚೇವ ಮಗ್ಗೇ ಚ। ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಕತಿ ಕುಸಲಾ ಕತಿ ಅಕುಸಲಾ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೨೧೬) ಅರಿಯಸಚ್ಚೇ। ಸ್ವಾಯಮಿಧಾಪಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇ ಪವತ್ತತೀತಿ।
So panāyaṃ saccasaddo anekesu atthesu dissati. Seyyathidaṃ – ‘‘saccaṃ bhaṇe na kujjheyyā’’tiādīsu (dha. pa. 224) vācāsacce. ‘‘Sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā cā’’tiādīsu (jā. 2.21.433) viratisacce. ‘‘Kasmā nu saccāni vadanti nānā, pavādiyāse kusalāvadānā’’tiādīsu (su. ni. 891) diṭṭhisacce. ‘‘Ekañhi saccaṃ na dutīyamatthi, yasmiṃ pajā no vivade pajāna’’ntiādīsu (su. ni. 890; mahāni. 119) paramatthasacce nibbāne ceva magge ca. ‘‘Catunnaṃ saccānaṃ kati kusalā kati akusalā’’tiādīsu (vibha. 216) ariyasacce. Svāyamidhāpi ariyasacce pavattatīti.
ನಿದ್ದೇಸವಾರಸಙ್ಗಹಿತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನುದ್ದೇಸಸ್ಸ
Niddesavārasaṅgahitassa vissajjanuddesassa
ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Atthavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೧. ಸುತಮಯಞಾಣನಿದ್ದೇಸೋ • 1. Sutamayañāṇaniddeso
