| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
४. चतुत्थवग्गो
4. Catutthavaggo
१. वितक्कसुत्तवण्णना
1. Vitakkasuttavaṇṇanā
८०. चतुत्थवग्गस्स पठमे अकुसलवितक्काति अकोसल्लसम्भूता वितक्का, मिच्छावितक्काति अत्थो। अनवञ्ञत्तिपटिसंयुत्तोति एत्थ अनवञ्ञत्तीति अनवञ्ञा परेहि अत्तनो अहीळितता अपरिभूतता, ‘‘अहो वत मं परे न अवजानेय्यु’’न्ति एवं पवत्तो इच्छाचारो, ताय अनवञ्ञत्तिया पटिसंयुत्तो संसट्ठो, तं वा आरब्भ पवत्तो अनवञ्ञत्तिपटिसंयुत्तो वितक्को। तस्मा ‘‘कथं नु खो मं परे गहट्ठा चेव पब्बजिता च न ओरकतो दहेय्यु’’न्ति सम्भावनकम्यताय इच्छाचारे, ठत्वा पवत्तितवितक्कस्सेतं अधिवचनं। लाभसक्कारसिलोकपटिसंयुत्तोति चीवरादिलाभेन चेव सक्कारेन च कित्तिसद्देन च आरम्मणकरणवसेन पटिसंयुत्तो। परानुद्दयतापटिसंयुत्तोति परेसु अनुद्दयतापतिरूपकेन गेहसितपेमेन पटिसंयुत्तो। यं सन्धाय वुत्तं –
80. Catutthavaggassa paṭhame akusalavitakkāti akosallasambhūtā vitakkā, micchāvitakkāti attho. Anavaññattipaṭisaṃyuttoti ettha anavaññattīti anavaññā parehi attano ahīḷitatā aparibhūtatā, ‘‘aho vata maṃ pare na avajāneyyu’’nti evaṃ pavatto icchācāro, tāya anavaññattiyā paṭisaṃyutto saṃsaṭṭho, taṃ vā ārabbha pavatto anavaññattipaṭisaṃyutto vitakko. Tasmā ‘‘kathaṃ nu kho maṃ pare gahaṭṭhā ceva pabbajitā ca na orakato daheyyu’’nti sambhāvanakamyatāya icchācāre, ṭhatvā pavattitavitakkassetaṃ adhivacanaṃ. Lābhasakkārasilokapaṭisaṃyuttoti cīvarādilābhena ceva sakkārena ca kittisaddena ca ārammaṇakaraṇavasena paṭisaṃyutto. Parānuddayatāpaṭisaṃyuttoti paresu anuddayatāpatirūpakena gehasitapemena paṭisaṃyutto. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘संसट्ठो विहरति राजूहि राजमहामत्तेहि ब्राह्मणेहि गहपतिकेहि तित्थियेहि तित्थियसावकेहि सहनन्दी सहसोकी, सुखितेसु सुखितो, दुक्खितेसु दुक्खितो, उप्पन्नेसु किच्चकरणीयेसु अत्तनाव योगं आपज्जती’’ति (सं॰ नि॰ ३.३; ४.२४१; विभ॰ ८८८)।
‘‘Saṃsaṭṭho viharati rājūhi rājamahāmattehi brāhmaṇehi gahapatikehi titthiyehi titthiyasāvakehi sahanandī sahasokī, sukhitesu sukhito, dukkhitesu dukkhito, uppannesu kiccakaraṇīyesu attanāva yogaṃ āpajjatī’’ti (saṃ. ni. 3.3; 4.241; vibha. 888).
गाथासु अनवञ्ञत्तिया पटिसंयुत्तो पुग्गलो अनवञ्ञत्तिसंयुत्तो। लाभसक्कारे गारवो एतस्स, न धम्मेति लाभसक्कारगारवो। सुखदुक्खेसु अमा सह भवाति अमच्चा, सहायसदिसा उपट्ठाका। तेहि गेहसितपेमवसेन सह नन्दनसीलो सहनन्दी अमच्चेहि, इमिना परानुद्दयतापटिसंयुत्तं वितक्कं दस्सेति। आरा संयोजनक्खयाति इमेहि तीहि वितक्केहि अभिभूतो पुग्गलो संयोजनक्खयतो अरहत्ततो दूरे, तस्स तं दुल्लभन्ति अत्थो।
Gāthāsu anavaññattiyā paṭisaṃyutto puggalo anavaññattisaṃyutto. Lābhasakkāre gāravo etassa, na dhammeti lābhasakkāragāravo. Sukhadukkhesu amā saha bhavāti amaccā, sahāyasadisā upaṭṭhākā. Tehi gehasitapemavasena saha nandanasīlo sahanandī amaccehi, iminā parānuddayatāpaṭisaṃyuttaṃ vitakkaṃ dasseti. Ārā saṃyojanakkhayāti imehi tīhi vitakkehi abhibhūto puggalo saṃyojanakkhayato arahattato dūre, tassa taṃ dullabhanti attho.
पुत्तपसुन्ति पुत्ते च पसवो च। पुत्तसद्देन चेत्थ दारादयो; पसुसद्देन अस्समहिंसखेत्तवत्थादयो च सङ्गहिता। विवाहेति विवाहकारापने। इमिना आवाहोपि सङ्गहितो। संहरानीति परिग्गहानि, परिक्खारसङ्गहानीति अत्थो। ‘‘सन्थवानी’’ति च पठन्ति, मित्तसन्थवानीति अत्थो। सब्बत्थ हित्वाति सम्बन्धो। भब्बो सो तादिसो भिक्खूति सो यथावुत्तं सब्बं पपञ्चं परिच्चजित्वा यथा सत्थारा वुत्ताय सम्मापटिपत्तिया, तथा पस्सितब्बतो तादिसो संसारे भयं इक्खतीति भिक्खु उत्तमं सम्बोधिं अरहत्तं पत्तुं अरहति।
Puttapasunti putte ca pasavo ca. Puttasaddena cettha dārādayo; pasusaddena assamahiṃsakhettavatthādayo ca saṅgahitā. Vivāheti vivāhakārāpane. Iminā āvāhopi saṅgahito. Saṃharānīti pariggahāni, parikkhārasaṅgahānīti attho. ‘‘Santhavānī’’ti ca paṭhanti, mittasanthavānīti attho. Sabbattha hitvāti sambandho. Bhabbo so tādiso bhikkhūti so yathāvuttaṃ sabbaṃ papañcaṃ pariccajitvā yathā satthārā vuttāya sammāpaṭipattiyā, tathā passitabbato tādiso saṃsāre bhayaṃ ikkhatīti bhikkhu uttamaṃ sambodhiṃ arahattaṃ pattuṃ arahati.
पठमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / १. वितक्कसुत्तं • 1. Vitakkasuttaṃ
