| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
၁၀. ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
10. Vitakkasaṇṭhānasuttavaṇṇanā
၂၁၆. ဒသကုသလကမ္မပထဝသေနာတိ ဣဒံ နိဒသ္သနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဝဋ္ဋပာဒကသမာပတ္တိစိတ္တသ္သပိ ဣဓ အဓိစိတ္တဘာဝေန အနိစ္ဆိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပသ္သနာပာဒကအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တ’’န္တိ။ အထ ဝာ အနုတ္တရိမနုသ္သဓမ္မသင္ဂဟိတမေဝ ကေဝလံ ‘‘ပကတိစိတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ဥပ္ပန္နံ စိတ္တံ စိတ္တမေဝာ’’တိ ဝတ္ဝာ ယဒေတ္ထ အဓိစိတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတံ, တံ တဒေဝ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဝိပသ္သနာပာဒကအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဣတရသ္သ ပနေတ္ထ ဝိဓိ န ပဋိသေဓေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိပသ္သနာယ သမ္ပယုတ္တံ အဓိစိတ္တန္တိ ကေစိ။ အနုယုတ္တေနာတိ အနုပ္ပန္နသ္သ ဥပ္ပာဒနဝသေန, ဥပ္ပန္နသ္သ ပရိဗ္ရူဟနဝသေန အနု အနု ယုတ္တေန။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပာရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဂဟေတ္ဝာ ဝိဟရန္တောတိ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော။ ဘာဝနာယ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တောပိ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တောယေဝ တဒတ္ထေပိ တံသဒ္ဒဝောဟာရတော။
216.Dasakusalakammapathavasenāti idaṃ nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ vaṭṭapādakasamāpatticittassapi idha adhicittabhāvena anicchitattā. Tenāha ‘‘vipassanāpādakaaṭṭhasamāpatticitta’’nti. Atha vā anuttarimanussadhammasaṅgahitameva kevalaṃ ‘‘pakaticitta’’nti vattabbanti dassento ‘‘dasakusalakammapathavasena uppannaṃ cittaṃ cittamevā’’ti vatvā yadettha adhicittanti adhippetaṃ, taṃ tadeva dassento ‘‘vipassanāpādakaaṭṭhasamāpatticitta’’nti āha. Itarassa panettha vidhi na paṭisedhetīti daṭṭhabbaṃ. Vipassanāya sampayuttaṃ adhicittanti keci. Anuyuttenāti anuppannassa uppādanavasena, uppannassa paribrūhanavasena anu anu yuttena. Mūlakammaṭṭhānanti pārihāriyakammaṭṭhānaṃ. Gahetvā viharantoti bhāvanaṃ anuyuñjanto. Bhāvanāya appanaṃ appattopi adhicittamanuyuttoyeva tadatthepi taṃsaddavohārato.
ယေဟိ ဖလံ နာမ ယထာ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ပကပ္ပိယမာနံ ဝိယ ဟောတိ, တာနိ နိမိတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏာနီ’’တိ။ ကာလေန ကာလန္တိ ဧတ္ထ ကာလေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သမယေ သမယေ’’တိ။ နနု စ။ပေ.။ နိရန္တရံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု စ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နတ္တာ အဗ္ဗုဒနီဟရဏဝိဓိံ ဒသ္သေန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ ကာလေန ကာလံ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓာတိ? ‘‘အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော အဓိစိတ္တမနုယုတ္တော နာမာတိ စောဒကသ္သ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရော ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တသ္သအာဒိကမ္မိကသ္သ ကဒာစိ ဘာဝနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယုံ, တတော စိတ္တသ္သ ဝိသောဓနတ္ထာယ ယထာကာလံ ဣမာနိ နိမိတ္တာနိ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီတိ ‘‘ကာလေန ကာလ’’န္တိ သတ္ထာ အဝောစာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပာဠိယဉ္ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣမာနီတိ ဣမာနိ ပာဠိယံ အာဂတာနိ ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ။ အဗ္ဗုဒန္တိ ဥပဒ္ဒဝံ။
Yehi phalaṃ nāma yathā uppajjanaṭṭhāne pakappiyamānaṃ viya hoti, tāni nimittāni. Tenāha ‘‘kāraṇānī’’ti. Kālena kālanti ettha kālenāti bhummatthe karaṇavacananti āha ‘‘samaye samaye’’ti. Nanu ca…pe… nirantaraṃ manasi kātabbanti kasmā vuttaṃ, nanu ca bhāvanāya vīthipaṭipannattā abbudanīharaṇavidhiṃ dassentena bhagavatā ‘‘pañca nimittāni kālena kālaṃ manasi kātabbānī’’ti ayaṃ desanā āraddhāti? ‘‘Adhicittamanuyuttenā’’ti vuttattā avicchedavasena bhāvanāya yuttappayutto adhicittamanuyutto nāmāti codakassa adhippāyo. Itaro bhāvanaṃ anuyuñjantassaādikammikassa kadāci bhāvanupakkilesā uppajjeyyuṃ, tato cittassa visodhanatthāya yathākālaṃ imāni nimittāni manasi kātabbānīti ‘‘kālena kāla’’nti satthā avocāti dassento ‘‘pāḷiyañhī’’tiādimāha. Tattha imānīti imāni pāḷiyaṃ āgatāni pañca nimittāni. Abbudanti upaddavaṃ.
