Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
൧൦. വിതക്കസണ്ഠാനസുത്തവണ്ണനാ
10. Vitakkasaṇṭhānasuttavaṇṇanā
൨൧൬. ദസകുസലകമ്മപഥവസേനാതി ഇദം നിദസ്സനമത്തം ദട്ഠബ്ബം വട്ടപാദകസമാപത്തിചിത്തസ്സപി ഇധ അധിചിത്തഭാവേന അനിച്ഛിതത്താ. തേനാഹ ‘‘വിപസ്സനാപാദകഅട്ഠസമാപത്തിചിത്ത’’ന്തി. അഥ വാ അനുത്തരിമനുസ്സധമ്മസങ്ഗഹിതമേവ കേവലം ‘‘പകതിചിത്ത’’ന്തി വത്തബ്ബന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘ദസകുസലകമ്മപഥവസേന ഉപ്പന്നം ചിത്തം ചിത്തമേവാ’’തി വത്വാ യദേത്ഥ അധിചിത്തന്തി അധിപ്പേതം, തം തദേവ ദസ്സേന്തോ ‘‘വിപസ്സനാപാദകഅട്ഠസമാപത്തിചിത്ത’’ന്തി ആഹ. ഇതരസ്സ പനേത്ഥ വിധി ന പടിസേധേതീതി ദട്ഠബ്ബം. വിപസ്സനായ സമ്പയുത്തം അധിചിത്തന്തി കേചി. അനുയുത്തേനാതി അനുപ്പന്നസ്സ ഉപ്പാദനവസേന, ഉപ്പന്നസ്സ പരിബ്രൂഹനവസേന അനു അനു യുത്തേന. മൂലകമ്മട്ഠാനന്തി പാരിഹാരിയകമ്മട്ഠാനം. ഗഹേത്വാ വിഹരന്തോതി ഭാവനം അനുയുഞ്ജന്തോ. ഭാവനായ അപ്പനം അപ്പത്തോപി അധിചിത്തമനുയുത്തോയേവ തദത്ഥേപി തംസദ്ദവോഹാരതോ.
216.Dasakusalakammapathavasenāti idaṃ nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ vaṭṭapādakasamāpatticittassapi idha adhicittabhāvena anicchitattā. Tenāha ‘‘vipassanāpādakaaṭṭhasamāpatticitta’’nti. Atha vā anuttarimanussadhammasaṅgahitameva kevalaṃ ‘‘pakaticitta’’nti vattabbanti dassento ‘‘dasakusalakammapathavasena uppannaṃ cittaṃ cittamevā’’ti vatvā yadettha adhicittanti adhippetaṃ, taṃ tadeva dassento ‘‘vipassanāpādakaaṭṭhasamāpatticitta’’nti āha. Itarassa panettha vidhi na paṭisedhetīti daṭṭhabbaṃ. Vipassanāya sampayuttaṃ adhicittanti keci. Anuyuttenāti anuppannassa uppādanavasena, uppannassa paribrūhanavasena anu anu yuttena. Mūlakammaṭṭhānanti pārihāriyakammaṭṭhānaṃ. Gahetvā viharantoti bhāvanaṃ anuyuñjanto. Bhāvanāya appanaṃ appattopi adhicittamanuyuttoyeva tadatthepi taṃsaddavohārato.
യേഹി ഫലം നാമ യഥാ ഉപ്പജ്ജനട്ഠാനേ പകപ്പിയമാനം വിയ ഹോതി, താനി നിമിത്താനി. തേനാഹ ‘‘കാരണാനീ’’തി. കാലേന കാലന്തി ഏത്ഥ കാലേനാതി ഭുമ്മത്ഥേ കരണവചനന്തി ആഹ ‘‘സമയേ സമയേ’’തി. നനു ച…പേ॰… നിരന്തരം മനസി കാതബ്ബന്തി കസ്മാ വുത്തം, നനു ച ഭാവനായ വീഥിപടിപന്നത്താ അബ്ബുദനീഹരണവിധിം ദസ്സേന്തേന ഭഗവതാ ‘‘പഞ്ച നിമിത്താനി കാലേന കാലം മനസി കാതബ്ബാനീ’’തി അയം ദേസനാ ആരദ്ധാതി? ‘‘അധിചിത്തമനുയുത്തേനാ’’തി വുത്തത്താ അവിച്ഛേദവസേന ഭാവനായ യുത്തപ്പയുത്തോ അധിചിത്തമനുയുത്തോ നാമാതി ചോദകസ്സ അധിപ്പായോ. ഇതരോ ഭാവനം അനുയുഞ്ജന്തസ്സആദികമ്മികസ്സ കദാചി ഭാവനുപക്കിലേസാ ഉപ്പജ്ജേയ്യും, തതോ ചിത്തസ്സ വിസോധനത്ഥായ യഥാകാലം ഇമാനി നിമിത്താനി മനസി കാതബ്ബാനീതി ‘‘കാലേന കാല’’ന്തി സത്ഥാ അവോചാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘പാളിയഞ്ഹീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഇമാനീതി ഇമാനി പാളിയം ആഗതാനി പഞ്ച നിമിത്താനി. അബ്ബുദന്തി ഉപദ്ദവം.