ဆန္ဒသဟဂတာ ရာဂသမ္ပယုတ္တာတိ တဏ္ဟာဆန္ဒသဟဂတာ ကာမရာဂသမ္ပယုတ္တာ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌအသမပေက္ခိတေသူတိ ဣဋ္ဌေသု ပိယေသု, အနိဋ္ဌေသု အပ္ပိယေသု, အသမံ အသမ္မာ ပေက္ခိတေသု။ အသမပေက္ခနန္တိ ဂေဟသ္သိတအညာဏုပေက္ခာဝသေန အာရမ္မဏသ္သ အယောနိသော ဂဟဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသ္ဝာ ဥပေက္ခာ ဗာလသ္သ မူဠ္ဟသ္သ ပုထုဇ္ဇနသ္သာ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၃.၃၀၈)။ တေ ပရိဝိတက္ကာ။ တတော နိမိတ္တတော အညန္တိ တတော ဆန္ဒူပသံဟိတာဒိအကုသလဝိတက္ကုပ္ပတ္တိကာရဏတော အညံ နဝံ နိမိတ္တံ။ ‘‘မနသိကရောတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အာရမ္မဏံ, တာဒိသော ပုရိမုပ္ပန္နော စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရော ဝာ နိမိတ္တံ။ ကုသလနိသ္သိတံ နိမိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာရဏံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ စိတ္တေ ဌပေတဗ္ဗံ, ဘာဝနာဝသေန စိန္တေတဗ္ဗံ, စိတ္တသန္တာနေ ဝာ သင္ကမိတဗ္ဗံ။ အသုဘဉ္ဟိ အသုဘနိမိတ္တန္တိ။ သင္ခာရေသု ဥပ္ပန္နေ ဆန္ဒူပသံဟိတေ ဝိတက္ကေတိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘‘ဒောသူပသဉ္ဟိတေ’’တိအာဒီသု ယထာရဟံ တံ တံ ပဒံ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ‘‘သတ္တေသု သင္ခာရေသူ’’တိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ ပဉ္စဓမ္မူပနိသ္သယောတိ ပဉ္စဝိဓော ဓမ္မူပသံဟိတော ဥပနိသ္သယော။
Chandasahagatā rāgasampayuttāti taṇhāchandasahagatā kāmarāgasampayuttā. Iṭṭhāniṭṭhaasamapekkhitesūti iṭṭhesu piyesu, aniṭṭhesu appiyesu, asamaṃ asammā pekkhitesu. Asamapekkhananti gehassitaaññāṇupekkhāvasena ārammaṇassa ayoniso gahaṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassā’’tiādi (ma. ni. 3.308). Te parivitakkā. Tato nimittato aññanti tato chandūpasaṃhitādiakusalavitakkuppattikāraṇato aññaṃ navaṃ nimittaṃ. ‘‘Manasikaroto’’ti hi vuttaṃ, tasmā ārammaṇaṃ, tādiso purimuppanno cittappavattiākāro vā nimittaṃ. Kusalanissitaṃ nimittanti kusalacittappavattikāraṇaṃ manasi kātabbaṃ citte ṭhapetabbaṃ, bhāvanāvasena cintetabbaṃ, cittasantāne vā saṅkamitabbaṃ. Asubhañhi asubhanimittanti. Saṅkhāresu uppanne chandūpasaṃhite vitakketi ānetvā sambandhitabbaṃ. Evaṃ ‘‘dosūpasañhite’’tiādīsu yathārahaṃ taṃ taṃ padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Yattha katthacīti ‘‘sattesu saṅkhāresū’’ti yattha katthaci. Pañcadhammūpanissayoti pañcavidho dhammūpasaṃhito upanissayo.
ဧဝံ ‘‘ဆန္ဒူပသဉ္ဟိတေ’’တိအာဒိနာ သင္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ဣမသ္သ ဟတ္ထာ ဝာ သောဘနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘အသုဘတော ဥပသံဟရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္ဝာ ဥပသံဟရဏာကာရသ္သ ဒသ္သနံ ‘‘ကိမ္ဟိ သာရတ္တောသီ’’တိ။ ဆဝိရာဂေနာတိ ဆဝိရာဂတာယ ကာဠသာမာဒိဝဏ္ဏနိဘာယ။ ကုဖဠပူရိတောတိ ပက္ကေဟိ ကုဏပဖလေဟိ ပုဏ္ဏော။ ‘‘ကလိဖလပူရိတော’’တိ ဝာ ပာဌော။
Evaṃ ‘‘chandūpasañhite’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘imassa hatthā vā sobhanā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘asubhatoupasaṃharitabba’’nti vatvā upasaṃharaṇākārassa dassanaṃ ‘‘kimhi sārattosī’’ti. Chavirāgenāti chavirāgatāya kāḷasāmādivaṇṇanibhāya. Kuphaḷapūritoti pakkehi kuṇapaphalehi puṇṇo. ‘‘Kaliphalapūrito’’ti vā pāṭho.
အသ္သာမိကတာဝကာလိကဘာဝဝသေနာတိ ဣဒံ ပတ္တံ အနုက္ကမေန ဝဏ္ဏဝိကာရဉ္စေဝ ဇိဏ္ဏဘာဝဉ္စ ပတ္ဝာ ဆိဒ္ဒာဝဆိဒ္ဒံ ဘိန္နံ ဝာ ဟုတ္ဝာ ကပာလနိဋ္ဌံ ဘဝိသ္သတိ။ ဣဒံ စီဝရံ အနုပုဗ္ဗေန ဝဏ္ဏဝိကာရံ ဇိဏ္ဏတဉ္စ ဥပဂန္တ္ဝာ ပာဒပုဉ္ဆနစောဠကံ ဟုတ္ဝာ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဆဍ္ဍနီယံ ဘဝိသ္သတိ။ သစေ ပန နေသံ သာမိကော ဘဝေယ္ယ, န နေသံ ဧဝံ ဝိနသ္သိတုံ ဒဒေယ္ယာတိ ဧဝံ အသ္သာမိကဘာဝဝသေန, ‘‘အနဒ္ဓနိယံ ဣဒံ တာဝကာလိက’’န္တိ ဧဝံ တာဝကာလိကဘာဝဝသေန စ မနသိကရောတော။
Assāmikatāvakālikabhāvavasenāti idaṃ pattaṃ anukkamena vaṇṇavikārañceva jiṇṇabhāvañca patvā chiddāvachiddaṃ bhinnaṃ vā hutvā kapālaniṭṭhaṃ bhavissati. Idaṃ cīvaraṃ anupubbena vaṇṇavikāraṃ jiṇṇatañca upagantvā pādapuñchanacoḷakaṃ hutvā yaṭṭhikoṭiyā chaḍḍanīyaṃ bhavissati. Sace pana nesaṃ sāmiko bhaveyya, na nesaṃ evaṃ vinassituṃ dadeyyāti evaṃ assāmikabhāvavasena, ‘‘anaddhaniyaṃ idaṃ tāvakālika’’nti evaṃ tāvakālikabhāvavasena ca manasikaroto.
အာဃာတဝိနယ။ပေ.။ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ – ‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဃာတပဋိဝိနယာ။ ယတ္ထ ဟိ ဘိက္ခုနော ဥပ္ပန္နော အာဃာတော သဗ္ဗသော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန အာဂတသ္သ အာဃာတဝိနယသုတ္တသ္သ (အ. နိ. ၅.၁၆၁) စေဝ ကကစူပမောဝာဒ(မ. နိ. ၁.၂၂၂-၂၃၃) ဆဝာလာတူပမာဒီနဉ္စ (ဣတိဝု. ၉၁) ဝသေန အာဃာတံ ပဋိဝိနောဒေတ္ဝာ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။
Āghātavinaya…pe… bhāvetabbāti – ‘‘pañcime, bhikkhave, āghātapaṭivinayā. Yattha hi bhikkhuno uppanno āghāto sabbaso paṭivinetabbo’’tiādinā nayena āgatassa āghātavinayasuttassa (a. ni. 5.161) ceva kakacūpamovāda(ma. ni. 1.222-233) chavālātūpamādīnañca (itivu. 91) vasena āghātaṃ paṭivinodetvā mettā bhāvetabbā.
ဂရုသံဝာသောတိ ဂရုံ ဥပနိသ္သာယ ဝာသော။ ဥဒ္ဒေသောတိ ပရိယတ္တိဓမ္မသ္သ ဥဒ္ဒိသာပနဉ္စေဝ ဥဒ္ဒိသနဉ္စ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပရိပုစ္ဆနန္တိ ယထာဥဂ္ဂဟိတသ္သ ဓမ္မသ္သ အတ္ထပရိပုစ္ဆာ။ ပဉ္စ ဓမ္မူပနိသ္သာယာတိ ဂရုသံဝာသာဒိကေ ပဉ္စ ဓမ္မေ ပဋိစ္စ။ မောဟဓာတူတိ မောဟော။
Garusaṃvāsoti garuṃ upanissāya vāso. Uddesoti pariyattidhammassa uddisāpanañceva uddisanañca. Uddiṭṭhaparipucchananti yathāuggahitassa dhammassa atthaparipucchā. Pañca dhammūpanissāyāti garusaṃvāsādike pañca dhamme paṭicca. Mohadhātūti moho.