Yehi phalaṃ nāma yathā uppajjanaṭṭhāne pakappiyamānaṃ viya hoti, tāni nimittāni. Tenāha ‘‘kāraṇānī’’ti. Kālena kālanti ettha kālenāti bhummatthe karaṇavacananti āha ‘‘samaye samaye’’ti. Nanu ca…pe… nirantaraṃ manasi kātabbanti kasmā vuttaṃ, nanu ca bhāvanāya vīthipaṭipannattā abbudanīharaṇavidhiṃ dassentena bhagavatā ‘‘pañca nimittāni kālena kālaṃ manasi kātabbānī’’ti ayaṃ desanā āraddhāti? ‘‘Adhicittamanuyuttenā’’ti vuttattā avicchedavasena bhāvanāya yuttappayutto adhicittamanuyutto nāmāti codakassa adhippāyo. Itaro bhāvanaṃ anuyuñjantassaādikammikassa kadāci bhāvanupakkilesā uppajjeyyuṃ, tato cittassa visodhanatthāya yathākālaṃ imāni nimittāni manasi kātabbānīti ‘‘kālena kāla’’nti satthā avocāti dassento ‘‘pāḷiyañhī’’tiādimāha. Tattha imānīti imāni pāḷiyaṃ āgatāni pañca nimittāni. Abbudanti upaddavaṃ.
ഛന്ദസഹഗതാ രാഗസമ്പയുത്താതി തണ്ഹാഛന്ദസഹഗതാ കാമരാഗസമ്പയുത്താ. ഇട്ഠാനിട്ഠഅസമപേക്ഖിതേസൂതി ഇട്ഠേസു പിയേസു, അനിട്ഠേസു അപ്പിയേസു, അസമം അസമ്മാ പേക്ഖിതേസു. അസമപേക്ഖനന്തി ഗേഹസ്സിതഅഞ്ഞാണുപേക്ഖാവസേന ആരമ്മണസ്സ അയോനിസോ ഗഹണം. യം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘ചക്ഖുനാ രൂപം ദിസ്വാ ഉപേക്ഖാ ബാലസ്സ മൂള്ഹസ്സ പുഥുജ്ജനസ്സാ’’തിആദി (മ॰ നി॰ ൩.൩൦൮). തേ പരിവിതക്കാ. തതോ നിമിത്തതോ അഞ്ഞന്തി തതോ ഛന്ദൂപസംഹിതാദിഅകുസലവിതക്കുപ്പത്തികാരണതോ അഞ്ഞം നവം നിമിത്തം. ‘‘മനസികരോതോ’’തി ഹി വുത്തം, തസ്മാ ആരമ്മണം, താദിസോ പുരിമുപ്പന്നോ ചിത്തപ്പവത്തിആകാരോ വാ നിമിത്തം. കുസലനിസ്സിതം നിമിത്തന്തി കുസലചിത്തപ്പവത്തികാരണം മനസി കാതബ്ബം ചിത്തേ ഠപേതബ്ബം, ഭാവനാവസേന ചിന്തേതബ്ബം, ചിത്തസന്താനേ വാ സങ്കമിതബ്ബം. അസുഭഞ്ഹി അസുഭനിമിത്തന്തി. സങ്ഖാരേസു ഉപ്പന്നേ ഛന്ദൂപസംഹിതേ വിതക്കേതി ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. ഏവം ‘‘ദോസൂപസഞ്ഹിതേ’’തിആദീസു യഥാരഹം തം തം പദം ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. യത്ഥ കത്ഥചീതി ‘‘സത്തേസു സങ്ഖാരേസൂ’’തി യത്ഥ കത്ഥചി. പഞ്ചധമ്മൂപനിസ്സയോതി പഞ്ചവിധോ ധമ്മൂപസംഹിതോ ഉപനിസ്സയോ.
Chandasahagatā rāgasampayuttāti taṇhāchandasahagatā kāmarāgasampayuttā. Iṭṭhāniṭṭhaasamapekkhitesūti iṭṭhesu piyesu, aniṭṭhesu appiyesu, asamaṃ asammā pekkhitesu. Asamapekkhananti gehassitaaññāṇupekkhāvasena ārammaṇassa ayoniso gahaṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassā’’tiādi (ma. ni. 3.308). Te parivitakkā. Tato nimittato aññanti tato chandūpasaṃhitādiakusalavitakkuppattikāraṇato aññaṃ navaṃ nimittaṃ. ‘‘Manasikaroto’’ti hi vuttaṃ, tasmā ārammaṇaṃ, tādiso purimuppanno cittappavattiākāro vā nimittaṃ. Kusalanissitaṃ nimittanti kusalacittappavattikāraṇaṃ manasi kātabbaṃ citte ṭhapetabbaṃ, bhāvanāvasena cintetabbaṃ, cittasantāne vā saṅkamitabbaṃ. Asubhañhi asubhanimittanti. Saṅkhāresu uppanne chandūpasaṃhite vitakketi ānetvā sambandhitabbaṃ. Evaṃ ‘‘dosūpasañhite’’tiādīsu yathārahaṃ taṃ taṃ padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Yattha katthacīti ‘‘sattesu saṅkhāresū’’ti yattha katthaci. Pañcadhammūpanissayoti pañcavidho dhammūpasaṃhito upanissayo.