ဥပနိသ္သိတဗ္ဗာတိ ဥပနိသ္သယိတဗ္ဗာ, အယမေဝ ဝာ ပာဌော။ ယတ္တပ္ပဋိယတ္တောတိ ယတ္တော စ ဂာမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆာကရဏေသု ဥသ္သုက္ကံ အာပန္နော သဇ္ဇိတော စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထသ္သ မောဟော ပဟီယတီတိ အသ္သ ဘိက္ခုနော ဧဝံ တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တသ္သ ပစ္ဆာ သော မောဟော ဝိဂစ္ဆတိ။ ဧဝမ္ပီတိ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသေ အပ္ပမဇ္ဇနေနပိ။ ပုန ဧဝမ္ပီတိ အတ္ထပရိပုစ္ဆာယ ကင္ခာဝိနောဒနေပိ။ တေသု တေသု ဌာနေသု အတ္ထော ပာကဋော ဟောတီတိ သုယ္ယမာနသ္သ ဓမ္မသ္သ တေသု တေသု ပဒေသု ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ, ဣဓ သမာဓိ, ဣဓ ပညာ’’တိ သော သော အတ္ထော ဝိဘူတော ဟောတိ။ ဣဒံ စက္ခုရူပာလောကာဒိ ဣမသ္သ စက္ခုဝိညာဏသ္သ ကာရဏံ, ဣဒံ သာလိဗီဇဘူမိသလိလာဒိ ဣမသ္သ သာလိအင္ကုရသ္သ ကာရဏံ။ ဣဒံ န ကာရဏန္တိ တဒေဝ စက္ခုရူပာလောကာဒိ သောတဝိညာဏသ္သ, တဒေဝ သာလိဗီဇာဒိ ကုဒ္ရုသကင္ကုရသ္သ န ကာရဏန္တိ ဌာနာဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယေ ဆေကော ဟောတိ။
Upanissitabbāti upanissayitabbā, ayameva vā pāṭho. Yattappaṭiyattoti yatto ca gāmappavesanāpucchākaraṇesu ussukkaṃ āpanno sajjito ca hotīti attho. Athassa moho pahīyatīti assa bhikkhuno evaṃ tattha yuttappayuttassa pacchā so moho vigacchati. Evampīti evaṃ uddese appamajjanenapi. Puna evampīti atthaparipucchāya kaṅkhāvinodanepi. Tesu tesu ṭhānesu attho pākaṭo hotīti suyyamānassa dhammassa tesu tesu padesu ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā’’ti so so attho vibhūto hoti. Idaṃ cakkhurūpālokādi imassa cakkhuviññāṇassa kāraṇaṃ, idaṃ sālibījabhūmisalilādi imassa sāliaṅkurassa kāraṇaṃ. Idaṃ na kāraṇanti tadeva cakkhurūpālokādi sotaviññāṇassa, tadeva sālibījādi kudrusakaṅkurassa na kāraṇanti ṭhānāṭṭhānavinicchaye cheko hoti.
အာရမ္မဏေသူတိ ကမ္မဋ္ဌာနေသု။ ဣမေ ဝိတက္ကာတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော။ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခာတိ ကတ္ဝာ ‘‘ပဟီယန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ န သဗ္ဗေ သဗ္ဗေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာတိ ‘‘ပဟီယန္တိ ဧဝာ’’တိ သာသင္ကံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမာနီ’’တိအာဒိ။
Ārammaṇesūti kammaṭṭhānesu. Ime vitakkāti kāmavitakkādayo. Sabbe kusalā dhammā sabbākusalapaṭipakkhāti katvā ‘‘pahīyantī’’ti vattabbe na sabbe sabbesaṃ ujuvipaccanīkabhūtāti ‘‘pahīyanti evā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Tenāha ‘‘imānī’’tiādi.
ကုသလနိသ္သိတန္တိ ကုသလေန နိသ္သိတံ နိသ္သယိတဗ္ဗံ။ ကုသလသ္သ ပစ္စယဘူတန္တိ တသ္သေဝ ဝေဝစနံ, ကုသလုပ္ပတ္တိကာရဏံ ယထာဝုတ္တအသုဘနိမိတ္တာဒိမေဝ ဝဒတိ။ သာရဖလကေတိ စန္ဒနမယေ သာရဖလကေ။ ဝိသမာဏိန္တိ ဝိသမာကာရေန တတ္ထ ဌိတံ အာဏိံ။ ဟနေယ္ယာတိ ပဟရေယ္ယ နိက္ခာမေယ္ယ။
Kusalanissitanti kusalena nissitaṃ nissayitabbaṃ. Kusalassa paccayabhūtanti tasseva vevacanaṃ, kusaluppattikāraṇaṃ yathāvuttaasubhanimittādimeva vadati. Sāraphalaketi candanamaye sāraphalake. Visamāṇinti visamākārena tattha ṭhitaṃ āṇiṃ. Haneyyāti pahareyya nikkhāmeyya.