ഏവം ‘‘ഛന്ദൂപസഞ്ഹിതേ’’തിആദിനാ സങ്ഖേപതോ വുത്തമത്ഥം വിത്ഥാരതോ ദസ്സേതും ‘‘ഇമസ്സ ഹത്ഥാ വാ സോഭനാ’’തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ ‘‘അസുഭതോ ഉപസംഹരിതബ്ബ’’ന്തി വത്വാ ഉപസംഹരണാകാരസ്സ ദസ്സനം ‘‘കിമ്ഹി സാരത്തോസീ’’തി. ഛവിരാഗേനാതി ഛവിരാഗതായ കാളസാമാദിവണ്ണനിഭായ. കുഫളപൂരിതോതി പക്കേഹി കുണപഫലേഹി പുണ്ണോ. ‘‘കലിഫലപൂരിതോ’’തി വാ പാഠോ.
Evaṃ ‘‘chandūpasañhite’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘imassa hatthā vā sobhanā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘asubhatoupasaṃharitabba’’nti vatvā upasaṃharaṇākārassa dassanaṃ ‘‘kimhi sārattosī’’ti. Chavirāgenāti chavirāgatāya kāḷasāmādivaṇṇanibhāya. Kuphaḷapūritoti pakkehi kuṇapaphalehi puṇṇo. ‘‘Kaliphalapūrito’’ti vā pāṭho.
അസ്സാമികതാവകാലികഭാവവസേനാതി ഇദം പത്തം അനുക്കമേന വണ്ണവികാരഞ്ചേവ ജിണ്ണഭാവഞ്ച പത്വാ ഛിദ്ദാവഛിദ്ദം ഭിന്നം വാ ഹുത്വാ കപാലനിട്ഠം ഭവിസ്സതി. ഇദം ചീവരം അനുപുബ്ബേന വണ്ണവികാരം ജിണ്ണതഞ്ച ഉപഗന്ത്വാ പാദപുഞ്ഛനചോളകം ഹുത്വാ യട്ഠികോടിയാ ഛഡ്ഡനീയം ഭവിസ്സതി. സചേ പന നേസം സാമികോ ഭവേയ്യ, ന നേസം ഏവം വിനസ്സിതും ദദേയ്യാതി ഏവം അസ്സാമികഭാവവസേന, ‘‘അനദ്ധനിയം ഇദം താവകാലിക’’ന്തി ഏവം താവകാലികഭാവവസേന ച മനസികരോതോ.
Assāmikatāvakālikabhāvavasenāti idaṃ pattaṃ anukkamena vaṇṇavikārañceva jiṇṇabhāvañca patvā chiddāvachiddaṃ bhinnaṃ vā hutvā kapālaniṭṭhaṃ bhavissati. Idaṃ cīvaraṃ anupubbena vaṇṇavikāraṃ jiṇṇatañca upagantvā pādapuñchanacoḷakaṃ hutvā yaṭṭhikoṭiyā chaḍḍanīyaṃ bhavissati. Sace pana nesaṃ sāmiko bhaveyya, na nesaṃ evaṃ vinassituṃ dadeyyāti evaṃ assāmikabhāvavasena, ‘‘anaddhaniyaṃ idaṃ tāvakālika’’nti evaṃ tāvakālikabhāvavasena ca manasikaroto.
ആഘാതവിനയ…പേ॰… ഭാവേതബ്ബാതി – ‘‘പഞ്ചിമേ, ഭിക്ഖവേ, ആഘാതപടിവിനയാ. യത്ഥ ഹി ഭിക്ഖുനോ ഉപ്പന്നോ ആഘാതോ സബ്ബസോ പടിവിനേതബ്ബോ’’തിആദിനാ നയേന ആഗതസ്സ ആഘാതവിനയസുത്തസ്സ (അ॰ നി॰ ൫.൧൬൧) ചേവ കകചൂപമോവാദ(മ॰ നി॰ ൧.൨൨൨-൨൩൩) ഛവാലാതൂപമാദീനഞ്ച (ഇതിവു॰ ൯൧) വസേന ആഘാതം പടിവിനോദേത്വാ മേത്താ ഭാവേതബ്ബാ.
Āghātavinaya…pe… bhāvetabbāti – ‘‘pañcime, bhikkhave, āghātapaṭivinayā. Yattha hi bhikkhuno uppanno āghāto sabbaso paṭivinetabbo’’tiādinā nayena āgatassa āghātavinayasuttassa (a. ni. 5.161) ceva kakacūpamovāda(ma. ni. 1.222-233) chavālātūpamādīnañca (itivu. 91) vasena āghātaṃ paṭivinodetvā mettā bhāvetabbā.