၂၁၇. အဋ္ဋောတိ အာတုရော, ဒုဂ္ဂန္ဓဗာဓတာယ ပီဠိတော။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဒုက္ခော။ ဣမိနာပိ ကာရဏေနာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတတာယ ကုသလပဋိပက္ခတာယ ဂေဟသ္သိတရောဂေန သရောဂတာယ စ ဧတေ အကုသလာ ဝိညုဂရဟိတဗ္ဗတာယ ဇိဂုစ္ဆနီယတာယ စ သာဝဇ္ဇာ အနိဋ္ဌဖလတာယ နိရသ္သာဒသံဝတ္တနိယတာယ စ ဒုက္ခဝိပာကာတိ ဧဝံ တေန တေန ကာရဏေန အကုသလာဒိဘာဝံ ဥပပရိက္ခတော။
217.Aṭṭoti āturo, duggandhabādhatāya pīḷito. Dukkhitoti sañjātadukkho. Imināpi kāraṇenāti akosallasambhūtatāya kusalapaṭipakkhatāya gehassitarogena sarogatāya ca ete akusalā viññugarahitabbatāya jigucchanīyatāya ca sāvajjā aniṭṭhaphalatāya nirassādasaṃvattaniyatāya ca dukkhavipākāti evaṃ tena tena kāraṇena akusalādibhāvaṃ upaparikkhato.
‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ၊ ပသ္သ နန္ဒေ သမုသ္သယံ။
‘‘Āturaṃ asuciṃ pūtiṃ, passa nande samussayaṃ;
ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ၊ ဗာလာနံ အဘိနန္ဒိတ’’န္တိ။ (အပ. ထေရီ ၂.၄.၁၅၇) –
Uggharantaṃ paggharantaṃ, bālānaṃ abhinandita’’nti. (apa. therī 2.4.157) –
ဧဝမာဒိ ကာယဝိစ္ဆန္ဒနီယကထာဒီဟိ ဝာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန –
Evamādi kāyavicchandanīyakathādīhi vā. Ādi-saddena –
‘‘တသ္သေဝ တေန ပာပိယော၊ ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ။
‘‘Tasseva tena pāpiyo, yo kuddhaṃ paṭikujjhati;
ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော၊ သင္ဂာမံ ဇေတိ ဒုဇ္ဇယ’’န္တိ။ (ထေရဂာ. ၄၄၂) –
Kuddhaṃ appaṭikujjhanto, saṅgāmaṃ jeti dujjaya’’nti. (theragā. 442) –
ဧဝမာဒိ ပဋိဃဝူပသမနကထာဒိကာပိ သင္ဂဏ္ဟာတိ။
Evamādi paṭighavūpasamanakathādikāpi saṅgaṇhāti.
၂၁၈. န သရဏံ အသတိ, အနနုသ္သရဏံ။ အမနသိကရဏံ အမနသိကာရော။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေနေဝ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတော ဓမ္မကထာပဗန္ဓောတိ ကမ္မဋ္ဌာနသ္သ ဥပကာရော ဓမ္မကထာပဗန္ဓော။ မုဋ္ဌိပောတ္ထကောတိ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏော ပာရိဟာရိယပောတ္ထကော။ သမန္နာနေန္တေနာတိ သမန္နာဟရန္တေန။ ဩကာသော န ဟောတိ အာရဒ္ဓသ္သ ပရိယောသာပေတဗ္ဗတော။ အာရဒ္ဓသ္သ အန္တဂမနံ အနာရမ္ဘောဝာတိ ထေရဝာဒော။ တသ္သာတိ ဥပဇ္ဈာယသ္သ။ ပဗ္ဘာရသောဓနံ ကာယကမ္မံ, အာရဘန္တော ဧဝ ဝိတက္ကနိဂ္ဂဏ္ဟနတ္ထံ သံယုတ္တနိကာယသဇ္ဈာယနံ ဝစီကမ္မံ, ဒသ္သနကိစ္စပုဗ္ဗကမ္မကရဏတ္ထံ တေဇောကသိဏပရိကမ္မန္တိ တီဏိ ကမ္မာနိ အာစိနောတိ။ ထေရော တသ္သ အာသယံ ကသိဏဉ္စ သဝိသေသံ ဇာနိတ္ဝာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ’’တိအာဒိမဝောစ။ တေနသ္သ ယထာဓိပ္ပာယံ သဗ္ဗံ သမ္ပာဒိတံ။ အသတိပဗ္ဗံ နာမ အသတိယာ ဝိတက္ကနိဂ္ဂဟဏဝိဘာဝနတော။
218. Na saraṇaṃ asati, ananussaraṇaṃ. Amanasikaraṇaṃ amanasikāro. Kammaṭṭhānaṃ gahetvā nisīditabbanti kammaṭṭhānamanasikāreneva nisīditabbaṃ. Uggahito dhammakathāpabandhoti kammaṭṭhānassa upakāro dhammakathāpabandho. Muṭṭhipotthakoti muṭṭhippamāṇo pārihāriyapotthako. Samannānentenāti samannāharantena. Okāso na hoti āraddhassa pariyosāpetabbato. Āraddhassa antagamanaṃ anārambhovāti theravādo. Tassāti upajjhāyassa. Pabbhārasodhanaṃ kāyakammaṃ, ārabhanto eva vitakkaniggaṇhanatthaṃ saṃyuttanikāyasajjhāyanaṃ vacīkammaṃ, dassanakiccapubbakammakaraṇatthaṃ tejokasiṇaparikammanti tīṇi kammāni ācinoti. Thero tassa āsayaṃ kasiṇañca savisesaṃ jānitvā ‘‘imasmiṃ vihāre’’tiādimavoca. Tenassa yathādhippāyaṃ sabbaṃ sampāditaṃ. Asatipabbaṃ nāma asatiyā vitakkaniggahaṇavibhāvanato.