ഗരുസംവാസോതി ഗരും ഉപനിസ്സായ വാസോ. ഉദ്ദേസോതി പരിയത്തിധമ്മസ്സ ഉദ്ദിസാപനഞ്ചേവ ഉദ്ദിസനഞ്ച. ഉദ്ദിട്ഠപരിപുച്ഛനന്തി യഥാഉഗ്ഗഹിതസ്സ ധമ്മസ്സ അത്ഥപരിപുച്ഛാ. പഞ്ച ധമ്മൂപനിസ്സായാതി ഗരുസംവാസാദികേ പഞ്ച ധമ്മേ പടിച്ച. മോഹധാതൂതി മോഹോ.
Garusaṃvāsoti garuṃ upanissāya vāso. Uddesoti pariyattidhammassa uddisāpanañceva uddisanañca. Uddiṭṭhaparipucchananti yathāuggahitassa dhammassa atthaparipucchā. Pañca dhammūpanissāyāti garusaṃvāsādike pañca dhamme paṭicca. Mohadhātūti moho.
ഉപനിസ്സിതബ്ബാതി ഉപനിസ്സയിതബ്ബാ, അയമേവ വാ പാഠോ. യത്തപ്പടിയത്തോതി യത്തോ ച ഗാമപ്പവേസനാപുച്ഛാകരണേസു ഉസ്സുക്കം ആപന്നോ സജ്ജിതോ ച ഹോതീതി അത്ഥോ. അഥസ്സ മോഹോ പഹീയതീതി അസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഏവം തത്ഥ യുത്തപ്പയുത്തസ്സ പച്ഛാ സോ മോഹോ വിഗച്ഛതി. ഏവമ്പീതി ഏവം ഉദ്ദേസേ അപ്പമജ്ജനേനപി. പുന ഏവമ്പീതി അത്ഥപരിപുച്ഛായ കങ്ഖാവിനോദനേപി. തേസു തേസു ഠാനേസു അത്ഥോ പാകടോ ഹോതീതി സുയ്യമാനസ്സ ധമ്മസ്സ തേസു തേസു പദേസു ‘‘ഇധ സീലം കഥിതം, ഇധ സമാധി, ഇധ പഞ്ഞാ’’തി സോ സോ അത്ഥോ വിഭൂതോ ഹോതി. ഇദം ചക്ഖുരൂപാലോകാദി ഇമസ്സ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ കാരണം, ഇദം സാലിബീജഭൂമിസലിലാദി ഇമസ്സ സാലിഅങ്കുരസ്സ കാരണം. ഇദം ന കാരണന്തി തദേവ ചക്ഖുരൂപാലോകാദി സോതവിഞ്ഞാണസ്സ, തദേവ സാലിബീജാദി കുദ്രുസകങ്കുരസ്സ ന കാരണന്തി ഠാനാട്ഠാനവിനിച്ഛയേ ഛേകോ ഹോതി.
Upanissitabbāti upanissayitabbā, ayameva vā pāṭho. Yattappaṭiyattoti yatto ca gāmappavesanāpucchākaraṇesu ussukkaṃ āpanno sajjito ca hotīti attho. Athassa moho pahīyatīti assa bhikkhuno evaṃ tattha yuttappayuttassa pacchā so moho vigacchati. Evampīti evaṃ uddese appamajjanenapi. Puna evampīti atthaparipucchāya kaṅkhāvinodanepi. Tesu tesu ṭhānesu attho pākaṭo hotīti suyyamānassa dhammassa tesu tesu padesu ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā’’ti so so attho vibhūto hoti. Idaṃ cakkhurūpālokādi imassa cakkhuviññāṇassa kāraṇaṃ, idaṃ sālibījabhūmisalilādi imassa sāliaṅkurassa kāraṇaṃ. Idaṃ na kāraṇanti tadeva cakkhurūpālokādi sotaviññāṇassa, tadeva sālibījādi kudrusakaṅkurassa na kāraṇanti ṭhānāṭṭhānavinicchaye cheko hoti.
ആരമ്മണേസൂതി കമ്മട്ഠാനേസു. ഇമേ വിതക്കാതി കാമവിതക്കാദയോ. സബ്ബേ കുസലാ ധമ്മാ സബ്ബാകുസലപടിപക്ഖാതി കത്വാ ‘‘പഹീയന്തീ’’തി വത്തബ്ബേ ന സബ്ബേ സബ്ബേസം ഉജുവിപച്ചനീകഭൂതാതി ‘‘പഹീയന്തി ഏവാ’’തി സാസങ്കം വദതി. തേനാഹ ‘‘ഇമാനീ’’തിആദി.
Ārammaṇesūti kammaṭṭhānesu. Ime vitakkāti kāmavitakkādayo. Sabbe kusalā dhammā sabbākusalapaṭipakkhāti katvā ‘‘pahīyantī’’ti vattabbe na sabbe sabbesaṃ ujuvipaccanīkabhūtāti ‘‘pahīyanti evā’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Tenāha ‘‘imānī’’tiādi.
കുസലനിസ്സിതന്തി കുസലേന നിസ്സിതം നിസ്സയിതബ്ബം. കുസലസ്സ പച്ചയഭൂതന്തി തസ്സേവ വേവചനം, കുസലുപ്പത്തികാരണം യഥാവുത്തഅസുഭനിമിത്താദിമേവ വദതി. സാരഫലകേതി ചന്ദനമയേ സാരഫലകേ. വിസമാണിന്തി വിസമാകാരേന തത്ഥ ഠിതം ആണിം. ഹനേയ്യാതി പഹരേയ്യ നിക്ഖാമേയ്യ.
Kusalanissitanti kusalena nissitaṃ nissayitabbaṃ. Kusalassa paccayabhūtanti tasseva vevacanaṃ, kusaluppattikāraṇaṃ yathāvuttaasubhanimittādimeva vadati. Sāraphalaketi candanamaye sāraphalake. Visamāṇinti visamākārena tattha ṭhitaṃ āṇiṃ. Haneyyāti pahareyya nikkhāmeyya.
൨൧൭. അട്ടോതി ആതുരോ, ദുഗ്ഗന്ധബാധതായ പീളിതോ. ദുക്ഖിതോതി സഞ്ജാതദുക്ഖോ. ഇമിനാപി കാരണേനാതി അകോസല്ലസമ്ഭൂതതായ കുസലപടിപക്ഖതായ ഗേഹസ്സിതരോഗേന സരോഗതായ ച ഏതേ അകുസലാ വിഞ്ഞുഗരഹിതബ്ബതായ ജിഗുച്ഛനീയതായ ച സാവജ്ജാ അനിട്ഠഫലതായ നിരസ്സാദസംവത്തനിയതായ ച ദുക്ഖവിപാകാതി ഏവം തേന തേന കാരണേന അകുസലാദിഭാവം ഉപപരിക്ഖതോ.
217.Aṭṭoti āturo, duggandhabādhatāya pīḷito. Dukkhitoti sañjātadukkho. Imināpi kāraṇenāti akosallasambhūtatāya kusalapaṭipakkhatāya gehassitarogena sarogatāya ca ete akusalā viññugarahitabbatāya jigucchanīyatāya ca sāvajjā aniṭṭhaphalatāya nirassādasaṃvattaniyatāya ca dukkhavipākāti evaṃ tena tena kāraṇena akusalādibhāvaṃ upaparikkhato.
‘‘ആതുരം അസുചിം പൂതിം, പസ്സ നന്ദേ സമുസ്സയം;
‘‘Āturaṃ asuciṃ pūtiṃ, passa nande samussayaṃ;
ഉഗ്ഘരന്തം പഗ്ഘരന്തം, ബാലാനം അഭിനന്ദിത’’ന്തി. (അപ॰ ഥേരീ ൨.൪.൧൫൭) –
Uggharantaṃ paggharantaṃ, bālānaṃ abhinandita’’nti. (apa. therī 2.4.157) –
ഏവമാദി കായവിച്ഛന്ദനീയകഥാദീഹി വാ. ആദി-സദ്ദേന –
Evamādi kāyavicchandanīyakathādīhi vā. Ādi-saddena –
‘‘തസ്സേവ തേന പാപിയോ, യോ കുദ്ധം പടികുജ്ഝതി;
‘‘Tasseva tena pāpiyo, yo kuddhaṃ paṭikujjhati;
കുദ്ധം അപ്പടികുജ്ഝന്തോ, സങ്ഗാമം ജേതി ദുജ്ജയ’’ന്തി. (ഥേരഗാ॰ ൪൪൨) –
Kuddhaṃ appaṭikujjhanto, saṅgāmaṃ jeti dujjaya’’nti. (theragā. 442) –
ഏവമാദി പടിഘവൂപസമനകഥാദികാപി സങ്ഗണ്ഹാതി.
Evamādi paṭighavūpasamanakathādikāpi saṅgaṇhāti.
൨൧൮. ന സരണം അസതി, അനനുസ്സരണം. അമനസികരണം അമനസികാരോ. കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ നിസീദിതബ്ബന്തി കമ്മട്ഠാനമനസികാരേനേവ നിസീദിതബ്ബം. ഉഗ്ഗഹിതോ ധമ്മകഥാപബന്ധോതി കമ്മട്ഠാനസ്സ ഉപകാരോ ധമ്മകഥാപബന്ധോ. മുട്ഠിപോത്ഥകോതി മുട്ഠിപ്പമാണോ പാരിഹാരിയപോത്ഥകോ. സമന്നാനേന്തേനാതി സമന്നാഹരന്തേന. ഓകാസോ ന ഹോതി ആരദ്ധസ്സ പരിയോസാപേതബ്ബതോ. ആരദ്ധസ്സ അന്തഗമനം അനാരമ്ഭോവാതി ഥേരവാദോ. തസ്സാതി ഉപജ്ഝായസ്സ. പബ്ഭാരസോധനം കായകമ്മം, ആരഭന്തോ ഏവ വിതക്കനിഗ്ഗണ്ഹനത്ഥം സംയുത്തനികായസജ്ഝായനം വചീകമ്മം, ദസ്സനകിച്ചപുബ്ബകമ്മകരണത്ഥം തേജോകസിണപരികമ്മന്തി തീണി കമ്മാനി ആചിനോതി. ഥേരോ തസ്സ ആസയം കസിണഞ്ച സവിസേസം ജാനിത്വാ ‘‘ഇമസ്മിം വിഹാരേ’’തിആദിമവോച. തേനസ്സ യഥാധിപ്പായം സബ്ബം സമ്പാദിതം. അസതിപബ്ബം നാമ അസതിയാ വിതക്കനിഗ്ഗഹണവിഭാവനതോ.