၂၁၉. ဝိတက္ကမူလဘေဒံ ပဗ္ဗန္တိ ဝိတက္ကမူလသ္သ တမ္မူလသ္သ စ ဘေဒဝိဘာဝနံ ဝိတက္ကမူလဘေဒံ ပဗ္ဗံ။ ဝိတက္ကံ သင္ခရောတီတိ ဝိတက္ကသင္ခာရော, ဝိတက္ကပစ္စယော သုဘနိမိတ္တာဒီသုပိ သုဘာဒိနာ အယောနိသောမနသိကာရော။ သော ပန ဝိတက္ကသင္ခာရော သံတိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဝိတက္ကသင္ခာရသဏ္ဌာနံ, အသုဘေ သုဘန္တိအာဒိ သညာဝိပလ္လာသော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကာနံ မူလဉ္စ မူလမူလဉ္စ မနသိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိတက္ကာနံ မူလမူလံ ဂစ္ဆန္တသ္သာတိ ဥပပရိက္ခနဝသေန မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ မူလံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆန္တသ္သ။ ယာထာဝတော ဇာနန္တသ္သ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝိတက္ကာ အဘိဏ္ဟံ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကစာရော သိထိလော ဟောတီ’’တိ။ တသ္မိံ သိထိလီဘူတေ မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေတိ ဝုတ္တနယေန ဝိတက္ကစာရော သိထိလဘူတော, တသ္မိံ ဝိတက္ကာနံ မူလဂမနေ အနုက္ကမေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တိယာ မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေ။ ဝိတက္ကာ သဗ္ဗသော နိရုဇ္ဈန္တီတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ သဗ္ဗေပိ ဂစ္ဆန္တိ န သမုဒာစရန္တိ, ဘာဝနာပာရိပူရိယာ ဝာ အနဝသေသာ ပဟီယန္တိ။
219.Vitakkamūlabhedaṃ pabbanti vitakkamūlassa tammūlassa ca bhedavibhāvanaṃ vitakkamūlabhedaṃ pabbaṃ. Vitakkaṃ saṅkharotīti vitakkasaṅkhāro, vitakkapaccayo subhanimittādīsupi subhādinā ayonisomanasikāro. So pana vitakkasaṅkhāro saṃtiṭṭhati etthāti vitakkasaṅkhārasaṇṭhānaṃ, asubhe subhantiādi saññāvipallāso. Tenāha ‘‘vitakkānaṃ mūlañca mūlamūlañca manasi kātabba’’nti. Vitakkānaṃ mūlamūlaṃ gacchantassāti upaparikkhanavasena micchāvitakkānaṃ mūlaṃ uppattikāraṇaṃ ñāṇagatiyā gacchantassa. Yāthāvato jānantassa pubbe viya vitakkā abhiṇhaṃ nappavattantīti āha ‘‘vitakkacāro sithilo hotī’’ti. Tasmiṃ sithilībhūte matthakaṃ gacchanteti vuttanayena vitakkacāro sithilabhūto, tasmiṃ vitakkānaṃ mūlagamane anukkamena thirabhāvappattiyā matthakaṃ gacchante. Vitakkā sabbaso nirujjhantīti micchāvitakkā sabbepi gacchanti na samudācaranti, bhāvanāpāripūriyā vā anavasesā pahīyanti.