218. Na saraṇaṃ asati, ananussaraṇaṃ. Amanasikaraṇaṃ amanasikāro. Kammaṭṭhānaṃ gahetvā nisīditabbanti kammaṭṭhānamanasikāreneva nisīditabbaṃ. Uggahito dhammakathāpabandhoti kammaṭṭhānassa upakāro dhammakathāpabandho. Muṭṭhipotthakoti muṭṭhippamāṇo pārihāriyapotthako. Samannānentenāti samannāharantena. Okāso na hoti āraddhassa pariyosāpetabbato. Āraddhassa antagamanaṃ anārambhovāti theravādo. Tassāti upajjhāyassa. Pabbhārasodhanaṃ kāyakammaṃ, ārabhanto eva vitakkaniggaṇhanatthaṃ saṃyuttanikāyasajjhāyanaṃ vacīkammaṃ, dassanakiccapubbakammakaraṇatthaṃ tejokasiṇaparikammanti tīṇi kammāni ācinoti. Thero tassa āsayaṃ kasiṇañca savisesaṃ jānitvā ‘‘imasmiṃ vihāre’’tiādimavoca. Tenassa yathādhippāyaṃ sabbaṃ sampāditaṃ. Asatipabbaṃ nāma asatiyā vitakkaniggahaṇavibhāvanato.
൨൧൯. വിതക്കമൂലഭേദം പബ്ബന്തി വിതക്കമൂലസ്സ തമ്മൂലസ്സ ച ഭേദവിഭാവനം വിതക്കമൂലഭേദം പബ്ബം. വിതക്കം സങ്ഖരോതീതി വിതക്കസങ്ഖാരോ, വിതക്കപച്ചയോ സുഭനിമിത്താദീസുപി സുഭാദിനാ അയോനിസോമനസികാരോ. സോ പന വിതക്കസങ്ഖാരോ സംതിട്ഠതി ഏത്ഥാതി വിതക്കസങ്ഖാരസണ്ഠാനം, അസുഭേ സുഭന്തിആദി സഞ്ഞാവിപല്ലാസോ. തേനാഹ ‘‘വിതക്കാനം മൂലഞ്ച മൂലമൂലഞ്ച മനസി കാതബ്ബ’’ന്തി. വിതക്കാനം മൂലമൂലം ഗച്ഛന്തസ്സാതി ഉപപരിക്ഖനവസേന മിച്ഛാവിതക്കാനം മൂലം ഉപ്പത്തികാരണം ഞാണഗതിയാ ഗച്ഛന്തസ്സ. യാഥാവതോ ജാനന്തസ്സ പുബ്ബേ വിയ വിതക്കാ അഭിണ്ഹം നപ്പവത്തന്തീതി ആഹ ‘‘വിതക്കചാരോ സിഥിലോ ഹോതീ’’തി. തസ്മിം സിഥിലീഭൂതേ മത്ഥകം ഗച്ഛന്തേതി വുത്തനയേന വിതക്കചാരോ സിഥിലഭൂതോ, തസ്മിം വിതക്കാനം മൂലഗമനേ അനുക്കമേന ഥിരഭാവപ്പത്തിയാ മത്ഥകം ഗച്ഛന്തേ. വിതക്കാ സബ്ബസോ നിരുജ്ഝന്തീതി മിച്ഛാവിതക്കാ സബ്ബേപി ഗച്ഛന്തി ന സമുദാചരന്തി, ഭാവനാപാരിപൂരിയാ വാ അനവസേസാ പഹീയന്തി.
219.Vitakkamūlabhedaṃ pabbanti vitakkamūlassa tammūlassa ca bhedavibhāvanaṃ vitakkamūlabhedaṃ pabbaṃ. Vitakkaṃ saṅkharotīti vitakkasaṅkhāro, vitakkapaccayo subhanimittādīsupi subhādinā ayonisomanasikāro. So pana vitakkasaṅkhāro saṃtiṭṭhati etthāti vitakkasaṅkhārasaṇṭhānaṃ, asubhe subhantiādi saññāvipallāso. Tenāha ‘‘vitakkānaṃ mūlañca mūlamūlañca manasi kātabba’’nti. Vitakkānaṃ mūlamūlaṃ gacchantassāti upaparikkhanavasena micchāvitakkānaṃ mūlaṃ uppattikāraṇaṃ ñāṇagatiyā gacchantassa. Yāthāvato jānantassa pubbe viya vitakkā abhiṇhaṃ nappavattantīti āha ‘‘vitakkacāro sithilo hotī’’ti. Tasmiṃ sithilībhūte matthakaṃ gacchanteti vuttanayena vitakkacāro sithilabhūto, tasmiṃ vitakkānaṃ mūlagamane anukkamena thirabhāvappattiyā matthakaṃ gacchante. Vitakkā sabbaso nirujjhantīti micchāvitakkā sabbepi gacchanti na samudācaranti, bhāvanāpāripūriyā vā anavasesā pahīyanti.
കണ്ണമൂലേ പതിതന്തി സസകസ്സ കണ്ണസമീപേ കണ്ണസക്ഖലിം പഹരന്തം വിയ ഉപപതിതം. തസ്സ കിര സസകസ്സ ഹേട്ഠാ മഹാമൂസികാഹി ഖതമഹാവാടം ഉമങ്ഗസദിസം അഹോസി, തേനസ്സ പാതേന മഹാസദ്ദോ അഹോസി. പലായിംസു ‘‘പഥവീ ഉദ്രീയതീ’’തി. മൂലമൂലം ഗന്ത്വാ അനുവിജ്ജേയ്യന്തി ‘‘പഥവീ ഭിജ്ജതീ’’തി യത്ഥായം സസോ ഉട്ഠിതോ, തത്ഥ ഗന്ത്വാ തസ്സ മൂലകാരണം യംനൂന വീമംസേയ്യം. പഥവിയാ ഭിജ്ജനട്ഠാനം ഗതേ ‘‘കോ ജാനാതി, കിം ഭവിസ്സതീ’’തി സസോ ‘‘ന സക്കോമി സാമീ’’തി ആഹ. ആധിപച്ചവതോ ഹി യാചനം സണ്ഹമുദുകം. ദുദ്ദുഭായതീതി ദുദ്ദുഭാതി സദ്ദം കരോതി. അനുരവദസ്സനഞ്ഹേതം. ഭദ്ദന്തേതി മിഗരാജസ്സ പിയസമുദാചാരോ, മിഗരാജ, ഭദ്ദം തേ അത്ഥൂതി അത്ഥോ. കിമേതന്തി കിം ഏതം, കിം തസ്സ മൂലകാരണം? ദുദ്ദുഭന്തി ഇദമ്പി തസ്സ അനുരവദസ്സനമേവ. ഏവന്തി യഥാ സസകസ്സ മഹാപഥവീഭേദനം രവനായ മിച്ഛാഗാഹസമുട്ഠാനം അമൂലം, ഏവം വിതക്കചാരോപി സഞ്ഞാവിപല്ലാസസമുട്ഠാനോ അമൂലോ. തേനാഹ ‘‘വിതക്കാന’’ന്തിആദി.
Kaṇṇamūle patitanti sasakassa kaṇṇasamīpe kaṇṇasakkhaliṃ paharantaṃ viya upapatitaṃ. Tassa kira sasakassa heṭṭhā mahāmūsikāhi khatamahāvāṭaṃ umaṅgasadisaṃ ahosi, tenassa pātena mahāsaddo ahosi. Palāyiṃsu ‘‘pathavī udrīyatī’’ti. Mūlamūlaṃ gantvā anuvijjeyyanti ‘‘pathavī bhijjatī’’ti yatthāyaṃ saso uṭṭhito, tattha gantvā tassa mūlakāraṇaṃ yaṃnūna vīmaṃseyyaṃ. Pathaviyā bhijjanaṭṭhānaṃ gate ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti saso ‘‘na sakkomi sāmī’’ti āha. Ādhipaccavato hi yācanaṃ saṇhamudukaṃ. Duddubhāyatīti duddubhāti saddaṃ karoti. Anuravadassanañhetaṃ. Bhaddanteti migarājassa piyasamudācāro, migarāja, bhaddaṃ te atthūti attho. Kimetanti kiṃ etaṃ, kiṃ tassa mūlakāraṇaṃ? Duddubhanti idampi tassa anuravadassanameva. Evanti yathā sasakassa mahāpathavībhedanaṃ ravanāya micchāgāhasamuṭṭhānaṃ amūlaṃ, evaṃ vitakkacāropi saññāvipallāsasamuṭṭhāno amūlo. Tenāha ‘‘vitakkāna’’ntiādi.
൨൨൦. അഭിദന്തന്തി അഭിഭവനദന്തം, ഉപരിദന്തന്തി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘ഉപരിദന്ത’’ന്തി. സോ ഹി ഇതരം മുസലം വിയ ഉദുക്ഖലം വിസേസതോ കസ്സചി ഖാദനകാലേ അഭിഭുയ്യ വത്തതി. കുസലചിത്തേനാതി ബലവസമ്മാസങ്കപ്പസമ്പയുത്തേന. അകുസലചിത്തന്തി കാമവിതക്കാദിസഹിതം അകുസലചിത്തം. അഭിനിഗ്ഗണ്ഹിതബ്ബന്തി യഥാ തസ്സ ആയതിം സമുദാചാരോ ന ഹോതി, ഏവം അഭിഭവിത്വാ നിഗ്ഗഹേതബ്ബം, അനുപ്പത്തിധമ്മതാ ആപാദേതബ്ബാതി അത്ഥോ. കേ ച തുമ്ഹേ സതിപി ചിരകാലഭാവനായ ഏവം അദുബ്ബലാ കോ ചാഹം മമ സന്തികേ ലദ്ധപ്പതിട്ഠേ വിയ ഠിതേപി ഇദാനേവ അപ്പതിട്ഠേ കരോന്തോ ഇതി ഏവം അഭിഭവിത്വാ. തം പന അഭിഭവനാകാരം ദസ്സേന്തോ ‘‘കാമം തചോ ചാ’’തിആദിനാ ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതവീരിയപഗ്ഗണ്ഹനമാഹ. അത്ഥദീപികന്തി ഏകന്തതോ വിതക്കനിഗ്ഗണ്ഹനത്ഥജോതകം. ഉപമന്തി ‘‘സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, ബലവാ പുരിസോ’’തിആദികം ഉപമം.