ကဏ္ဏမူလေ ပတိတန္တိ သသကသ္သ ကဏ္ဏသမီပေ ကဏ္ဏသက္ခလိံ ပဟရန္တံ ဝိယ ဥပပတိတံ။ တသ္သ ကိရ သသကသ္သ ဟေဋ္ဌာ မဟာမူသိကာဟိ ခတမဟာဝာဋံ ဥမင္ဂသဒိသံ အဟောသိ, တေနသ္သ ပာတေန မဟာသဒ္ဒော အဟောသိ။ ပလာယိံသု ‘‘ပထဝီ ဥဒ္ရီယတီ’’တိ။ မူလမူလံ ဂန္တ္ဝာ အနုဝိဇ္ဇေယ္ယန္တိ ‘‘ပထဝီ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ယတ္ထာယံ သသော ဥဋ္ဌိတော, တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ တသ္သ မူလကာရဏံ ယံနူန ဝီမံသေယ္ယံ။ ပထဝိယာ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌာနံ ဂတေ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ သသော ‘‘န သက္ကောမိ သာမီ’’တိ အာဟ။ အာဓိပစ္စဝတော ဟိ ယာစနံ သဏ္ဟမုဒုကံ။ ဒုဒ္ဒုဘာယတီတိ ဒုဒ္ဒုဘာတိ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ အနုရဝဒသ္သနဉ္ဟေတံ။ ဘဒ္ဒန္တေတိ မိဂရာဇသ္သ ပိယသမုဒာစာရော, မိဂရာဇ, ဘဒ္ဒံ တေ အတ္ထူတိ အတ္ထော။ ကိမေတန္တိ ကိံ ဧတံ, ကိံ တသ္သ မူလကာရဏံ? ဒုဒ္ဒုဘန္တိ ဣဒမ္ပိ တသ္သ အနုရဝဒသ္သနမေဝ။ ဧဝန္တိ ယထာ သသကသ္သ မဟာပထဝီဘေဒနံ ရဝနာယ မိစ္ဆာဂာဟသမုဋ္ဌာနံ အမူလံ, ဧဝံ ဝိတက္ကစာရောပိ သညာဝိပလ္လာသသမုဋ္ဌာနော အမူလော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကာန’’န္တိအာဒိ။
Kaṇṇamūle patitanti sasakassa kaṇṇasamīpe kaṇṇasakkhaliṃ paharantaṃ viya upapatitaṃ. Tassa kira sasakassa heṭṭhā mahāmūsikāhi khatamahāvāṭaṃ umaṅgasadisaṃ ahosi, tenassa pātena mahāsaddo ahosi. Palāyiṃsu ‘‘pathavī udrīyatī’’ti. Mūlamūlaṃ gantvā anuvijjeyyanti ‘‘pathavī bhijjatī’’ti yatthāyaṃ saso uṭṭhito, tattha gantvā tassa mūlakāraṇaṃ yaṃnūna vīmaṃseyyaṃ. Pathaviyā bhijjanaṭṭhānaṃ gate ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti saso ‘‘na sakkomi sāmī’’ti āha. Ādhipaccavato hi yācanaṃ saṇhamudukaṃ. Duddubhāyatīti duddubhāti saddaṃ karoti. Anuravadassanañhetaṃ. Bhaddanteti migarājassa piyasamudācāro, migarāja, bhaddaṃ te atthūti attho. Kimetanti kiṃ etaṃ, kiṃ tassa mūlakāraṇaṃ? Duddubhanti idampi tassa anuravadassanameva. Evanti yathā sasakassa mahāpathavībhedanaṃ ravanāya micchāgāhasamuṭṭhānaṃ amūlaṃ, evaṃ vitakkacāropi saññāvipallāsasamuṭṭhāno amūlo. Tenāha ‘‘vitakkāna’’ntiādi.
၂၂၀. အဘိဒန္တန္တိ အဘိဘဝနဒန္တံ, ဥပရိဒန္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဒန္တ’’န္တိ။ သော ဟိ ဣတရံ မုသလံ ဝိယ ဥဒုက္ခလံ ဝိသေသတော ကသ္သစိ ခာဒနကာလေ အဘိဘုယ္ယ ဝတ္တတိ။ ကုသလစိတ္တေနာတိ ဗလဝသမ္မာသင္ကပ္ပသမ္ပယုတ္တေန။ အကုသလစိတ္တန္တိ ကာမဝိတက္ကာဒိသဟိတံ အကုသလစိတ္တံ။ အဘိနိဂ္ဂဏ္ဟိတဗ္ဗန္တိ ယထာ တသ္သ အာယတိံ သမုဒာစာရော န ဟောတိ, ဧဝံ အဘိဘဝိတ္ဝာ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ အာပာဒေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ကေ စ တုမ္ဟေ သတိပိ စိရကာလဘာဝနာယ ဧဝံ အဒုဗ္ဗလာ ကော စာဟံ မမ သန္တိကေ လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌေ ဝိယ ဌိတေပိ ဣဒာနေဝ အပ္ပတိဋ္ဌေ ကရောန္တော ဣတိ ဧဝံ အဘိဘဝိတ္ဝာ။ တံ ပန အဘိဘဝနာကာရံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ကာမံ တစော စာ’’တိအာဒိနာ စတုရင္ဂသမန္နာဂတဝီရိယပဂ္ဂဏ္ဟနမာဟ။ အတ္ထဒီပိကန္တိ ဧကန္တတော ဝိတက္ကနိဂ္ဂဏ္ဟနတ္ထဇောတကံ။ ဥပမန္တိ ‘‘သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ဗလဝာ ပုရိသော’’တိအာဒိကံ ဥပမံ။
220.Abhidantanti abhibhavanadantaṃ, uparidantanti attho. Tenāha ‘‘uparidanta’’nti. So hi itaraṃ musalaṃ viya udukkhalaṃ visesato kassaci khādanakāle abhibhuyya vattati. Kusalacittenāti balavasammāsaṅkappasampayuttena. Akusalacittanti kāmavitakkādisahitaṃ akusalacittaṃ. Abhiniggaṇhitabbanti yathā tassa āyatiṃ samudācāro na hoti, evaṃ abhibhavitvā niggahetabbaṃ, anuppattidhammatā āpādetabbāti attho. Ke ca tumhe satipi cirakālabhāvanāya evaṃ adubbalā ko cāhaṃ mama santike laddhappatiṭṭhe viya ṭhitepi idāneva appatiṭṭhe karonto iti evaṃ abhibhavitvā. Taṃ pana abhibhavanākāraṃ dassento ‘‘kāmaṃ taco cā’’tiādinā caturaṅgasamannāgatavīriyapaggaṇhanamāha. Atthadīpikanti ekantato vitakkaniggaṇhanatthajotakaṃ. Upamanti ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, balavā puriso’’tiādikaṃ upamaṃ.
၂၂၁. ပရိယာဒာနဘာဇနီယန္တိ ယံ တံ အာဒိတော ‘‘အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ ကာလေန ကာလံ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, တတ္ထ တသ္သ နိမိတ္တသ္သ မနသိကရဏကာလပရိယာဒာနသ္သ ဝသေန ဝိဘဇနံ။ နိဂမနံ ဝာ ဧတံ, ယဒိဒံ ‘‘ယတော ခော, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။ ယထာဝုတ္တသ္သ ဟိ အတ္ထသ္သ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ။ တထာပဋိပန္နသ္သ ဝာ ဝသီဘာဝဝိသုဒ္ဓိဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ယတော ခော, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထာစရိယောတိ ဓနုဗ္ဗေဒာစရိယော။ ယထာ ဟိ သသနတော အသတ္ထမ္ပိ သတ္ထဂ္ဂဟဏေနေဝ သင္ဂယ္ဟတိ, ဧဝံ ဓနုသိပ္ပမ္ပိ ဓနုဗ္ဗေဒပရိယာပန္နမေဝာတိ။
221.Pariyādānabhājanīyanti yaṃ taṃ ādito ‘‘adhicittamanuyuttena bhikkhunā pañca nimittāni kālena kālaṃ manasi kātabbānī’’ti niddiṭṭhaṃ, tattha tassa nimittassa manasikaraṇakālapariyādānassa vasena vibhajanaṃ. Nigamanaṃ vā etaṃ, yadidaṃ ‘‘yato kho, bhikkhave’’tiādi. Yathāvuttassa hi atthassa puna vacanaṃ nigamananti. Tathāpaṭipannassa vā vasībhāvavisuddhidassanatthaṃ ‘‘yato kho, bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Satthācariyoti dhanubbedācariyo. Yathā hi sasanato asatthampi satthaggahaṇeneva saṅgayhati, evaṃ dhanusippampi dhanubbedapariyāpannamevāti.
ပရိယာယတိ ပရိဝိတက္ကေတီတိ ပရိယာယော။ ဝာရောတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝာရပထေသူ’’တိ, ဝိတက္ကာနံ ဝာရေန ပဝတ္တနမဂ္ဂေသု။ စိဏ္ဏဝသီတိ အာသေဝိတဝသီ။ ပဂုဏဝသီတိ သုဘာဝိတဝသီ။ သမ္မာဝိတက္ကံယေဝ ယထိစ္ဆိတံ တထာဝိတက္ကနတော, ဣတရသ္သ ပနသ္သ သေတုဃာတောယေဝာတိ။
Pariyāyati parivitakketīti pariyāyo. Vāroti āha ‘‘vitakkavārapathesū’’ti, vitakkānaṃ vārena pavattanamaggesu. Ciṇṇavasīti āsevitavasī. Paguṇavasīti subhāvitavasī. Sammāvitakkaṃyeva yathicchitaṃ tathāvitakkanato, itarassa panassa setughātoyevāti.
ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
Vitakkasaṇṭhānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
နိဋ္ဌိတာ စ သီဟနာဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
Niṭṭhitā ca sīhanādavaggavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၁၀. ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တံ • 10. Vitakkasaṇṭhānasuttaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၁၀. ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 10. Vitakkasaṇṭhānasuttavaṇṇanā