220.Abhidantanti abhibhavanadantaṃ, uparidantanti attho. Tenāha ‘‘uparidanta’’nti. So hi itaraṃ musalaṃ viya udukkhalaṃ visesato kassaci khādanakāle abhibhuyya vattati. Kusalacittenāti balavasammāsaṅkappasampayuttena. Akusalacittanti kāmavitakkādisahitaṃ akusalacittaṃ. Abhiniggaṇhitabbanti yathā tassa āyatiṃ samudācāro na hoti, evaṃ abhibhavitvā niggahetabbaṃ, anuppattidhammatā āpādetabbāti attho. Ke ca tumhe satipi cirakālabhāvanāya evaṃ adubbalā ko cāhaṃ mama santike laddhappatiṭṭhe viya ṭhitepi idāneva appatiṭṭhe karonto iti evaṃ abhibhavitvā. Taṃ pana abhibhavanākāraṃ dassento ‘‘kāmaṃ taco cā’’tiādinā caturaṅgasamannāgatavīriyapaggaṇhanamāha. Atthadīpikanti ekantato vitakkaniggaṇhanatthajotakaṃ. Upamanti ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, balavā puriso’’tiādikaṃ upamaṃ.
൨൨൧. പരിയാദാനഭാജനീയന്തി യം തം ആദിതോ ‘‘അധിചിത്തമനുയുത്തേന ഭിക്ഖുനാ പഞ്ച നിമിത്താനി കാലേന കാലം മനസി കാതബ്ബാനീ’’തി നിദ്ദിട്ഠം, തത്ഥ തസ്സ നിമിത്തസ്സ മനസികരണകാലപരിയാദാനസ്സ വസേന വിഭജനം. നിഗമനം വാ ഏതം, യദിദം ‘‘യതോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ’’തിആദി. യഥാവുത്തസ്സ ഹി അത്ഥസ്സ പുന വചനം നിഗമനന്തി. തഥാപടിപന്നസ്സ വാ വസീഭാവവിസുദ്ധിദസ്സനത്ഥം ‘‘യതോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ’’തിആദി വുത്തം. സത്ഥാചരിയോതി ധനുബ്ബേദാചരിയോ. യഥാ ഹി സസനതോ അസത്ഥമ്പി സത്ഥഗ്ഗഹണേനേവ സങ്ഗയ്ഹതി, ഏവം ധനുസിപ്പമ്പി ധനുബ്ബേദപരിയാപന്നമേവാതി.
221.Pariyādānabhājanīyanti yaṃ taṃ ādito ‘‘adhicittamanuyuttena bhikkhunā pañca nimittāni kālena kālaṃ manasi kātabbānī’’ti niddiṭṭhaṃ, tattha tassa nimittassa manasikaraṇakālapariyādānassa vasena vibhajanaṃ. Nigamanaṃ vā etaṃ, yadidaṃ ‘‘yato kho, bhikkhave’’tiādi. Yathāvuttassa hi atthassa puna vacanaṃ nigamananti. Tathāpaṭipannassa vā vasībhāvavisuddhidassanatthaṃ ‘‘yato kho, bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Satthācariyoti dhanubbedācariyo. Yathā hi sasanato asatthampi satthaggahaṇeneva saṅgayhati, evaṃ dhanusippampi dhanubbedapariyāpannamevāti.
പരിയായതി പരിവിതക്കേതീതി പരിയായോ. വാരോതി ആഹ ‘‘വിതക്കവാരപഥേസൂ’’തി, വിതക്കാനം വാരേന പവത്തനമഗ്ഗേസു. ചിണ്ണവസീതി ആസേവിതവസീ. പഗുണവസീതി സുഭാവിതവസീ. സമ്മാവിതക്കംയേവ യഥിച്ഛിതം തഥാവിതക്കനതോ, ഇതരസ്സ പനസ്സ സേതുഘാതോയേവാതി.
Pariyāyati parivitakketīti pariyāyo. Vāroti āha ‘‘vitakkavārapathesū’’ti, vitakkānaṃ vārena pavattanamaggesu. Ciṇṇavasīti āsevitavasī. Paguṇavasīti subhāvitavasī. Sammāvitakkaṃyeva yathicchitaṃ tathāvitakkanato, itarassa panassa setughātoyevāti.
വിതക്കസണ്ഠാനസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.
Vitakkasaṇṭhānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
നിട്ഠിതാ ച സീഹനാദവഗ്ഗവണ്ണനാ.
Niṭṭhitā ca sīhanādavaggavaṇṇanā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൧൦. വിതക്കസണ്ഠാനസുത്തം • 10. Vitakkasaṇṭhānasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൧൦. വിതക്കസണ്ഠാനസുത്തവണ്ണനാ • 10. Vitakkasaṇṭhānasuttavaṇṇanā